'Moskou buit de ramp uit'
'Ze proberen het Armeense nationalisme de nek om te draaien'
ZATERDAG 17 DECEMBER 1988
E HM
|^^^^^^BIJWG^AjniE^EIDSCH/ALPHEN^AGB^D
PAGINA 21
Op donderdag, acht etmalen na
de ramp, waren er 21.775 slachtof
fers geborgen maar hield men
toch vast aan de prognose dat er
uiteindelijk 55.000 doden te be
treuren zullen zijn. Dat betekent
op z'n minst dat er nog ruim
30.000 mensen onder het puin la
gen op dat moment, van wie men
aannam dat ze het niet hadden
overleefd en dat ook niet meer
zouden doen.
door Alexander Münninghoff
Kon men daar in Moskou zo zeker van
zijn? Op donderdag werd er bijvoor
beeld in Spitak nog met man en
macht gewerkt bij de ruïnes van de
plaatselijke textielfabriek, omdat op
eens bleek dat daar nog een paar hon
derd mensen in leven waren geble
ven. Dat was misschien een toevals
treffer. Maar dan nog is niet duidelijk
waarom Moskou eerst dagenlang be
weerde dat er 45000 slachtoffers zou
den zijn, en na het weekeinde dat aan
tal opeens met tienduizend verhoog
de.
Of misschien is dat wel duidelijk.
Men zal zich herinneren dat uit Arme
nië al spoedig de roep om zware hijs
kranen en graafmachines klonk. Op
zaterdag kondigden de autoriteiten in
Moskou aan, dat vanaf zondag van
dat soort hulpmiddelen in het gebied
aanwezig zouden zijn. Maandag zag je
nog steeds mensen met hun blote
handen in de steenmassa's rondwroe-
ten en pas op diezelfde dag werd door
de USSR in het buitenland het ver
zoek gedeponeerd om zware tech
niek, waaronder ook machines die
grote steenklompen kunnen verpul
veren en door zware metalen .platen
kunnen snijden. Met andere woor
den: men was er niet in geslaagd zelf
voor dat soort materiaal te zorgen. En
dat werd vertaald in het pessimisti
scher cijfer dat de Sovjetoverheid
toen noemde.
Hamvraag
Wie was ervoor verantwoordelijk dat
die kranen niet in Spitak en Lenina-
kan arriveerden? Dat wordt de ham
vraag voor de toekomst, als het stof is
neergedaald. Vooralsnog stellen we
vast dat het leger met de taak van de
aanvoer werc| belast en dat premier
Ryzjkov woensdag op een persconfe
rentie in het rampgebied stelde, dat
het leger 'niet slecht' had gewerkt.
Dat is allerminst een compliment in
een situatie waarin al- gauw loftuitin
gen omtrent heldenmoed en patriotti
sche opofferingsgezindheid vallen.
Uit militaire kringen kwam het
weerwoord dat de luchtstrijdkrach
ten van de Rode Armee weliswaar
over zeer veel vliegtuigen beschikken
die ook in staat zijn om kranen en der
gelijke te vervoeren, maar dat Arme
nië niet over vliegvelden beschikt
met voldoende capaciteit om al die
toestellen te verwerken. Echter, de
vraag waarom er niet terstond militai
re transporthelikopters zyn ingezet,
die zijn gemaakt om zware tanks op
het slagveld te droppen, is nog steeds
niet beantwoord.
Ook zijn er niet meteen helikopters
uitgestuurd om verkenningsvluchten
te maken in de bergen in de regio,
waar 117 dorpen liggen. Pas donder
dag immers werd duidelijk dat er
daarvan 48 waren verwoest en niet 28,
zoals eerst werd gezegd. Dat wil zeg
gen: pas op maandagochtend, vijf et
malen na de beving.
Dat hoorden we die avond van een
openhartige premier Ryzjkov, die to
taal ontredderde dorpelingen toe
sprak met de woorden: "Nu gaan we
alle aandacht op jullie richten". Het
was bedoeld als opbeurend woord,
maar het is de vraag of het ook zo is
overgekomen. Verbitterde Armeense
vrienden in Moskou belden me op na
de journaaluitzending: "Heb je ge
hoord wat Ryzjkov gezegd heeft? Ze
hebben al die mensen in de bergen ge
woon dagenlang aan hun lot overgela
ten".
Razend
In een adem dient gezegd dat Ryzj
kov, met in zijn spoor de somber kij
kende bullebakken Sljoenjkov en Ja-
zov, een zeer energieke en betrokken
indruk maakt. Hij werd voor het oog
van de staatscamera spontaan razend
toen iemand hem vertelde dat een
vrachtwagenchauffeur had gewei
gerd om zijn lading hulpgoederen af
te geven omdat er niemand het regu
kon tekenen de' gehele dorpslei
ding was immers omgekomen. "Het
is voor het eerst dat we een zo hoge
van het Politburo van zo nabij mee
maken", zei een Russische vriendin,
"En het is bijna grappig om te zien dat
hij net zo'n mens is als wij. Ik bedoel,
ik zou ook ontploft zijn als ze me zo'n
verhaal hadden verteld".
