Het 'sociale' gezicht van de WD
Joris Voorhoeve: van saaie professor tot betrouwbaar politicus
ZATERDAG 10 DECEMBER 1988
EXTRA
PAGINA 25
Hij bleef zichzelf, maar in een jaar tijd
veranderde het imago van Joris
Voorhoeve radicaal. De droge, saaie
wetenschapper van weleer die het tot
zijn eigen verbazing schopte tot
fractievoorzitter van de VVD, geldt nu
als een degelijke, betrouwbare
intellectueel in de politiek. Zijn
grootste verdienste is voorlopig dat
hij er in slaagde CDA-premier
Lubbers 'over de rooie' te jagen door
hem 'klef optreden' en het 'najagen
van een hersenschim' te verwijten.
Sindsdien dragen de liberalen hem
op handen, groeit het zelfbewustzijn
van Voorhoeve, krijgt hij lol in de
politiek. Portret van de man die het
politieke jaar gezicht gaf.
door Peter de Vries
"Wat moet ik daar nou op zeggen?",
schuttert Joris Voorhoeve. De kwa
jongensachtige glimlach verschijnt
weer. "Ik zoek geen confrontaties,
ook niet met politieke tegenstan
ders of de coalitiepartner. Maar er
zijn punten waarop je een grens
moet trekken".
In zijn antiek gemeubileerde werkkamer
-aan het Binnenhof praten we dan al bijna
twee uur over zijn politieke loopbaan,
toekomst en vooral imago. Hij is open
hartig, zonder uit zijn rol te vallen: "Ik
geloof niet dat ik erg agressief heb ge
handeld in die debatten".
Bij zijn aantreden als fractievoorzitter
ir. de zomer van 1986 wordt prof. dr. ir.
Joris Jacob Clemens Voorhoeve (42) al
om gezien als een 'tussenpaus'. De WD
heeft tijd nodig om te bekomen van de
wilde en verwoestende taferelen die zich
vier jaar lang onder Ed Nijpels binnen de
partij hebben afgespeeld. De erfenis van
Nijpels omvat een innerlijk verdeelde
fractie, een gehavende relatie met coali
tiepartner CDA, en een gekelderd ver
trouwen onder de kiezers.
De keuze voor het fractievoorzitter-
schap valt op Voorhoeve, omdat hij zich
altijd buiten de ruzies heeft gehouden.
Voorhoeve 'doet' als gewoon Kamerlid
de portefeuille van buitenlandse zaken,
zo ongeveer het enige terrein waarover
de liberalen het eens zijn en blijven. Hij
heeft zich binnen de partij en bij de coali
tiepartner noch gehaat, noch geliefd ge
maakt. "Ik geloof niet dat iemand mij op
zijn vijandenlijstje had staan", zegt hij.
Kleurloos
De mensen die hem destijds naar voren
schoven zeggen nu dat ze zijn onvermoe
de capaciteiten toen al zagen. Maar voor
de anderen is Voorhoeve in 1986 gewoon
de ideale kleurloze professor, die rust in
de tent moet brengen. Zijn politieke cur
riculum is allesbehalve indrukwekkend,
zijn wetenschappelijke loopbaan des te
meer. Na een studie ontwikkelingseco
nomie vertrekt hij in 1973 naar de We
reldbank in Washington. Vier jaar later
keert hij terug naar Nederlapd, waar hij
gaat werken bij de Wetenschappelijke
Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in
Den Haag. De voorlopige bekroning van
zijn intellectuele carrière, die hem tevens
de bijnaam 'Joris Drietitel' oplevert, is
het bijzonder hoogleraarschap Interna
tionale betrekkingen in Wageningen, dat
hij zes jaar lang bekleedt.
In zijn Amerikaanse periode, in 1975,
wordt Voorhoeve lid van de VVD. Het is
een bewuste stap voor de telg van "pro
testantse uitgevers van vooral degelijke
theologische werken, die altijd CHU of
een enkele keer ARP stemden". "Ik had
mijn hele bureau vol liggen met alle par
tijprogramma's uit Nederland, en ben
toen begonnen weg te strepen waar ik
het niet mee eens was. Uiteindelijk blijkt
dan bij welke partij je jezelf het meest
thuis voelt".
Een bezoek in 1979 aan een WD-bij-
eenkomst in Maastricht betekent een
keerpunt in het leven van Voorhoeve.
