Willem I dankte steunpilaar Oranjehuis af
DE TIJD,
VAN TOE Ni
Voorhouter promoveert op onderzoek naar buitenlanders in Nederlands leger
LEERDE BOSKOOP BOMEN
KWEKEN IN RIJNSBURG?
Originele
kerstliedjes
PAGINA 8
REGIO
MAANDAG 19 DECEMBER 1988
VOORHOUT - Koning Wil
lem I nam eind december
1828, nu 160 jaar geleden,
een rigoureuze stap. De
vorst ontsloeg de vier Zwit
serse regimenten die toen
een belangrijk deel uit
maakten van het Neder
landse leger. Ze waren ja
renlang de steunpilaar van
het Oranjehuis en de stad
houder. Een opvallende
stap van de monarch. Want
de koning beroofde op die
manier het leger van zijn
beste troepen.
door
Jan Westerlaken
Het is één van de opmerkelijke uit
komsten uit het onderzoek 'Ko
ning en kanton' van de Voorhouter
H. Amersfoort. Amersfoort promo
veerde hier onlangs op. Het proef
schrift beschrijft de Nederlandse
staat en het einde van de Zwitserse
krijgsdienst.
Koning Willem I zette deze stap
met veel tegenzin. Conflicten met
de Tweede Kamer en het departe
ment van oorlog dwongen hem de
Zwitsers naar huis te sturen. Op de
achtgergrond speelden bovendien
de spanningen in de zuidelijke Ne
derlanden een rol. Zij waren het
voorspel van de Belgische opstand
(1830-1839).
Het vertrek van de vier regimen
ten maakte een einde aan een sinds
1694 bijna ononderbroken aanwe
zigheid van Zwitserse troepen in
het Nederlandse leger. Voortaan
zou dit leger hoofdzakelijk door
middel van dienstplicht en uit de
eigen bevolking worden bijeenge
bracht.
Amersfoort: "Ik was verbaasd
dat er in die tijd nog buitenlandse
soldaten in onze krijgsmacht aan
wezig waren. Eerlijk gezegd ver
wachtte ik dat niet toen ik met mijn
onderzoek begon. Eigenlijk dacht
ik dat zoiets uit de oude doos was".
Ontslag
Maar dit was niet de enige keer dat
Amersfoort even met de ogen knip
perde. Het ontslaan van de Zwit
serse regimenten waarop vooral
het departement van oorlog aan
drong, kon hij zich in eerste instan
tie niet zo goed voorstellen. "Later
wel", verklaart hij nu. "De Zwit
sers deden de meest onmogelijke
verzoeken. Hun privé-belangen
stonden hoog in het vaandel: ze wa
ren uit op allerlei voordelen. Het
prikte vooral het departement van
oorlog dat belast was met de wer
ving van de soldaten. De koning
was doof voor verwijten uit die
richting. Ruzies waren dan ook aan
de orde van de dag. Willem I pas
seerde- het ministerie gewoon.
Juist die persoonlijke belangen
waren aanleiding tot het conflict
tussen hem en zijn departement.
Zoiets zie je niet vaak. Vier handen
op één buik zou in dit soort zaken
toch veel meer voor de hand lig
gen? Nou, dat blijkt dus hier niet zo
te zijn. De minister ging dwars lig
gen bij de koning. Vergelijk het
maar met een directeur die hetzelf
de doet bij zijn commissarissen".
Zwitsers in Nederlandse krijgs
dienst. Het was een normaal ver
schijnsel voor die tijd, legt Amers
foort uit. Niemand keek er vreemd
van op. "Soldaat zijn was een be
roep waarmee je je boterham kon
verdienen. Als je een geweer kon
vasthouden en niet wegliep als het
spannend werd, dan kon je dienst
nemen in een beroepsleger. Zo'n
leger stelde Willem I aan. Met
kanton (mini-staatje) in Zwitser
land tekende hij een verdrag en
vervolgens kwamen de troepen:
9000 man sterk op een Nederlands
leger van 50.000. Maar de Zwitsers
zaten net zo goed in Frankrijk".
