Remonstranten 'ldein en wendbaar'
'Ik ben jarig. Neem een oorlam en hijs de
ZATERDAG 21 JANUARI 1989
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 15
UTRECHT De Remon
strantse Broederschap oefent
sinds haar geruchtmakende
besluit over inzegening van an
dere relaties dan het huwelijk
een bijzondere aantrekkings
kracht uit op christenen uit het
buitenland. Van de veertig pa
ren die de afgelopen twee jaar
gebruik maakten van deze vrij
heid, kwam de helft van over
de grens.
Algemeen secretaris J. Nieuwen-
huijsen is ook zelf verrast door de
ze ontwikkeling. In een gesprek
met het ANP, naar aanleiding van
zijn naderend afscheid, meldt hij
dat de verzoeken uit heel Europa
komen. Twee Italiaanse mannen
die onlangs een zegen over hun re
latie vroegen, reisden ter voorbe
reiding van deze gebeurtenis maar
liefst drie keer op en neer naar het
liberale Nederland. Het schriftelijk
materiaal is inmiddels in het En
gels en Duits vertaald.
Naar schatting van Nieuwen-
huijsen wilden dertig paren méér
dan de Remonstrantse Broeder
schap kon bieden. „Wij leggen de
mensen heel goed uit dat wij met
de zegen niet iets tot stand brengen
wat er eerst niet was. Onze zegen
heeft geen sacramenteel karakter.
Er worden intensieve gesprekken
gevoerd met de betrokkenen. De
meesten hebben een homofiele re
latie en voelen zich door hun eigen
kerk in de steek gelaten".
De kerk mag best een rol hebben
in de emancipatiebeweging, vindt
Nieuwenhuijsen. Hij erkent dat de
Broederschap, een kleine geloofs
gemeenschap met ongeveer 10.000
leden, op dit punt een voortrek
kersrol vervult. Een samenwerken
de hervormd-gereformeerde ge
meente in Amsterdam biedt deze
maand voor het eerst mensen zij
het alleen eigen leden - de kans
een zegen over een niet-huwelijkse
relatie te vragen.
Bontjassen
Het besluit over 'inzegening van le
vensverbintenissen' behoort sa
men met de discussies over de
kernbewapening en Zuidafrika tot
de belangrijkste onderwerpen die
Nieuwenhuijsen de afgelopen tien
jaar heeft zien passeren. De 46-jari-
ge jurist werkt sinds 1978 bij het
landelijk bureau van de Broeder
schap in Utrecht, de laatste zes jaar
als algemeen secretaris. Per 1 fe
bruari keert hij terug naar zijn oude
vak als gerechtsauditeur/rechter-
plaatsvervanger in Rotterdam. Hij
wordt in Utrecht opgevolgd door
mevrouw M.A. Bosman-Huizinga,
nu nog predikant in Rotterdam.
De Remonstrantse Broeder
schap, die nog steeds voor 'deftig'
wordt aangezien, is de afgelopen
tien jaar opener geworden, stelt
Nieuwenhuijsen vast. „Niet altijd
uit vrije wil" zijn vraagstukken van
de samenleving op het bordje van
de kerk gekomen. Ook is gepro
beerd de maatschappelijke betrok
kenheid in verband te brengen met
de persoonlijke geloofsbeleving.
Oefening in spiritualiteit hoort er
de laatste jaren helemaal bij.
Het beeld van de 'bontjassen-
kerk' is, naar Nieuwenhuijsen ver
zekerde, allang niet meer van toe
passing op de Remonstrantse
Broederschap. Hij spreekt liever
van een kleine, wendbare geloofs
gemeenschap die redelijk vrijmoe
dig is. Het woord 'kerk' mijdt de
scheidende secretaris bewust: het
instituut spreekt remonstranten
niet zo aan. Het woord 'geloofsge
meenschap' geeft beter de nage-
streefdé dynamiek weer.
Ook de naam Remonstrantse
Broederschap staat ter discussie.
In juni zal de algemene vergade
ring zich buigen over een procedu-
revoorstel voor naamsverandering.
Nieuwenhuijsen vreest dat het een
moeizame discussie zal worden,
"die in tegenstelling tot de me
ningsvorming over kernwapens en
homoseksualiteit nauwelijks enig
belang heeft". Maar ook hij_vindt
dat bijvoorbeeld 'Remonstrantse
Geloofsgemeenschap' een goed al
ternatief is voor een naam die ver
warrend is en ongewenste associa
ties oproept. „De huidige naam is
te mannelijk. Dat staat haaks op
wat wij beogen".
