'Europese Studies' biedt
nieuwe mogelijkheden
'Amsterdam draaft door met benoeming rector Barlaeus'
ONDERWIJS
Europa 1992 vraagt om aanpassing van onderwijs
Schoolleiding wordt volgens Ginjaar-Maas geen exclusieve mannenzaak
PAGINA 12»
Via een studie Letteren een andere toekomst kiezen dan het onderwijs. De Universiteit van
Amsterdam biedt die mogelijkheid aan studenten die een propedeuse-examen hebben gedaan in
een van de EG-talen of Geschiedenis. De studierichting heet Europese Studies en is gericht op de
bestudering van de Europese samenleving in de 19e en 20e eeuw en het reilen en zeilen van de
Europese Gemeenschap. Gecombineerd met een aantal andere vakken leidt de studie op tot een
baan bij een internationale instelling of een op het buitenland gericht bedrijf.
Europa 1992. Velen kunnen zich hierbij
nog niets voorstellen, want het is volgens
hen nog koffiedik kijken. Toch zullen
scholen en instellingen zich op zeer korte
termijn moeten bezinnen of de opleiding
die zij bieden nog wel voldoet aan de
vraag en het aanbod op de arbeidsmarkt.
De grenzen binnen de Europese Ge
meenschap vallen immers weg en daar
door zullen er beroepen verdwijnen en
weer nieuwe ontstaan.
door Marjolein in 't Hout
Sommige onderwijsinstituten hebben
zich al over dit vraagstuk gebogen en
hebben hun onderwijs aangepast aan de
toekomst. Een voorbeeld is de studie
richting Europese Studies aan de Uni
versiteit van Amsterdam. Deze zoge
naamde 'bovenbouwstudie' werd in het
leven geroepen doordat het faculteitsbe
stuur tijdig signaleerde dat er in een be
paalde beroepsgroep steeds minder
werk was te vinden.
Het ging in dit geval over de faculteit
der Letteren. De studenten die daaraan
afstudeerden, verdwenen hoofdzakelijk
in het onderwijs. Doordat het onderwijs
in de jaren tachtig 'verzadigd' raakte,
werd voor de academici de kans op een
baan steeds kleiner.
Europees profiel
Coördinator en docent binnen de histori
sche variant van Europese Studies, drs.
A. Boxhoorn, zegt hierover: "In het aca
demisch jaar 1981/1983 begonnen we met
de voorbereidingen voor de studierich
ting Europese Studies. De belangrijkste
reden hiervoor was dat de lerarenoplei
ding binnen de universiteit dreigde te
verdwijnen en dat er grote werkloosheid
heerste in het onderwijs. Aangezien de
meerderheid van de letterenstudenten
een baan in het onderwijs zocht, moest er
iets gebeuren. We zijn toen gaan zoeken
naar nieuwe studierichtingen'1.
"Een tweede punt", vervolgt drs.
Boxhoorn, "was de toenemende vraag
naar profilering. De Universiteit van
Amsterdam koos voor een Europees pro
fiel, te meer omdat de faculteit der Eco
nomische Wetenschappen een leerstoel
Internationale Economische Betrekkin
gen en een Europa-instituut had".
De groep initiatiefnemers deed een on
derzoek en stuitte op de al in Groot Brit-
tannië en de Verenigde Staten bestaande
studierichting European Studies. De stu
dierichting Europese Studies werd in
1983 in het leven geroepen en "is naar
Angelsaksische leest geschoeid - dat be
tekent dat voor het Engelse onderwijs
systeem is gekozen", zegt drs. Boxhoorn.
Volgens de brochure die de Universiteit
van Amsterdam uitgeeft, biedt Europese
Studies de student de mogelijkheid om
via een studie in de Letteren - talen en ge
schiedenis - een andere weg in te slaan
dan het leraarschap.
