De postdecember- depressie
Koopgolf leidt bij menigeen tot acute geldnood
Nooit eerder pakte Sinterklaas zo stevig uit als dit jaar. En verwacht mag worden dat de kerstman met net zo
kwistige hand het goede heertje zal spelen. Niet iedereen voelt zich overigens even behaaglijk onder de
traditionele cadeaulawine van december. Al vrij kort na de jaarwisseling krijgt menigeen de gepeperde rekening
van onbezonnen koopwoede gepresenteerd. "Ook al moet geld rollen, bezin je dezer dagen twee keer eer je
het uitgeeft".
door Gerard van Putten
In hun goedgeefsheid sleuren
Sinterklaas en de kerstman tallo
zen elk jaar weer mee naar onver
antwoorde uitgaven. In decem
ber pakt menigeen in een frivole
bui surprises uit, om in de maan
den daarna te worden geconfron
teerd met pijnlijke verrassingen
als bijvoorbeeld een vuurrood
uitgeslagen girorekening of het
bezoek van een deurwaarder. De
feeststemming wil zodoende nog
wel eens uitdraaien op een fikse
kater.
Jan Siebols, directeur van de Ge
meentelijke Kredietbank in Leiden,
en budgetvoorlichtster Alien ter
Harmsel van de Stichting Consument
en Huishouding hebben het meerdere
malen meegemaakt dat het effect van
de maand december bij sommigen
maandenlang kan doorwerken. "Het
is niet zo dat mensen uitsluitend door
die dure maand in de problemen gera
ken. Maar dat december een cruciale
rol speelt bij het ontstaan van schul
den staat voor ons als een paal boven
water", stelt Siebols.
Halverwege januari, zo hebben Sie
bols en Ter Harmsel al menigmaal on
dervonden, laten de eerste gevolgen
van een kwistige december-budgette-
ring zich in menig huisgezin geducht
voelen. Temeer omdat er zeker vijf
weken moeten worden overbrugd
tussen de vroege salarisbijschrijving
van december en de naar verhouding
late van januari. Niet iedereen blijkt
daartoe in staat, zo heeft de praktijk
hun geleerd.
Herkenbaar
Voor Siebols en Ter Harmsel is het al
lemaal heel herkenbaar, de financieel
klemmende toestand waarin me
nigeen terechtkomt als de bankcom-
puters de afschrijvingen van sinter-
klaas- en kerstcadeaus in het -ritme
van een repeteergeweer beginnen af
te vuren op de rekeningen. De logi
sche consequentie daarvan is dan
weer dat het setje betaalcheques maar
niet wil komen omdat het saldo nu
eenmaal niet toereikend is. Met het
gevolg dat de noodsprong van een le
ning gauw is gemaakt.
Er zijn mensen geweest die de bui
van januari al hebben zien hangen. Al
vast anticiperend op de financiële
verarming die de verrijking van de ge
bruiksgoederen nu eenmaal tot ge
volg heeft, sloten heel wat Leidenaars
in de tweede helft van de vorige
maand een lening af. Siebols gewaagt
in dit verband zelfs te spreken van een
piek van. geldleners die de klap ge
spreid wensen op te vangen.
"Dat valt te begrijpen. Want hoe
moeilijk sommigen het half januari
opeens hebben, merken wij hier
meteen. We krijgen dan regelmatig
verzoeken om persoonlijke leningen,
de leningen die achteraf het gat moe
ten dichten dat op de rekening is ge
slagen door de aankoop van allerlei
cadeaus. Dat hoeft op zich niet erg te
zijn. Mede door die lening komen een
heleboel mensen die kredietwaardig
zijn er na verloop van tijd wel weer
bovenop. De echte ongelukken zie je
in de loop van het jaar pas gebeuren.
De naweeën van december dienen
zich vooral aan bij mensen die onbe
kookt de nodige gebruiksgoederen in
huis hebben gehaald op basis van wat
een soepele termijnbetaling heet te
zijn. Door al die verplichtingen die ze
tegelijk zijn aangegaan, zien ze op een
gegeven moment geen kans meer de
huur te betalen of die vordering, met
het gevolg dat deurwaarders en incas
seerders de deur bij hen plat gaan lo
pen".
Onder druk
Exacte cijfers over de situatie in Lei
den zijn niet voorhanden, wel is be
kend dat in het hele land thans tussen
de 150.000 en 200.000 mensen finan
cieel nog meer onder druk staan dan
op enig ander tijdstip van het jaar.
"Het zijn vooral de mensen die moe
ten rondkomen van een inkomen dat
net boven het minimum zit, die het
moeilijk hebben. De ervaring heeft
ons geleerd dat mensen met een mini
mum-inkomen veel minder geneigd
zijn buitensporige inkopen te doen.