Ook de allerhoogste van het Polit
buro, president en partijleider Mi-
chail Sergejevitsj Gorbatsjov, werd
kwaad tijdens een tv-uitzending,
maar het is de vraag of hij daarmee
sympathie heeft verworven. In Arme
nië in elk geval niet. Kennissen in de
hoofdstad Jerevan meldden me dat
de uitval van Gorbatsjov zondag
avond op het vliegveld van Zvartnots
tegen de 'Demagogen, avonturisten
en corrupte lieden' die de ramp willen
misbruiken voor hun eigen doelein-
"Aardbeving en chaos zijn synoniemen. Hoe wilt u dat wij daar in dat afgelegen rampgebied een - twee - drie orde op
zaken stellen?" De stem van de woordvoerder van het ministerie van buitenlandse zaken in Moskou klinkt vermoeid en
geïrriteerd. Voor het argument dat je na een week toch wel enige coördinatie in Armenië had mogen verwachten heeft hij
geen belangstelling, getuige het feit dat hij de hoorn op de haak gooit. De indruk bestaat dat de catastrofe het
crisiscentrum uit de hand is gelopen. Zelf ben ik niet in de getroffen streek rond de plaatsen Spitak, Leninakan en
Kirovakan geweest want uiteindelijk zit 'Niderlandy' in het Russische alfabet tussen Nepal en Portugal, wat bij dit soort
gelegenheden wel ongeveer de positie op de prioriteitenlijst van de Sovjets weergeeft. Het betekent dat ik geen
ooggetuigeverslag kan brengen van de vreselijke ellende ter plaatse. Wel kunnen we, nu oog en oor enigszins gewend
zijn geraakt aan de dramatiek van de verhalen uit de puinhopen, proberen een paar conclusies te trekken uit het
onoverzichtelijke, monsterlijke geheel.
den en 'valse geruchten verspreiden
die tweedracht onder de bevolking
zaaien' onder het Armeense volk
zeer slecht is gevallen.
Gorbatsjov zegde de wacht a
het Karabach Komitee, waarvan Mos
kou vindt dat het uit volksmenners
bestaat die directe connecties hebben
met de Armeense maffia en corrupte
figuren in partij en regering in dat
land. In de optiek van het Kremlin, zo
is bij herhaling gebleken, wordt de
hele affaire rond de betwiste enclave
Nagorno Karabach door deze lieden
kunstmatig opgeklopt om het nog uit
de tijd van Brezjnev daterende cor-
ruptienet in Armenië te beschermen
tegen een deugdelijke schoonmaak
beurt door de centrale perestrojka-
overheid.
Gorbatsjov nam ze genadeloos op
de korrel en sprak van 'zwarthemden,
withemden en baardige lieden' die
volgens hem de volksvertegenwoor
diging en de regering van Armenië
r hun hand proberen te zetten. Met
die baarden had de
Sovjetleider beter niet kunnen zeg
gen. "Dat hij hier komt om ons de les
te lezen over Nagorno Karabach is al
heel ontactisch", zei een lerares uit
Jerevan door de telefoon, "maar dat
hij niet weet dat elke Armeniër vanaf
woensdag zijn baard heeft laten staan
als teken van rouw, zoals dat bij
van oudsher gebruikelijk is, dat is
zonder meer een belediging. Ik be
doel, wat komt die man hier zoeken
als hij zich niet eens behoorlijk laat in
formeren? Het is nu voor iedereen wel
perfect duidelijk geworden, dat Gor
batsjov zich au fond niets aan ons ge
legen laat liggen".
Schandaal
Op diezelfde zondag werden in Jere
van vijf leden van het Karabach Ko
mitee gearresteerd en meteen veroor
deeld tot dertig dagen hechtenis.
Snelrecht dat sinds kort per decreet
mogelijk is geworden in Armenië en
het vijandig gezinde Azerbsjdzjan.
Om die reden zei de episcoop tiran
van de Armeense kerk in Moskou dan
ook dat hij die arrestatie goedkeurde.
"Want nu kunnen ook de ophitsers in
Bakoe worden opgepakt", was zijn
mening.
