'Dit vak hangt aaneen van discretie'
'Creativiteit in popmuziek is op'
Kunstenaars-therapeut Hans Henkemans:
Schrikke! speelt
herkenbaar kindertheater
Staal kan ook zingen
DONDERDAG 29 DECEMBER 1988
KUNST
PAGINA 15
Hans Henkemans: 'Podiumangst bijvoorbeeld. Die kan je helemaal verlan
UTRECHT - Hans Henke
mans is van huis uit medi
cus maar verdiende jaren
lang de kost als concertpia
nist en componist. Ter gele
genheid van zijn 75ste ver
jaardag is een fors deel van
zijn werk opnieuw uitge
bracht, nu op cd. Sinds
twintig jaar speelt Henke
mans echter uitsluitend nog
voor zijn plezier en is hij ac
tief als psychotherapeut.
Zijn 'klantenkring' telt veel
kunstenaars.
door
Gerlof Leistra
Hans Henkemans gaat door het le-
ven als een heer van stand. Onbe
rispelijk gekleed opent hij de deur
van zijn 'villavervangende' appar
tement in de bossen van Zeist. Een
messcherpe scheiding in zijn grijze
haar, een geaffecteerd stemgeluid.
Terwijl we naar zijn werkkamer lo
pen, deelt hij mee 'dat hij tot zijn
spijt weinig zal kunnen vertellen:
psychotherapie hangt aaneen van
discretie en je bek houden.' In zijn
werkkamer een glanzende Stein-
way en de bekende sofa.
Door zijn levenswandel is Hen-
(foto gpd) kemans naar eigen zeggen uitste-
Vibrafonist Frits Landesbergen over opleving van de jazz
HOORN "Jazzfestivals zijn leuk.
Ik speel er graag, maar vaak heb
ben ze te veel weg van een kroegen
tocht. Daar zit een goede kant aan,
want de muzikanten zijn dan weer
onder de pannen. Maar luisteren is
er niet bij. Concerten zijn aantrek
kelijker, zelfs voor een zaal met
mensen aan tafeltjes. Neem nou
Jaap van Zweden. Hij is net zo oud
als ik, maar die speelt toch ook niet
in een kroeg? Jazz heeft wel dege
lijk de allure om in concertzalen te
worden gespeeld. Je werkt immers
voor een groot deel vanuit dezelfde
principes als bij de klassieke mu
ziek".
door
Hans Visser
Jazz mag weer en drummer/vi-
brafonist Frits Landesbergen vaart
daar wel bij. Deze muziekrichting
die vooral na de opkomst van de
pop lang in het verdomhoekje
heeft gezeten wint de laatste jaren
het verloren terrein terug. De ople
ving bracht ook nieuwe prijzen
met zich mee en Landesbergen (27)
pakte daar al een paar van mee. In
1986 kreeg hij de Wessel-Ilcken-
prijs, vorig jaar de Pall Mall Swing
Award en onlangs de AVRO-prijs.
Met de Swingmates, waarvan on
langs de l.p. 'Fascinating rhythms'
verscheen, kreeg hij vorig jaar op
het North Sea Jazz Festival de prijs
voor de veelbelovendste jazzfor
matie.
Toch is het opvallend dat juist
een vibrafonist uit de licht verteer
bare swing zo sterk naar voren
komt. Zijn instrument is weinig
populair en zijn muziek werd te
lang ouderwets gevonden. Landes
bergen begon dan ook als drum
mer. De vibrafoon kende hij am
per, maar op het conservatorium
moest hij een bijvak kiezen en een
oom had toevallig nog zo'n instru
ment staan. Vandaar. In het begin
lukte het moeizaam, maar toen hij
er na anderhalf jaar plezier in
kreeg, bleek er intussen ook een
markt voor te zijn.