Families
Hoewel Willem I met de Zwitserse
kantons overeenkwam dat de
huurlingen niet tegen elkaar moch
ten vechten, is het toch één keer t.ot
zo'n treffen gekomen. Amersfoort:
"Toen Nederland en Frankrijk het
met elkaar aan de stok kregen ston
den twee Zwitserse families in de
'De slag bij Malplaquet' (1709) me
kaar dood te schieten. Men pro
beerde dit soort voorvallen via de
verdragen te voorkomen, maar bij
het nemen van vreemde krijgs
dienst kon het tot dit soort confron
taties leiden".
De Zwitserse regimenten be
landden tussen 1813 en 1814 in het
Nederlandse leger. Dat gebeurde
echter pas nadat koning Willem I
een poging had gedaan om in eigen
land een beroepsleger op de been
te brengen. Dat lukte niet. De wer
ving van Nederlandse soldaten
kwam niet van de grond. Het ge
volg hiervan was dat de vorst naar
het buitenland uitweek. De Twee
de Kamer accepteerde dat zolang
het gevaar van oorlog (met Frank
rijk) dreigde.
Amersfoort: "Napoleon zat nog
op de troon. Nederland beleefde in
die periode een spannende tijd.
Een leger was dan ook geen over
bodige luxe. Dus iedereen die een
geweer kon vasthouden, was wel
kom. Maar toen de spanning over
was klonken er stemmen dat er zui
niger aan moest worden gedaan.
Nederland zat tot zijn nek in de
schuld. Omdat het beroepsleger
met z'n buitenlandse huurlingen
de grootste slokop was, kon hierop
daadwerkelijk worden bezuinigd.
Er konden dus twee vliegen in één
klap worden geslagen: bezuinigen
en de macht van Willem I indam-
Troetelkinderen
Zonder slag of stoot ging dat niet.
Want koning Willem I beschouwde
de troepen als zijn troetelkinderen.
Bij hoog en bij laag hield hij ze de
handen boven, het hoofd. En de
vorst stond heel sterk. De Grond
wet bepaalde dat het beroepsleger
van de koning was. Willem I hield
de Tweede Kamer daaraan als de
kwestie weer eens aan de orde was.
Echter, hij gaf zijn verzet op toen
België op het punt stond zich van
Nederland af te scheiden. De ko
ning gaf onder druk van het parle
ment toe en stuurde de Zwitserse
troepen naar huis.
Willem I was zeker geen machts
wellusteling, benadrukt Amers
foort. "De vorst had zo zijn eigen
opvatting over de rol van het ko
ningschap. Alles wat hij deed was
gemeend. Nee, hij lapte de Grond
wet niet aan z'n laars. In het alge
meen hield hij zich daar wel aan.
De verhoudingen lagen nu een
maal zo. De Tweede Kamer moest
meewerken aan wat de koning wil
de. En zo geschiedde".
Tot er een grote volksoproer in
de zuidelijke Nederlanden uitbrak,
het al eerder genoemde voorspel
van de Belgische opstand (1830) en
de afscheiding. De Belgen kozen
een eigen koning: Leopold. Willem
I stribbelde nog negen jaar tegen.
Het leger bleef in Noord-Brabant
onder de wapenen. Er volgde nog
een tiendaagse veldtocht. Zonder
resultaat. De koning legde in 1839
het hoofd in de schoot en verklaar
de dat België voortaan als zelfstan
dig land zijn eigen boontjes dopte.
Dienstplicht
Het ontslaan van de Zwitserse
huurlingen had ook gevolgen voor
de Nederlandse ambassadeur.
