'Zijn stem is niet verstomd door het pistoolschot' Yoko Ono over John Lennon: Freek de e draait warm Weinig nieuws voor kenners WOENSDAG 28 DECEMBER 1988 PAGINA 17 Regisseur Hal Ashby (foto ap» Hal Ashby (59) overleden MALIBU (AP) - In Californië is gis teren de filmregisseur Hal Ashby overleden. Hij leed aan leverkan ker en is 59 jaar geworden. Hij heeft zijn laatste film, 'Hand Carved Cof fins', niet kunnen voltooien. Ashby was de maker van films als 'Harold and Maude', 'Being There' en 'Coming Home'. Ook re gisseerde hij The Landlord', 'The Last Detail', 'Bound for Glory', 'Shampoo'. 'The Slugger's Wife' en 'Eight Million Ways to Die'. Voor 'Coming Home', over een man die als invalide uit de oorlog in Vietnam terugkeert, kreeg Ashby in 1978 een Oscar voor de beste film. Hoewel Ashby het best bekend was "als regisseur, was hij ook een begiftigd filmmonteur. Zo won hij in 1967 een Oscar voor de montage van 'In The Heat of the Night' van regisseur Norman Jewison met Sidney Poitier en Rod Steiger. Voor Jewison deed hij ook het montage-werk in The Cincinnati Kid', 'The Russians are Coming, the Russians are Coming' en The Thomas Crown Affair'. Freek de Jonge: 'De Ontlading', gezien in het Nieuwe de la Mar Theater in Amster dam. Nog dagelijks tot en met 31 december om 20.00 uur en 22.00 uur. Oudejaarsvond uitverkocht. TV-uitzending: Nieuwjaars dag, Nederland 2, 21.04 uur. AMSTERDAM (GPD) - Eenen twintig voorstellingen in elf da gen: Freek de Jonge werkt zich met 'De Ontlading' in het zweet voor het grote publiek dat hij op de eerste avond van het nieuwe jaar vijf kwartier aan de televisie hoopt te kluisteren. Wie dezer dagen nog een stoel weet te krij gen in het Nieuwe de la Mar The ater, komt straks bij de uitzen ding vermoedelijk ook weer aan zijn trekken, want 'De Ontlading' heeft vooral het karakter van een 'werk'-voorstelling. Een werk- voorstelling waarbij overigens genoeg te génieten valt. Freeks nieuwe theaterprodukt zal pas tijdens de tv-opnamen op 29 en 30 december zijn definitie ve vorm krijgen. En gezien zijn zeldzame improvisatietalent kon die wel eens aanmerkelijk gaan verschillen van wat hij de meeste theaterbezoekers heeft voorge schoteld. Wat hij in 'De Ontlading' pres teert is overigens opmerkelijk genoeg. In het gebruikelijke ho ge tempo - nu meer dan ooit ge boden gezien de vijf kwartier die de VPRO-uitzending straks gaat duren - overspoelt hij het pu bliek met een mengsel van oude en nieuwe grappen. Het decor kan de aandacht niet afleiden want de cabaretier blijft voor de gesloten gordijnen staan. Geen minuut wordt verspeeld: geen liedjes, geen danspasjes. De eni ge rekwisieten zijn een telefoon- hoorn, een paar oude kranten en een banaan. Waldheim Wie er met die geringe hulpmid delen in slaagt om het publiek in zijn ban te houden, is een hele grote. Temeer daar een flink deel van de show de liefhebbers be kend in de oren zal klinken. De laatste klanken van 'De goeroe en de dissident' waren immers nog rond in de coulissen van het Nieuwe de la Mar. Zo komt, met een wat tanende spontaniteit, het nummer 'Ge dichten maken met de zaal' weer op de proppen. Alsmede een reeks dolle verhalen variërend van onderwerpen als de Zange res zonder Naam (aan uien ver slaafd) en 'die onuitroeibare zee hondjes' tot aan de 'onsmakelij ke relatie tussen Waldheim en de paus' en echtparen die 'allerlei vernederingen slikken om in een tv-quiz een autootje te winnen'. Maar een handvol onderwer pen is echt 'nieuw', zoals de kran tenfusie, staatssecretaris 'Van der Lintje', Van den Broek Hi- rohito, en de politie, de boeren en de vissers als 'de echte anarchis ten'. Wat ontbreekt is