Kritisch
De 'kleine, wendbare geloofsge
meenschap' ziet haar waarnemer-
schap bij het Samen op Weg-pro-
ces van hervormden, gereformeer
den en lutheranen niet als eerste
stap op weg naar hereniging. Insti
tutionele eenheid van de kerken is
geen doel op zich, zegt Nieuwen
huijsen, die de pluriformiteit in
christelijk Nederland een groot
goed acht. Remonstranten hechten
meer aan openingen die op plaatse
lijk niveau gecreëerd kunnen wor
den. Ook het theologisch gesprek
met de andere kerken vinden zij
belangrijk.
De Broederschap, zegt Nieuwen
huijsen, moet een kritische Samen
op Weg-partner zijn. "Het kerkelijk
herenigingsproces loopt gevaar uit
te monden in een soort kleinste ge
mene veelvoud, als de kerken
slechts zoeken naar wat zij op z'n
minst gemeen hebben. Het moet
gaan om een open en dynamisch
proces. In de 'Verklaring van Over
eenstemming' die de Samen op
Weg-partners hebben aangeno
men, is daarvan niet veel terug te
vinden. Dit document is geschre
ven in een zeer massieve taal die
zich slecht verhoudt tot de eigen
tijdse geloofstaal waar remonstran
ten zo van houden".
Ook in de Raad van Kerken ge
bruikt de Broederschap haar lid
maatschap om kritiek uit te oefe
nen op de 'grote' kerken. "Kerken
die de gelijkwaardigheid van man
nen en vrouwen, hetero's en ho
mo's niet erkennen, moeten snel
hun geloofspraktijk bijstellen. De
Rooms-Katholieke Kerk ontkent
homoseksualiteit. De Hervormde
Kerk doet homofielen tekort. Zij
maakt homoseksualiteit tot een
probleem door alle nadruk te leg
gen,op pastorale zorg aan homofie
len. Alleen de Gereformeerde Ker
ken durven de moeilijke vragen
over bijbel en homoseksualiteit
Zelf heeft de Remonstrantse
Broederschap weinig boodschap
aan wat de bijbel zegt over homo
seksualiteit, legt Nieuwenhuijsen
uit. Voor remonstranten is erken
ning van de gelijkwaardigheid van
alle relaties een centraal gegeven
dat belangrijker is dan een tekst
die homoseksualiteit zonde noemt.
Net als de Gereformeerde Kerken
zal de Broederschap binnenkort de
Wereldraad van Kerken vragen nu
eindelijk eens de bezinning hier
over ter hand te nemen.
Nieuwenhuijsen betreurt het ge
brek aan analytisch vermogen bin
nen de kerken, omdat alleen op
grond van analyse keuzes kunnen
worden gemaakt. Deze kritiek be
treft ook zijn eigen geloofsgemeen
schap. "Veel remonstranten vin
den het erg interessant om Bon-
hoeffer, Tillich en Boerwinkel te le
zen, maar weigeren in navolging
van deze theologen duidelijke keu
zes te maken. Deze houding is ei
gen aan vrijzinnigen, die te vaak de
neiging hebben hun geloof als inte
ressante bezigheid te zien.
De christelijke gemeenschap
van Oegstgeest staat aan het be
gin van een gedenkwaardig
jaar. Twaalfhonderdvijftig jaar
geleden plantte Willibrord daar
het geloof. Pastor D. Koster in het
(oecumenisch) Oegstgeester
Kerkblad: "Het bleek een solide
basis voor eeuwen".
In al die eeuwen is het geloof
vermengd geweest met het
dorpsleven, verweven met het
maatschappelijk gebeuren. "De
voetbalvereniging UDO was ka
tholiek en 'Oegstgeest' was pro
testants, en die gelovige achter
grond was even vanzelfsprekend
als de onderlinge naijver. Het ge
zag van de kerk werd niet altijd
nederig aanvaard en niet altijd
tactvol uitgeoefend, maar het
hoorde wel bij het leven".