Toen de geruchten in Zwitserland
doordrongen dat Willem I van plan
was de huurlingen naar huis terug
te sturen, suste hij de gemoederen
met de mededeling dat de Neder
landse koning zoiets nooit en te
nimmer zou doen. De bergpassen
lagen nog dicht toen een koerier
Zwitserland bereikte met het be
richt dat het beroepsleger eruit
ging. Er kwam een nieuwe ambas
sadeur die de Zwitsers de tijding
meedeelde.
Het heenzenden legde de huur
lingen overigens geen windeieren.
Met een gouden handdruk vertrok
ken ze naar huis. De officieren kon
den kiezen uit een tractenient voor
drie jaar of zich op non-actief laten
stellen met de helft van dat tracte-
ment. Soldaten die het regiment
twaalf jaar trouw waren gebleven,
kregen twee jaar salaris.
LEIDSE
KRONIEK OVER
/MENSEN EN
GEDANE ZAKEN
De lezer van deze krant die denkt
aan bloemen, struiken en plan
ten zal ongetwijfeld de namen
Boskoop en Rijnsburg te binnen
schieten.
Begrijpelijk, in Boskoop produ
ceren de ongeveer 1.000 op de
sierteelt gerichte bedrijven onge
veer de helft van de Nederlandse
boomkwekerijproduktië.
De betekenis van Rijnsburg voor
de teelt van bloemen is eveneens
indrukwekkend. U kunt ze niet
missen op de vaderlandse we
gen, de bloemenauto's richting
Duitsland met de naam Rijns-
burg er op.
Twee centra voor de cultuur van
struiken en bloemen in Holland.
Elk met hun eigen traditie en
met hun eigen-sfeer. Twee plaat
sen die verder weinig met elkaar
van doen lijken te hebben, met
twee soorten verschillend ge
richte bedrijven op het gebied
van de sierteelt.
De geringe banden mogen nu
duidelijk zijn, in vroeger tijden
waren de relaties tussen Rijns
burg en Boskoop heel nauw. De
belangrijkste economische akti-
viteit in beide plaatsen vindt
Kloostertuinen
Als kind hebben de wat oudere
lezers gegruwd van de lafhartige
moord op de graaf door edelen
als Gijsbrecht van Amstel. Vrien
den legden het gebalsemde lijk
van Floris V eerst in de Lauren-
tiuskerk in Alkmaar. De grafzerk
is er nog te zien. Later werd het
lijk volgens de middeleeuwse ge
schiedschrijver Melis Stoke naar
Rijnsburg gebracht. Het klooster
in Rijnsburg was rijk en invloed
rijk. Niet alleen een geestelijk en
cultureel centrum, maar ook eco
nomisch van belang.
De abdij was bij voorbeeld be
faamd om haar tuinderijen en
boomgaarden. De kunst van het
vermeerderen van planten door
middel van zaden en enten be
heerste het personeel van de ab
dij bijzonder goed. Voor een deel
ging het hierbij om planten met
een medicinale betekenis.
Kloostertuinen waren in de mid
deleeuwen belangrijke leveran
ciers van geneesmiddelen. Maar
misschien wel haar ontstaan in
de Rijnsburgse abdij.
In 1122 nam Petronella van Sak
sen, de weduwe van de Holland
se graaf Floris II, het initiatief om
in Rijnsburg een klooster te
stichten. Geen gewoon klooster,
maar een klooster voor adellijke
nonnen, levend volgens de regels
van de heilige Benedictus.
In de bij dit klooster behorende
kerk werden de leden van de gra
felijke familie begraven: Willem
I, Floris IV en hoewel het niet he
lemaal zeker is Floris V. Deze na
men zeggen u hoogstwaarschijn
lijk weinig of niets, behalve de
laatste. U kent misschien ook
nog wel het jaar van zijn dood.
Het is nu uit de geschiedenisboe
ken verdwenen, maar vroeger
niet alleen ter wille van de zieke
mens werden planten en strui
ken geteeld, produktie vond ook
plaats voor de sier en het econo
misch nut.
