Verdeeldheid Afrikaners
bij herdenken 'grote trek'
MONSTERPAREN.
DAT IS LOPEN OP VOORDEEL.
Reportage
Boeren halen na 150 jaar ossewagens weer van stal
Extraatje deze maand voor hervormde predikanten
Traditioneel rond deze tijd in de Bijenkorf: monsterparen damesschoenen. Het zijn meestal kleine maten,
maar er zit van alles tussen. Dus is 't voor iedereen de moeite waard om te kijken en voordelig te kopen.
BIJ DE BIJENKORF BEN JE BETER AF
MAANDAG 12 DECEMBER 1988
Deze week wordt in Zuidafrika de 150-ste verjaardag
van de 'Grote Trek' herdacht. Al maanden geleden werd
er een begin gemaakt met de voorbereidingen en sinds
september trekken vanuit heel het land ossewagens op
in de richting van de hoofdstad Pretoria. Het hoogte
punt van de festiviteiten rond deze 'Nieuwe Trek' moet
op 16 december - de dag van de legendarische Slag bij
Bloedrivier - plaatsvinden, wanneer president Pieter
Willem Botha het Afrikaner-volk toespreekt bij het
Voortrekkersmonument iets buiten de hoofdstad.
door
Ruud de Wit
Hoewel de herdenking van de Trek
- die tussen 1835 en 1850 duizenden
Nederlands-sprekende Boeren uit
de Kaapprovincie naar het beloof
de land van de Transvaal en de
Oranje Vrijstaat deed trekken -
vooral een manifestatie had moe
ten worden van Afrikaner-eenheid,
is daar maar weinig van terecht ge
komen.
Want de politieke tegenstellin
gen in het blank-Afrikaner-kamp
tussen de regerende Nationale Par
tij van president Botha en de Con
servatieve Partij van Andries
Treurnicht die de afgelopen weken
nadrukkelijker dan ooit te voren
zichtbaar werden bij de pijnlijke
apartheidsincidenten in Boksburg
en andere Transvaalse gemeenten,
weerspiegelen zich ook bij de festi
viteiten rond de herdenking van de
Grote Trek.
"Toen Maritz bij het 'laager'
aankwam - of wat daarvan was
overgebleven - stroomde er tussen
de planken van de ossewagens nog
bloed. Tussen de lijken van de kin
deren haalde hij het stoffelijk over
schot te voorschijn van Marita
Prinsloo, met 23 assegaai-steken in
haar hart.
Dit is een duur land. Dit is zeker
het duurste land, dat een volk ooit
kan bezitten. Want het is inder
daad gekocht met de lijken van kin
deren. Wie kan zich een edeler koop
middel voorstellen dan kinderlij
ken, de hoop van morgen! Welk een
grotere liefde kan men in zijn hart
dragen als de eigen identiteit is ge
kocht met de tranen en de lijken
van kinderen en vrouwen!
Daarom heeft niemand in de we
reld en niemand binnen de grenzen
van Zuidafrika het recht om deze
bloedgrond, deze grond van tra
Ook vrouwen vochten mee om hun bezittingen en kinderen te beschermen
tegen aanvallen van zwarte 'wilden'.
nen, weg te geven vanwege partij
politieke bedoelingen. Wij zijn geen
barbaren of racisten die de grond
van andere volkeren of rassen wil
len hebben, wij willen de tranen-
grond van onze mensen hebben. Het
is ons eigendom en we zullen dat
niet opgeven".
Terwijl de regen op de ont
vangsthal bij het Bloedrivier-mo
nument in Natal neerplenst, laten
een duizendtal - voor het overgrote
deel in khaki-geklede aanhangers
van de Afrikaner Weerstandsbewe
ging (AWB) - met ingehouden
adem het historische relaas van
hun 'volksleider' Eugene Terre'B
lanche over zich heen komen. Het
is 10 oktober, Krugerdag, en de
AWB heeft bezitgenomen van deze
'heilige' Afrikaner-grond, waar op
16 december 1838 zo'n 470 Trek
kers kwamen te staan tegenover
een overmacht van 12.000 Zulu-
krijgers.