In de laatste eeuw werd de
techniek de baas. "Die hakte
door alle gezagsverhoudingen
heen. Wat God niet doet, doet de
wetenschap wel, tot aan de rea
geerbuisbevruchting toe. De
kerk haakt af en de wereld holt
verder, betoverd door de glans
van technisch vernuft. Alles
wordt uitgeplozen, geheimen
worden niet geduld. .God ook
niet".
Wanneer krijgt het geloof
greep op deze ontwikkelingen en
hervindt het zijn eigen plaats?
Pastor Koster gelooft: 'Voorlo
pig niet'. "We zullen nog dieper
door het dal moeten. Zal eerst.de
techniek moeten stuklopen op
haar eenzijdige welvaart voordat
de mensen wakker schrikken, en
zal dat pas gebeuren door een
wereldcrisis? Of zullen de ooster
se godsdiensten ons eerst moe
ten bekeren?"
"Nederland vervreemdt van
godsdienst en kerk", meent Kos
ter. "De samenleving gaat haar
eigen gang, los van God en gods
dienstige normen. We merken
het ook in ons eigen leven. God
neemt niet meer zo'n belangrijke
plaats in. Dat wil overigens niet
zeggen dat godsdienst uit het le
ven van ons mensen verdwijnt.
Het kan zelfs gebeuren dat per
soonlijke religiositeit toeneemt
en ook de behoefte aan privé-ge-
bed en groepsgebed, mede als re
actie op de ontkerkelijking. Maar
de samenleving als zodanig
wordt ongodsdienstig. Zijn het
de oude resten die eerst afgebro
ken moeten worden? En daarna
de ommekeer?"
Toch zou pastor Koster de ho
ge leeftijd van de Oegstgeester
parochie authentiek willen vie-
rèn, "al kunnen we de triomfan
telijke luister van 1939 onder
pastoor Loyaards beter verge
ten". "Bescheiden dus, maar
zonder in de hoek te kruipen als
een afgedane grijsaard. Ons ge
loof heeft al zoveel eeuwen ge
trotseerd, regen en wind, haat en
zelfs tweedracht in eigen schoot.
Het blijft antwoord geven op de
diepste vragen van het leven en
zoeken naar de grond ervan".
"Stoutmoedig blijven we de
koers van het weerbarstige
bootje uitzetten. De stuurman
zegt dat er zwaar weer op komst
is. De aalmoezenier die bang is
zegt dat er niet ver weg een knus
haventje is. Maar de kapitein, die
Willibrord heet, is een oude rot
en wijst vooruit, en eigenlijk is
iedereen trots op hem. En wat
zegt hij? 'Ik ben jarig. Neem een
oorlam en hijs de vlag!"'.
Sterspot
De remonstrantse predikant L.
H. C. Friederich (Oegstgeest),
geestelijk verzorger in 'Ende
geest', is geschrokken van de
Ster-reclame voor de actie 'Kerk
balans' die deze weken loopt. Wat
hij ons schreef, laten wij hier vol
gen.
"Heeft u de reclamespot voor
de actie 'Kerkbalans' ook ge
zien? Bent u daar ook zo van ge
schrokken? Mijn eigen kerk
stond ook bij de afzenders. Na de
modieuze pogingen van de jaren
60, de beatmissen en gospeldien
sten enz. nu ook de sterspot om
de kerk weer wat steviger in het
zadel te krijgen en de afbrokke
ling tot staan te brengen. Het
lijkt mij niet de juiste weg en het
gaat me als toegewijd kerklid
aan het hart dat zo'n weg wordt
gekozen.
De afgelopen maanden kon ik
door omstandigheden vier kerk
diensten in de regio als gemeen
telid meemaken. Het betrof een
bevestigingsdienst van twee
nieuwe predikanten, een doop-
dienst, een afscheidsdirenst en
een kerstnachtdienst die door de
IKON werd uitgezonden.
Slechts één van deze diensten
kon ik meemaken zonder met
kromme tenen in de schoenen te
zitten. De kerstnachtdienst voor
dé tv was me een raadsel van
overladenheid en onsamenhan
gendheid. Nu is de tv-uitzending
van een kerkdienst op zich al een
onmogelijkheid. Je kijkt naar
een gebeuren waar je eigenlijk
zelf bij aanwezig moet zijn en aan
moet kunnen deelnemen.
Dat daargelaten is het de
IKON enkele jaren geleden nog
een keer gelukt een kerstnacht
dienst uit te zenden die mij ook
als kijker redelijk kon boeien.
