Een ontredderde gentleman
M A BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
John Cleese: 'Seks is onmogelijk onder controle te houden'
ZATERDAG 14 JANUAR11989
EXTRA
PAGINA 21
Waar zijn vorige speelfilm
'Clockwise' internationaal gezien
enigszins flopte, blijkt 'A Fish
Called Wanda' nu al de contouren
van een bestseller aan te nemen.
John Cleese is er zelf niet het
minst verbaasd over.
"A Fish Called Wanda is een bewuste
poging geweest om eens een film te
maken die door Amerikanen begre
pen zou worden. Mijn drie vorige
films hebben in Amerika echt hele
maal niets gedaan. Clockwise was
echt door en door Brits en had gigan
tisch succes in Engeland, maar behal
ve in Zweden heeft die film echt ner
gens iets gedaan. Dat is prima op zich
zelf. Het is leuk om Britse films voor
de Britten te maken. Maar 'Wanda'
blijkt op het ogenblik de meest suc
cesvolle Britse komedie die ooit in
Amerika is uitgebracht. Er worden
fantastische zaken mee gedaan. En
dat is dan voor de afwisseling leuk om
mee te maken, want zo had ik het ook
bedoeld. Maar er was wel een onder
werp nodig dat aan beide kanten van
de Atlantische Oceaan kon aanspre
ken. En wat was er dan idealer dan het
te hebben over de Anglo-Amerikaan
se relatie? Dat is geen haat-liefde ver
houding, maar een haat-liefde-haat
verhouding".
Stijf
"Wij Engelsen zijn stijf. Echt dooie
dienders, in de ogen van de Amerika
nen in elk geval. Ik weet niet waar het
begonnen is, want zo zijn we nooit ge
weest tot de achttiende eeuw. We wa
ren tot dan toe een troep schaamtelo
ze piraten. Over de hele wereld stalen
we alles wat los en vast zat. Maar we
zijn veranderd, ergens halverwege het
Victoriaanse tijdperk. Van toen af
werden we stijf en pompeus. Ik denk
dat het gekomen is omdat we een we
reldrijk te regeren kregen. Toen heb
ben we ook al die kostscholen opge
richt. Toen ontstond die angst om
emoties te tonen en het ideaal van de
man die onder alle omstandigheden
zijn gevoelens de baas blijft. Zo ben ik
zelf ook nog opgevoed. Je kunt nu
eenmaal geen imperium onder de
duim houden als je van streek kunt
worden gebracht door een meisje.
Maar nu we dat imperium kwijt zijn,
kunnen we weer gewone mensen
worden ook. Maar we zijn nog steeds
nogal introvert".
"De sleutel tot de Amerikaanse
mentaliteit is dat Amerikanen buiten
gewoon extravert zijn. De Amerika
nen zijn ervan bezeten succes te heb
ben, en dan speciaal het soort succes
dat zichtbaar kan worden gemaakt.
Daarom zijn ze ook zo goed in de
showbusiness. Europeanen hebben
meer de neiging te streven naar bevre
diging van iets in hun binnenste.
Amerikanen zijn meer gericht op de
buitenkant en hebben het meer nodig
om het succes dat ze hebben ook nog
eens door anderen bevestigd te krij
gen. Dat is het grote verschil. Engel
sen kunnen ook beter tegen alleen
zijn en ze voelen zich lekker in kleine
groepjes van alleen hun aller-intiem-
ste vrienden. En ze zijn rustiger. Ze
willen hun graf kunnen bereiken zon
der ooit aan opwinding ten prooi te
zijn gevallen".
Zwarte humor
"Amerikanen beleven er meer aardig
heid aan als ze zich kunnen doen gel
den. Vaak hebben ze al veel gepres
teerd en dan nog blijven ze het nodig
vinden zich telkens opnieuw te bewij
zen. Neem Barbara Trentham nou,
mijn vorige echtgenote, ze is een eer
steklas schilderes, ze heeft films gere
gisseerd, ze is actrice geweest, ze
heeft gepubliceerd en ze was produ-
cente bij CBS-News. Het is ongeloof
lijk wat ze allemaal al gepresteerd had
en dan nog blijft er steeds die drang
om af te rekenen met wat toch per
soonlijke onzekerheid moet zijn. Dat
is de negatieve kant van al die ener
gie".
