'De dacht dat de
atoombom viel'
Neergestorte Boeing 747 was al 19 jaar in bedrijf
SchiUebeeckx verwacht nieuwe problemen met Vaticaan
Jüinboramp dompelt Lockerbie in rouw
VRIJDAG 23 DECEMBER 1988> t
Reportage
Alle theologen die een beetje
zelfstandig denken, staan tegen
woordig op de zwarte lijst van
het Vaticaan. Dat zegt de gepen
sioneerde hoogleraar dr. Edward
SchiUebeeckx in een gesprek met
HN Magazine.
De theoloog uit Nijmegen ver
wacht nieuwe problemen met de
leiding van de Rooms-Katholie-
ke Kerk naar aanleiding van een
boek dat begin volgend jaar zal
verschijnen. Twee keer eerder le
verden zijn publikaties, zoals die
over het kerkelijk ambt, hem een
onderzoek van het Vaticaan op,
zonder dat daar overigens een
veroordeling uit voortkwam.
"Het ligt in de lyn van Rome pro
blemen te maken met mijn boe
ken".
Het Vaticaan probeert zijn
'uniforme gestalte van het chris
tendom' op te dringen aan alle
christenen, zo oordeelt SchiUe
beeckx. "Dat kan niet meer. Ro
me wil eenheid, maar dat is geen
evangelische eenheid. Het is de
eenheid van de centrale macht in
het Vaticaan".
SchiUebeeckx pleit voor een
'gedecentraliseerde kerk', waar
in veelvormigheid mogelijk is.
"Ook in zo'n kerk heeft de paus
nog het laatste woord. Maar nü
vraagt de paus én het eerste én
het laatste woord, 2odat de bis
schoppen niet eens meer zelf
standig kunnen denken".
De Nijmeegse oud-hoogleraar
vindt de huidige paus bepaald
geen domme man. "Op geloofs
gebied is hij heel voorzichtig. Hij
zal geen stommiteiten zeggen.
Theologisch kun je de paus dus
moeilijk aanvaUen". Maar in één
adem voegt hij daaraan toe dat
bijvoorbeeld het pauselijk stand
punt over de vrouw een aanflui
ting is voor de waardigheid van
de vrouw. "De argumenten die
de paus gebruikt om vrouwen
niet tot het priesterambt toe te la
ten, slaan nergens op".
Remonstranten
Mevrouw ds. M. A. Bosman-
Huizinga wordt de nieuwe alge
meen secretaris van de Remon
strantse Broederschap. De Com
missie tot de Zaken (dagelijks
bestuur) heeft haar met ingang
van 1 februari volgend jaar be
noemd <ot opvolger van mr. J. W.
A. Nieuwenhuijsen.
Mevrouw Bosman (44) stu
deerde theologie in Leiden en
legde in 1970 het kandidaatsexa
men af aan het Remonstrants Se
minarium. Zij was predikant van
de remonstrantse gemeente in
Nieuwkoop en publiciteitsme
dewerker bij de Arbeidersge
meenschap der Woodbrookers.
Nu is zij predikant in Rotterdam.
Mr. Nieuwenhuysen is sinds
1982 algemeen secretaris van de
Remonstrantse Broederschap.
Hij is met ingang van 1 februari
benoemd tot gerechtsauditeur-
/rechter-plaatsvervanger in Rot
terdam.
Hervormde Kerk: beroepen
te Rijssen A. A. Floor Uddel, in
de streekgemeente 'Drieslag' af
deling 2 (Venhuizen en omstre
ken, NH) kandidaat mevrouw C.
E. Janssen-van den Berg Dalf-
sen; aangenomen naar Gronin
gen (voor vrijzinnig hervormden,
deelwerk) mevrouw C. J. Furnee,
predikant voor bijzondere werk
zaamheden in Scheveningen
(geestelijk verzorger 'Bosch en
Duin'); bedankt voor Nieuwe Pe-
kela K. F. W. Borsje Eethen-
Drongelen.