de beschou wende verhaallijn waarmee Freek de Jonge (inderdaad als een goeroe) zijn cynische getrap tegen de maatschappij pleegt te relativeren. Gezien het korte tijdsbestek van het programma kan dat ook haast niet anders. Dat gaat in zekere zin ten koste van het evenwicht in 'De Ontla ding', maar Freek kan nog veel goedmaken als deze ten slotte als Nieuwjaarsconference gepresen teerde show nog wat wint aan ac tualiteit. PETER DICKER veroorzaakt, moeten in dit licht ge zien worden. Lijkenpikker Rolling Stones-gitarist Keith Ri chards, zelf bij leven en welzijn een fenomeen (al was het maar omdat hij zelf naar Magere Hein lonkte), meent dat Goldman een lijkenpik ker is. "Van het laagste allooi. Ik heb de biografie even in mijn hand gehad. Na een paar pagina's leg je 'm weg. Zou dat komen omdat ik John zelf goed gekend heb, en een ander, veel positiever beeld van hem heb? Ik denk het niet. Lennon was geen makkelijke vent, soms zelfs een echte klootzak. Maar mijn respect voor wat hij heeft gedaan is groter dan de vraagtekens die je bij hem kunt plaatsen. Verder vind ik datje er het zwijgen toe moet doen. Elke reclame voor Goldman bete kent dat hij eraan verdient". Dat is ongetwijfeld juist, maar in herent aan de uitstraling die John Expositie 'Reve in boekvorm' HAARLEM - Niets verkoopt zo veel platen als de dood. Grammo foonplatenmaatschappijen zullen niet zo cynisch zijn dat ze hun ar tiesten contractueel verplichten er een einde aan te maken omdat dat de omzet bevordert, maar ze spin nen wel garen bij een voortijdig einde. Deze maand overleed Roy Or- bison, en dat zullen de detaillisten in januari merken als zijn nieuwe studioalbum postuum verschijnt. Een sluitende verklaring voor dit morbide verschijnsel is niet te ge ven. Per slot van rekening doet het zich in veel mindere mate voor als beeldend kunstenaars plotseling komen te overlijden. Dan wordt de prijs van hun werk wel wat om- hooggejaagd, maar dat gebeurt ook in de wetenschap dat dat werk in omvang niet meer kan toenemen. door John Oomkes Een plaat kan tot in het oneindi ge worden vermenigvuldigd, en toch vindt die na de dood van de overleden ster een enorme aftrek, alsof het om een unicum zou gaan. De Amerikaanse journalist en pla- tenverzamelaar Evan Eisenberg meent in zijn boek 'The Recording Angel' dat de stijgende platenver- koop na de dood van een fenomeen terug te voeren is op 'trouw'. Denk maar, zo schrijft hij, aan het beeld merk van His Master's Voice, het hondje dat de stem van de baas hoort via de koffergrammofoon. Dankzij de plaat, de video, de film en allerlei middelen om digita le informatie op te slaan wordt het artistieke leven van een kunste naar kunstmatig gerekt. De inten sieve manier waarop je na iemands dood nog kennis kunt nemen van zijn werk is zo groot, dat het lijkt alsof hij of zij er nog is en zich al leen even schuil houdt. Door de stem te kopen, koopje als het ware een stukje van toen. De trouw wordt ook gevoed door gevoelens van weemoed. Rond John Lennon - op 8 decem ber 1980 in New York vermoord door Mark Chapman - doet zich dit fenomeen in verhevigde mate voor. Zoals soulzanger Otis Redding pas na zijn dood werd ontdekt door een blank publiek (met de postume hit 'Sitting on the Dock of the Bay'), Elvis Presley's carrière uit het slop kwam na 1977, zo vormt Lennon nu, bijna nog meer dan bij zijn le ven, voer voor psychologen. De re cente biografie van Albert Gold man, en de commotie die het boek tot in de goorste drukwerkjes heeft Tentoonstelling 'Reve in boekvorm'. Anti quariaat AioloZ. Botermarkt 8, Leiden. Da gelijks 12-18. Do. ook 18-21. Za. 9-17. Tot en met 14 januari. Toegang