"Het eigenaardige van 'A Fish Cal
led Wanda' is dat er een hoop harde,
zwarte humor in zit. Mensen die wor
den overreden door een stoomwals,
iemands aquarium wordt leeggege
ten, een oude dame die haar schoot
hondjes één voor één vermoord ziet
worden. Iedereen gedraagt zich af
schuwelijk ten opzichte van iedereen.
Wanda, die al die kerels manipuleert.
En al die kerels die elkaar haten
vanuit het diepst van hun zielen".
"Maar het mooie is dat daar kome
die van gemaakt wordt. Als Kevin Kli
ne's personage door de stoomwals is
overreden duikt hij zwart en wel
toch weer op voor het vliegtuigraam
pje waar hij ook weer vanaf valt. Maar
je weet dat hem daarbij niets fataals
zal overkomen, want al deze heel ver
schrikkelijke mensen blijken het ka
rakter te hebben van onkruid; ze zijn
niet te vernietigen".
"Inderdaad, dit is een soort car
toonhumor, dat geeft de golflengte
wel zo ongeveer aan".
Beheerst
U lijkt een uitgesproken voorkeur te
hebben voor het opvoeren van juist de
keurige, beheerste Britse heren die ho
peloos de kluts kwijt raken. Establish-
ment-figuren die hun waardigheid
verliezen?
"Dat is grotendeèls waar. Hoewel,
een uitzondering is natuurlijk Basil in
Fawlty Towers. Basil pretendeert na
gen praten en ontwerpen, naar Neder
land vliegen en twee dagen opnemen.
En je ontmoet een hele nieuwe groep
mensen. Ik beschouw het als een ver
kwikkende afwisseling. Je gaat naar
een stad die je nog niet kent en het
schuift lekker. Fantastisch vind ik
dat. Volgens mij zijn die 'Giroblauw'-
spots ook de beste commercials die ik
ooit heb gedaan".
"Het maken van films vind ik niet
echt heel leuk. Het vreet veel te veel
tijd en legt honderd procent beslag op
je. Ik ben er veel te rusteloos voor ei
genlijk. Ik heb het nodig om verschil
lende dingen naast elkaar te doen.
Zoals mijn activiteiten voor Video
Arts. Daarmee maken we bedrijfs
films. Hoewel er altijd een flinke dosis
humor in verwerkt zit, gaat het om se
rieuze onderwerpen. Het zijn trai
ningsfilms over management, ver
kooptechniek, financiering, public re
lations, enzovoort. Films die laten
zien hoeveel vakmanschap er voor
hun functies feitelijk nodig is en die
dan demonstreren hoe men zich die
specifieke vakkundigheid eigen kan
maken. Films van ongeveer 25 minu
ten. Video Arts is op dit terrein nu de
grootste maatschappij buiten de Ver
enigde Staten. We hebben gedurende
de afgelopen zestien jaar iets van te
gen de 80 van zulke films gemaakt".
Protesten
Toen Monty Python de Jezus-satire
'The Life Of Brian' lanceerde, veroor
zaakte dat hier en daar wel enige pro
testen. Maar het was niets in vergelij
king met wat er gebeurd is na de lan
cering van 'The Last Temptation', ter
wijl dat een echt godvruchtige film is.
Kunt u dat verklaren?
"Toen ik hoorde dat de aartsbis
schop van Canterbury zijn gelovigen
aanraadde niet naar 'The Last Temp
tation' te gaan kijken, was ik daardoor
hevig geschokt, want ik ken de aarts
bisschop persoonlijk en mag hem
graag. Ik beschouw mezelf als reli
gieus, waarmee ik bedoel dat ik geloof
in God en bijzondere belangstelling
kan opbrengen voor wat Christus ons
wilde leren. Maar ik zeg altijd: het pro
bleem van religie is dat het in handen
is gevallen van de kerken. De beste re
gel die ik ooit voor Monty Python heb
geschreven kwam voor in een scène
met een vice-paus, een ambt dat ik
speciaal voor die gelegenheid verzon
nen had. Deze vice-paus werd ge
vraagd hoe de boodschap van Jezus
Christus het best onder de mensen ge
bracht kon worden. En hij zei: 'Kijk,
als je armoede, nederigheid en tole
rantie onder de mensen wilt versprei
den, dan heb je daar een zeer rijke,
machtige en autoritaire organisatie
voor nodig!' Dat vond ik zelf een heel
geslaagde grap. Christus probeert iets
te leren dat te maken heeft met het
uitdrijven van egoisme, en tegelijker
tijd gedraagt de kerk zich egoïstischer
dan willekeurig welk mens op aarde.