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Gorinchem N. van Tel
lingen Bergeijk.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: aangenomen naar Ro
den O. W. Bouwsma, laatstelijk
zendingspredikant, wonend te
Rijnsburg.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Apeldoorn C. Ha-
rinck Oostkapelle, voor Vlaar-
dingen J. S. van der Net
Dordrecht.
Handreiking. Het hervormd
Samenwerkingsorgaan inzake
Pastoraat (in oprichting), waarin
de Raad voor de Herderlijke
Zorg wil opgaan, heeft een
handreiking gemaakt over 'pas
toraat en gebed'.
Daarin wordt er de nadruk op
gelegd dat bidden aan het eind
van een pastoraal contact geen
vanzelfsprekend afsluitingsritu
eel moet zijn. "Het contact tus
sen bezoeker en bezochte moet
zich lenen voor het tere en intie
me element van gebed. Soms
kan niet gebeden worden. Als
daarvoor wel ruimte is ontstaan,
kunnen bezoeker en bezochte sa
men overwegen wat zoal kan
worden gezegd".
Ook voor bijbellezing tijdens
pastoraal contact geldt "dat dit
geen vanzelfsprekendheid mag
zijn". "Voldoende wederzijds
vertrouwen en openheid near el
kaar en naar God zijn nodig, wil
het lezen uit de bijbel tot zijn
recht komen".
(Deze handreiking, nr. 28, is
voor f. 2 te bestellen bij het ge
noemde samenwerkingsorgaan,
postbus 19, 3970 AA Driebergen,
03438-17314).
Hindus
De Nederlandse overheid zou
een opleiding voor hindu-voor-
gangers mogelijk moeten ma
ken. Alleen zo kan worden gega
randeerd dat deze 'pandits' hun
taak in 'onze dynamische en
sterk rationele maatschappij'
naar behoren kunnen blijven
vervullen. Dat blijkt uit een brief
van de Wereld Hindu Federatie
Nederland aan minister Van Dijk
van binnenlandse zaken.
De meeste hindu-voorgangers
hebben zich gevormd door zelf
studie, schrijft de federatie. Hun
gezag ontlenen zij vooral aan de
kennis van hindu-astrologie, ri
tuele ceremoniën en traditionele
opvattingen. De relatie tussen
voorganger en gelovige komt in
Nederland steeds meer onder
druk te staan, bijvoorbeeld door
het voortgaande acculturatiepro
ces (het naar elkaar toegroeien
van verschillende culturen).
De brief van de federatie is een
reactie op het rapport van de
commissie Hirsch Ballin, die de
regering heeft geadviseerd over
normen voor steunverlening aan
kerkgenootschappen en andere
genootschappen op geestelijke
In Nederland wonen ongeveer
120.000 hindus. De hulpverle
ning aan deze mensen is, naar het
oordeel van de hindu-federatie,
goed bedoeld, maar vaak niet
doeltreffend. Er wordt wel geha
merd op mondigheifd, emanci
patie en integratie van de hindu,
"maar hulpverlenende instanties
realiseren zich onvoldoende wel
ke sociale en emotionele schade
zij daarmee aanrichten".
Kritiek van paus. De paus
heeft gisteren voor het eerst in
het openbaar het besluit van de
Anglicaanse Kerk gekritiseerd
om op den duur vrouwen tot het
priesterambt toe te laten. Hij
noemde het een 'ernstige belem
mering voor dé toenadering van
de kerken'.
"Het besluit", zei de paus, "is
niet alleen schadelijk voor de oe
cumene, maar ook voor de angli
canen zelf. De gemeenschappe
lijke traditie mag niet zo licht
vaardig worden geschonden".
Ontslag. De Amerikaanse
moraaltheoloog Charles Curran
heeft de rk universiteit van Was
hington aangeklaagd. Volgens
zijn advocaat is Curran in strijd
met de wet door de universiteit
van zijn leeropdracht ontheven
omdat de universiteit in 1967 of
ficieel de academische vrijheid
heeft onderschreven.
De advocaat van de universi
teit daarentegen wees er tijdens
een rechtbankzitting op, dat de
universiteit alleen maar het
hoogste gezag van het Vaticaan
had gerespecteerd, en dat Curran
als rk priester de plicht heeft
overeenkomstig de beslissingen
van het Vaticaan te handelen.