Het valt ons altijd weer op dat die
goed met hun beperkte middelen
hebben leren omgaan en ook de mo
gelijkheden en onmogelijkheden er
van hebben leren inzien. Nogal wat
mensen die net boven die grens zitten
hebben dat gevoel voor verhouding
tussen inkomsten en uitgaven min
der. Helaas zijn er in die groep nogal
wat die denken meer te kunnen beste
den dan in werkelijkheid mogelijk
Nooit eerder werd er namens Sin
terklaas zo stevig uitgepakt als juist
dit jaar. Als gevolg van de koop woede
die de middenstandsheilige in de af
gelopen weken etaleerde, boekten de
grootwinkelbedrijven en midden
standers een recordomzet in vervolg
op de recordomzetten die in voor
gaande jaren al werden geteld. Ver
wacht mag worden dat in de koop-
avondweek die voorafgaat aan de
kerstdagen de in feeststemming ver
kerende consument het geld nóg eens
met een joyeus gebaar zal laten rollen.
Dat het bestedingspatroon bij som
mige gezinnen in december zo radi
caal kan verschillen van dat in andere
maanden, heeft volgens Siebols alles
te maken met onvrede met het be
staan. Na een jaar waarin streng is be
knibbeld op de uitgaven kan de hand
plots van de portemonnee glijden om
dat de mensen dan naar een compen
satie gaan zoeken. December, zo weet
de directeur van de GKB, wordt door
menigeen gezien als de maand waarin
wel een goedmakertje voor al het fi
nanciële geknijp kan worden veroor
loofd. Overschatting van eigen draag
kracht dreigt, mede door het competi
tie-element waardoor bepaalde men
sen in de Sinterklaastijd en kerst
drukte bevangen raken.
"Maar niet alleen vanwege het verlan
gen de buurman de loef af te steken of
op z'n minst in de pas van die buur
man te blijven, worden er uitgaven
gedaan die zich naderhand moeilijk
laten verantwoorden", weten Siebols
en Ter Harmsel uit ervaring. "Het
komt ook omdat het Nederland eco
nomisch beter vergaat dan enkele ja
ren geleden. Vele mensen hebben
meer te besteden dan ooit. Denk maar
aan de yuppies, de tweeverdieners,
degenen die vallen onder de midden-
en hogere inkomensgroepen. Heel
haaks daarop staat de groep die aan
de benedenkant van de inkomens
staan, maar waar toch het verlangen
leeft mee te delen in die verbeterde
economie".
De sociale paraplu heeft in betrek
kelijk korte tijd een ander aanzien ge
kregen, betoogt Siebols. "Voorheen
was het gebruikelijk dat iemand na
een ontslag pas na tweeënhalf jaar in
de bijstand terechtkwam. Nu wordt
een en ander afhankelijk gesteld van
het arbeidsverleden van de persoon
in kwestie. Daardoor kunnen mensen
die altijd gewend waren te leven met
een redelijk budget snel in een situa
tie terechtkomen waarin elk dubbel
tje moet worden omgedraaid. Vooral
voor jonge gezinnen met kinderen
kan het Sinterklaas- en kerstman-ef
fect hele vervelende consequenties
hebben".
De druk die kinderen op hun ou
ders kunnen uitoefenen kan soms on
gemeen groot zijn. Kinderen ontmoe
ten op straat en op school nu eenmaal
andere kinderen die opscheppen over
de cadeaus die zij hebben gekregen.
"Daardoor worden ze als het ware op
gejut ook te vragen om dure dingen
die hun vriendjes en vriendinnetjes in
bezit hebben, daar valt nu eenmaal
niet aan te ontkomen. Dat vraagt veel
inventiviteit van de ouders. Blijf maar
eens consequent nee zeggen tegen de
kinderen en tegen jezelf als anderen
zich de luxe van al die aankopen wél
kunnen permitteren. Veel meer dan
vroeger oefenen kinderen invloed uit
op de gezinsuitgaven, omdat de tijd
van de pop en de tol voorbij is. Na
tuurlijk kunnen wij het ons dan ook
levendig voorstellen dat het voor ou
ders heel vervelend is de kinderen
nee te moeten verkopen, omdat ze het
niet langer met dat salaris maar met
die minimum-uitkering moeten
doen", halen Siebols en Ter Harmsel
de dagelijkse praktijk aan om aan te
geven hoe mensen in de knel kunnen
raken door een forse financiële ader
lating.
Nooit, zo bezweren Siebols en Ter
Harmsel, zullen ze de categorie die
zich deze maand financieel niet hele
maal in de hand weet te houden met
de beschuldigende vinger nawijzen.