In 'The Life of Brian' wordt gespot,
het is als zodanig weliswaar zeer on
eerbiedig, maar wel zeer herkenbaar
als spotternij. Met 'The Last Tempta
tion' is er iets heel anders aan de
hand".
Projectie
"Volgens mij zit het zo: mensen wil
len zich nu eenmaal altijd 'goed' voe
len. De meeste problemen in de we
reld hebben te maken met het feit dat
mensen zich op paranoia-systemen
gaan baseren. Ze willen zich goed
voelen en leggen hun eigen slecht
heid intussen op de rug van anderen.
Jung zegt: watje in jezelf ontkent, dat
is watje op anderen projecteert. Dat is
wat de nazi's met de joden hebben ge
daan en dat is waarom communisten
en fascisten eikaars grootste vijanden
zijn. Maar het gebeurt ook als huwelij
ken schipbreuk lijden. Niemand zegt
dan: het was mijn schuld. Often min
ste: het was net zo goed mijn schuld.
We willen allemaal de vermoorde on
schuld spelen. Dat zit in de menselij
ke natuur. We willen niet toegeven
dat we zomaar kwaad kunnen wor
den, gevoelsarmoedig zijn, of jaloers.
En dat zijn we soms allemaal. Wat
mensen over Christus willen denken
is dat hij honderd procent deugdzaam
was. Honderd procent goddelijk. Wat
'The Last Temptation' laat zien is dan
feitelijk ketterij van het type dat al in
derde eeuw eeuw fel bestreden werd:
dat Christus goddelijke èn menselijke
gevoelens had. En als hij gedeeltelijk
mens was, dan had hij af te rekenen
met dezelfde negatieve emoties als
waarmee we allemaal behept zijn. Na
tuurlijk, hij is daar dan oneindig veel
beter mee omgesprongen dan wij,
maar hij is er niet aan ontkomen. Dan
is het logisch om aan te nemen dat hij
ook seksuele gevoelens heeft gehad.
En dat is het punt waarop gods
dienstige mensen dan echt van hun
stuk raken. En toch is het precies wat
Christus betekend heeft: een brug
tussen God en de mensen. Niet het
een of het ander, maar alletwee. En
dat willen mensen niet".
"Dan kom je op de vraag waarom
religieuze mensen zich drukker ma
ken over seks-kwesties dan over ge
weld of wat dan ook. Ik denk dat het is
omdat gek genoeg alle mensen besef
fen dat seks een veel sterkere kracht
is dan wat dan ook. En dat seks onmo
gelijk onder controle te houden is.
Dat is waarom men er zo bang van is.
Speciaal in Amerika. Amerika is erg
gewelddadig, maar ze schijten er in
hun broek voor seks".
John Cleese, de zeer Britse acteur die zich bij een groot Nederlands publiek onsterfelijk heeft gemaakt door zijn
aandeel in Monty Python's Flying Circus en de tv-serie Fawlty Towers, speelt de hoofdrol in een nieuwe
speelfilm die deze week bij ons in première ging. Hij tekende ook voor het scenario en de produktie van 'A Fish
Called Wanda', een absurde bankroofkomedie met het accent op de spreekwoordelijke Anglo-Amerikaanse
haat-liefde verhouding. "En dan weet ik precies waarover het gaat", zegt Cleese, "want ik heb veel
Amerikaanse vrienden en ik ben al twee keer met Amerikaanse vrouwen getrouwd geweest. Ik ben overigens
van plan daarmee door te gaan, trouwen met Amerikaanse vrouwen".
door Pieter van Lierop
tuurlijk wel een establishment-figuur
te zijn, maar hij is het niet echt. En in
The Life of Brian speelde ik een op
standelingenleider van evident prole
tarische afkomst. Dus er zijn wel uit
zonderingen, maar over het algemeen
genomen klopt het. De voornaamste
reden waarom ik het doe is: hoe be
langrijker iemand is, of zich meent te
weten, des te leuker het ook is als hij
ontredderd raakt. En als iemand een
beetje getikt is, maar hij is wel chef
van de Britse Geheime Dienst, dan is
dat leuker dan wanneer die man een
sigarenwinkeltje hééft. Omdat er
meer te verliezen is".
