Wereldraad liet Roemenië stikken'
Kerk van Rudolph' een eeuw
Wit voor licht, geel voor sterren, zwart voor dood.
ZATERDAG 10 DECEMBER 1988
GEESTELIJK LEVEN
PAGINA 13
LEUSDEN - „De Wereldraad
moet zijn beleid veranderen om het
verwijt van selectieve verontwaar
diging te kunnen weerleggen. Zo
lang hij vasthoudt aan het beginsel
alleen uitspraken te doen over een
land als de lidkerken ter plaatse
daarom vragen, blijft de oecumeni
sche beweging ongeloofwaardig".
Zegt dr. A. Kruyswijk, scheidend
secretaris 'oecumene buitenland'
van de Gereformeerde Kerken in
Nederland.
Hij is niet gauw kwaad, maar
woede welde in hem op toen hij in
augustus hoorde dat het Centraal
Comité (algemeen bestuur) van de
Wereldraad de schending van de
mensenrechten in Roemenië niet
veroordeelde omdat de Roemeens-
Orthodoxe Kerk daartegen was.
„De Wereldraad liet Roemenië
stikken". Tegelijk riep het Centraal
Comité de lidkerken op Shell te
boycotten wegens de banden met
Zuidafrika. Op dat besluit wilde
Kruyswijk geen commentaar ge-
Hij maakt gebruik van de VUT-
regeling. Als secretaris 'oecumene
buitenland' was hij negen jaar be
trokken bij het werk van de We
reldraad, de Wereldbond van Her
vormde en Gereformeerde Kerken
(WARC) en de Gereformeerde Oe
cumenische Synode (GOS).
Ondanks zijn kritiek beschouwt
Kruyswijk de Wereldraad als .ver
reweg de belangrijkste oecumeni
sche partner'. "De Gereformeerde
Kerken hebben enorm veel aan de
Wereldraad te danken. Mede dank
zij Genève zijn we ons meer met
maatschappelijke vraagstukken
gaan bezighouden. We hebben
vooral veel profijt gehad van de
manier waarop in de Wereldraad
de theologische achtergronden van
de maatschappelijke verantwoor
delijkheid van de kerken aan de or
de kwamen.
Calvinisten
De calvinistische traditie heeft in
de Wereldraad weieens meer kan
sen gehad dan de laatste jaren.
Kruyswijk schrijft dat niet alleen
toe aan de toetreding van de ortho
doxe kerken, maar ook aan het feit
dat de calvinistische traditie nogal
wat moeite heeft "haar eigen pro
fiel te tekenen". „Wij calvinisten
zijn mede onder invloed van de We
reldraad met allerlei vraagstukken
bezig. In een tijd waarin je met gro
te zorgvuldigheid je eigen identi
teit wilt hervinden, is het niet een
voudig om vanuit die achtergrond
een sterke inbreng in de Wereld
raad te hebben".
De meeste tijd en energie heeft
dr. Kruyswijk de afgelopen negen
jaar gestoken in de Gereformeerde
Oecumenische Synode (GOS), te
genwoordig Gereformeerde Oecu
menische Raad. In deze organisa
tie, waar ruim 30 kerken van gere
formeerde signatuur samenwer
ken, staat de Nederlandse kerk
bloot aan nogal scherpe kritiek.
Volgens enkele lidkerken zijn haar
vrijere opvattingen over homo
seksualiteit en het gezag van de
Schrift onbijbels.
Kruyswijk vindt het juist dat zijn
kerk lid blijft van deze raad. „Als je
in een oecumenisch verband bent
terechtgekomen, moet je daar
trouw aan zijn. Je moet er pas uit
gaan, als je eruit wordt gezet". Voor
hem is dat de essentie van oecume
ne: kerken hoeven het niet in alles
eens te zijn, maar ze moeten wel
hun verworvenheden en ervarin
gen met elkaar delen.
Zuidafrika
Kruyswijk vindt het spijtig dat
eind vorig jaar een gesprek tussen
zijn kerk en de (blanke) Nederduits
Gereformeerde Kerk (NGK) in
Zuidafrika niet doorging omdat de
vroegere NGK-dochterkerken
voor kleurlingen en zwarten be-
i hadden. Wel respecteert hij
de houding van deze kerken .volle
dig'. Hij is het ermee eens dat een
gesprek pas mogelijk is als de twee
vroegere dochterkerken akkoord
gaan.