"Er is een enorme opleving. Ik
denk dat er nu zo'n tweehonderd
Buurman Jaap Slagman laat buurman Erik Siebel van kinderthea
ter Schrikkel in de voorstelling 'Een verrassing voor buurman' zien
len met het konijn kan trommelen, (fotyo h
LEIDEN - "Dat kan niet, dat
mag niet en dat moet niet", was
gistermiddag de steeds terugke
rende uitspraak bij kinderthea
ter Schrikkel in de kapelzaal van
-K O in Leiden. Aan het einde
van de voorstelling riepen de
kinderen in de leeftijd van vier
tot tien jaar dat dan ook enthou
siast mee. De tweemans-foriha-
tie Schrikkel, bestaande uit Erik
Siebel en Jaap Slagman, speelde
de voorstelling 'Een verrassing
voor buurman' voor een uitver
kochte zaal.
De kracht van kindertheater
schuilt in de herkenbaarheid van
de uitgebeelde situaties. Dat ge
beurde in deze voorstelling voor
treffelijk. Aan de reacties te ho
ren was 'Een verrassing voor
buurman' zeer herkenbaar. De
twee duimzuigende mannen
beeldden op komische wijze de
belevingswereld van een kind
uit. Met acrobatische toeren, mi
me en vooral 'kindvriendelijke'
grappen hielden ze de kinderen
én hun begeleiders een uur lang
in hun ban. En dat terwijl een mi
nimum aan middelen werd ge
bruikt. Het trommelende, roze
STER-reclame konijn, twee tan
denborstels, een rubber hand,
een getekende stereo-installatie
en twee krukjes vormden zo'n
beetje het decor van het verhaal.
De twee buurmannen doen
heel veel samen. Als ze iets ge
maakt hebben of ze hebben iets
leuks, dan wordt de andere buur
man er gelijk bijgesleept om te
kijken. Als één van beiden op
een gegeven moment zeer myste
rieus in een kast aan het timme
ren is, wordt de andere buurman
dan ook vreselijk nieuwsgierig.
Als hij die middag op het huis
van zijn buurman moet passen,
gaat hij op onderzoek uit. In de
kast vindt hij een op afstand be
stuurbare pop. Wat hij niet weet
is dat de pop gewoon zijn buur
man is die een grap met hem uit
haalt. Dit léidt natuurlijk tot ko
mische situaties. Als de buur
man er achter komt dat hij voor
de gek is gehouden is hij natuur
lijk, compleet met pruillip, diep
beledigd. Uiteindelijk komt al
les, zoals het in kindertheater
nou eenmaal gaat, weer op zijn
pootjes terecht. De buurmannen
lopen met de armen om eikaars
schouders het podium af en de
kinderen verlaten nog na-la
chend de zaal. Een geslaagde be
steding van een vakantiemiddag.
KIM CARREE
festivals per jaar zijn. Daar zie je
niet alleen dertigers of mensen die
ouder zijn, maar ook een publiek
dat nog veel jonger is. En dan de te
levisie. Pim Jacobs zei me laatst
nog dat hij een paar jaar een stuk
minder heeft gedraaid, maar dat hij
het werk de laatste tijd nauwelijks
aan kan".
En neem mezelf nou. In die paar
jaar heb ik in allerlei bezettingen
aan tien tot twaalf l.p.'s meege
werkt. Ik denk dat het jazzpubliek
groeit, omdat iedereen een beetje
moe wordt van het gestamp in de
popmuziek. De creativiteit is daar
op, er is behoefte aan een nieuw
concept. Niets bijzonders, want dat
overkomt iedere stroming op den
duur".
Goodman
"Met de Swingmates zoeken we
ook al jaren naar iets anders. Daar
om spelen we zonder piano. Dat is
nooit eerder gedaan en dat geeft
toch weer een heel andere klank
kleur. Natuurlijk zitten we in de
traditie van Benny Goodman en
the Modern Jazz Quartet, dat hoor
je ook aan de l.p., maar we willen
beslist ook nieuwe vormen vinden.
We proberen nu iets met pop te
doen. Misschien komt daar iets uit,
maar ik vind het alleen al leuk om
er over te denken".