"Tegenwoordig", merken ze op,
"moet je verdraaid stevig in je schoe
nen staan wil je niet toegeven aan alle
verleidingen die op je af komen".
Door de brievenbus glijden ze, die
prijslokkertjes. Met een niet aflatende
frequentie worden ze er ook bij ieder
een ingehamerd via de beeldbuis. Ei
genlijk nog in de nazomer wordt de
kijker al geregeld een blik gegund in
de schatkamer van Sint Nicolaas.
Blijf er maar eens prijsbewust bij. Ge
klofte reclamejongens weten al lang
dat het loont om waren aan te prijzen
met behulp van het vertederend aan
doende acteertalent van Ster-peuters.
En, zo weten diezelfde specialisten
van de flitsende boodschap, de klein
en grootwinkeliers kunnen niet vroeg
genoeg zijn hun decemberhandel in
veelkleurige folders ter kennis te
brengen aan de consument.
"Half oktober vallen ze al in de bus.
Het ontbreekt er nog maar aan dat er
dan al zwartepieten op staan afge
beeld", zegt budgetvoorlichtster
Alien ter Harmsel. "Een keiharde re
clamecampagne is het, waarbij al dat
gestunt met prijzen de consument
moet aanzetten tot het doen van im
puls-aankopen".
Postorderbedrijven en de onderne
mers die Siebols kenschetst als 'ra
dio- en tv-boeren' zijn per definitie de
verleiders die proberen de centen uit
iemands zak te kloppen door zichzelf
aan te prijzen met soepel ogende afbe
talingsregelingen.
"Vroeger stond een televisie in de
etalage voor 1500 gulden, vandaag de
dag voor 20 gulden per week. Zo op
het oog een aflossingsbedrag dat voor
iedereen bereikbaar is, waardoor die
tv als cadeau onder de kerstboom kan
komen te staan. Maar ook die cd kan
voor dezelfde prijs worden aange
schaft, die hifi-installatie en die video.
Het zijn de turbo-leveranties waarop
heel wat mensen zich verkijken. Ze
bladeren in de catalogus, zien die tv
en die video daar afgebeeld voor elk
twintig gulden per week. Zonder te
beseffen dat al die kleine aflossings
bedragjes bij elkaar ook één hele gro
te vormen worden al die bestellingen
dan gedaan, temeer omdat de leveran
cier bereid is te voldoen aan de slag
zin: wat u vandaag mooi vindt heeft u
morgen in huis".
De Stichting Consument Huishou
ding werkt sinds drie jaar nauw sa
men met de Gemeentelijke Krediet
bank en zijn in Leiden voor het gemak
onder één dak ondergebracht. Wie ten
einde raad bij de GKB aanklopt voor
een oplossing van de financiële pro
blemen in de vorm van een schuldsa-
nerend krediet, wordt doorgaans in
één moeite door verwezen naar de
budgetvoorlichtster van bovenge
noemde stichting. Niet zozeer om de
vinger aan de pols te houden van ie
mand die zelfs niet meer beschikt
over de geringste financiële armslag,
wel om de persoon in kwestie tegen
zichzelf in bescherming te nemen. De
begeleiding ("soms vraag ik bewust
om betalingsbewijzen") van de bud
getvoorlichtster heeft in beginsel de
zelfde looptijd als het saneringskre
diet.
Siebols: "Veruit de meeste schul
den worden gesaneerd zonder de
hulp van crediteuren. Slechts in tien
procent van de gevallen vragen wij de
crediteuren genoegen te nemen met
een bepaald bedrag tegen finale kwij
ting van de schuld. Met een schuldsa
neringskrediet kunnen de meesten
wel worden geholpen. Tenzij er zich
tussentijds een calamiteit voordoet
zoals een belangrijke achteruitgang in
inkomsten waarop de regeling wel
was gebaseerd, gaan we geen langere
verbintenis aan dan drie jaar. Een
schuldsaneringskrediet, een lening
van het totaalbedrag van alle schul
den tegen een beduidend lager rente
tarief dan bijvoorbeeld de postorder
bedrijven in rekening brengen, is
voor ons ook een eenmalige zaak. Er
moet terdege voor worden opgepast
dat de opbouw van schulden wordt
gelegitimeerd met een schuldkrediet.
Niet voor niets geven we het met een
speciale code door aan het Bureau
Krediet Registratie in Tiel, als we
schuldregelend zijn opgetreden. In
geen geval mag de gedachte gaan le
ven: laten we nu maar eens flink in de
bus blazen, mocht het nodig zijn dan
kunnen we altijd nog naar Breestraat
24".
