De 'soap' gaat nooit verloren
'Lekker janken voor de buis, wat is daar op tegen?'
ZATERDAG 21 JANUAR11989 HlllMMHilll «W fl ffi PAGINA 21
EXTRA
M A BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
pulariteit al aangestipt. Waarom zijn
soaps toch zo geliefd? Manschot:
"Het is vaak uitproberen. Een soap
komt echt niet op tv voordat ie door
de producers helemaal is uitgetest. In
de VS wordt van slechts één procent
van alle ideeën een serie gemaakt. Die
worden dan aan een proefpubliek ge
toond en eventueel bijgeschreven. En
het genre is ook populair, nu althans.
Er is een soort golfbeweging. Eerst
waren westerns heel populair, toen de
detectives. Vervolgens de soaps. Nu
krijgen we weer z.g. sitcoms, situation
comedies zoals Zeg 'ns Aaa, de Kip en
het Ei, de Cosby Show en Married
with Children. Over een poosje krij
gen we weer wat anders. Dat is type
rend voor tv: slaat een serie aan, dan
krijg je er meteen nog tien van dezelf
de soort. Na een tijdje heeft het pu
bliek er dan weer genoeg van. Dat zie
je vooral in de VS en in ons land, om
dat de concurrentie onder de omroe
pen erg sterk is. Heeft de één er suc
ces mee, dan kan de ander niet achter
blijven".
Van Essen: "Het zijn voor veel men
sen series die iets meer bieden dan het
dagelijks leven, de glamour die zij zelf
nooit zullen bereiken. In een soap zit
avontuur en romantiek. Dat komt
goed over bij mensen, daar kijken ze
graag naar".
Pulp
Manschot noemt het kijken naar
soaps een verslaving. "Ik geloof dat
verveling, zoals wel wordt gezegd,
niet zo'n rol speelt. Het is een soort
verslaving, maar geen slechte".
Ang: "Het is iets als het glaasje wijn
bij het eten. Of het lezen van de krant.
Die lees je ook op een vaste tijd. Je
hebt de pest in als de krant niet komt.
Je deeltje dag ernaar in. Ik heb nu de
hele dag college gegeven, dus mag ik
vanavond naar een soap kijken".
Knapper: "Vroeger ging men één
keer per week naar de bisocoop. Nu
kijken we naar een soap. Je weet het
al: ha, vanavond lekker soap kijken.
Je zit met je zakdoek klaar. Ik wel ten
minste. Ik hoop anderen ook. Lekker
janken. En ik zie niet in wat daar ver
keerd aan is".
Critici noemen soaps pulp. "Dat is
al een oud argument. Dat had je in de
Oudheid al met barden, de rondrei
zende zangers. Die waren ook fel ge
kant tegen de komst van het geschre
ven woord. Er werd gezegd: je maakt
het mensen te makkelijk, zo hoeven
ze niets meer te onthouden, ze kun
nen nu alles opschrijven. Hetzelfde
met de komst van de tv of de stripver
halen. Die waren ook zo slecht voor
ons. Ik vind het gewoon bedillerige
bemoeizucht. Het is een beetje calvi
nistische kritiek. Men zegt dat het ni
veau te populair of te oppervlakkig is.
Wat een onzin. We moeten er maar aan
wennen dat mensen veel tv kijken.
Die ontwikkeling valt niet terug te
draaien. Het ligt er maar aan hoe je de
boodschap brengt. Als je op tv voor
een groot publiek over feminisme wil
praten moet je zoiets niet doen zoals
dat in Opzij gedaan wordt. Dan schiet
je je doel voorbij. Doe je het daarente
gen op het niveau van Margriet, dan
bereik je je doelgroep wel. En als
mensen niet willen kijken, dan kijken
ze niet. Maar deden ze dat nu wel
eens, dan zouden ze zien dat er goede
en slechte soaps zijn, net als er goede
en slechte films zijn. Er is wel degelijk
onderscheid te maken".