Afgrijselijk
De gebeurtenissen van die dag, die
nu bekend staat als de 'Dag van de
Gelofte', zijn ook in menig Neder
lands geschiedenisboek van de eer
ste helft van deze eeuw terechtge
komen, zoals de namen van be
roemde Trekkers als Andries Pret-
orius, Hendrik en Andries Potgie
ter, Gert Maritz, Piet Retief en
Louis Trichardt lange tijd in Ne
derland gemeengoed waren.
De Boeren hadden zich de avond
ervoor teruggetrokken in hun
'laager' - een gesloten cirkel van os
sewagens - en op een afstand
wachtten de Zulu's var» koning
Dingaan ongeduldig tot de zon op
kwam. Zodra de eerste zonnestra
len doorbraken, zetten de Zulu-
krijgers, uitgerust met hun schil
den en assegaaien, de aanval in,
maar onder leiding van 'generaal'
Pretorius werden de horden steeds
weer door de Voortrekkers teruge
slagen, totdat ze op de vlucht sloe
gen.
Het bloedbad moet afgrijselijk
zijn geweest. Minstens 3000 Zulu's
vonden de dood, terwijl aan de
kant van de Trekkers slechts drie
gewonden waren te betreuren. De
Ncome-rivier moet die dag rood
hebben gezien van het Zulu-bloed
en heet sinsdien Bloedrivier. En
volgens de overlevering zouden
boeren nog tot in deze eeuw bij het
ploegen op de botten en schedels
zijn gestoten van de duizenden
Zulu's die hier een roemloos einde
vonden.
Begenadigd
Hoe afschuwelijk zijn opvattingen
voor velen ook zijn, Eugene Terre-
'Blanche is een begenadigd spre
ker. In het hele spectrum van de
Zuidafrikaanse politiek heeft hij
wat dat betreft maar een evenknie
en dat is dominee Allan Boesak,
zijn grote tegenstrever. Als er een
blanke in Zuidafrika is die de
kleurrijke en vooral bloedige ge
schiedenis van de Afrikaner en
de Trekboer in het bijzonder - on
der woorden kan brengen, is het
deze Terre'Blanche, die met veel
speeksel en zweet de grimmige
slagvelden van de strijd tussen
Boeren en "swartmense" weer
weet op te roepen.
Terre'Blanche is naar Bloedri
vier gekomen om het vertrek van
een 'AWB-ossewagen' in te luiden.
Op dezelfde dag zullen nog 15 van
zulke ossewagens uit verschillende
plaatsen in Zuidafrika in de rich
ting van Pretoria vertrekken als
onderdeel van de herdenkings-fes-
tiviteiten van de ultra-rechtse Afri
kaner Volks wag.
Een artistieke impressie van de Grote Trek. De harde tocht van Nederlandstalige boeren naar het 'beloofde land
van Transvaal en Oranje Vrijstaat, vond 150 jaar geleden een tragische climax in de legendarische Slag bij
Bloedrivier, waarbij duizenden zulu's werden gedood.
enige jaren tussen de 12.000 en
15.000 Boeren over haast onbe
gaanbaar terrein in de richting van
de huidige provincies Transvaal,
de Oranje Vrijstaat en Noord-Natal
dreven. Door het afschaffen van de
slavernij in 1833 door het Britse be
stuur van de Kaap waren zij hun
belangrijkste financiële 'bezit', de
landarbeiders kwijt geraakt en al
dus aan de rand van armoede ge
bracht.
Verder voelde menig blanke
Boere-familie door de overbegra-
zing van de weidevelden en de ge
ringe mogelijkheden in de Kaap
voor de ontginning van nieuwe
landbouwgronden zich ook ge
dwongen om alles bij elkaar te pak
ken, op de ossewagens te laden en
het avontuur aan te gaan op zoek
naar een nieuw, hen door God be
loofd paradijs.