Volgens de universiteitsadvo
caat wil Curran de universiteit
dwingen hem in het negeren van
Vaticaanse richtlijnen te onder
steunen. "Aan zo'n eis kan een rk
universiteit nooit voldoen".
In 1986 ontnam kardinaal Jo
seph Ratzinger, hoofd van de Ro
meinse congregatie voor de ge
loofsleer, Curran de leerbe
voegdheid omdat zijn standpun
ten op het gebied van seksuele
vraagstukken afwijken van de
kerkleer. De universiteit deed
daarna hetzelfde. Curran is nu
docent aan de universiteit van
Zuid-Californië in Los Angeles.
SCHIPHOL/SEATTLE - Hoewel vrij alge
meen wordt aangenomen dat een bom de
oorzaak is van de vliegramp bij Lockerbie,
wordt ook een technisch mankement niet
geheel uitgesloten. De neergestorte Boeing
werd negentien jaar geleden door Pan Am
in gebruik genomen en naderde het mo
ment dat extra onderhoud nodig was. Vol
gens een schatting van Boeing heeft het
vliegtuig er 72.000 vlieguren en 16.500 starts
en landingen opzitten.
Dat is naar verhouding veel. Woordvoer
der Jack Gamble van vliegtuigbouwer
Boeing beaamt dat. "Dat aantal landingen
wordt als veel beschouwd. Het economi
sche leven van de 747 is ontworpen voor
20.000 starts en landingen en 60.000 vliegu
ren in ruwweg 20 jaar. Vanaf dat moment
vereist het meer en meer onderhoud en
wordt het vliegtuig duurder".
Het neergestorte vliegtuig was het 15de
dat bij Boeing van de produktielijn kwam.
Het was in 1987 "als nieuw" gemaakt, in het
kader van een project van de Amerikaanse
strijdkrachten om voldoende burger-vlieg
tuigen achter de hand te houden voor troe
pentransport in crisistijd.
Volgens gegevens van de Amerikaanse
federale luchtvaartdienst FAA had het ver
ongelukte vliegtuig sinds 1980 te kampen
gehad met ten minste 21 mechanische man
kementen, waaronder een door corrosie
veroorzaakte scheur van 41 centimeter bij
het bovenste gedeelte van het drukschot in
de cabine. De gebreken zouden bij de grote
beurt in 1987 zijn verholpen.
"Als je het op de juiste wijze onderhoudt,
zou het vliegtuig altijd betrouwbaar moeten
zijn, maar het kost dan meer", aldus Gam
ble. Het wordt echter na verloop van tijd wel
duurder om het toestel vliegwaardig te hou
den. "De structuur en samenhang van vlieg
tuigen heeft te lijden en verzwakt naarmate
het aantal starts en landingen oploopt, om
dat wijzigingen in de cabinedruk metaal
moeheid met zich mee brengen", aldus
Gamble.
De KLM heeft 19 vliegtuigen van het type
Boeing 747 en onderhoudt ook de Boeings
van Swissair en SAS. De maatschappij han
teert een eigen onderhoudsschema voor
'het werkpaard van de luchtvaart', afge
stemd op het aantal vlieguren. KLM-woord-
voerder Offerman: "Het toestel wordt voor
namelijk gebruikt op lange afstandsvluch-
ten. Het aantal starts en landingen is in ver
houding met de vlieguren dus lager dan bij
vliegtuigen die voor Europese vluchten
worden ingezet. Datzelfde geldt voor het op
en afbouwen van de druk in de cabine".
Op de Boeings die de KLM onderhoudt,
wordt na elke vlucht op het platform een in
spectie uitgevoerd. Daarbij worden niet al
leen de motoren, maar ook andere onderde
len van het vliegtuig nagekeken. Verder
gaat elke Boeing 747 na 450 vlieguren, ge
middeld eens in de vijf weken, de hangar in
voor een uitgebreide inspectie. Na 4500
vlieguren, ongeveer eens per jaar, krijgt het
toestel een grondige onderhoudsbeurt.