"Op het conservatorium bestond
er weinig belangstelling voor
swing. Ze vonden dat muziek van
veertig jaar geleden. Free jazz was
toen 'top of the bill'. Muziek die ik
zelf ook wel kan waarderen. Je
hebt daar, net als bij de 'Swing, een
goede basis voor nodig. Als je bij
voorbeeld Loek Dikker hoort spe
len, merk je dat daar 'een verhaal'
achter zit. En dan wordt het inte
ressant".
"Maar ik heb ook
hoord die helemaal niets konden.
Mijn grote overwinning was dan
ook toen ik op het eindexamen liet
horen hoe ver je kunt komen met
een goede slagwerkopleiding. Er
wordt nog vaak hoog opgezien te
gen het conservatorium, maar het
is echt niet zaligmakend".
"Tegenwoordig geef ik daar zelf
af en toe les: workshops slagwerk
in Rotterdam. Voor docent voel ik
me nog te jong, ik wil nog niet de
verantwoordelijkheid om mensen
naar een examen te begeleiden.
Maar het is leuk als ik de studenten
daar een keer of wat iets mag ver
tellen. Ik adviseer ze dan vooral
veelzijdig te zijn".
"Ze kunnen dan later al het werk
aan waarvoor ze worden gevraagd.
Met hetzelfde gemak spelen ze
hard in een grote zaal en heel zacht
als ze met een combo in een kroeg
je staan. Bovendien heb je in al die
omstandigheden met zo veel muzi
kanten met eigen stijlen en tech
nieken te maken, dat je ook daar
weer enorm veel ervaring mee op
doet. Zeker als je er een vibrafoon
bij neemt, want daarmee leer ge
weldig goed harmonisch denken".
Luxe probleem
"Ik zie het aan mezelf. Ik heb ont
zettend veel werk en bijna elke dag
met een andere bezetting. Vandaag
met Rein de Graaf, morgen met Ge-
orgie Fame of met de Skymasters.
Als drummer of als vibrafonist, het
maakt me niets uit. Dat is ook het
leuke van free lance zijn. Maar het
gevaar is dat ik nogal enthousiast
ben en moeilijk 'neen' kan zeggen.
Je moet dan oppassen dat je te veel
gaat doen".
"Een luxe probleem dus. Maar ik
hou nu eenmaal van afwisseling.
Zo heb ik ooit een theaterproduk-
tie met Natasha Emmanuels en Ju
les Hamel begeleid. De eerste tien
voorstellingen is dat leuk, maar
daarna wordt het fabrieksmatig.
Daarom ben ik ook niet ingegaan
op het aanbod om in het orkest bij
Toon Hermans te komen spelen".
"Zelfs het Metropole Orkest is
voor mij niet zo aantrekkelijk. Ik
ben bang dat ik daar snel oud word.
De mensen die in zo'n orkest spe
len hebben zekerheid en dat is
goed. Er is onder muzikanten al ge
noeg drank en narigheid. Maar als
je zakelijk bent kun je zelf je talent
verkopen en ben je vrij".
"Natuurlijk heb ik ook de tijd
meegehad. Stel je voor, je komt van
school, mensen willen weer jazz
horen je en kunt meteen overal
spelen. Bovendien is het leuk als
Pim Jacobs je voor de televisie uit
nodigt. Daarnaast is de jazz zoals
wij die met de Swingmates spelen
eigenlijk multifunctionele muziek.
We spelen op bijeenkomsten en re
cepties als achtergrond net zo goed
als op een concert".
"Daarom kan ik moeilijk zeggen
waar ik in mijn vak de voorkeur
aan geef. Drummen en daarmee
een swingende basis leggen voor
anderen is leuk. Maar soleren is
ook heel fijn, net als het spelen met
de Swingmates. Ach, wat wil ik nu
nog meer? Ik heb al zo veel mazzel
gehad, dat ik blij ben als ik zo kan
doorgaan. Nou ja... spelen met
Monty Alexander lijkt me de moei
te waard. En met Lionel Hampton
zou ik graag eens willen praten.