Vraag naar bomen was er in het
vlakke Holland altijd. De boeren
hadden bomen nodig voor het
maken van windschermen en
schaduw rond hun boerderij.
Hierbij ging het niet alleen om
het scheppen van een plezierig
woonklimaat op en rond de boer
derij. Integendeel, economische
motieven speelden een belang
rijke rol. In de zomer moesten de
boerderijen koel zijn in verband
met de kaasmakerij.
De graven van Holland bezaten
in hun graafschap vele stukken
grond. Een deel van deze grond
Een tekening uit 1982 van Aad
was woest en onontgonnen. De
graven probeerden voor deze
woeste gronden ontginners te
vinden. Aantrekkelijk werk was
zo'n ontginning niet en daarom
beloofde de graaf onder andere
fiscale voordelen om mensen te
trekken. Een overeenkomst tus
sen de graaf en een groep ontgin
ners werd "een cope" genoemd.
Bokko en cope
Als we de legende mogen gelo
ven, heette een van de leidende
figuren bij zo'n ontginning Bok
ko. Verbindt u de woorden Bok
ko en cope met elkaar dan ont
staat vrij gemakkelijk het woord
Boskoop. In 1222 schonk graaf
Willem I zijn bezittingen in Bos
koop aan de abdij in Rijnsburg.
Deze schenking had plaats ter
wille van de rust van zijn ziel en
die van zijn voorouders. Willem I
heeft zijn laatste rustplaats ook
gevonden in de abdij.
De inwoners van Boskoop waren
vanaf 1222 verplicht om in plaats
van aan de gr^af, aan de abdij be
paalde heffingen te betalen.
Geen slechte ruil. Over het alge
meen voerden geestelijke instel
lingen een rustiger financieel be
heer dan de telkens opnieuw bij
conflicten betrokken wereldlijke
vorsten. Je wist met de abdij
i je toe was, terwijl de
Hollandse graven, door hun per
manente geldnood, nogal eens
wilden proberen heffingen te
verhogen.
Niemand weet precies hoe oud
de Boskoopse boomkwekerij-
produktie nu precies is, maar
niemand bestrijdt dat deze cul
tuur al eeuwen oud is.
Het is niet onwaarschijnlijk, mis
schien zelfs waarschijnlijk, dat
de inwoners van Boskoop gepro
fiteerd hebben van de kennis van
de Rijnsburgse abdij.
Daar werden de boeren wegwijs
gemaakt ten aanzien van in Hol
land veel gevraagde boomsoor
ten, daar ontvingen ze zaden en
jonge planten.
Dijkman)
De abdij kwam in problemen
door de Tachtigjarige oorlog. In
1572 verlieten de nonnen door
het dreigende cxjrlogsgeweld
Rijnsburg. Tijdens het beleg van
Leiden werden de leegstaande
gebouwen door brand verwoest
(1574). Hoe onduidelijk de gege
vens over het ontstaan van de
boomkwekerijen in Boskoop
ook moge zijn, zeker is dat al in
1573 in deze plaats boomkweke
rijen voorkwamen. In 1611 wa
ren er al ongeveer 20 van deze be
drijven.
Misschien leerde Boskoop het
kweken van bomen inderdaad in
Rijnsburg.
BRAM VERGEER
Amersfoort: "In die periode was
dat heus niet zo slecht. Voorzienin
gen voor de oude dag waren er niet.-
Kreeg je dan zoveel geld ineens in
handen, dan kon je een eigen zaak
je beginnen en hoefde je je geen
zorgen meer te maken hoe je die
oude dag aan de kost moest zien te
komen. Wat niet mag worden weg
gecijferd is het feit dat die Zwitsers
behoorlijk wat status mee naar
huis namen. Ze bedongen dat ze
hun uniform en sabel mochten
houden. Dat zagen ze als een eer.