De cast van Dynasty: glamour die mensen zelf nooit zullen bereiken.
'St. Elsewhere', 'Medisch Centrum
West', 'Dynasty', 'Flying Doctors',
'Neighbours': ze behoren allemaal
tot hetzelfde type televisieserie.
Soap operas, of kortweg soaps,
worden ze genoemd. De kijk- en
waarderingscijfers zijn over het
algemeen hoog. Maar je zou de
critici die dergelijke programma's
dg grond in boren niet de kost
moeten geven. Pulp, rotzooi,
inhoudloos, gefantaseerde
nonsens, slecht voor het volk;
Ifritiek genoeg. Je gaat je bijna
schuldig voelen als je ernaar kijkt.
jZijn soaps echt zo slecht voor
/ons? Waarom kijken we eigenlijk?
(Verveling, een poging de
I dagelijkse sleur te vergeten?
IHet belangrijkste kenmerk van
j een soap is volgens Ien Ang, com-
J municatiewetenschapster aan de
Universiteit van Amsterdam, het
doorlopende verhaal. Er hoeft in
principe nooit een einde aan te
kCxTien, tenzij de schrijvers an
ders besluiten.
door Dillian Hos
Het verhaal speelt zich af in een soort
gemeenschap. "Dat kan een gezin
zijn, een dorp, een ziekenhuis, of
noem maar op. Het is in ieder geval
een plek waar een groep mensen een
deel van haar dagelijks leven door
brengt. Het verhaal richt zich meestal
op allerlei persoonlijke gebeurtenis-1
sen die deze mensen overkomen.
Liefde, vriendschap, ruzie, dood,
ziektes. De nadruk ligt niet op de ac
tie, zoals in veel series, maar op de
emoties".
Uit wetenschappelijk onderzoek
blijkt dat vooral vrouwen naar soaps
kijken. Ang legt een verband met de
emoties in soaps. "Emoties spreken
vrouwen blijkbaar meer aan. Mannen
houden meer van actie. Maar dat heeft
ook te maken met het feit dat men
denkt dat meer vrouwen dan mannen
geïnteresseerd zijn in soaps. Dus
wordt er rekening gehouden met wat
vrouwen wel leuk zullen vinden".
Nico Knapper, regisseur van Me
disch Centrum West, gelooft er niet zo
in dat soaps meer op vrouwen zijn ge
richt dan op mannen. "Je moet als kij
ker geïnteresseerd zijn in relatiepro
blemen, en dan maakt het niet:'uit of je
man of vrouw bent. Een programma
over relaties appelleert aan het vrou
welijke in zowel mannen als vrouwen.
Een man schaamt zich daar denk ik
voor. Die verbergt dat. Een vrouw
toont dat eerder. Die kunnen lekker
meesnikken".
De Amerikaanse wetenschapper
John Fiske heeft een theorie dat vrou
wen meer naar soaps kijken, omdat
die net zo versnipperd zijn als hun da
gelijkse leven. Hij heeft het dan voor
al over huisvrouwen. Zij moeten hun
aandacht de hele dag over veel ver
schillende dingen verspreiden: bood
schappen, de afwas, er komt een kind
uit school, ramen lappen, over ca
deaus nadenken. In een soap zijn er
ook steeds korte blokjes. Eerst zien
we meneer X die ruzie maakt met me
vrouw Y, en het gevecht is nog niet af
gelopen of we zitten alweer midden in
verwikkeling Z bij de buren. Het zijn
steeds korte shots, korte dialogen.
Angs collega Ben Manschot: "Ik
heb wel de indruk dat die vergelijking
iets te ver is doorgetrokken. Maar we
zijn inderdaad - en dat geldt dan wat
meer voor tv in het algemeen ge
neigd te denken in afgeronde blokjes.
Als je een uur televisie kijkt zie je bij
wijze van spreken twintig verschillen
de dingen. Een aantal blokken recla
mes, een aankondiging voor volgende
week, een stuk van de soap, enzo
voort".