De NGK in Zuidafrika verbrak
in 1978 de relatie met de Neder
landse zusterkerk na kritiek op
haar goedkeuring van de apart
heid. Eind vorig jaar probeerde de
NGK het gesprek met de Gerefor
meerde Kerken te herstellen. 'Oe
cumene buitenland' was aanvan
kelijk tot gesprek bereid, mits het
zou zijn in het kader van een be
zoek aan de voormalige dochter
kerken, de Sendingkerk en de
Kerk in Afrika. De commissie be
sloot van gesprek af te zien toen
bleek dat de Sendingkerk niet ak
koord ging. In het blad van de blan
ke Zuidafrikaanse kerk was de in
druk gewekt dat het tot herstel van
de relatie met de Nederlandse kerk
zou kunnen leiden.
Kruyswijk zegt dat de NGK in
haar rapport 'Kerk en samenle
ving', dat de theologische recht
vaardiging van apartheid ver
werpt, stappen in de goede richting
heeft gedaan. Maar hij vindt het
.buitengewoon jammer' dat de
blanke kerk niet de geestelijke
kracht had om beslissende stappen
te zetten, "die het evangelie van
haar vraagt". Het rapport bevat na
melijk geen principiële verwerping
van de apartheid.
Kruyswijk vreest dat het beraad
tussen de blanke kerk en de vroe
gere dochterkerken - waartoe de
Gereformeerde Oecumenische Sy
node in Harare besloot nooit zal
worden gehouden. De dochterker
ken hebben geëist dat de NGK een
verklaring intrekt waarin de blan
ke kerk een felle aanval deed op de
voorzitter van de Sendingkerk, dr.
Allan Boesak, en op de anglicaanse
aartsbisschop Desmond Tutu. De
blanke wil ook niet toegeven aan
de eis dat de bijeenkomst voor de
pers toegankelijk is.
Inmiddels is bekend geworden dat
deze ontmoeting er wél komt
(maart 1989).
Getekend
Kruyswijk was van 1971 tot en met
1975 voorzitter van de gereformeer
de synode. De manier waarop de
synode in die tijd onderwerpen be
sprak, verschilt nogal van nu. In
het begin van de jaren 70 kwam de
persoonlijke ethiek minder aan de
orde. Het ging vooral om de belij
denis en praktische maatregelen
om het bestuur van de kerk in goe
de banen te leiden. Ook had de
kerk nog niet het rapport 'God met
ons' over het gezag van de bijbel,
waarin de verscheidenheid binnen
de Gereformeerde Kerken wordt
erkend. Nu staan sociale vraag
stukken meer in de aandacht.
Kruyswijk: "Dat laat zien dat de sy
nodeleden worden getekend door
de jaren waarin ze leven".
Kritiek heeft Kruyswijk op de
manier waarop de synode met het
verschijnsel 'homoseksualiteit' is
omgegaan. "De synode had eerst
akkoord moeten gaan met een
theologisch rapport over dat on
derwerp. Daarna had ze een pasto
raal advies moeten opstellen voor
de plaatselijke kerken om homo
seksuelen te aanvaarden en niet te
weren van avondmaal en kerkelij
ke ambten. Nu werd de omgekeer
de werkwijze gevolgd, wat bij veel
kerken van gereformeerde traditie
op grote bezwaren stuitte". Ook
heeft Kruyswijk er weinig sympa
thie voor dat de synode regelmatig
rapporten naar de plaatselijke ker
ken stuurt zonder er zelf een me
ning over te hebben gegeven.
„Ik heb het volste vertrouwen
dat ondanks alle veranderingen de
Geest van Christus het zal redden.
Maar het is de vraag of de kerk
steeds de juiste beslissingen zal
weten te nemen".
Op deze manier antwoordt
Kruyswijk op de vraag of hij be
zorgd is over de toekomst van de
kerk. Hij vreest dat de komende ja
ren velen voor de kerk verloren zul
len gaan zonder dat dit nodig is.
Daarbij denkt hij vooral aan de jon
geren.