Tenslotte is er het groot onderhoud. Na
26.000 vlieguren, óf na vijf jaar, wordt de
Boeing onderdeel voor onderdeel uit elkaar
gehaald en nagekeken. Een klus, waar in
continue dienst 58.000 man-uren in worden
gestoken. "Daarna is het toestel weer als
nieuw", aldus Offerman.
Zij ontsnapten aan de ramp. Twee jonge Schotten bekijken een restant
van de Jumbo, dat vlak bij hun huis neerplofte. (foto ap>
LOCKERBIE "Het was vreselijk, ik dacht dat de atoombom was gevallen". Arthur en Jean
Jardin, een echtpaar van in de zestig, wonen vlak bij de plek waar het staartstuk van de woens
dagnacht verongelukte Boeing 747 van PanAm als een verwoestende reuzegranaat insloeg. Zij
hadden geluk. „We zijn alleen onze ruiten en dakpannen kwijt. Ja, en de auto. Die vloog in
brand, toen die werd geraakt door een brandend stuk van het vliegtuig".
door Jos Heymans
In een klap veranderde Lockerbie
van een vredig en onbeduidend
dorpje in Schotland in een plaats
waarover in de hele wereld wordt
gepraat. Het straatbeeld wordt be
heerst door honderden journalis
ten, die geen inwoner met rust la
ten. Het verhaal van de Boeing 747,
die in enkele seconden tijd een
spoor van dood en vernieling door
het dorp trok, moet keer op keer
worden verteld. Voor de bewoners
is het een vorm van therapie; ze
vertellen graag, dolgraag, om die
afschuwelijke gebeurtenis van zich
af te praten.
Het echtpaar Jardin is evenals al
le andere bewoners van Sherwood
tijdelijk geëvacueerd. „We moes
ten ons huis uit, omdat ze bang wa
ren dat er door de klap gaslekken
waren ontstaan", vertelt Jean. „Ik
was wel blij dat we weg moesten.
Nu kon ik tenminste met andere
mensen over dat verschrikkelijke
ongeluk praten".
Brokstukken
De hoofdstraat is bezaaid met
brokstukken van de verongelukte
Amerikaanse Boeing. Op elke hoek
van de straat liggen opgerolde
brandslangen. De branden zijn ge
blust, maar politie, brandweer en
leger zijn er nog niet toe gekomen
de rest op te ruimen. Eerst moeten
de slachtoffers worden geborgen.
Vierentwintig uur na de ramp is
amper de helft gevonden. "Maar
het terrein is ook enorm uitge
strekt", voert politiecommissaris
John Boyd ter verontschuldiging
aan. "De wrakstukken en de licha
men liggen verspreid over een ge
bied met een doorsnee van zo'n vij-
tien kilometer".
In het armoedige zaaltje naast
het politiebureau in de hoofdstraat
staat Boyd ieder uur de pers te
woord. Veel heeft hij meestal niet
te melden. Alleen de getallen lopen
wat op. Over de oorzaak van de
ramp kan hij geen mededelingen
doen. "Daarvoor is het nog veel te
vroeg. Het kan nog dagen duren
voordat we een idee hebben van
wat er precies is gebeurd".
Aan speculaties over een bomex
plosie aan boord van het vliegtuig
doet hij niet mee. Maar in ieder ge
val staat vast dat het toestel is geëx
plodeerd, weet Boyd. De cockpit
van het vliegtuig, de naam 'Maid of
the Seas' nog duidelijk leesbaar,
stortte neer bij een kerk vijf kilo
meter buiten Lockerbie, waar het
staartstuk werd gevonden.
Krater
Lockerbie ligt in een dal en vanaf
de heuvel aan de oostkant van het
dorp is de ramp goed te reconstru
eren. Het voorstuk is op de heuvel
de rampspoed die over het Schotse plaatsje Lockerbie en 258 Pan Am-passagiers werd uitgestort i
Na 18 jaar trouwe dienst definitief uitgeschakeld door - vermoedelijk - e
de betrouwbaarste vliegtuigen.
terechtgekomen, terwijl de rest
van het vliegtuig als een regen van
brandende wrakstukken over het
dorp werd uitgezaaid. Het grootste
stuk boorde zich uiteindelijk in de
autoweg A-74 en sloeg een tien me
ter diepe krater in het asfalt. Vijf
auto's werden in de vuurzee op de
A-74 meegesleurd.