Het was ronduit pijnlijk te merken
hoe besmuikt de kerkelijke leider in
het Moskouse filiaal de mening
de Armeense gelovigen in het land
zelf probeerde weer te geven. Want
diezelfde kennissen zeiden over de te
lefoon: "dat die vijf zijn opgepakt is
een enorm schandaal en iedereen is
daar vreselijk kwaad om. Want het
Karabach Komitee was in de eerste
dagen juist de enige instantie die iets
van organisatie kon aanbrengen in de
hulpverlening aan het gebied. De par
tij en de overheid hier in Armenië wa
ren totaal de kluts kwijt en de chaos
werd met het uur groter. Maar kenne
lijk proberen ze in Moskou zelf de
ramp te gebruiken om meteen met al
lerlei voorwendsels de nationalisti
sche stroming in ons land de nek om
te draaien. En reken maar, dat ze dat
niet zal lukken".
Inderdaad was er in eerdere officië
le mededelingen een keer gezegd dat
het Karabach Komitee geprobeerd
zou hebben "het initiatief naar zich
toe te trekken". Een mededeling die
ons in Moskou verbaasde wat kon
daar immers slecht aan zijn - en die
nadien ook niet meer is herhaald.. Wel
kwam de militaire commandant van
de veiligheidstroepen later deze week
met de mededeling, dat het Komitee
op wagons en vrachtwagens met
hulpgoederen 'een stempel' zou heb
ben gezet, dat het hier goederen na
mens het Karabach Komitee betrof.
Dat noemde hy als voorbeeld van hun
slechte, anti- regeringsgezinde instel
ling. Maar informanten uit Jerevan
houden het er op dat Moskou van
meet af aan heeft geprobeerd de na
tionalisten de genadeslag toe te bren
gen. Het gearresteerde vijftal wordt
omschreven als "door en door fat
soenlijke lieden die groot respect on
der de bevolking genieten".
Eén lichaam
Vanuit de, gezien het vreselijke dra
ma wat steriele, observatiepost Mos
kou krijg je misschien wel een betere
kijk op de manier waarop de media en
de grote landelijke dagbladen de
ramp presenteren. Zou deze verslag
gever in Armenië gezeten hebben bij
vrienden, dan zou zijn blik wellicht
ook wat meer door emoties zijn ver-
Een slachtoffer van de aardbeving wordt in weggedragen in een
geïmproviseerde doodskist. Familieleed is een dagelijks tafereel in
het getroffen gebied.
troebeld bij het zien van de journaal
beelden die nu al dagenlang met re
portages uit Estland, Siberië, Molda
vië, Toerkmenistan en noem maar op
laten zien hoe eensgezind het 'hele
grote Sovjetvolk' hulp biedt aan het
'Armeense broedervolk'. En dat alles
onder het motto 'jullie leed is ons
leed, wy zijn allen leden van één li
chaam". De werkelijke boodschap
ontgaat niemand: nationalisme
maakt in de Unie van Socialistische
Sovjet Republieken geen kans.
De staatscamera heeft weinig ellen
de uit het gebied zelf laten zien, in be
slag genomen als ze kennelijk werd
door de verplichting om toch vooral
de energieke Ryzjkov en diens partij
commissie voor het voetlicht te halen.
Veel is er verzwegen op de buis, zo
verzekeren mij diverse bronnen uit
Jerevan. Bijvoorbeeld het feit dat de
allereerste hulp uit Georgië kwam, en
niet uit Azerbajdzjan, zoals de eerste
dag van de ramp pathetisch werd ge
meld.
Het is ronduit misselijkmakend om
nu, ruim een week na dato, de zoetelij
ke verhalen te lezen dat de Azerbsyd-
jyanen 'meteen begrepen dat het nu
niet het moment was om zich te ver
liezen in twisten en als eerste hun
broederhulp naar het ongelukkige Ar
menië' hadden gestuurd.
"Niets van aan", melden veront
waardigde telefoonstemmen my uit
Armenië. En men vertelt van de trein
hulpgoederen die vanuit Bakoe, de
hoofdstad van de vijand, ten slotte in
Jerevan aankwam met ingegooide
ruiten, de gruwelijke tekst 'lang leve
de aardbeving' op de flanken en met
als inhoud voornamelijk vuile, be
smeurde kledingstukken.
Inmiddels is men in de pers en de
media opgehouden met het doorha
meren op deze fictieve 'schok van ver
broedering', vooral nadat de Pravda
geheel waarheidsgetrouw schreef dat
er uit Aazerbajdzjan felicitatietele
grammen vanwege de aardbeving wa
ren verstuurd naar vooraanstaande
Armeense nationale leiders als de
schrijfster Sylvia Kapoetikjan, en dat
er in menig Azerbajdzjaans dorp feest
gevierd was in verband met de cata
strofe.