Wie Europese Studies wil gaan doen,
moet eerst een propedeuse-examen heb
ben gedaan in een van de EG-talen (met
uitzondering van Nederlands en Portu
gees) of Geschiedenis. Dat propedeuse
vak blijft gedurende de vierjarige oplei
ding het hoofdvak. Daarnaast heeft de
student een 'steunvak' - een taal of ge
schiedenis. Ten slotte kan er tevens een
keuze worden gemaakt uit Rechten of
Economie - het zogenaamde niet-lette-
renonderdeel.
Basisprogramma
Boxhoorn: "In het eerste en tweede doc
toraaljaar hebben we ook een basispro
gramma, waaraan alle studenten mee
doen. Omdat we erachter kwamen dat
veel studenten geen flauw benul hebben
van de geschiedenis van de negentiende
en twintigste eeuw, hebben we dat vak
ingelast. Dat gebrek aan kennis is toe te
schrijven aan het feit dat maar zeer wei
nig mensen geschiedenis in hun eind
examenpakket op het atheneum en gym
nasium nemen. In het basisprogramma
wordt dan ook de Europese geschiedenis
van de negentiende en twintigste eeuw
èn het functioneren van de Europese Ge
meenschap behandeld".
"De meer specialistische onderdelen
worden door ongeveer twintig docenten
gedaan", aldus Boxhoorn. "Aan het ein
de van de studie mag de student een vry
onderdeel kiezen en dat houdt ongeveer
alles in wat wordt aangeboden aan de
Universiteit van Amsterdam. De keuze
beperkt zich echter al gauw tot bijvoor
beeld Rechten of Economie. Veelal
wordt een vak gekozen dat goed aansluit
bij de doctoraalscriptie, het laatste stu
dieonderdeel", zegt de coördinator van
de studierichting Europese Studies.
De doctoraalscriptie ten slotte, behelst
een zelfstandig onderwerp over Europa
van vergelijkende aard. Voorbeelden
van scriptieonderwerpen zijn er genoeg.
Zo werden er zeer actuele onderwerpen
door de afgestudeerden aangepakt zoals
het EG-milieubeleid, het voorzitterschap
van de EG, terrorisme, directe investe
ring van de Verenigde Staten in de eco
nomie van de EG en de Europese een
wording.
Stage
De studenten kunnen ook op stage gaan.
Op dit moment bestaan er zo'n negentig
stageplaatsen in het binnen- en buiten
land voor de studenten. Boxhoorn: "Dat
varieert van een plaats bij de Verenigde
Naties in New York (VS), de Europese
Kamer van Koophandel, de Europese
Gemeenschap in Brussel (België) tot een
stage bij een van de grote Nederlandse
bedrijven zoals Akzo en Philips en het
ministerie van buitenlandse zaken in
Den Haag. De stageduur is meestal niet
langer dan een half jaar".
Er zijn volgens Boxhoorn ook moge
lijkheden om in het buitenland te stude
ren. In Groot-Brittannië bestaat de stu
dierichting Europese Studies aan zeven
universiteiten. De Universiteit van Am
sterdam heeft een uitwisselingspro-
Drs. A. Boxhoorn: "Ik zou het toejuichen als er meer ons
voorbeeld volgen". wim Dijkman»
gramma met de Universiteit van Huil.
Studenten met het hoofdvak Frans kun
nen in Parijs of Straatsburg gaan stude-
Daarnaast bestaat er ook nog een mo
gelijkheid om een studentassistentschap
te vervullen. Maar dat is slechts voor een
tot twee studenten weggelegd en houdt
in dat een student een jaar lang voor een
dag per week wordt ingeschakeld bij het
assisteren van een docent bij het onder
wijs en het onderzoek, bij het samenstel
len van cursusmateriaal of bij literatuur
onderzoek voor projecten.
De studierichting Europese Studies
telt nu 1050 studenten. De afgelopen ja
ren steeg het aantal aanmeldingen sterk.