Maar dat ik bij de AVRO ooit met
Milt Jackson heb mogen spelen,
was ook al een droom".
kend op de hoogte van de 'inside
facts' van het kunstenaarsbestaan.
Zelf was hij een onvervalst won
derkind: hij ontdekte de piano toen
hij anderhalf jaar was. Zijn eerste
compositie schreef hij op zijn acht
ste en toen hij elf was speelde hij de
hele pianoliteratuur. "Ik was wel
wat voorlijk, ja". Toch ging hij niet
meteen het vak in. Hij studeerde
medicijnen en specialiseerde zich
gedurende de oorlogsjaren bij pro
fessor Rümke in de psychiatrie.
Na de oorlog werd hij echter
door Eduardvan Beinum het podi
um van het Amsterdamse Concert
gebouw 'opgejaagd'. Tot 1968 ver
diende hij de kost als concertpia
nist en componist. Om gezond
heidsredenen - hij heeft al jaren
slechts een long - moest hij stop
pen. Hij kreeg een baan bij het In
stituut voor Medische Therapie en
legde zich toe op de behandeling
van kunstenaars. In 1981 promo
veerde hij op een onderzoek met de
intrigerende titel 'Sublimatiestoor
nissen bij kunstenaars'. Henke
mans omschrijft zichzelf als een
Freudiaan. "Die man heeft ons een
enorme verruiming van onze vaar
digheden aangeboden. Ik ben zeer
toegewijd aan de psycho-analyse".
Sinds zijn pensionering heeft
Henkemans een praktijk aan huis,
maar daarover wenst hij niet uit de
school te klappen. "Ik kan slechts
in algemene termen over dat werk
praten. De meeste van mijn cliën
ten leven nog. De problemen waar
kunstenaars mee worstelen, heb ik
doorgaans ook zelf aan den lijve
ondervonden. Podiumangst bij
voorbeeld. Die kan je helemaal ver
lammen".
Sensatie
Als ik vertel dat ik het wel aardig
vond om in een interview van Jan
Brokken met de violiste Emmy
Verhey te lezen dat deze vaak voor
een belangrijk optreden moet kot
sen, kijkt Henkemans mij vernieti
gend aan.
"Dat vind ik heel onverstandig
van haar om aan een journalist te
vertellen!"
"Maar daardoor zie je tenminste
dat topkunstenaars ook maar ge
wone mensen zijn", probeer ik mij
"Ach, houdt u nu toch op. Dat is
pure sensatie en anders niets",
meestert Henkemans.
Een ander bekend verschijnsel
onder kunstenaars is volgens Hen
kemans dat ze volledig geblok
keerd raken. "Dat ze niets meer
kunnen. Een schrijver die niet
meer kan schrijven, een componist
die niet meer kan componeren.
Meestal is het iets van tijdelijke
aard, maar bij sommigen gaat het
niet over. Dan blijkt de oorzaak van
zo'n stoornis in de vroege jeugd te
zitten. Een behandeling duurt in de
regel jaren. Drie jaar vind ik kort.
Welke kwalen verder veel voorko
men? Ach, orkestleden vertonen
vaak overeenkomstige klachten.
Ze moeten de hele dag precies
doen wat de dirigent zegt en toch
moet dat spontaan gebeuren. Dat
wil wel eens innerlijke conflicten
geven".
Voor kunstenaars is hun vak van
levensbelang. Henkemans: "Ze
kunnen niet anders. Zonder die
kunst is hun leven niet compleet.
Al heel vroeg hebben ze van die be
gaafdheid blijk gegeven. Je kunt je
dus voorstellen hoe een kunste
naar zich voelt die door zy n proble
men niet meer kan werken. Dan
lijkt het of een deel van zijn li
chaam is geamputeerd".
Volgens Henkemans zijn de
meeste problemen 'in principe' wel
op te lossen. 'Maar een man als Van
Gogh had ook ik niet kunnen hel
pen. Aan krankzinnigheid kunnen
we niets doen. Soms moet je pa
tiënten wel doorverwijzen naar in
richtingen. Een kwaal als alcoho
lisme is heel goed te behandelen,
maar dan moet je er dag en nacht
bij kunnen zijn. Dat kan ik niet".