"Het was op zaterdagochtend dat ik sa
men met Rietkerk in de lift naar de ont
bijtzaal stapte. Daar zat nog geen hond.
dus wat doe je dan, je gaat niet elk aan
een apart tafeltje zitten. Wij raakten aan
de praat, en de volgende zondagmiddag
belde hij mij op met de mededeling dat
hij op zoek was naar een nieuwe direc
teur voor de Telders stichting. Is dat niks
voor jou?, vroeg hij".
Even later is de jonge medewerker van
de WRR directeur van het wetenschap
pelijk bureau van de liberale partij. Die
functie verschaft hem toegang tot de we
kelijkse vergadering van de Tweede Ka
merfractie. Het politieke bedrijf bevalt
hem, en in 1982 waagt hij de overstap
naar het Kamerlidmaatschap. "Ik had al
tijd in de eetzaal gezeten, en kon toen de
keuken in".
Slechte naam
Het is en blijft een hele stap voor ie
mand die niet van kindsbeen aft droomt
van een politieke baan.
"Toen ik 18 was zag ik mezelf inder
daad niet in de politiek bezig. Maar de in
teresse in de besturing-van de maat
schappij was al vanaf mijn studie aanwe
zig. En ik moet eerlijk zeggen dat ik
meen dat de politiek ten onrechte zo'n
slechte naam heeft. De normen waaraan
het politieke bedrijf voldoet zijn beslist
niet lager dan die in het bedrijfsleven.
Hier heeft alles plaats in een glazen huis,
en als het misgaat klinkt direct de klacht
dat 'Den Haag er een rommeltje van
maakt'. In het bedrijfsleven gaat net zo
veel mis, maar veegt men de scherven in
stilte bij elkaar om opnieuw te begin-
"Ik vind dat sommige politici dat nega
tieve imago stimuleren door afstand te
nemen van hun eigen beroep. Mensen als
Van Agt speelden ermee. Ik vind het
slecht zoals hij zijn heus ophaalde voor
de politiek, terwijl Van Agt in werkelijk
heid een politiek dier van de eerste orde
was. We hebben in dit land een goed wer
kende democratie die er mag zijn".
Na een voor de WD tamelijk de
sastreuze verkiezingsuitslag wordt Joris
Joris Voorhoeve (42): "Ik zoek geen confrontaties. Ook niet met politieke tegenstanders of de coalitiepartner"
Voorhoeve in juni 1986 gekroond tot
fractievoorzitter. Tegenover fractiegeno
ten heeft hij gezegd "in principe beschik
baar" te zijn, zonder er op te rekenen dat
het werkelijk zo ver zal komen. "Ik zag er
eerlijk gezegd wel een beetje tegen op.
Aan de ene kant verbreedt zo'n functie je
werkterrein, maar de fractievoorziter
heeft het ook ongelooflijk druk. Rietkerk
zat vaak tot 's nachts twee uur aan zijn
bureau; Ed Nijpels belde je na midder
nacht nog gewoon over urgente zaken
waar hij niet eerder aan toe was geko-
Iedereen neemt aan dat de WD deze
periode zal gebruiken om uit te kijken
naar een opvolger die beschikt over de
nodige politieke en electorale kwalifica
ties. Want niemand ziet in Voorhoeve het
politieke dier dat nodig is om een kleine
regeringspartij aan regelmatige succes
sen te helpen. En alom wordt betwijfeld
of hij als stemmentrekker bij verkiezin
gen wel zal voldoen.
In 1990 moet het roer worden overge
nomen, door bijvoorbeeld Hans Wiegel.
De andere kandidaat voor'het politieke
leiderschap, vice-premier Rudolf de Kor
te, gooit bekwaam zijn eigen glazen in.
"Iedere paus is een tussenpaus", relati
veert Voorhoeve nu de toenmalige scep-
Reorganisatie,
Voorhoeve kwijt zich van zijn taak. "In
die periode stak ik zestig procent van
mijn energie in de interne organisatie".
Hij voert een drastische reorganisatie
door in het werk van de WD-fractie. Het
bestuur van de fractie, dat zich onder Ed
Nijpels heeft ontpopt als een soort 'Polit
buro', mag zich alleen nog maar bemoei
en met organisatorische klussen. Over
de politieke lijn spreken de WD-Kamer-
leden onderling in fractiecommissies,
terwijl Voorhoeve zich direct verstaat
met de 'specialist'.
Het is een methode voor de nieuwe
fractievoorzitter om zichzelf te behoeden
voor exorbitant lange werkdagen. "Je
kunt je niet met alle 14 departementen
tegelijk bemoeien. Dat kan fysiek niet; je
werkje gezin óf je fractie gaat daaronder
lijden óf je gaat er zelf onder door. De
grootste fout die je in dit werk kunt ma
ken is te proberen alles te weten en
overal bij te zijn".