Zo begon de studie met zo'n 89 studen
ten (1983) en verdubbelde het aantal zich
in het daarop volgende jaar. "Dit jaar
hebben we er zo'n 300 tot 350 toegela
ten", zegt Boxhoorn. Van de eerste lich
ting studeerden er zo'n vijftig af. "Hoe
dat komt? Dat is altijd al zo geweest. Het
aantal afvallers is in Nederland traditio
neel hoog. Het is dan ook een typisch Ne
derlands probleem. Ik denk dat veel
mensen zich niet realiseren dat een uni
versitaire opleiding zwaar is. Het valt
hun tegen en ze gaan weg. Dat is ook
enigszins te wijten aan het feit dat wij in
Nederland geen toelatingsexamens ken
nen en dus iedereen die maar een athene
um-diploma heeft naar de universiteit
kan", zegt Boxhoorn.
Nadelen
Vaag is echter nog wat iemand met Eu
ropese Studies kan doen. In de brochure
staat: "Via een gerichte combinatie van
deze vakken kun je je voorbereiden op
een functie bij een internationale instel
ling of een op het buitenland gericht be
drijf'. Coördinator Boxhoorn omschrijft
de banen met typische startfuncties voor
hbo'ers en academici.
Boxhoorn: "Zo'n negentig procent van
onze studenten vindt een baan bij niet-
overheidsinstellingen. De overheid staat
nu eenmaal bekend als een bureaucrati
sche en starre organisatie, die bovendien
slecht betaalt en van die 'rare' deeltijdba
nen aanbiedt. Daarom verdwijnen velen
naar Europese vertegenwoordigende in
stellingen zoals de Europese Vereniging
van Chemische Industrieën, public rela
tions functies bij grote bedrijven als Ak
zo en Philips, de Europese Kamer van
Koophandel en ik weet dat er eentje con
tractonderhandelaar bij Fokker is ge
worden".
Er zijn ook nadelen aan de studie. De
Nederlandse studierichting Europese
Studies worstelt met hetzelfde probleem
als die in de Verenigde Staten en Groot
Brittannië. Volgens coördinator
Boxhoorn is er voor een deel van de stu
denten moeilijk een zwaartepunt in de
studie te vinden. "Dat spitst zich toe als
de doctoraalscriptie moet worden ge
maakt. Dan heeft een aantal studenten
opeens moeite met een specialisatie. Ze
moeten zich dan afvragen waar ze goed
in zijn en komen daar niet uit. Daarom
hebben we twee jaar geleden een mentor
schap ingesteld. Iedere student wordt
eenmaal in zijn studieperiode bij een do
cent geroepen om daarover te praten. We
proberen daarmee tijdig aan te geven dat
er een bepaalde richting uit moet worden
gewerkt".
Europese Studies is een experimente
le studierichting. In 1993 loopt 'het con
tract' af en dan moet er worden geëva
lueerd over het vervolg. Boxhoorn is niet
zo bang voor het einde van de studierich
ting. De post-propedeuse studie kan re
kenen op een grote populariteit onder de
studenten. Boxhoorn hoopt alleen dat er
meer universiteiten zullen gaan mee
doen, want tot nu toe is Amsterdam de
enige die de studierichting biedt. Daar
door komen studenten van alle delen van
het land naar Amsterdam om de studie te
volgen. Boxhoorn: "Ik zou het dan ook
toejuichen als er meer ons voorbeeld vol
gen".
"Het Barlaeus-gymnasium in Amster
dam voelt zich terecht intens gepikt door
de manier waarop wethouder Wilde-
kamp van onderwijs de benoeming van
een vrouw tot rectrix heeft doorge
drukt", zegt Ginjaar-Maas. Ze benadrukt
zich niet in de kwestie te willen mengen:
"Elk schoolbestuur voert uiteraard zijn
eigen personeelsbeleid. Maar inhoude
lijk sta ik vierkant achter de doelstelling:
méér vrouwen te betrekken bij de
schoolleiding. Positieve discriminatie is
echter iets waarmee je voorzichtig moet
zijn. Amsterdam draaft door. Amster
dam heeft kost wat kost een vrouw wil
len benoemen. Dat roept weerstanden
op, kan zelfs een averechts effect heb
ben. Stel dat de vrouw in kwestie niet
voldoet! Ik hoor de tegenstanders al roe
pen zie je wel, ze kunnen het niet."