Cynisme
heeft on
aanbod
Bakoec
Dit onvoorstelbare cynisme maakt
ook meer dan duidelijk, dat geen Ar-
r ook maar over gepiekerd
in te gaan op het formele
an de republieksregering in
i daklozen onder te brengen
sanatoria langs de Azerbajdzjaanse
kusten aan de Kaspische zee. Een ge
geven dat ook breed werd uitgemeten
in de eerste ramp verslagen. "Ik geloof
dat ik nog liever zelfmoord zou plegen
dan me naar Azerbsjdzjan te laten af
voeren", gaf een Jerevanse kennis als
niet mis te verstaan commentaar.
In het verlengde hiervan ligt ook
het rampzalige feit dat ondanks de
aardbeving en het niet geheel uit te
sluiten gevaar van nieuwe bevingen
de stroom vluchtelingen de laatste
dagen niet is afgenomen. Van beide
kanten: Armeniërs ontvluchten Azer
bsjdzjan, Azeris vertrekken uit Arme
nië. Iedereen zoekt zyn thuisland op.
En dat ondanks de bezwering van
Gorbatsjov dat die stroom moet op
houden, dat iedereen juist moet te
rugkeren naar de plek waar hij jaren
lang heeft gewoond en dat het leger
de mensen zal beschermen. "Dat ver
haal", zo zei mij een Armeniër die tot
voor enkele maanden nog in Azer
bsjdzjan woonde tot daar de anti-Ar
meense pogrom van februari losbar
ste, "dat sprookje gelooft niemand
meer".
Het zijn dreigende tonen die op de
achtergrond spelen en zelfs door de
ernstigste aardbeving sinds duizend
jaar in dit gebied niet geheel over
stemd konden worden. En ongetwij
feld zullen ze straks, als de chaos is
opgeruimd en het leven weer min of
meer zyn normale gang herneemt,
weer de boventoon gaan spelen. De
bovenomschreven gebeurtenissen
hebben de verbittering by de Arme
niërs alleen maar groter gemaakt.
Hoe lang het gaat duren voor er iets
van coördinatie zal zijn aangebracht
in het rampgebied durft niemand te
zeggen. Nu is het nog zo dat duizen
den daklozen nadat ze hun doden
hebben gevonden en begraven, op ei
gen houtje vertrekken. Maar een be
trekkelijk klein deel van hen stapt in
een overheidsbus of vliegtuig dat een
sanatorium in het bevriende Georgië
of een of ander kuuroord in Kras
nodar of Stavropol in de Russische re
publiek als eindbestemming heeft.
De meesten gaan naar de stad die zy
als hun Armeense hoofdstad onvoor
waardelijk zijn toegedaan: Jerevan.
Onderweg, zo melden onafhankelijke
bronnen, komen zij kolonnes met
hulpgoederen en voedsel tegen die
voor hen bestemd zijn maar nu, door
de hopeloos achter lopende organisa
tie, naar het rampgebied worden gedi
rigeerd.
Rust
Het zal ze weinig kunnen schelen.
Voor velen is het leven, dat toch al
niet gemakkelijk was, in een verplet
terende slag totaal verduisterd. Wat ze
nodig hebben is rust en zorg in een
omgeving die hun leed tot in de vezels
kan meevoelen en het is duidelijk
dat voor deze mensen uit een afgele
gen gebied waarin de kennis van de
Russische taal geen gemeengoed was,
woorden van troost nauwelijks buiten
Armenië gevonden kunnen worden.
Nog een keer terug naar de falende
organisatie. Premier Ryzjkov heeft in
middels de Armeense autoriteiten
hiervan de schuld gegeven en minis
ter van gezondheid Tsjazov zou ge
zegd hebben, dat het systeem van
burgerverdediging ("gra^jdansluya
oborona", te vergelyken met onze BB
van indertijd) zyn onvermogen nu
wel overduidelijk heeft bewezen.
Vanuit Moskou kan een correspon
dent niet het totale spectrum van de
ramp.overzien. Maar als het om coör
dinatie van de hulpverlening gaat kan
wel worden verwezen naar een offi
ciéél bericht in de Pravda van 8 de
cember, daags na de beving dus,
waarin staat: "Voor de coördinatie
van het werk op landelijke schaal ter
liquidering van de gevolgen van de
aardbeving in de socialistische Sovjet
republiek Armenië en voor het verle
nen van hulp aan de slachtoffers is
een commissie gevormd van het Po
litburo van het Centraal Comité van
de communistische party van de Sov
jetunie met aan het hoofd het Polit-
burolid en voorzitter van de minister
raad. Ryzjkov". Als verdere leden
worden genoemd Sljoeiykov, defen
sieminister Jazov en de heren Batalin
en Voronin, vice-voorzitter van de mi
nisterraad.
"De commissie is aan het werk ge
gaan", besluit de Pravda. Maar mis
schien was het een onmenselijke en
dus onmogelijke taak.