Dat sommige kunstenaars bang
zijn door een intensieve behande
ling weliswaar hun gezondheid te
rug te krijgen maar tegelijkertijd
hun gaven kwijt te raken, is in de
ogen van Henkemans 'volstrekte
onzin'. "Een waarlijk bezeten kun
stenaar verliest zijn kunst niet. Die
kan er niet zonder. Voor hem is
kunst net zoiets als ademen voor
een normaal mens".
Spiegel
Henkemans heeft geen behoefte
aan cliënten die door derden ge
stuurd zijn. "Daar kun je niets mee.
Ze moeten het zelf willen en heel
graag ook". Vastgelopen kunste
naars moeten van Henkemans ook
geen concrete adviezen voor een
zonnige toekomst verwachten. "Ik
ben toch geen adviesbureau", zegt
de psychotherapeut met een vies
gezicht. "Mijn cliënten houd ik een
spiegel voor, maar ze zullen zich
zelf moeten genezen. Datje ze daar-
by kunt helpen, is verrukkelijk.
Natuurlijk is het een zwaar beroep,
maar het is toch prachtig dat je je
medemens kunt helpen?! Nee, ik
hoop dat ik het nog heel lang kan
blijven doen".
Nieuwe conservator
Van Abbemuseum
EINDHOVEN (GPD) - Met in-
gang van 1 januari wordt drs. Sel-
ma Klein Essink de nieuwe conser
vator van het Stedelijk Van Abbe
museum in Eindhoven. Zij volgt in
die functie Rudi Fuchs op die een
aantal maanden geleden naar het
Haagse Gemeentemuseum ver
trok.
Selma Klein Essink studeerde
kunstgeschiedenis aan de Vrye
Universiteit in Amsterdam en spe
cialiseerde zich in moderne en he
dendaagse kunstgeschiedenis.
Overtreding
reclameregels
door AVRO,
VARA en Veronica
HILVERSUM (GPD) - De
VARA, de AVRO en Veronica
zijn door het Commissariaat
voor de Media beboet met rese-
pectievelijk 7.000, 50.000 en
60.000 gulden. De omroepen
hebben zich volgens het Com-
misariaat schuldig gemaakt
aan sluikreclame.
De AVRO heeft in het pro
gramma 'Kokkerellen speciaal'
te veel aandacht besteed aan de
Keurslager, terwijl Veronica
het bezinemerk 'Q8' overvloe
dig noemde in een uitzending
van het autoprogramma 'De
Heilige Koe'. Beide overtredin
gen gebeurden in de periode
van 1 juli tot 15 augustus.
De VARA krijgt de relatief
geringe boete van zevendui
zend gulden wegens ongeoor
loofde reclame voor 'Total
Design' in het boekenprogram
ma 'Büch'. Het bedrag valt laag
uit, omdat de VARA in de
proefperiode mei-juni over de
schreef ging. Het Commissari
aat deelde die maanden een-
tiende van de totale boete uit,
om de omroepen enigszins te
laten wennen aan de boetesys
teem. De VARA heeft van het
Commissariaat de gelegenheid
gekregen zich beter aan de re
clameregels te houden, maar is
daar niet in geslaagd.
Twee maanden geleden wer
den de NOS (27 duizend gul
den), RVU (zevenduizend) en
NCRV (zesduizend) al bestraft
voor sluikreclame.
De Vicq interim
manager bij AVRO
HILVERSUM (GPD) - R. F. de
Vicq uit Rotterdam wordt de nieu
we interim-manager bij de AVRO.
Hij zal dit omroepbedrijf tijdelijk
leiden, nu directeur Wibo van de
Linde zijn functie heeft neergelegd
en het bestuur van de AVRO op
zoek is naar een nieuwe directeur.