Verhaallijnen
Daarom zijn er volgens Ang en Man
schot ook zo veel verhaallijnen. Er
spelen eigenlijk steeds allerlei verha
len door elkaar heen. In een afleve
ring van St. Elsewhere bijvoorbeeld
zien we dr. Craig en zijn vrouw zich
met de babykamer bezighouden, ter
wijl dr. Ehrlich en zuster Lucy ruzie
maken en het weer bijleggen, en dr.
Axelrod zich intussen druk maakt
over zijn carrière. Het zijn steeds kor
te stukjes.
Knapper vindt dat je die verschil
lende verhaallijnen goed moet dose
ren. "Hans Galesloot, de schrijver van
Medisch Centrum West, is daar een
meester in. Die weet het verhaal zo in
elkaar te zetten dat de lijnen ervan el
kaar heel mooi doorkruisen. Er moet
een verhaaltje ontstaan dat zich ont
wikkelt en later in de serie wordt afge
sloten, een die net begint, waarover je
in de volgende aflevering meer te we
ten komt (bijvoorbeeld een patiënt
die net voor het einde wordt binnen
gebracht) en een verhaaltje dat wordt
afgesloten. Daar krijgt de kijker dan
een soort voldaan gevoel van: nou, dat
is gelukkig goed afgelopen. Tegelij
kertijd is hij of zij nieuwsgierig hoe de
zich ontwikkelende verhaaltjes gaan
aflopen".
Door de vele verhalen zijn er ook
veel karakters. Het duurt bij soaps al
tijd even voordat we eraan gewend
zijn. "Een soap moet z'n populariteit
gaandeweg ontwikkelen. Dat kan
best een paar weken tot maanden du
ren. Een politieserie heeft dat niet, die
kan meteen populair zijn. Er komen
minder mensen in voor, er zitten min
der verwikkelingen in", meent Ang.
Raken mensen eenmaal gewend
aan een soap, dan is de binding ont
staan. Ria van Essen, hoofd inkoop tv-
programma's bij de VARA, kan daar
over meepraten. "Met Flying Doctors
hebben we dat wel gemerkt, hoewel
ik series als Flying Doctors geen ech
te soaps vindt. Een echte soap, zoals
in de VS, wordt iedere dag uitgezon
Medisch Centrum West (in het najaar een serie nieuwe afleveringen):
mensen identificeren zich met de karakters. (foto anp)
den. Maar de binding met de karak
ters is bij Flying Doctors net als bij
soaps heel sterk. Dat merkten we wel
toen de eerste dokter uit de serie ver
dween. Het duurde wel even voordat
het publiek aan de nieuwe dokter ge
wend was".
Binding
Knapper vindt binding essentieel.
"Het kijken naar een soap komt dan
het dichtst bij het lezen van een lek
ker boek, waarvan je het jammer
vindt dat het uit is. Zo'n boek dat te
dik is om het in één keer te lezen. Dat
je met rooie oortjes ieder hoofdstuk
zit te verslinden. Dat is het effect dat
je moet bereiken als je een soap
maakt. Je moet bereiken dat de perso
nen uit de serie voor de kijkers tussen
de afleveringen door dóórleven. Dat
mensen erover praten, wedjes afslui
ten van: wat zou zuster Reini nu gaan
doen? Dan heb je binding met de serie
bereikt. Een soap is voor sommigen
een vervangend leven. De levens van
sommige mensen zijn nu eenmaal
heel saai en kleurloos. Die leven zich
Mensen identificeren zich dus met
karakters, ze leven 'het leven' van het
karakter mee. "Je moet die identifica
tiemogelijkheid wel scheppen", zegt
Knapper. "De kijkers moeten een ka
rakter eerst leren kennen voordat
hem of haar iets overkomt, anders
voelen we niet mee. Het raakt ons dan
niet. die mevrouw krijgt een onge
luk. Nou en?".