Uitverkoren
Over deze Trek bestaan vele verha
len en vele meningen. Voor kriti
sche historici was het vooral een
plundertocht, waarbij de oorspron
kelijke zwarte bewoners van de
nieuw-ontdekte gebieden het
moesten ontgelden. Maar er zijn er
ook - en het zal niemand verbazen
dat zij in Afrikaner-kringen moe
ten worden gezocht - die de Voor
trekkers nog steeds beschouwen
als God's uitverkoren strijders te
gen zowel de tyrannie van het Brit
se imperium als het heidendom
van de 'swart volkeren'.
Het kan niet ontkend worden,
dat de Voortrekkers met hun be
perkte middelen immense fysieke
prestaties hebben geleverd. Het
terrein waarover gereisd werd, was
vaak ontoegankelijk en gevaren in
de vorm van honger, uitputting,
vreemde ziekten, wilde dieren en
de altijd aanwezige dreiging van
vijandige zwarte stammen stelden
hoge eisen aan de Trekkers, waar
voor ze, zoals Terre'Blanche dat
noemt, duur betaald hebben.
Maar men kan evenmin negeren
dat de Trek van de simpele, vaak
ongeletterde calvinistische Boeren
tevens het begin vormde van de di
recte confrontatie tussen blank en
zwart, waarvan de gevolgen in de
gedaante van de apartheid tot'op
de dag van vandaag zichtbaar zijn
gebleven.
Ironisch genoeg is het juist die
apartheid die bij de herdenking
van de Grote Trek deze week de be
langrijkste oorzaak is geworden
voor de verdeeldheid onder de
Afrikaners. Een verdeeldheid die
er overigens ook al bestond tijdens
de Trek zelf, want de Voortrekkers
zochten niet alleen de confrontatie
met Zulu's, de Matabele's en de
Xhosa's, maar lagen ook herhaal
delijk met elkaar overhoop. Was
dat niet over routes die gevolgd
moesten worden, dan was het wel
over "de ware interpretatie" van
een bijbeltekst, de bijbelvastheid
van een dominee, de persoon van
de militaire commandant of de
plaats waar een nieuw; dorp moest
worden gesticht.
Spanningen
Vandaar dat het, zeker tegen de
achtergrond van de recente span
ningen tussen de ultra-rechtse
Afrikaners van Treurnicht en Ter
re'Blanche en de meer gematigde
aanhangers van de verschillende
Botha's, niet verbazingwekkend is,
dat dié verdeeldheid ook manifest
is geworden- bij de 150ste verjaar
dag van de Grote Trek. Want behal
ve de hierboven genoemde trek
van de Afrikaner Volks wag met de
leus "Op trek na ons eie", hebben
ook de gematigde Afrikaners er
van alles aan gedaan om de herden
king van de Trek onder de banier
van de Federasie van Afrikaanse
Kultuurvereeniginge (FAK) tot een
succes te maken.
En zo kan het gebeuren dat beide
groepen, die zich de ware nazaten
van de Voortrekkers noemen, in
aparte ossewagens de afgelopen
maanden door heel het land zijn ge
trokken op weg naar het Voortrek
kersmonument te Pretoria. Omdat
de 'officiële' trek van de FAK reeds
dit Voortrekkersmonument had
gereserveerd voor de periode van
10 tot en met 16 december, moest
de Volkswag-trek zich moeten be
perken tot een intocht in Pretoria
op 9 december. Op de farm Don-
kerhoek vieren zij deze week op
een eigen, aparte wijze hun feest
met traditionele boere-activiteiten
als het bakken van vetkoek, koesis
ters, pannekoeken, potjiekos, het
bereiden van boereworst en vooral
het eten daarvan bij de 'braai'.
Hoe men het ook wendt of keert,
ondanks alle festiviteiten rond het
Voortrekkersmonument en de
farm Donkerhoek, ondanks alle
klederdrachten, baardgroei-com-
petities, ossewagens en boere-spel-
letjes, boere-dansen en -orkest-
competities, heeft professor P. S.
de Jongh van de universiteit van de
Westkaap geheel en al gelijk, wan
neer hij zegt dat de herdenking van
de 150ste verjaardag van de Grote
Trek in de eerste plaats de ver
deeldheid onder de Afrikaners zelf
heeft bevestigd.