De WD-Kamerleden ("27 kleine zelf
standigen") veren op door het vertrou
wen dat ze krijgen. Van hun kant steken
zij Joris Voorhoeve de helpende hand
toe. De hoogleraar leert op sociaal-eco
nomisch terrein razendsnel. De periode
van het luisteren is zó langzamerhand
voorbij: in kleine kring lanceert hij in
middels idee op idee. De meeste blijken
nog zo beroerd niet, vinden de WD-ers.
In het begin houdt hij zich nog ge
deisd. "Bij het debat over de regerings
verklaring en de eerste algemene be
schouwingen zat ik nog midden in de in-
werkperiode. Maar dat zijn gelukkig ook
geen momenten waarop een regerings
partij vuurwerk hoeft te maken. Dan
mag de oppositie schieten. Als de tijd
voortschrijdt en er veranderingen in het
beleid nodig zijn, raakt ook een rege
ringspartij meer en meer met het kabinet
ii) debat. Dan wordt het ook steeds leu
ker om fractievoorzitter te zijn".
Slechts één keer passeert Voorhoeve
de 'fractiedeskundige'. Zonder dat on
derwij sspecialist Jan Franssen het weet
pleit Voorhoeve in 1987 ervoor in het on
derwijs prestatiebeloning in te voeren.
Franssen briest, de fractie steigert. Het
plan gaat niet door en Voorhoeve buigt
om zijn excuses te maken, aldus insiders.
Voorhoeve zelf: "Ik heb me in de moge
lijkheden vergist".
Verbeterd
De verhouding met coalitiepartner CDA
is onder Voorhoeve zienderogen verbe
terd. De nieuwe fractievoorzitter ziet af
van de 'nederlagenstrategie' van Nijpels.
Die had als enig resultaat een verlies van
negen zetels voor de WD en een even
grote winst voor het CDA opgeleverd.
Voorhoeve en CD A-collega Bert de
Vries dempen gezamenlijk de telkens
weer oplaaiende irritaties tussen hun
fractie-woordvoerders. Hij overlegt en
onderhandelt met De Vries over bijvoor
beeld een eensgezind optreden bij het
'paasdebat' over de bezuinigingen.
Hij taxeert dat De Vries zo langzamer
hand ook wel eens behoefte krijgt aan
een politiek succes, en af wil van het
wurgende dictaat van het regeerak
koord. Hun gezamenlijke optreden leidt
tot menige verandering in de oorspron
kelijke kabinetsplannen. Tegelijk slaagt
Voorhoeve er in conflicten tussen en met
de WD-ministers in het kabinet te voor
komen. "Geleidelijkaan zie je wel dat een
ieder meer de eigen verantwoordelijk
heid benadrukt. Dat hindert niets; dat is
het dualisme tussen parlement en rege
ring".
Bij de viering van het 40-jarig jubileum
van de WD, in januari 1988 te Breda,
wordt duidelijk dat Voorhoeve nog
steeds de uitstraling van een tussenpaus
heeft. Zijn speech steekt bleek af bij het
verbale geweld van feestredenaar Wie
gel. Het liberale voetvolk juicht z'n leider
toe, maar de Grote Ijsmeester weigert
vooralsnog naar Den Haag te komen om
het roer over te nemen.
Thans heeft Voorhoeve zich ontwik
keld tot de enige onbetwiste kandidaat
voor het lijsttrekkerschap in 1990. Aan
die doorbraak heeft hy niet gewerkt. Zijn
persoon veranderde ook nauwelijks door
het fractievoorzitterschap, verzekeren
mensen uit zijn directe omgeving. Aan
public relations of 'profilering' doet
Voorhoeve niet. Joris is, als een echte li
beraal, gewoon zichzelf gebleven. Maar
wat eerst als zijn handicaps werden ge
zien gelden nu als sterke punten.
Degelijkheid
De saaiheid heet inmiddels degelijkheid;
afkeer van politieke trucs wordt gepre
zen als betrouwbaarheid. Hij haat poli
tieke listen, weet iedereen in de Kamer.
Joris lijkt niet alleen een nette kerel, hij
is het ook. Alleen de ambtenaren rond
premier Lubbers denken daar anders
over. In tv-debatten, zoals onlangs met
PvdA-leider Kok, heeft hij moeite over
eind te blijven tegen retoriek. Maar de
WD looft zijn neiging te blijven argu
menteren en discussiëren.