Amsterdam staat overigens niet alleen
met haar besluit om de eerstkomende ja
ren alleen vrouwen te benoemen tot di
recteur of rector van een school. Mannen
mogen in de hoofdstad pas solliciteren
als er geen geschikte vrouw te vinden is.
Leiden kent sinds kort zelfs een absolute
uitsluiting van mannelijke sollicitanten
bij functies in het onderwijs waar vrou
wen sterk ondervertegenwoordigd zijn.
Ginjaar: "Het zit 'm in de uitwerking.
Ook Rotterdam en Den Haag voeren een
dergelijk beleid. Maar Amsterdam heeft
het van het begin af aan onhandig aange
pakt. Wildekamp heeft eerst het Bar
laeus lange tijd laten wachten met de in
vulling van de vacature tot de gemeente
haar emancipatie-nota gereed had. Daar
na is ze dwars tegen de medezeggen
schapsraad, de ouders en de docenten in
gegaan. Met als gevolg: een verharding
van standpunten en een beschadigde
rectrix. En dan hecht ik er aan te zeggen
dat het hier om een openbare school
gaat, die pretendeert een democratische
instelling te zijn."
Diskrediet
"Typisch Amsterdams", verzucht Gin
jaar die maar al te bang is dat het mecha
nisme van positieve discriminatie in dis
krediet wordt gebracht. Zelf heeft Gin
jaar-Maas voor het handjevol nog be
staande Rijksscholen ook stringente
richtlijnen vastgesteld, die verplichten
Emancipatie is één van de
hoekstenen van het beleid
van staatssecretaris
mevrouw Ginjaar-Maas
van onderwijs. Maar het
aantal vrouwen in
leidinggevende functies in
het onderwijs is tot een
dramatisch dieptepunt
gedaald. Alle vrome
beleidsvoornemens ten
spijt. Ook het voornemen
van Ginjaar-Maas
wiskunde verplicht te
stellen als examenvak voor
havo en vwo ligt onder vuur.
De onderwijsvakbonden
voorzien een afvalrace
waarvan juist meisjes het
slachtoffer worden.
"Onzin", is het
ondubbelzinnige
commentaar van Nell
Ginjaar-Maas. Een
interview met de
staatssecretaris.
door
Margreet Vermeulen
Staatsecretaris van onderwijs Gin
jaar -Maas "Emoties over bezuinigin
gen vertroebelen zicht op het beleid. Ik
ben er van overtuigd dat bij elke bezui
niging voor de minst pijnlijk ingreep is
gekozen". (foto gpd>
tot de aanstelling van een vrouw bij gelij
ke geschiktheid. "Wij hebben daar onze
slag weten te slaan. Door de vervroegde
uittredingsregelingen hadden we nogal
wat vacatures. En waar mogelijk zijn die
opgevuld door vrouwen".
Uit CBS-gegevens blijkt dat het aantal
directrices van 1976 tot 1984 is gedaald
met 75 procent. Vorig schooljaar was een
schamele 2 procent van de directeuren in
het voorgezet onderwijs van het vrouwe
lijk geslacht. In het basisonderwijs lag
dat iets gunstiger: 13 procent.
De bewindsvrouw erkent ruiterlijk dat
de samensmelting van het lager en het
kleuteronderwijs debet is geweest aan
de uitstoot van vrouwelijke managers.
Ginjaar: "We stonden erbij en keken er
naar. In vrijwel alle gevallen werd een
man per definitie de nieuwe directeur."
In de nabye toekomst staat het onder
wijs een nieuwe fusiegolf te wachten.
Vreest Ginjaar niet dat het schoolmana-
gement daarna een exclusieve mannen
zaak zal zijn geworden? Ginjaar: "Nee.
Vrijwel alle schoolbesturen zijn er in
middels buitengewoon attent op dat
vrouwen deel uitmaken van de schoollei
ding. Ook omwille van de kwaliteit hecht
men aan een vrouwelijke inbreng. Je ziet
ook dat we het dieptepunt wat betreft de
uitstoot van vrouwen achter de rug heb
ben. Wat ik hoor is dat het aantal vrouwe
lijke hoofden van basisscholen al fors
aan het stijgen is".