Dat was voornamelijk de ver
dienste van de meesterverteller
en organisator ds. Nico ter Lin
den uit Amsterdam. Die dienst
was sfeervol en helder van opzet,
eenvoudig en ontspannen, en
prettig om aan te zien.
Wat mij opviel in die andere
diensten? Er ontbrak een echte
wisselwerking tussen voorgan
gers en gemeenteleden. Een
voud van taal en vormgeving, de
nodige helderheid en artisticiteit
waren voor mijn gevoel te weinig
aanwezig. Zeker, een dienst kan
ook te mooi, te doordacht, te ar
tistiek zijn. Daar lijden de dien
sten in de Amsterdamse Domini-
cus, volgens sommigen, wel eens
aan. Maar meestal ontbreken die
factoren te zeer in onze diensten.
Ik denk dat het zaak is het ge
brek aan kwaliteit van veel kerk
diensten en andere kerkelijke ac-
tiviteiten zeer kritisch onder
ogen te zien en op de punten van
eenvoud, helderheid, wisselwer
king, ontspannenheid, samen
hang en artisticiteit verbetering
aan te brengen.
Een goed kerkelijk produkt
verkoopt zichzelf en heeft geen
reclamespots nodig".
Waarden
Het ingroeien in een vreemde
cultuur is niet eenvoudig. Uiter
lijke gedragsvormen en innerlij
ke waarden moeten vaak worden
aangepast. Dat gaat niet zonder
conflicten. Ph. van Wijk schrijft
daarover in 'De Waarheids
vriend', het blad van de Gerefor
meerde Bond in de Hervormde
Kerk, vanuit zijn ervaringen in
Kenya.
"Wij zijn gewend om bij ge
schillen en conflicten zo rechtlij
nig mogelijk te zoeken naar het
gelijk van partijen. Ons rechtsge
voel speelt ons parten. Onrecht
en verdraaiing van de waarheid
is een groot kwaad. We willen er
niet over zwijgen, en dat vraagt
soms een hoge prijs".
Verkerend in de Afrikaanse si
tuatie krijgt Van Wijk het gevoel
een soort buiteling te moeten
maken. "Je zit in kerkelijke ver
gaderingen waar conflicten moe
ten worden opgelost, en tot je
ontsteltenis hoor je mensen me
ningen, ventileren waarvan je
weet dat ze die zelf ook niet gelo
ven. De Afrikaan denkt anders
over het opkomen voor recht en
waarheid. De relatie met degene
over wie hij een oordeel moet
vellen, is belangrijker dan de be
schikbare gegevens en feiten. Hij
wil met de volle waarheid zijn ei
gen glazen niet ingooien. De
vraag óf het recht zegeviert is
minder belangrijk dan de vraag
hóe het zegeviert".
Voor beide standpunten is wat
te zeggen, denkt van Wijk, maar
er is ook veel op af te dingen.
"Recht en gerechtigheid zijn in
de Schrift grondwoorden, maar
is de liefde niet het grondbegin
sel van het evangelie? Velen
zijn in naam van waarheid en
récht in fanatisme terechtgeko
men. Opkomen voor het recht
wordt vermengd met eigenbe
lang of partijkeuze".
"Ook op het waardenpatroon
van de Afrikaan is wel wat af te
dingen. Eigenbelang en eigen
liefde breken ook hier de liefde
tot de naaste. Soms zie je dat men
elkaar keihard laat vallen. Een
ondeugd die met een bepaalde
stammen-mentaliteit kan sa
menhangen. In naam van de rela
tie en de liefde wordt het recht te
schande gemaakt. Zonden wor
den verzwegen, kwaad wordt be
dekt, de leugen houdt de relatie
in 'stand. Een cultuurpatroon is
nog geen christendom. SomS
vraag je je als westerling, maar
misschien meer nog als christen
af of de waarheid dan zo weinig
waard is".
De overgang van het ene naar
het andere waardenpatroon
heeft Van Wijk veel te denken ge
geven. "Het heeft me ook tot dier
"Handen spreken een bepaalde
taal".
per inzicht in de werkelijkheid
van mijn eigen hart gebracht. Er
is weinig verheffends in, zelfs in
dat waarvan wij menen dat het
met het beste christelijk geweten
is gedaan".
Hand
De oorsprong van de handlijn-
kunde is onduidelijk, al wordt
aangenomen dat die ligt in India
of China, waar het al rond 3000
vóór Christus beoefend zou zijn.