Een ooggetuige, Sheila McDo
nald, was bij vrienden op bezoek
op de heuvel, toen zij "een afschu
welijk ronkend geluid" hoorde.
"Er vloog een V-vormig voorwerp
door de lucht. Het waren de vleu
gels en het voorstuk van een vlieg
tuig. Een ander stuk kwam er vlak
achter en overal waren rode
puntjes, als vonken".
Op de heuvel liggen de stoffelij
ke overschotten her en der ver
spreid. Helikopters vliegen af en
aan om de in witte doeken gewik
kelde-lichamen naar elders te ver
voeren. Telkens worden nieuwe lij
ken gevonden. In een greppel
langs de weg, die van de heuvel
naar het dorp leidt, ligt het lichaam
van een vrouw. Onbegrijpelijk dat
zij pas achttien uur na de ramp
wordt gevonden, terwijl in de loop
van de dag tientallen politiemen
sen, militairen en journalisten die
plek zijn gepasseerd.
Van de 257 vliegtuigpassagiers
waren er vanochtend 150 gevon
den. Onder de slachtoffers waren
36 studenten van de Syracuse-uni-
versiteit van New York en de
Zweedse VN-commissaris voor
Namibia, Bernt Carls son. Het zoe
ken gaat verder, ook naar de de ze
ventien vermiste dorpelingen, 13
volwassenen en 4 kinderen. Ze lig
gen vermoedelijk nog ergens onder
het puin van de verwoeste wonin
gen.
Tien huizen zijn totaal vernie
tigd. Een dertigtal andere heeft
zware schade opgelopen. De ruiten
zijn gesneuveld en de dakpannen
verdwenen. De wijk Sherwood, die
het dichtst bij de A-74 ligt, is het
zwaarst getroffen. Villa's brandden
uit en een benzinestation ging in
vlammen op.
Of het aantal slachtoffers onder
de bewoners van Lockerbie nog zal
stijgen, is niet duidelijk. De politie
weet niet met zekerheid of er nog
meer mensen worden vermist. Aan
de muur van het stadhuis hangt
een lijst met de namen van de in
woners die in ieder geval terecht
zijn. Die lijst groeit met het uur en
velen verdringen zich rond het
bord.
Ze zijn alleen geinteresseerd in
het lot van hun familie en hun
vrienden en kijken niet op of om
als achtereenvolgens prins An
drew en premier Margaret That
cher het getroffen dorp komen be
zoeken. Ze maken een anderhalf
uur durende rondgang langs de zes
lokaties in en rond Lockerbie, die
het zwaarst getroffen zijn. Andrew
zegt onder de indruk te zijn van de
hulpverlening, die inderdaad zeer
snel op gang kwam.
Het leven in Lockerbie is van de
ene op de andere minuut definitief
veranderd. Woensdag maakten de
inwoners zich nog druk over het
naderende kerstfeest. Nu moet de
opgetuigde kerstboom de mensen
eraan herinneren dat de feestdagen
voor de deur staan. Bijna schuldbe
wust zegt de 17-jarige Cathy: „In
Lockerbie was nooit iets te doen.
Een saai dorp. Ik heb er heel vaak
over lopen schelden. Daar heb ik
nu spijt van".
Verwijten
In de Verenigde Staten deden
zich na de ramp op het vliegveld
Kennedy bij New York, waar het
toestel had moeten landen, hart
verscheurende taferelen voor. Veel
omgekomen passagiers waren on
derweg naar huis om bij familie of i
vrienden de kerstdagen door te
brengen. Een aantal nabestaanden I
moest in het ziekenhuis worden1
behandeld voor acute hoge bloed
druk, anderen vielen meteen
flauw. Volgens een luchthaven-
woordvoerster maken sommige
nabestaanden zichzelf nu de groot
ste verwy ten dat ze er bij hun fami
lie op hadden aangedrongen om
over te komen naar de Verenigde
Staten.