Plastic tas
Budgetvoorlichtster Ter Harmsel:
"Vaak komen mensen hier het ge
bouw binnen met een plastic tas in de
hand. Daarin dragen ze meestal al hun
ellende. Vol met rekeningen zit zo'n
plastic tas dan. En standaard is dan
dat er enkele postorderbedrijven tus
sen zitten. Helaas betreden de meeste
mensen te laat dit gebouw. Het besef
dat niet alles valt op te lossen met de
uitbetaling van het vakantiegeld
dringt pas goed door als de schuldei
sers met hun dreigbrieven komen".
Een voorzichtige schatting van Ter
Harmsel levert een percentage van
vijftien op als het gaat om mensen aan
wie de adviezen bewust of onbewust
voorbij zijn gegaan. "Wij moeten het
opnemen tegen de kracht van de con
sumptiemaatschappij, en soms kan
dat heel moeilijk zijn. Dat neemt niet
weg dat de meerderheid er wel voor
openstaat".
Het advies dat Ter Harmsel haar
cliënten in de maanden voorafgaande
aan de geschenkenmaand pleegt voor
te houden heeft meer diepgang dan
het simpele: geef niet meer uit dan het
bedrag waarover je beschikt.
"Meestal geef ik ergens in september
al de tip zo veel mogelijk geld voor de
cember weg te leggen. Koop de ca
deautjes gefaseerd, dat probeer ik de
mensen ook altijd op het hart te druk
ken. En wat ik de cliënten ook altijd
adviseer: let goed op de voordeelaan
biedingen. Koop geen gelegenheids
kleding die je hooguit maar een of
twee keer per jaar kunt dragen, maar
haal iets duurzaams uit het rek".
Dat hoeft volgens haar echt niet te
gebeuren bij een of andere discount
zaak, waar vaak massakleding wordt
aangeboden. Mensen met financiële
problemen zijn volgens haar niet per
se gedoemd zich te hullen in het uni
form van de goedkope eenheidsmo
dezaak. "Het is niet zo dat ik de men
sen daar naartoe stuur. Wel probeer ik
ze altijd een keuze voor te houden. In
de trant van: doe je dit, doe dat andere
dan niet. Natuurlijk weet ik dat ou
ders problemen kunnen hebben met
de vraag van opgroeiende kinderen
om merkkleding. Maar de oplossing
valt te vinden op de markt waar die
etiketjes aan de man worden ge
bracht. Naai ze op de kleding, geen
mens die het zal merken en je bent
nog goedkoper uit ook".
Mini-bedrijf
Een gezinshuishouding economisch
verantwoord runnen komt in grote
trekken neer op het besturen van een
mini-bedrijf, menen Siebols en Ter
Harmsel. Het verschil is dat er voor
het bestieren van een gezinsbudget
geen opleiding bestaat. Ter Harmsel
komt in haar dagelijkse praktijk van
budgetvoorlichtster meer dan genoeg
mensen tegen die weinig notie heb
ben van een evenwichtige verdeling
van inkomsten en uitgaven. En vooral
in december, zo weet ze, plegen zaken
die al scheef zijn nog eens extra
scheef te worden getrokken. "Op
school zou er meer aandacht moeten
worden besteed aan het bestedings
patroon", meent ze. "In andere lan
den wordt dat wel gedaan. In de Vere
nigde Staten krijgen leerlingen bij
voorbeeld het vak home economics. Ze
worden wegwijs gemaakt in het han
teren van de gezinsportemonnee, hoe
inkomsten moeten worden afgezet te
gen de investeringen".
Zonder de paternalistische school
meester te willen uithangen doet
GKB-directeur Siebols vrijblijvend
nog éen paar aanbevelingen ter voor
koming van een postdecember-de-
pressie, een slepende periode van
geldnood: "Laatje niet in de luren leg
gen door alle verleidingen waaraan je
bloot staat, maar kijk eerst goed naar
je inkomsten voordat je inderdaad
overgaat tot die grote uitgaven. Maak
de afweging wat kan en wat niet kan.
Steek niet al te veel betaalcheques bij
je als je de stad in gaat. En ga vooral
niet met een slecht humeur naar de
stad, na een ruzie of zo. Want juist dan
kan iemand als reactie daarop worden
bevangen door de gedachte: wat kan
mij het allemaal schelen, kópen die
handel".
Wie, beweren Siebols en Ter Harm
sel, dergelijke koopgedragregels de
zer dagen zo veel mogelijk in acht
neemt voorkomt dat de donkere da
gen vóór kerst ook erna donker zullen
zijn.
Jan Siebols (Gemeentelijke Kredietbank Leiden) en Alien ter Harmsel (Stich
ting Consument en Huishouding): "Het Sinterklaas- en kerstman-effect kan hele
vervelende consequenties hebben". (foto Holvast)