De 56-jarige De Vicq heeft een in
drukwekkende staat van dienst als
manager achter zijn naam heeft
staan, maar geen omroepervaring.
Hij leidt op dit moment een 'adven-
ture-fund', een risicodragend
fonds voor bedrijven.
De Vicq zegt 'op persoonlijke ti
tel' naar de AVRO te komen. Voor
deze functie is hij benaderd door
voorzitter G. Wallis de Vries. Hij
zegt dat zijn omroepervaring zich
beperkt tot een deelname aan 'Her
sengymnastiek'.
De Vicq zal het bedrijf voor een
periode van zes maanden tot een
jaar leiden. De Vicq: "Een en ander
is natuurlijk afhankelijk van het
succes van het bestuur om een
nieuwe directeur te vinden." Over
zijn opdracht, alsmede over zijn re
latie tot Wibo van de Linde die wél
binnen de AVRO actief blijft, is
verder nog niets duidelijk. Hij ver
wacht op 16 januari by de AVRO te
befeinnen.
Frits Landesbergen: 'Ik heb al zoveel mazzel gehad'.
Borstlap speelt met klanken
Zolang er muziek bestaat heeft
de mens gezocht naar nieuwe
klanken. Of andersom, het be
wust ervaren van klanken was de
aanleiding tot rangschikking er
van, muziek maken dus. Zeker is
dat het zoeken naar geheel nieu
we en andere klanken en klank
bronnen één van de voornaamste
kenmerken is van de muziek in
onze eeuw. De rol en de ontwik
keling van allerlei electronische
middelen is daarin groot ge
weest, met Edgar Varèse in de ja
ren dertig als voorloper, en later
de geluidsingenieur Pierre
Schaeffer als pionier met de con
structie van een instrument
waarmee met klanken gemani
puleerd kon worden. Die klan
ken konden langs natuurlijke
weg ontstaan zijn: geluid van
muziekinstrumenten of geluiden
om ons heen die werden ver
werkt, of de klanken zelf werden
langs electronische weg opge
wekt.
Bij de drie klankmachines die
de componist Dick Borstlap con
strueerde gaat het om het hoor
baar maken van het onhoorbare:
bepaalde soorten staal hebben
een grote klankrijkdom, die door
middel van een bepaalde vorm,
in trilling gebracht door electro-
magneten en versterkt door mi
crofoons hoorbaar gemaakt
wordt. De aanblik van de Veren
machine met zijn gebogen bijna
cirkelvormige strips, de Snaren-
machine met de 12 horizontaal
ingespannen piano-bassnaren,
en de haast elegante Spiralenma-
chine met drie concentrische spi
ralen was op zich al intrigerend
zo goed als de imponerende hoe
veelheid kabels snoeren, snoer
tjes en apparatuur al duidelijk
maakte dat hier een uiterst inge
wikkelde en ingenieuze muziek-
Eén van de klankmachines i
componist Dick Borstlap.
machinerie was uitgedacht. Op
de witte muur van het zaaltje
werden na het doven van het
licht door middel van puntlicht-
lampen de vormen van de machi
nes vergroot geprojecteerd, als
een abstract kunstwerk dat tot
leven kwam zodra de machines
tot klinken kwamen, zichtbaar
geworden geluid. Die klanken
deden denken aan het gonzen
van zware kerkklokken en hun
nagalm, aan de slag van een
staande huiskamerklok; soms
werd de toon ontdaan van zijn
nagalm, soms klonk in de na
galm de hoogste boventoon na.
Vaak was een klank opgebouwd
uit meerdere toonhoogten, die
zich eerst vermengden en allengs
uiteenvielen. De klanken wer
den door vier rondom opgestelde
luidsprekers in verschillende
snelheden roterend hoorbaar ge
maakt. Vooral de Spiralenmachi-
ne fascineerde me in klank en
beeld. Geluidsingenieur, klan
ken-technicus of componist?
Dick Borstlap speelt met klan
ken, maar het is een zeer serieus
spel, waarby zelfs staal blijkt te
kunnen zingen.
MIES ALBARDA