Nationalisme
Een andere professor, Sampie Ter-
reblanche van de universiteit van
Stellenbosch wees verder op het
gevaar van Afrikaner nationalisme,
dat gemakkelijk bij zo'n herden
king de kop kan opsteken, net
zoals dat bij de eeuwherdenking in
1938 het geval was: "Als de Grote
Trek al herdacht moet worden, laat
dat gebeuren in alle nederigheid en
met veel gevoel voor historische
verhoudingen".
En de zwarte meerderheid van
Zuidafrika? Hoe kijkt zij naar deze
zoveelste manifestatie van blank-
Afrikaner suprematie? Voor de co
lumnist van het dagblad The Star,
Jon Qwelane heeft "de glorificatie
van de Grote Trek slechts tot doel
om het blanke racisme te verster
ken". Hij daagt de regering-Botha
dan ook uit om 16 december een
andere naam te geven, namelijk die
van 'Nationale dag van Verzoe
ning'. "Pas daarna kunnen er", al
dus Qwelane, "betekenisvole stap
pen worden gezet om fouten uit het
verleden te herstellen in de vorm
van een solide multi-raciale toe
komst".
Gezien de racistisch revival in
rechts-Afrikaner kringen van de af
gelopen maanden en de tweeslach
tige houding van de regering-Bo
tha, moet worden gevreesd, dat
zo'n toekomstperspectief voorlo
pig nog wel even op zich zal laten
wachten.
Met gepaste trots benadrukt de
bebaarde 'volksleider' dat deze
"krakebeen-wagen" van de AWB
de enige is die niet door de traditio
nele 16 ossen wordt getrokken,
maar door vrijwilligers: "Wij willen
daarmee illustreren, dat het uitein
delijk de onverschrokkenheid van
onze mannen, vrouwen en kinde
ren is geweest, die ervoor heeft ge
zorgd dat de Afrikaner zijn eigen
land kreeg".
Onzekerheid
In de blank-Zuidafrikaanse ge
schiedenis neemt de Grote Trek
een dominante plaats in; net zo be
langrijk als de landing van Jan van
Riebeeck in de Kaap in 1652 of de
Boere-oorlogen tussen 1899 en
1902, die overigens het directe ge
volg waren van de Trek.
Hoewel de Trek officieel wordt
herdacht op de dag van de Slag aan
de Bloedrivier, was hij al in 1835
begonnen, toen kleine groepen Ne
derlands-sprekende boeren in de
Zuid- en Oost-Kaap hun veelal
schamele behuizingen achter zich
lieten en in hun ossewagens naar
de uitgestrekte verten ten noorden
van de Oranje Rivier trokken.
Aan deze volksverhuizing lag
een aantal oorzaken ten grondslag.
De belangrijkste was ongetwijfeld
de onzekerheid van de Boeren over
hun toekomst, die enerzijds werd
bedreigd door de Britse overheer
sing van de Kaap en anderzijds al
les te maken had met talrijke con
frontaties tussen hen en de zwarte
Xhosa's.
Behalve deze bedreigde veilig
heid waren er ook de economische
oorzaken, die over een periode van
Andries Treurnicht (foto afp>
De Gereformeerde Kerken in
Nederland hebben de Wereld
raad van Kerken gevraagd on
derzoek te doen naar 'de recht
matige plaats van homofielen in
de kerk'. Ze hebben de indruk
dat maar weinig van de ruim 300
lid-kerken van de Wereldraad de
'hoognodige bezinning op homo
seksualiteit' hebben ter hand ge-
"Wij als kerk ervaren, dat ho
moseksualiteit binnen het kerke
lijk leven tot de brandende
vraagstukken van onze tijd moet
worden gerekend", schrijft dr. A.