gratis. Affiche en tentoonstellingscatalogus 15,-. Antiquariaat AioloZ, dat zijn naam overigens dankt aan eige naar Van Winden en de Griekse god der winden, combineerde de uitbreiding van de zaak met het feit dat Nederlands 'meest verza melde' auteur Gerard Reve on langs de 'sociale' leeftijd van 65 jaren bereikte. Dit resulteerde in een kleine tentoonstelling in de gerestaureerde tuinkamer van dit antiquariaat. Uitgangspunt was het bijeenbrengen van alle oorspronkelijke edities van Re- ve's werk tussen 1947 en 1988. Volgens het voorwoord in de ca talogus zou een dergelijk over zicht voor het eerst in de ópen- baarheid worden gebracht. Is AioloZ in dit uitgangspunt ge slaagd? Ja. Tenminste, als we ter vergelijking de bibliografie ne men die Sjaak Hubregtse samen stelde voor zijn essaybundel Tussen orde en chaos' (1983). Reve blijkt officieel zijn teksten in eerste druk gepubliceerd te hebben in 51 uitgaven volgens AioloZ en Hubregtse sluit daar praktisch naadloos bij aan. De presentatie is minder duide lijk dan Hubregtse's overzicht. Zo staan de brievenboeken bij el kaar, evenals de Elsevier/Man- teau uitgaven en de Atheneum- /Polak Van Gennep edities, versierd met enig secundair werk en de Tirades waarin Reve zijn brieven oorspronkelijk pu bliceerde. Voor de ware Reve- Acht jaar na zijn gewelddadige dood heeft John Lennons gezicht dit jaar meer omslagen van weekbladen gesierd dan de afbeelding van welke andere popartiest dan ook, misschien met uitzondering van Michael Jackson. Een azijnzure biografie, 'The Lives of John Lennon' van de hand van Albert Goldman, maar ook het verweer daartegen, trok veel aandacht. In januari wordt door Lennons weduwe Yoko Ono de indrukwekkende film 'Imagine' in Nederland uitgebracht. Een gelijknamig boek is er al. Beide documenten laten Lennon zien als een onzekere, kribbige en egoïstische huisman, maar ook als een begenadigd componist en als rebel. Lennon na zijn dood gekregen heeft is het ook juist dat er over die kwalijke biografie van Goldman niet kan worden gezwegen. De hei ligheid is infaam gemaakt, het pure beeld bezoedeld. In een opmerke lijke speciale uitgave (22 oktober jl.) stelde het Amerikaanse blad Rolling Stone het zich tot taak aan te tonen dat het beeld dat Goldman had gewekt, niet correct was. Het miljoenenblad gebruikte daarbij formuleringen die doen denken aan de leerstellingen van een gere formeerde synode die zich schrap zet tegen de verdachtmakingen uit ketterse kring. "Het boek van Goldman wemelt van feitelijke onjuistheden, ver zonnen verslagen van ware gebeur tenissen die grenzen aan de fanta sie én verdachte informatie, ver strekt door onbetrouwbare bron nen. Goldman verschaft slechts va ge documentatie voor sommige van zijn meest ernstige beweringen en hij heeft in flinke mate gebruik gemaakt van eerdere boeken die over Lennon en de Beatles ver schenen," zo schrijft het blad, dat niet de kans kreeg om Goldman zelf aan de tand te voelen. Goldmans verdachtmakingen overstijgen niet het peil van het ge middelde sensatieblad. Zo beweert hij dat Lennon en Beatles-manager Brian Epstein een homoseksuele relatie onderhielden. Verder zou Lennon hebben geleden onder een langjarige heröine-verslaving. En zich als een Howard Hughes-achti- ge figuur hebben schuilgehouden voor de angsten die hij voor het verleden zou koesteren. Secreet Ono, vaak voor van alles uitge maakt wat lelijk is, komt er in Goldmans boek ook als een secreet van af. Ze was echter vastbesloten dat ze zich Lennon niet voor de tweede keer zou laten afnemen. Ze zag van een proces tegen Goldman af om 'persoonlijke redenen.' Ver wijzend naar de moord zei ze: "Er was een