"Aanvankelijk", zo vertelt een
medewerker van het Leger des
Heils-blad 'Strijdkreet', "ver
zette de christelijke kerk zich te
gen het handlezen, maar in de
Middeleeuwen veranderde dat.
Men schrijft deze verandering
toe aan Aristoteles, die de hand
het 'orgaan der organen' noemde
en daar dus grote betekenis aan
gaf. Na de Middeleeuwen wordt
de 'chiromantie' steeds meer ge
accepteerd en zelfs aan de uni
versiteiten onderwezen".
"Door de kwakzalverij op dit
gebied heeft ze een groot deel
van haar invloed verloren, maar
velen lijken er nu weer in geïnte
resseerd te raken. Handen spre
ken een bepaalde taal. Het zijn
zeker niet alleen hobbyisten die
ze bestuderen. Ook in de weten
schap is er interesse voor wat de
handen ons kunnen zeggen. Dat
geldt bijvoorbeeld voor psycho
logen, maar ook voor de Gro
ningse hoogleraar anatomie en
embryologie A. de Wilde. Hij
heeft enige jaren wetenschappe
lijk aangetoond dat uit vingeraf
drukken kan worden bepaald of
iemand een verhoogde kans
heeft op een hartinfarct".
In diezelfde 'Strijdkreet' laat
Dolf van Amstel duidelijk mer
ken dat hij 'wat sceptisch' staat
tegenover het populaire handle
zen ter onthulling van gebeurte
nissen en toekomst. "Het is naar
mijn mening wat te simpel ge
dacht dat alles in de hand te zien
zou zijn en daardoor niets meer
verborgen zou blijven. Wat hand-
lijnkundigen ook stellen, het le
ven kan soms een verrassende
wending nemen".
Van Amstel wil dat nog wel
preciseren ook. "Ik ken mensen
en heb in de bijbel over mensen
gelezen die andere mensen wer
den doordat zij bereid waren
Gods wil te doen. Zij gaven hun
leven in Gods hand en lieten hun
toekomst niet bepalen door hun
eigen handlijnen. Die mogelijk
heid tot veranderen is er in prin
cipe voor iedereen".
S. J. de Groot
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk zie Mare-
kerk en Oude Vest-kerk; Marekerk 9.45 ds. v.
Niel, Rijnsburg, 12 studentenekklesia, 5 ds.
Kleermaker, R.dam; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds. Nauta; Oecumenische geloofsge
meenschap De Regenboog (Merenwijk) 9.30
ds. Hortensius, 11.15 ds. Hortensius en pas
toor v. Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds.
Alblas, mmv Maranathakoor; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, 5 (gebeds
dienst voor eenheid) ds. Jansen en pater Dou-
ma; Vredesk. (Burggravenl.) 10ds. Schouten;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 ds. Ribs; 'Ste
venshof' (rk kerk Maria Middelares) 11 kand.
J. Henzen jr., Leiderdorp. Acad. Ziekenhuis 9
rk. dienst, 10.15 ds. J. Mondeel. Diakones-
senhuis elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen
10.30 ds. Gesink, Noordwijk. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) zie Bethl.kerk
Driftstr.; Oude Vest 10 kand. mevr. S. P. Ver
meer; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrij
dingsk. zie herv. gem.; bejaardenhuis Groen
hoven 10 ds. Verdoorn; Merenwijk zie herv.
gemeente. Geref. K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5
ds. J. Kok, Veenendaal. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 10 en 5 prof. dr. Oosterhof, Apel
doorn. Geref. Gem, (zie onder Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert. Doopsgez.-Re-
monstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds. Brüsewitz. Baptistengemeente (au
la 'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10 ds.
Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middelste-
gr. 3) 9 evang. W. Smit, 10.30 evang. J. Fa-
ber. Evangeliecentrum-Pinksterbew. (Bethle-
hemskerk Lammermarkt) zo. 10. Pinkster-
gem. (O. Vest 13) 10 hr J. Eikerbout. Leger
des Heils (hoek Vesieslr./Groenesteeg) 10 en
7. Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4,
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe-.
ring', Noordhofland V.schoten) elke zat. 10
tot 11 bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie. Chris
telijke Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Brahmsl.) 9.30,10.30 en 11.20. Oud-Kath. K.