De officieren kregen het vaandel
Dienstplicht
De Zwitsers naar huis, de dienst
plicht werd ingevoerd. De bevol
king reageerde heel gereserveerd.
Tenslotte was het gevaar voor oor
log niet geweken. Napoleon was
nog niet verslagen. Er was dus ge
vaar. De Nederlanders waren be
reid om een uniform aan te trek
ken, omdat ze anders de kans lie
pen door de Fransen vermoord te
worden. "Wat wel goed was", zegt
Amersfoort, "was het besluit dat de
Nederlandse militairen niet over
de landsgrenzen mochten worden
gezonden. Als de koning op ver-
overingsavontuur zou willen kon
den de dienstplichtigen daarvoor
niet worden ingezet. Bovendien
mochten ze ook niet naar de kolo
niën worden gezonden, omdat het
gevaar groot was dat ze nooit meer
zouden terugkeren. De bevolking
leende haar zonén uit aan de rege
ring, maar zij moest daar wel heel
zorgvuldig mee omspringen".
Na tien jaar bakkeleien met ko
ning Willem I aan de ene kant en de
Tweede Kamer en het departement
van oorlog aan de andere kant, was
de strijd gestreden. De vorst be
zweek uiteindelijk voor de politie
ke pressie om het Nederlandse le
ger van de Zwitsers te ontdoen. De
Belgische opstand was de laatste
druppel die de emmer deed overlo
pen. De huurlingen kregen ontslag.
De Koninklijke Landmacht zou
nooit meer van buitenlandse korp
sen gebruik maken. Dat tijdperk
was en is nog altijd afgesloten.
Kerstconcert door koor een leerlingen var
Thea Ekker-van der Pas, met piano-bege
leiding door Ineke Drabbe. Gehoord 18 de
cember in het Groene Kerkje in Óegst-
geest.
OEGSTGEEST - Het Kerstcon
cert gistermiddag uitgevoerd
door leerlingen van de zangpeda
goge Thea Ekker-an der Pas
het prachtige Groene Kerkje te
Oegstgeest, schitterde door
ventiviteit, originaliteit en diver
siteit.
Spaanse, Italiaanse, Franse,
Duitse, Zweedse en Engelse
kerstliedjes riepen om beurten
een verrassende sfeer op. Die
sfeer was niet alleen verheven,
klassiek of traditioneel, zoals bij
de vele concerten'die rond Kerst
als sneeuwvlokken over de hele
stad neerdwarrelen, in het Groe
ne Keije kwamen we ook in een
jolige, of zoet-romantische of
zelfs in een gloedvolle blues
stemming.
Opmerkelijk was de houding van
Thea Ekker ten opzichte van
haar stemmenmateriaal. Zij liet
elke zangstem in zijn waarde,
buitte deze zelfs uit zodat elke so
lerende leerling zich optimaal
profileerde. Zo zong de bas Henk
Bredero de negrospiritual "Deep
River" waarin zijn sonore warme
timbre helemaal tot zijn recht
kwam,haalde Yvonne Zwaai
heerlijk' uit in haar kerstmedley
en bleek haar stem echt geschikt
voor het populair-romantische
kerstrepertoire.
Het quintet, bestaande uit vijf
heren met kleurige petten, mut
sen en sjaals, bracht ons in
boertige'dorpssfeer: ze mochten
lekker hard en schetterig zinj
en zich uitleven als "Carol S
gers", als jongetjes zingend
leurend langs de deur. Ook Est-
helle Linssen kreeg precies die
liederen te zingen die haar klas
siek geschoolde stem nodig had,
zoals het perfect vertolkte "Ma
ria Wiegenlied" van Max Reger.
Het koor, dat aanvankelijk nog
wat haperend zong, soms ook
een beetje op hol sloeg, zong met
steeds meer flair en discipline.