tijd dat de wereld dacht dat zijn stem was verstomd door een pistoolschot. Dat bleek niet zo te zijn. John zingt nog steeds, John praat nog steeds". Uiteraard is veel van wat Gold man in zijn boek beweert waar, maar het meeste is niet nieuw - ook al omdat Lennon zelf niet zweeg over wat hij beschouwde als de kwalijke kanten van zijn karakter. Natuurlijk nam Lennon drugs - hij was een kind van zyn tijd. Over zijn moeizame en geslaagde poging om af te kicken schreef hy in 1969 de song 'Cold Turkey' - een angstig verslag in tekst en muziek over wat het betekent om zonder hulpmid delen de dagenlange pijnen te overwinnen waarmee het afkicken gepaard gaat. En zo zijn er nog wel wat deukjes in de carrosserie aan te wijzen. Maar dat gaat-ook op voor de biograaf zelf, die tenminste één van zijn beweerde 1.200 getuigen dronken heeft proberen te voeren. En dat was niet de minste: zanger Harry Nilsson was halverwege de jaren zeventig Lennons boezem vriend. Het grootste manco van 'The Li ves of John Lennon' is een onder liggende gedachte, een basisthe ma. Stel dat de helft van Goldmans beweringen waar is, dan nog zijn het observaties die weinig vertel len over de artiest John Lennon, en zijn niet te onderschatten invloed. Zonder Lennon nu onmiddellijk op één lijn te plaatsen met Beetho ven en Chopin - ook over hen doen de meest absurde, en al dan niet apocrieve verhalen de ronde. Het zal geen liefhebber er van weer houden om van hun muziek te ge nieten. Het probleem bij Goldman is dat hij een tamelijk ordinaire broodschrijver is, die eerder succes met biografieën over Lenny Bruce en Elvis Presley probeerde te her halen. Het is een method author, zonder diepe liefde voor de creati viteit van zijn onderwerp. Lennons composities zijn talrijk, en er zijn er zoveel bij die met kop en schouders boven het alledaagse gemiddelde uitsteken, dat het ei genlijk krankzinnig is dat Gold man zo respectloos met zijn nage dachtenis omspringt. Nét verschenen is een uitmun tend boek van Mark Lewissohn, een Britse Beatles-kenner bij uit stek. In 'The Complete Beatles Re cording Sessions' belicht hij aan de hand van vele honderden memo's, contracten, opname-verslagen en zeldzame illustraties de creativiteit die van Lennon uitging bij het schrijven en opnemen van Beatle- songs. Mentaliteit Uit dit boek komt een facet van de persoon Lennon te voorschijn dat Goldman in al zijn beweerde zorg vuldigheid niet heeft herkend, dan wel niet heeft willen erkennen. 'The Complete Beatles Recording Sessions' is een logboek van bijna negen volle jaren van creativiteit in - ->**8 Lennon arriveert samen met zijn vr één studiocomplex, The Abbey Road Studio's in Londen - de loka- tie die bekend werd door de gelijk namige elpee. In het voorwoord komt Paul McCartney vanzelfspre kend op de inbreng maar ook de mentaliteit van zijn vaste song schrijver-partner te spreken. McCartney: "Sinds Johns dood is het beeld ontstaan - het is vol strekt normaal natuurlijk, je kan het de mensen niet kwalijk nemen - dat hij de martelaar is die hij niet wilde zijn. Ik hoorde hem dat in een interview zeggen - overigens op de dag dat hij stierf - dat hij dat niet Wilde: 'Ik word verdomme geen martelaar. Ze proberen er al lemaal een van me te maken. Ik heb alleen maar een paar dingen te zeggen, dank je wel. Ik zal ze zeg gen, en dan is 't goeienavond'". McCartney zegt dat in directe re latie tot de vraag wie de artiest Len non was. In Lewissohns logboek zie je hoe een bandje dat aanvanke lijk rhythm blues-invloeden (Ar thur Alexander, Bo Diddley) ver toonde, zich pijlsnel ontwikkelde tot een creatief kwartet dat waar mogelijk een zo optimaal mogelijk