"Zo'n positie verandert je wel, geleide
lijk. Vanuit mijn achtergrond als onder
zoeker redeneerde ik sterk vanuit het
idee dat het politiek bedrijf met een pro
bleem wordt geconfronteerd, daar con
clusies uittrekt, en het er vervolgens op
Met premier Lubbers, aan wie hij zijn politieke doorbraak dankt. anpi
aankomt informatie over die oplossing
over te dragen. Ik merk nu in toenemen
de mate dat het niet alleen aankomt op
die verstandelijke discussie".
"Mensen stellen het wel op prijs wan
neer je je spreekbeurt onderbouwt, maar
ze willen ook voor de politiek gemoti
veerd worden. Ik probeer mijn spreek
beurten minder en minder als lezing te
presenteren, en meer met de aanwezigen
te praten en hen voor de WD te motive-
"Ik kan echt niet zeggen dat ik van dit
werk cynischer ben geworden, of zwart-
galliger. Ik heb niet het gevoel gehad hier
te worden beetgenomen. Er wordt aan
het Binnenhof te snel gedacht dat ie
mand wel een bepaald standpunt zal in
nemen om een ander dwars te zitten, en
dat iemand allerlei duistere motieven
volgt. In commentaren doen cynischer
interpretaties van de politiek de ronde en
wordt mensen meer berekenend hande
len toegeschreven dan ik in de werkelijk
heid bespeur. Ik vind zo'n sfeer overdre-
Vergissingen
- Dat lijkt een naïef standpunt.
"Maar dat is niet zo. Er komen genoeg
mensen deze kamer binnen met verha
len dat iemand anders ze allerlei streken
heeft geleverd of een loer heeft gedraaid.
Wanneer je dat uitzoekt blijkt het vaak
een comedy of errors te zijn. Vergissin
gen, misverstanden, verkeerde interpre
taties, het is mensenwerk wat hier ge
beurt. Ik heb geen stroom slechte erva
ringen opgedaan en ben maar weinig
voorbeelden van pure slechtheid tegen
gekomen".
- En zelfs in dat geval
"...heeft het soms helemaal geen zin er
een punt van te maken. Kijk, er is natuur
lijk een grens, en die wordt overschreden
wanneer mensen niet waarheidsgetrouw
opereren. Maar je moet inzien dat het als
politicus uiterst onverstandig is om zo je
reputatie op het spel te zetten. Het hele
politieke systeem is gebaseerd op ver
trouwen: tussen kiezer en partij, tussen
fractiegenoten, tussen fracties, binnen
een coalitie. Iemand die dat vertrouwen
willens en wetens op de proef stelt,
schaadt zichzelf. Eerlijk duurt het langst.
Wil je het beleid ombuigen dan moet je je
niet bezig houden met de dingen van de
dag. Dan moet je lang mee kunnen
gaan".
Joris Voorhoeve dankt zijn doorbraak
aan Ruud Lubbers, met wie hij verschei
dene malen botste. Toen Lubbers deze
zomer nogal omslachtig onderwijsminis
ter Deetman stond te verdedigen, grom
de de WD-fractie. Voorhoeve zei wat de
fractie dacht, en hij zei het in het open
baar, voor het oog der camera's: "Klef'.
Toen Lubbers de WD een paar weken
later betichtte van 'politiek vandalisme'
koos Voorhoeve niet voor de aanval of de
verdediging. Hij negeerde de minister
president, omdat die slechts "een her
senschim" zou najagen.
Botsingen
Dit jaar heeft een indrukwekkende
lijst van botsingen binnen de coalitie op
geleverd.
"Ik zie er geen algemene lijn*in. Het
zijn kleine dissonanten. In de contacten
met Lubbers zelf merk ik er niks van. Ik
geloof ook niet dat Lubbers die inciden
ten uit berekening zocht. Ze waren na
melijk helemaal niet functioneel. Bij het
paspoortdebat hoefde de premier niet te
dreigen met een kabinetscrisis, omdat
hij wist dat de WD niet uit was op de val
van Van den Broek. Het leek er meer op
of hij gewoon genoeg had van de hele
discussie".
Tenzij de functie van die dreigemen
ten was een ontluikend zelfvertrouwen
bij de VVD de kop in te drukken. De amb
tenaren van Algemene Zaken, het depar
tement van Lubbers, hebben om die reden
zonder uitzondering een hekel aan de
i VVD-stijl.