(Zoeterw.singel) zo. 10. Rooms-Kath. K.
Haagweg zat. 7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7,
zo. 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof) zat. 7,
zo. 10; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo.
9.30 en 11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9
en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 10.30 en
12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Den Harder,
Rhoon, ha.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem 10 hr. J. de
Haan, 7 zangdienst. Geref. Ker[< 10 ds. Boer,
6.30 ds. De Moor, Wadd.veen. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4 ds. J. H. Velema, Nunspeet. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 en 5 ds. 't Hooft; Kruiskerk 10 ds.
Groenendijk, Scheveningen; Opstandings-
kerk 10 ds. Ommering, 6.30 mevr. ds. J.
ds. Mulder, 6.30 ds. Taselaar; De Bron 9.15
ds. Taselaar, 10.30 ds. Nieuwenhuis, 6.30 ds.
Moll; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Moll; Drie-
hoorne 7 nam. ds. Mulder; Oudshoornse kerk
10 ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30
en 6.30 ds. Ouwendijk, ha. Geref. Kerk Mar-
.kerk 10 ds. Wilschut, 6.30 ds. Boer; Salv.kerk
10 ds. Rijper, A.dam, 6.30 ds. Wilschut. Geref.
K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 ds.
Room, 5 ds. E. A. de Boer. Ned. Geref. Kerk
(school Willemstr.) 9.30 br. C. P. Kleingeld,
4.30 ds. J. Bouma, Sliedrecht. Chr. Geref.
Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 en 25 jan.
7.30 ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr.
240) 9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1)
10 evang. J. Leidekker, 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10
hr. Joh. v.d. Steen, 6.30 ds. C. de Jong. Volle-
evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10
hr. P. Waljaard. Pinkstergem. 'Het Licht' (Mor-
genstersch. Briljantstr. 1) zo. 10. Christenge
meente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek
Emmalaan) 10 hr. T. Brands, Lisse. Leger des
H. (Zonneweg 3) 10 en 7. Remonstr. Gem.
(Van Mandersloostr. 36) 10 dr. Meijering. Rk
Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds.
Boer. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoek
steen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10.30 ds.
Lamme, Delft, met doven. Geref. Gem. 9.30
en 6 ds. v. Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. v. Gorsel, Schoonhoven, ha, 6.30 ds.
Schrijver, Woerden, ha; Salv.kerk 10 en 6.30
ds. Terlouw, ha; Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10
en 6.30 ds. v.d. Hoef, ha. Geref. Kerk 10 ds.
Scholten, Woerden, 6.30 ds. Elderman. Ge
ref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 ds. Heida, 4.30
ds. Simpelaar. Geref. Gem. (Stationsweg 17)
10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-Luth. Gem.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
kand. D. Rodenburg, Katwijk aan Zee, 6.30
ds. Ommering, Alphen; De Stek 9.30 ds. v.d.
Pol. Geref. Kerk 9.30 ds. Meynen, Haarlem, 5
ds. Huisman, H.woude. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 5 ds. v. Smeden, Rijswijk. Geref. Gem.
9.30 leesdienst, 3 ds. Bac. Volle Evang.ge-
meente 'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83) 9.30 hr.
P. Bronsveld, Gorinchem.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. De Reuver, Sebaldeburen, ha. Geref.
Kerk 10 ds Huisman. 5 ds. 't Hoff, Boskoop.
Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10.30 euch.viering
volgens de Grieks-Byzantijnse ritus; Anker
zat. 7, zo. 10.30; Rijndijk zo. 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds. Hofland. St. Jo
zefkerk 5 nam. pastoor Harding en ds. Ver
beek, gebedsdienst eenheid christenen. Chr.
Geref. Kerk 10 en 5 ds. v. Langevelde. Rk
Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7,
zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Bóonstra.
Christus Die
naar-kerk in
ZOETERWOUDE
(foto Wim Dijk-
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Koldewijn. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds. Kattenberg, 6 ds. A. J. de Jong,
Leiden; Ontm.kerk 10 ds. Sloof, 6.30 prof. dr.
v.d. Beek. Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-
college) zieT<atwijk aan Zee. Geref. Kerk 10
ds. Koster, 5 leesdienst. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Visser, 6 ds. Christ; O. Kerk 10 ds. 8o-
gaard, 6 ds. Vroegindeweij; Ichthusk. 10 ds.
Schuurman, 6 ds. Hovius; Pniëlk. 9.30 ds.