gebruik van de studio nastreefde. Dankzij The Beatles, en niet in de laatste plaats dankzij Lennons ver beeldingskracht, werd de studio niet als een grote bandrecorder, maar als een apart instrument ge- Nu zou je in de praktijk McCart ney kunnen aanwijzen als de man die vooral in opnametechnisch op zicht de grenzen verschoof. In Beatles-fanclubs gebeurt dat vaak - ze functioneren als een politieke partij met een McCartney- en een Lennon-vleugel. McCartney was de man die orkestrale partijen op bouwde en de muziek een andere dimensie gaf. Lennon was meer de man van de idee. McCartney: "Alle herinneringen die ik aan die studio heb... Ik bedoel, wat zou je doen als een gozer als John Lennon zich bij de studio meldde en zei: Ik heb een nieuwe song? Toen ik hem vroeg: Wat zijn de woorden, antwoordde hij: You know my Name, look up the Number. Ik weer: Maar wat is de rest? Hij: Nee, nee, geen andere woorden, ik wil het laten klinken als een mantra". De opnamen van de song, die uiteindelijk als een B- kantje verscheen, werden over twee, drie jaar uitgesmeerd. Een ander facet waarvoor Gold man weinig oog heeft - en als hij op Lennon-composities uitkomt dan gebeurt dat om een overontwik- Yoko Ono bij de New Yorkse opnamestudio 'The Hit Factory' keld moeder-complex of een frus tratie jegens McCartney aan te to nen - is de omstandigheid dat Len non zijn mooiste composities mis schien wel geschreven heeft na 1970, na de breuk met McCartney en het uiteenvallen van The Beat les. Het is een gebeurtenis die nog steeds na-echoot, en bij elke nieu we mededeling dat McCartney met George Harrison en Ringo Starr de studio ingaat, weer nieuwe beteke- nis krijgt. Het uiteen vallen van die band is ook symbolisch geweest voor het afscheid van de jaren zestig. Mis schien ging er wel een gevoel van ongebonden en ongeremde creati viteit verloren; in ieder geval heeft McCartney zelden op het creatieve niveau van voor de scheiding kun nen werken. Lennon trok zich in de jaren zeventig uiteindelijk steeds meer terug, een periode van uit spattingen niet meegerekend die als Lost weekend te boek staat. Lennon schreef in het verlengde van zijn andere, meer ingetogen en persoonlijker kijk op het leven eer lijke, kale, soms verbitterde, soms geromantiseerde songs: Imagine, How do you sleep, Women are the Niggers of the World, Working Class Hero. Zo nu en dan krijg je het idee dat er een wereld van materiaal moet zijn geweest indien Lennon mis schien maar twee jaar langer had kunnen leven. Na zijn dood heeft Ono zijn nalatenschap naar beste eer en geweten proberen te behe ren. Ze bracht enkele platen uit met ruw materiaal van John, Milk and Honey (1983) en Menlove Avenue (1986). Heel aardig ter cor rectie van het beeld dat Goldman van Lennon geeft is de bundel los se verhalen die in datzelfde jaar verschijnt, Skywriting by Word of Mouth. Er spreekt dezelfde natuur uit als uit Lennons vreemdsoortige notities in de jaren zestig. In januari komt 'Imagine' op de markt. Het is een zachtmoedige, door David Wolper en Andrew Sol- per met liefde gemaakte film over de jaren die Lennon in betrekkelij ke afzondering als huisman door bracht in The Dakota Building, het huis waarvoor hij later zou worden neergeknald. Ono heeft 200 uur ruw filmmateriaal beschikbaar ge steld aan de beide cineasten, en zij hebben eigenlijk laten zien waar Goldman geen oog voor heeft: na melijk de krankzinnige leefwereld waarin sterren als Lennon willens maar onwetend terechtkomen. 