CBS-statistieken laten een minder
hoopgevend beeld zien. In het basison
derwijs is het aantal vrouwelijke school
leiders vorig jaar weer gedaald, met 1
procent. In het voorgezet onderwijs is
dat percentage omhoog gekropen, van 2
naar 3,5 procent. Een percentage dat
nauwelijks in verhouding staat tot de ge
leverde inspanningen voor een vrouw
vriendelijk beleid.
Wiskunde
Teleurstellend zijn ook de eindexamen
resultaten van de moderne wiskunde.
Met deze -minder abstracte- variant op
het vak wiskunde wordt druk geëxperi
menteerd omdat Ginjaar wiskunde ver
plicht wil stellen als eindexamenvak
voor de havo en het vwo. Hoewel ook
leerlingen zonder wiskunde-knobbel in
staat worden geacht wiskunde-A te kun
nen begrypen haalde éénderde van alle
kandidaten een onvoldoende. Een
Utrechts schoolhoofd meldt zelfs dat
ruim 40 procent van zijn 'typisch alpha-
gerichte' leerlingen struikelt over wis
kunde-A.
De onderwijsbonden zien de bui al
hangen. Zij vrezen dat het verplicht stel
len van wiskunde zal leiden tot de uitval
van grote aantallen leerlingen.
Ginjaar: "Die desastreuze cijfers zijn
mij niet bekend. Maar het kan gewoon
weg niet dat wiskude-A tot grote uitval
gaat leiden. Als een leerling werkelijk ha
vo of vwo-niveau heeft, kan hij of zij niet
over deze wiskunde struikelen. Ik zeg
met enige nadruk dat het dan niet moet
gaan om omhooggevallen mavo-leerlin
gen of havo-leerlingen die ten onrechte
op het vwo zitten."
- Wekt U nu niet de indruk het verplicht
stellen van wiskunde inderdaad te wil
len gebruiken als selectie-criterium?
Ginjaar: "Nee, dat ontken ik ten stel
ligste."
- Wat doet U als halverwege de jaren
negentig blijkt dat examenvak wiskunde
toch tot de uitval van leerlingen -en met
name van meisjes- leidt?
Ginjaar: "Dat wens ik me niet voor te
stellen. Dat hoeft ook niet, want het wis-
kunde-A is niet abstract, niet onbegrijpe
lijk en op alpha's toegesneden".
- Wat is dan de praktische waarde van
een zo eenvoudige wiskunde?
Ginjaar: "Ze kunnen ermee terecht op
alle opleidingen, behalve de Technische
Hogescholen en de de typisch exacte stu«
dierichtingen aan de universiteiten."
- Wat verandert er dan feitelijk?
Ginjaar: "Het gaat er om dat leerlingeiï
-een breed scala aan studiemogelijkhei-
den voor zichzelf openhouden. Een wis*
kundige achtergrond is steeds meer no^
dig voor veel vervolgopleidingen in het
hoger onderwijs. Een behoorlijke wis*
kundige denktraining is in feite voor ie
dere studie onmisbaar."
Deetman
Ginjaar zegt een hecht team te vormen
met Deetman, de alom verguisde mini%
ter van onderwijs. Haar bewondering
voor de CDA-minister mag opmerkelijk
heten. Ginjaar: "De emoties over de be
zuinigingen vertroebelen het zicht op het
beleid. Maar ik ben ervan overtuigd dat
bij elke bezuiniging voor de minst pijnlij
ke ingreep is gekozen. Deetman heeft de
afgelopen jaren het onderwijs van een
nieuwe wettelijke basis voorzien eri
klaargestoomd voor de volgende eeuw.
Wat betreft het voorgezet onderwijs heb
ik daar myn steentje aan bijgedragen. De
geschiedenis zou wel eens kunnen uit
wijzen dat Nederland nooit eerder zo'n
goede minister van onderwijs heeft ge
had".