Kruyswijk, secretaris 'Oecume
ne buitenland', in zijn brief naar
Genève. "Waar homofilie be
spreekbaar wordt gemaakt,
blijkt niet alleen het aantal ho
mofielen veel groter dan ooit
werd gedacht, maar ontstaat ook
inzicht in diepe eenzaamheid en
nood en hunkering naar recht
vaardige erkenning".
Burgerlijk ongehoorzaam.
Of burgerlijke ongehoorzaam
heid een verantwoorde politieke
actie is, is een vraag die mensen
zelf moeten beantwoorden. Maar
de kerken zullen zich niet van
hen mogen distantiëren. Dat
schrijft een commissie van de
Raad van Kerken in Nederland
in een rapport getiteld 'Hier sta
ik'. De raad heeft het rapport met
grote instemming aanvaard. De
commissie van zeven leden
stond onder leiding van de secre
taris van de Raad van Kerken, ds.
W. R. van der Zee. Het stuk is be
doeld als 'handreiking voor ge
sprek in de kerken over burger
lijke ongehoorzaamheid'.
De Basisbeweging van kriti
sche groepen en gemeenten in
Nederland vroeg de Raad van
Kerken zes jaar geleden om een
uitspraak over burgerlijke onge
hoorzaamheid. Ze wilde dat de
raad bij de regering zou pleiten
voor een wettelijke regeling voor
weigeraars van 'defensiebelas
ting'. De raad wees dat voorstel
af en stelde een commissie in die
een 'pastoraal geschrift' over
burgerlijke ongehoorzaamheid
moest maken.
Kerken, zegt de commissie in
haar nota, moeten niet te gemak
kelijk denken dat mensen die tot
daden van burgerlijke ongehoor
zaamheid (willen) overgaan, bij
zondere pastorale aandacht no
dig hebben. "Men zou minstens
ook kunnen zeggen dat er grote
pastorale aandacht moet zijn
voor christenen die zich kri
tiekloos neerleggen bij de huidi
ge orde".
Meevaller
Hervormde predikanten krij
gen vóór het eind van dit jaar een
extraatje van f850. De raad voor
de predikantspensioenen keert
dit bedrag uit omdat de herbezet
ting, waarvoor de predikanten in
navolging van de kerkelijke me
dewerkers via arbeidstijdverkor
ting hebben ingeleverd, niet mo
gelijk is.
Het ingeleverde bedrag is in
eerste instantie gebruikt om de
vut-leeftijd van 63 naar 62 te
brengen. Daarna bleef nog vol
doende over voor het extraatje.
De part-timers krijgen een aan
gepast bedrag.
Kinderbijbels. Als gevolg
van 'verouderde theologische in
zichten' geven schrijvers van
kinderbijbels meermalen een ne
gatief beeld van joodse persona
ges in hun verhalen. Dat is een
conclusie van G. Buddingh' in
zijn rapport 'Kinderbijbels en an
ti-joodse beeldvorming'.
Buddingh', vroeger leraar Ne
derlands aan een pedagogische
academie in Dordrecht, heeft ne
gentien kinderbijbels onder
zocht en veel voorbeelden ge
vonden van vooroordelen tegen
jodendom en joden, vooral ten
aanzien van de joodse leiders uit
Christus' tijd. Auteurs geven er
soms blijk van geen inzicht te
hebben in de verbondenheid van
godsdienst, land en samenleving
in het jodendom. Soms worden
zelfs essentiële gegevens uit het
authentieke bijbelverhaal over
het hoofd gezien.
Wel ziet Buddingh' verbete
ring in moderne kinderbijbels.
Daar bestaat meer aandacht voor
het joodse verband in bijbelver
halen. Hij adviseert de schrijvers
dat zij zich bij him uitleg zo min
mogelijk laten beïnvloeden door
latere theologische en ideologi
sche opvattingen. En waar
schuwt het Oude Testament niet
te interpreteren uit het Nieuwe,
dus uit het kader waarin de fi
guur van Christus centraal staat.