Tot slot steek ik de loftrompet
voor de onvolprezen pianiste
Ineke Drabbe. Met een ingeto
gen bevlogenheid, fijnzinnige
muzikaliteit en een voortvarende
stijl van begeleiden was zij de
betwiste Rots in deze sfeervolle
sprankelende december-bran-
ding, en ontvangt daarvoor bij
deze alsnog een welverdiend ap
plaus.
LIDY VAN DER SPEK
MAANDAG 19 DECEMBER
Alkemade
vergadering van de gemeente
raad, aanvang 20.00 uur in het ge
meentehuis.
Alphen
Kerstviering NCVB afd. Zuid,
mmv Vrouwenzangkoor van de
Molukse Evangelische Kerk, ge
bouw Nabij, Lauraplein, aanvang
20.00 uur.
Boskoop
Kerstviering NVvH, aanvang
20.00 uur in De Loods.
Leiden
Leidse Schouwburg, toneelver
eniging Tot Ieders genoegen',
met 'Familie is ook niet alles', aan
vang 20.15 uur.
Rijnlands mannenkoor olv San-
der v
DINSDAG 20 DECEMBER
Alphen
ledenavond Koninklijke Maat
schappij Tuinbouw en Plantkun
de. afd. Alphen in de Goede Her
derkerk, Ten Harmsenstraat 14,
aanvang 20.00 uur.
kerstconcert organist Simon
Stelling in de Adventskerk, Juli-
anastraat, aanvang 20.15 uur.
herdenkingsbijeenkomst 100
jaar Maranathakerk aan de Raad
huisstraat. aanvang 20.00 uur.
Hooge
Boskoop
kaartavond Katholieke Vrou
wenbeweging in de parochiezaal,
aanvang 20.00 uur.
vang 19.00 u
Micro Theater, 'Scrooge en
Marley' naar Charles Dickens
door Imperium, aanvang 20.30
Rijnlands Mannenkoor olv San-
der van Marion, mmv Marco Bak
ker, aanvang 20.00 uur.
Rijnsaterwoude
gemeenteraadsvergadering
met behandeling begroting 1989
in het gemeentehuis, aanvang
WOENSDAG 21 DECEMBER
Alphen
interkerkelijke zangdienst in de
Hervormde kerk Zwammerdam,
aanvang 19.00 uur.
Boskoop
kerstconcert Die Gouwe Sang-
hers en het gereformeerd Kerk
koor, gereformeerde kerk, aan
vang 20.00 uur.
Willibrord Kerk Oegstgeest,
kertsconcert door Capella Canti-
bus, Jan van der Scheer, trompet.
Gerard Schoneveld, trompet, Pe
ter Bang, trombone, Paul Buis,
trombone, en organist Theo
Goedhart, aanvang 20.15 uur.
Leidse Schouwburg, muziek-
show van 'Berdien Stenberg',
aanvang 20.15 uur.
Micro Theater speelt "Scrooge
en Marley" van Charles Dickens,
aanvang 20.30 uur.
Leimuiden
gemeenteraadsvergadering in
het gemeentehuis, aanvang 20.00
DONDERDAG 22 DECEMBER
Alphen
kerstconcert Crescendo in win
kelcentrum Ridderhof, aanvang
kerstviering Katholieke Vrou
wenvereniging, parochiezaal,
aanvang 20.00 uur.
Bodegraven
kerstzangdienst mmv onder
meer Die Rhijnsa Sanghers in de
vang 20.<
Lelden
Leidse Schouwburg, 'Oude en
Nieuwe Vrienden' blijspel van Jos
Brink met o.a. Georgette Hagen
doorn, aanvang 20.15 uur.
VRIJDAG 23 DECEMBER
Alphen
optreden formatie Headline in
jongerencentrum Madonna,
Olympiaweg.
kerstspel Vrije School in het Al-
banianae, Diamantstraat 31, aan
vang 19.30 uur.