Vroegindeweij, 6 ds. Schuurman; Maranatha-
kerk (Rijnsoever) 10 ds. Christ, 6 ds. Visser.
Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. Hoeksteen (Bur-
gersdijkstr.) 10 ds. Slofstra, Noordwijk, do-
vendienst. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 oe-
cum. dienst in rk kerk, lit. pastoor v. Mastwijk,
prediking ds. Westera-Franke. Geref. Kerk
Vr.kerk 10 ds. Plomp, O.geest, 5 ds. Kersten;
Triumfatork.10 ds. Kersten, 5 ds. Koster. Ge
ref. Kerk Vrijgemaakt: 9.30 leesdienst, 4 ds.
Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo)
9.30 ds. A. v.d. Heuvel, 7 ds. Zwarts. Chr. Ge
ref. K. 10 en 5 ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref.
Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref.
Gem. (Remisestr.) zo. 10en 5teesdienst, 24
Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang.gem.
(Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Am-
bachtsweg 2) 10 ds. J. A. Visser, ma. 8.15 bij
belstudie.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 ds. Lapró. Geref. Kerk 10 ds. v.d. Lugt. Zat.
7 nam. oecum. gebedsdienst in 'Het Anker'.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Knorth. Scheppingsk.
9 en 10.30 ds. v. Loenen. Leythenrode 10 ds.
De Leeuw. Elis.-ziekenhuis 9.30 ds. Brom-
met, ha, 10.45 hoogmis. Geref. Gemeente
Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30
ds. Boogaard. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10
hr. J. de Vries. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt. Ge
ref. Kerk 9.30 en 7 ds. v.d. Kooi. ha. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. v. Roon,
Zeist, ha, 7 ds. v. Niel, Rijnsburg, ha; Paulus-
kerk 10 ds. Sjollema, Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 10 ds. Boswijk, 5 geen dienst. Geref. K.
Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10 en 4.30 ds. Arntzen.
Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 dienst, 7 ds.
Vos. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. H. v.d.
Steege. Geref. Gem. zo. 10 en 4 en wo. 25
jan. 7.30 ds. Den Boer. Evangeliegemeente
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk zat. 7,
zo. 9 en 10.15; Engelbew. zat. 7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds. Fredrik-
se. Woerden, 6.30 ds. Wegerif. Geref. Kerk
9.Q0 mevr. ds. v.d. Weg, 5 avondgebed. Chr.
Geref. Kerk 9.30 leesdienst, 7 ds. Boiten,
Schiedam. Remonstr. Gem. 10 dr. A. W. Cra
mer. Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank',
Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De Graaff,
6.30 ds. Driebergen, Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk 9.30 ds. Végh, Den Haag, 7 ds. De Boer,
Hoofddorp. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Ten Voorde. Geref. Kerk 9.30 ds. Knol, Haar
lem, 4.30 ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. D. Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. G. de Jong,
Boskoop, 7 dr. Fernhout, Alphen.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. J. M. Hoekstra,
O.geest, 5 ds. W. Vroegindeweij, Vijfhuizen, 7
ds. Ruitenburg; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruiten
burg; De Rank (Golfbaan) 10 ds. C. v.d.
ds. Korenhoff, Heemstede, 5 ds. Kuiper; Vin-
kenl. (Binnen) 10 ds. Kuiper. Kapel W. v.d.
Bergh-stichting 11 ds. Keuning. 'Sole Mio' 9
ds. Ruitenburg. Ned. Prot. Bond (aula
O.Zeew.) 10.30 mevr. ds. E. Brussee-v.d.
Zee, Voorburg. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30;
Binnen zat. 7, zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. v.d.
Meij, ha; De Zilk 10 ds. v. 't Hof, Voorhout, zie
kenhuispredikant. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo.
9 en 11Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Vegter; Pauluskerk 10 ds. Da
Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 mevr.
ds. Vos-Wiegand, V.schoten, 7 drs. G. Sch-
wencke. Geref. Kerk 10 dr. Wiersinga, Leiden.
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool)
9.30 en 4.30 leesdienst. Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 ds. Janssens, Alphen, 4
ds. Waagmeester, Lisse. Van Wijckerslooth 4
nam. ds. Vegter. Endegeest 10 ds. Friederich.
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk
Kerk Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds. Hemstede, L.dorp. Geref. K. 9.30 ds.