Joodse reactie. De voorlich
tingscampagne op scholen en tv
over aids legt veel te weinig na
druk op de verheven waarden
van seksualiteit, vindt de ortho
doxe rabbijn L. van de Kamp. In
het Nieuw Israëlitisch Weekblad
schrijft hij dat het bijbrengen
van deze waarden de beste bood
schap is om aids te voorkomen.
De rabbijn pleit vopr grote be
hoedzaamheid en zorgvuldig
heid in de voorlichting. "De
voorlichting zoals zij nu is, kan
juist stimulerend werken. Zo
neemt het aantal risicodragers
toe en verbreedt de campagne
het probleem". Het is volgens
rabbijn Van de Kamp beter, de
voorlichting duidelijk aan het
adres van de risicogroepen te
richten.
Baptisten
Naar aanleiding van de bericht
geving over een studiedag van de
werkgroep 'Ruimte' in het blad
'De Christen' van de Unie van
Baptistengemeenten heeft de
predikant H. G. de Winkel uit
Dieren zich teruggetrokken als
eindredacteur van dat blad.
Volgens de andere redactiele
den was de studiedag van deze
groepering binnen het Neder
landse baptisme gewoon
'nieuws', en dat moest een plaats
hebben in het officiële orgaan
van de Unie. De Winkel daarte
genover heeft bezwaren tegen
berichten over "groepen die zich
onder ons gaan bewegen en die
niet via besluitvorming in ge
meente of Unie tot stand ko-
Doel van de werkgroep 'Ruim
te' is, onderwerpen aan de orde
te stellen die binnen de Unie tot
nu toe nauwelijks bespreekbaar
waren, zoals ethische vraagstuk
ken. Ook wil de groep meedoen
aan het bezinningsproces in de
kerken voor gerechtigheid, vre
de en behoud van de schepping.
De algemene vergadering van
de Unie vroeg de werkgroep haar
activiteiten te stoppen. Deson
danks hield deze eind vorige
maand een openbare studiedag.
Unie-voorzitter ds. A. de Vries
vipdt het 'verdrietig en bedenke
lijk', dat de werkgroep het ver
zoek van de algemene vergade
ring negeert. "Hierdoor wordt
het haast onmogelijk met elkaar
nog in gesprek te komen". "De
algemene vergadering heeft zich
bereid getoond deze actuele the
ma's bespreekbaar te maken.
Dat zal gebeuren binnen het ka
der van de Unie, niét op particu
lier initiatief'.
Hervormde Kerk: beroepen
te Groningen voor vrijzinnig her
vormden (deelwerk) mevrouw C.
J. Furnee Scheveningen ('Bosch
en Duin'), te Rijssen H. Harkema
Onstwedde; aangenomen naar
Muiderberg ('Samen op weg')
mevrouw J. van der Veen Wa-
denoijen (Geld.); bedankt voor
Delft W. Wagter Rijnsburg.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Oegstgeest (deel
werk) kandidaat G. J. de Bruin
Nieuwveen. Gereformeerde
Kerken Vrijgemaakt: aangeno
men naar Oosterwolde (Fr.) kan
didaat D. J. van Diggele Graf
horst. Christelijke Gerefor
meerde Kerken: aangenomen
naar 's Gravenzande W. Kok
Baarn. Gereformeerde Ge
meenten: beroepen te Hoog-
eveen A. Bac Bodegraven; be
dankt voor 's Gravenzande L.
Blok Nunspeet, voor Rhenen
Chr. van der Poel Yerseke, voor
Westkapelle J. C. Weststrate 's
Gravenpolder.
Leiden. Morgenochtend
kwart voor 9 besteedt de KRO-
radio in de kerkelijke jubriek
'Ruimte' aandacht aan de ope
ning vanmiddag door minister
Brinkman van de nieuwe studio
van 'Moker' (Media Overleg Ker
ken in Rijnland en de Bollen
streek). Deze studio is onderge
bracht in het diakonale centrum
'De Bakkery' aan de Oude Rijn
in Leiden.