Hoe ver gaat die identificatie? Wor
den we helemaal opgenomen door de
soap? Volgens Ang en Manschot valt
dat wel mee. Volgens hen worden we
niet totaal opgeslokt door de tv, niet
zoals door film. In een bioscoop heb je
dat veel eerder, je zit dan in het don
ker naar een groot verlicht doek te kij
ken en intussen hoor je luide muziek,
luider dan thuis. In de huiskamer gaat
het kijken heel anders: er is meer
licht, je ziet andere personen, de aan
dacht wordt eerder afgeleid.
Ang: "Je bepaalt zelf hoezeer je je
inleeft in iemand. Wij noemen dat wel
het zogenaamde 'extricatie-implica-
tie-proces'. Dat wil zeggen dat je je
identificeert met een karakter als het
goed met hem of haar gaat. Maar ge
beurt er iets ergs, iets onplezierigs,
dan trek je je handen ervan af. Identi
ficatie is dus niet heel passief, zoals
wel wordt beweerd, maar juist een ac
tief proces: je kiest met wie en hoe
lang je je identificeert".
Voorzichtig
Het is dus voor een kijker heel verve
lend als hij of zij zich heeft geïdentifi
ceerd met een persoon, en die wordt
dan vervolgens met geweld gecon
fronteerd. Knapper: "We zijn erg
voorzichtig met het tonen van ge
weld. We tonen bijvoorbeeld geen
akelige details uit het ziektebeeld. Je
zult trouwens wel zien dat we dit jaar
wat verder zijn gegaan. We hebben
wel wat harder met de fles bloed ge
werkt. Je ziet nu wel gruwelijke won
den. Maar we doen het alleen als we
vinden dat het nodig is voor het ver
haal. Akeligheid is ook een deel van
het beleven van het verhaal. Soms
moet je wel wat tonen, anders is het
niet meer geloofwaardig".
In soaps zien we de ene ramp na de
andere zich voltrekken. Soaps lijken
zo toch niet meer realistisch? Ang:
"Nee, het is niet realistisch in dé zin
van 'het is een afspiegeling van het le
ven'. Ik heb het in mijn boek over Dal
las emotioneel realisme genoemd. De
gebeurtenissen zijn niet realistisch,
maar de emoties die ze oproepen
wel".
Volgens Knapper gaat het vooral
om de geloofwaardigheid. Toch werd
hij vorig jaar geconfronteerd met veel
protesten uit de ziekenhuiswereld.
Men was bang dat het publiek Me
disch Centrum West erg realistisch
zou vinden en zou denken dat ver
pleegsters alleen maar bezig zijn de
jonge dokter te versieren. "Ja, het zie
kenhuis is een van de laatste taboes.
Als je laat zien dat artsen en verpleeg
sters ook hun zorgen, problemen en
fouten hebben en echt niet de hele
dag als een soort Florence Nightinga
le door de gangen lopen, komen ze in
opstand. Dan voelen zij zich aangetast
in het beeld dat wij van ze moeten
hebben".
Ria van Essen denkt dat een soap
herkenbaar moet zijn voor mensen.
"Een soap moet niet te veel glitter en
glamour hebben. Ik heb bijvoorbeeld
in de Verenigde Staten de serie Santa
Barbara gezien. Die zou ik nooit ko
pen, ik vond 'm ronduit slecht. Hij
stond niet dicht genoeg bij de men-
Herkenbaar
Een goede soap is dus herkenbaar.
Een ander onmisbaar ingrediënt is
volgens Knapper een goede arena, de
plaats waar alles zich afspeelt. "Een
ziekenhuis is bij uitstek een goede
arena. Je weet precies waar je aan toe
bent. Menselijk leed gegarandeerd.
Daarom zijn ziekenhuisseries zo po
pulair. En je kunt er eindeloos mee
doorgaan: er komen steeds nieuwe
patiënten binnen".
Knapper heeft het punt van de po