Dat begrijp ik, maar u had even
tueel in Wanda ook Michael Palin de
advocaat kunnen laten spelen en zelf
Palins rol kunnen pakken van de stot
terende diefjesmaat. Maar dat doet u
niet.
"Jawel, ik zie watje bedoelt en het
klopt ook. Maar ik zie mezelf niet als
een acteur met een breed scala van
mogelijkheden. Het ligt anders bij
sketch-komedies in de Monty Py
thon-stijl. Als het gaat om even een v
karikatuurtje in een sketch, dan kan
ik het wel een paar minuten volhou
den om de meest vreemde types neer
te zetten. Maar als er echt geacteerd
moet worden, met lange spelscènes,
dan blijf ik liever zo dicht mogelijk bij
mijn eigen persoonlijkheid".
Western
Ook de sheriff die u in 'Silverado'
speelde lag een fors eind buiten uw ei
gen persoonlijkheid, wil ik aannemen.
Dat u Kevin Kline gevraagd heeft als
uw belangrijkste tegenspeler, was dat
trouwens voortgekomen uit uw ge
meenschappelijk optreden in 'Silvera
do'?
"Ik kende Kevin al van achttien
maanden eerder. Ik had toen net Sop
hie's Choice gezien en vond zijn op
treden daarin werkelijk groots. En ik
John Cleese: "Ik ben van plan daarmee door te gaan, trouwen met
Amerikaanse vrouwen".
vroeg Michael Shamberg, de produ
cent van 'Wanda', wie deze fantasti
sche acteur was. En hij antwoordde:
Jij gaat toch naar Australië volgende
week? Nu. Kevin Kline is óók in
Australië. Dus ik heb hem opgebeld
en we zijn een paar keer samen gaan
eten. Toen kwam later Shamberg
naar Londen met 'The Big Chili', in
gezelschap van Kevin die ik toen al
vrij goed kende. En ik werd voorge
steld aan regisseur Lawrence Kasdan,
eveneens een reuzevent. Twee maan
den later ontving ik van Larry dat
script: een western! En het is de leuk
ste klus geweest die ik ooit gedaan
heb. Ik bedoel: ik kon afreizen naar
New Mexico waar ik drie weken de
tijd kreeg om te leren paardrijen in
cowboy-stijl. Heerlijk. Ik kom in 'Sil
verado' niet langer voor dan een mi
nuut of zes, zeven. Maar dat maakte
niets uit. Het was hoogst interessant
als ervaring. Niet zo erg vanuit artis
tiek opzicht misschien. IkJ had geen
flauw idee van wat ik daar aan het
doen was. Dat zei ik ook almaar tegen
Larry: 'Ik weet niet wat ik hier aan het
doen ben, hoor, maar maak ik je zo ge
lukkig?' En Larry beweerde van wel".
Boeken
John Cleese schrijft tegenwoordig
boeken in samenwerking met Robin
Skinner, zijn psychiater. Hun eerste
boek heette 'Families and How To
Survive Them'. Het tweede: 'Compa
nies And How To Survive Them?'
Daarnaast vindt Cleese nog tijd voor
het maken van bedrijfsfilms en com
mercials, zoals destijds die voor 'giro-
blauw' in Nederland.
John Cleese: "Veel van de dingen
die ik onderneem, zoals een filmko
medie als 'A Fish Called Wanda', slor
pen idioot veel tijd op. Ik neem daar
ook oneindig veel meer tijd voor dan
de meeste filmvakmensen doen. Over
'Wanda' ben ik al in juni 1983 gaan na
denken,en pas in juli 1987 zijn we
gaan draaien. Maar zoiets als 'giro-
blauw' dat is vijf dagen werk. Drie da
Juwelendievegge
Jamie Lee Curis in
overleg met haar
advocaat John Cle
ese in de film A
Fish Called
Wanda'.