'Imagine' is een dwingende film, 100 aangrijpende minuten lang. Je wordt geforceerd te kijken naar ie mand die nog zó tastbaar is, als ik dat zelf ervoer toen ik in 1982 in zijn huis mocht rondlopen. Het was als of hij zó de Egyptische kamer kon betreden. In de film geeft Lennons stem met dat altijd cynische onder toontje commentaar op zijn eigen levensloop: de band met Yoko, de dagen van peace en Vietnam, de eenzaamheid, het gezinsleven, de band met zoontje Sean. Een jongen uit een armoedig Liverpools milieu die eindigt in een rijk Newyorks le ventje, maar zichzelf net had her vonden toen hij werd vermoord. Terugkijkend zei Lennon toen: "Mijn rol in de samenleving, of de rol van elke artiest of dichter, is proberen uit te drukken wat we al lemaal voelen. Niet de mensen te vertellen hoe ze zich moeten voe len. Niet als een dominee, niet als een leider, maar als een reflectie van ons allemaal". Van tijd tot tijd verschijnt er nog een, tot nog toe ongepubliceerd in terview waarin Lennon dergelijke behartigenswaardige woorden be zigt. Zo nu en dan duikt er ook een onbekende song op. In The Sun day Times Magazine (16 oktober 1988) werd een hoogst persoonlijk verhaal gepubliceerd van de Ame rikaanse columnist Bob Greene, die 17 jaar oud was toen The Beat les in 1964 in de Verenigde Staten doorbraken. Hij schreef zijn relaas direct na de moord op Lennon. „Als je ooit langs een meer hebt gereden op een zomerse avond, ter wijl het geluid van Things we said today je auto vulde, als je ooit met je vriendinnetje uitging terwijl Ple ase Please Me op stond; als je ooit thuis kwam van je bijbaantje en de vermoeidheid van A Hard Days Night voelde, dan weet je dat alle woorden die over John Lennon zijn geschreven en uitgesproken overbodig zijn. Je hoeft ze niet te horen. Je weet het." Misschien is dat zo. Misschien moetje als het hondje gewoon naar His Master's Voice luisteren. In de film zingt Lennon bloedstollend mooi Imagine. Gewoon in z'n huis kamer, en dan gaat er nóg een hele wereld open. kenner bevinden de bijzondere uitgaven zich, al dan niet te koop, in een staande vitrine. Daarin een zeer zeldzaam in half perka ment gebonden exemplaar van 'De Avonden', een door ReVe vervaardigd omslag van het moppenboekje 'Pudding Gis teren' twee dummy's van 'Het Boek van het Violet en de Dood' en een in lederen band met de kleur van de Hemelse Moeder gebonden exemplaar van de Ver zamelde Gedichten (ƒ1250,- al leen de laatste). Ook blijkt in Re- ve's schier onafzienbare stoet van uitgevers een nieuweling op gedoken: legaal verscheen dit jaar bij het Bedumse Exponent 'Buitenland trekt onze meisjes aan; weten zij wel waar ze te rechtkomen?' Door de pers niet opgemerkt, is het nu al uitver kocht (normaal 100,-). Dat het antiquariaat zich afzet te gen piratenuitgaven moet Reve ongetwijfeld deugd hebben ge daan. Misschien dat hy daarom zo bereidwillig was zich te laten fotograferen voor de catalogus, en hij voegde er een handge schreven 'overstatement' aan toe. Toch lijkt deze tentoonstelling mij wat de boeken betreft nog het meest geschikt voor mensen die weinig van deze auteur we ten. In een klap zien ze het oeu vre bij elkaar van 'die rare man, die vorige week bij Koos Poste- Voor de echte kenners biedt ze te weinig, maar zij kunnen toch aan wat anders plezier beleven. Bij de restauratie van de tuinkamer Tekst die Reve voor de catalogus schreef: "Uit de schatkamers van mijn geest verrijk ik mijn Volk en daarmee, zij het indirect, de gehele Mensheid". (foto pr) kwam een schouw vrij, die nu Troosteres der Bedroefden en ruimte geeft aan een boek over een Lourdesboekje van de eens Maria uit de jaren dertig, een befaamde dr. L. van Egeraat. steen met een ikoon van De EMILE FANGMANN John Lennon voor het grote succes

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 17