Zijl, 5 ds. De Reus. Remonstr. Gem. 10 mevr.
H. Pleijzler-Polderman, Hoek van Holland. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7, zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSAtERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en 7
ds. v.d. Hoeven. Chr. Geref. K. 9.30 lees
dienst, 2 ds. Beekhuis, R.dam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. Smaling, 5 ds. Wagter; Bethelkerk
9.30 ds. Wagter. Geref. Kerk Petrakerk 9.30
ds. Terpstra, 5 ds. Snel; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds. Snel. 5 ds. Ribberink; Maranalha-
kerk 9.3Q ds. Ribberink, 5 ds. Terpstra. Geref.
Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref.
K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christen-
gem. (aula mavo) 10 hr. A. v.d. Laak, Katwijk.
Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Voliebregt, 7 ds. Bras. Geref. Kerk 10 ds. Bie-
winga, 7 zie herv. gemeente. Chr. Geref. K. 10
en 5 ds. Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10.30 hr. H. Bergman, Oude Wetering. Rk
Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 hr. Goedhart,
Nieuwkoop, 6.30 ds. Stam. Geref. Kerk 9.30
ds. De Reus, 6.30 ds. Zijl. Rk Kerk Aardam
zot. 7, zo. 9 en 12;
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr. Vermeu-
Baas, S.heim, 6.30 ds. Magré, Warmond,
gez. zendingsdlenst. Geref. K. Vrijg. 9.30 ds.
Simpelaar, 5.30 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong, ha, 7 7 ds. H. B. v.
't Hof, jeugddienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
VOORSCHOTEN: Herv: Gem. Dorpskerk
10.30 zie andere kerken, 7 ds. De Zeeuw; De
Ontmoeting (Noordhofland) 10.30 ds. De
Zwart en Mr. Birch (Engelse kerk), mmv can-
torijen, bidweek voor de eenheid. Hen/,
evang. op geref. grondslag (kerkgeb. 'Reho-
both', A. van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds.
Kagchelland, Kamerik, 4.30 ds. De Jager,
Schoonhoven. Hulp en Heil-kerk ('Schaken-
bos', Leidschendam) 10 ds. Honig. Geref.
Kerk 10.30 pater Hessing en ds. Blanken,
mmv rk koren, bidweek voor de eenheid. Ge
ref. K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 4.30 kand. D. J.
v. Diggele. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7; M. Gods-
kerk. zat. 7, zo. 10.30 pastoor Paardekooper
en ds. De. Zeeuw, mmv jongerenkoren, bid
week voor de eenheid.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30
prof. dr. Graafland, 5 ds. Kunz; Hoeksteen
9.30 ds. Goossen, 6.30 ds. Schipaanboord;
Bethelk. 9.30 ds. Kunz, 5 ds. Goossen; Reho-
both-school 9.30 ds. Schipaanboord; Imm-
.kerk 10 en 5 ds. v, Houwelingen. Geref. Kerk
Kruisk. 10.15 en 5 ds. Bongers; Ontm.kerk
9.30 ds. De Moor. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk)
8.30 en 2.45 ds. Hoogendoorn.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 11.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra, 4.30 ds. Wolters, Ameide, 7 mu
ziekdienst; Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds.
Janse de Jonge, Messiask. 10 oec. gebeds
dienst in de St. Jozefkerk; Dorpscentrum 9.30
ds. H. Veldhuizen. R.dam. Geref. Kerk Zijllaan
10 oecum. dienst in St. Jozefkerk, 7 ds. v.d.
Woude. Ned. Prot. Bond (Kerkdam) geen
dienst in eigen kerk, 10 oecum. dienst in St.
Jozefkerk.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
v. 't Hof, ha. Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Aal-
ders. ha. Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr.
20) 10.30 drs. M. Roos. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v. Driel.
Geref. Kerk 9.30 dr. Bade, Alphen. 7 drs. T.
Wieisma, Uithoorn.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 kand. me
vr. H. J. Buijs. In Chr. Dienaarkerk 10 u. oe
cum. jongerendienst, pater Buil en ds. Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan zo. 9.30; Chr. Dtenaark.
zat. 7, zo. 10 oecumenische viering; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 en 6.30 ds.
Eijsenga, ha. Geref. Kerk 10 en 6.30 ds. Bui-
kema, ha. Remonstr. Gem. 10 mevr. ds. Thie-