"Het zou hun leven een stuk makkelij
ker maken wanneer de coalitiepartner al
tijd 'ja en amen' zegt. Maar de WD is
geen dependance van welk departement
dan ook. Lubbers weet dat de VVD het be
leid op hoofdlijnen steunt, en dat er al
leen op onderdelen verschillen van me
ning zijn. Wanneer men zegt 'wij hebben
de WD niet onder controle', dan hoort
dat ook zo. Rond bijvoorbeeld het pas
poortdossier hebben wij een eigen koers
gevaren, dat klopt. Dat is nu dualisme:
de eigen taak van de Kamer is om de re
gering te controleren".
De incidentenreeks verschaft de WD
de meest gunstige pers sinds jaren. Ein
delijk lijkt er iemand opgestaan die Lub
bers lik op stuk geeft. De WD toont dat
ze niet langer over zich heen laat lopen.
Voorhoeve geeft de WD weer zelfver
trouwen, bevrijdt de partij van de herin
nering aan nare jaren, is de algemene opi
nie. Maar wat belangrijker was: hij profi
leert de WD, toont een nieuwe stijl.
Sociaal gezicht
Voorhoeve kan nu aan het echte werk be
ginnen: langzaam maar zeker geeft hij de
WD sociaal gezicht. Belastingverlaging
moet er niet alleen voor de hogere inko
mens komen, maar ook voor de lagere.
Gedeeltelijk arbeidsongeschikten moe
ten wel weer aan het werk, maar de on
dernemers moeten hen ook banen aan
bieden. De verwerping van de conserva
tieve discussienota 'Liberaal Bestek'
wordt binnen de partij alom aan hem toe
geschreven.
Sommigen zien Voorhoeve al als de
man die de kloof tussen WD en PvdA
kan helpen dichten, maar de fractievoor
zitter koestert op dat punt geen illusies.
"In hypothetische zin denk je over veel
na. Maar als je de voeten op de grond
houdt, stel ik vast dat de programmati
sche afstand tussen WD en CDA over
brugbaar is. Ik vermoed dat de afstand
tot de PvdA ook in 1990 groter zal zijn
dan tot het CDA. Natuurlijk gaat het ook
om de verkiezingsuitslag en de perso
nen, en daarom is het ook te vroeg om
schaakspelletjes te spelen voor de vol
gende formatie. Maar WD en CDA kun
nen nog heel lang samenwerken.
Zou het niet aardig zijn het CDA ein
delijk eens uit het centrum van de macht
te duwen en naar de oppositiebanken te
verwijzen?
"Dat is het belangrijkste argument dat
aangevoerd wordt voor een coalitie
WD-PvdA. Het CDA zou het bittere
fruit van de oppositie moeten eten. Maar
dat lijkt me geen basis voor regeringsbe
leid. Een coalitie moet je op grond van
programmatische overeenstemming
vormen; anders krijg je na drie maanden
ruzie over het beleid. Jk zie wel dat er het
laatste jaar bij de PvdA een ommekeer is
ontstaan. Maar als het aankomt op con
crete keuzes in de Tweede Kamer kiest
de PvdA er altijd weer voor om maat
schappelijke problemen via de overheid
op te lossen door de collectieve sector te
vergroten. Daar scheiden zich de we
gen".
Onomstreden
Zijn positie is onomstreden, menen al
zijn partijgenoten. Voor het lijsttrekker
schap in 1990 zijn in geen velden of we
gen concurrenten te bespeuren. Wan
neer hij zich nu kandidaat stelt wordt
Voorhoeve de nieuwe politieke leider.
Fractievoorzitter kan hij na 1990 zo weer
worden, een post in het kabinet zou hij
niet ambiëren, fluisteren liberalen in de
wandelgangen. Voorhoeve's eigen ant
woord op die vraag is every inch a gentle
man: "Ik ga pas op die vraag in als de par
tij hem me voorlegt".
- Is een ministerspost aantrekkelijk?
- Iedereen zegt dat Voorhoeve fractie
voorzitter wil blijven.
"Ik doe mijn huidige werk met veel
plezier en kan het nog een hele tijd vol
houden".
- Dat snappen we, maar een vraag
over de verdere carrière valt toch in alge
mene zin te beantwoorden?
"Het is niet vrijblijvend om over zoiets
te speculeren. Ik kan het ook omdraaien.
Doet een minister er verstandig aan om
lang van te voren aan te kondigen dat hij
ermee ophoudt? Gaat dan niet het ver
haal op van Shakespeare over King Lear,
die zijn Koninkrijk verdeelde onder zyn
kinderen en het vervolgens zag afbrok
kelen omdat ze geen boodschap meer
aan hem hadden?".