Oude Vestkerk in Leiden
(foto Wim Dijkman)
LEIDEN - De gereformeerde
kerk aan de Oude Vest, die deze
maand honderd jaar bestaat, is
door haar achteraf-ligging niet al te
bekend. Oorspronkelijk was ze
echt een schuilkerk, waarvan een
deel van het dak alleen van de Ou
de Singel af zichtbaar was. De kerk
werd gebouwd achter het huis van
ene heer Ladan aan de Oude Vest
133, waarvoor f. 7000 was betaald.
Kerkgangers gingen via een ge
wone huisdeur en gang van 1 meter
breed naast de kosterswoning naar
binnen. Op last van Burgemeester
en Wethouders moest na korte tijd
een bredere toegang worden ge
maakt. De tegenwoordige ingang
werd pas mogelijk door sloop van
het huis van ene J. B. van Duuren.
De straat langs de kerk, die op de
Oude Vest uitkwam, heette de Pa
radijssteeg. Tegenwoordig ligt
daar de Grevenstraat. Een paradijs
was die steeg allerminst. Huizen,
zo vertelt de kerkelijke ge
schiedschrijver O. Vester in een
Leidsche Kerkbode uitgave van
de Leidsche Handelsdrukkerij J.
Karstens van 1938, ze verdien
den meer de naam van holen, en de
bewoners, afgemat in fabrieken na
lange werkdagen, waren allesbe
halve in zondagsstemming als de
gereformeerden naar hun kerk
kwamen. De bekende dr. Abraham
Kuyper, zelfs ee
Leiden, schilderde deze i
als 'slachtoffers van een langzame
moord naar lichaam en ziel'.
Op 23 december 1888 verhuisden
de gereformeerden toen nog 'do-
ierenden' genoemd van het Nut
naar de Oude Vest. In dat Nut
(Steenschuur) waren meermalen
diensten gehouden voor mensen
die in die tijd van kerkelijke woe
lingen hun ontslagbrief als lid van
de Nederlandse Hervormde Kerk
hadden thuis gekregen.
Vier jaar na de ingebruikneming,
in 1892, werd de kerk een orgel rijk.
Dat kostte f. 3400 en werd geheel
betaald uit wekelijkse bijdragen
van twee en een halve cent. Tot die
tijd was ene broeder Keereweer
voorzanger. Dat was hem wel toe
vertrouwd, want geen van de 150
psalmen was hem onbekend en hij
had een doordringend stemgeluid.
De eerste die op de oude kansel
heeft gestaan was ds. Donner. Tij
dens de bouw liep hij een keer
langs de kerk en bij keuring van de
in aanbouw zijnde preekstoel vond
hij die te hoog. De 'houten broek' is
toen op zijn advies 15 centimeter
verlaagd. Over hout gesproken: al
een paar jaar na de opening was de
hele kerkvloer door vocht vergaan.
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
Een Amerikaanse grenenvloer met
binten kwam ervoor in de plaats.
Rudolph
Onafscheidelijk aan de geschie
denis van de Oude Vestkerk ver
bonden is de persoon van dominee
Rudolph. Hij had zo wordt hij ge
schetst bij zijn catechisanten de
wind eronder en oogstte algemene
achting. Er wordt tegenwoordig
weieens geklaagd over 'politiek op
de kansel', maar vroeger konden ze
er ook wat van, waarmee maar
weer is aangetoond dat er ook in de
kerk niets nieuws onder de zon is.
Rudolph had soms buitengewone
bezoekers onder zijn gehoor.
Zo ontmoette hij tegen de ka
merverkiezingen van 1901 profes
sor Drucker van de vrijzinnig-de
mocraten, het anti-revolutionaire
kamerlid Van Kempen en de dito
burgemeester mr. De Ridder (de
beide laatsten Nederlands her
vormd) samen in één dienst. Ze
verwachtten blijkbaar, dat de gere
formeerde predikant, die zijn ker
kelijke beginselen graag ook in de
staat tot gelding wilde brengen, in
teressante politieke uitspraken zou
doen.
Door heel zijn optreden werkte
Rudolph eraan mee dat de Oude
Vest-gemeente tot ver buiten eigen
kring bekend raakte. Onder an
dersdenkenden was dit gebouw
dan ook 'de kerk van Rudolph'.
"Na twintig eeuwen christendom heeft
de samenleving eindelijk de humani
taire christelijke idealen in zich opge
nomen en gestalte gegeven, al ben ik
niet zo naïef te menen dat het onrecht de
wereld uit is, verre van dat".
De Amsterdamse predikant J.
Happee, vroeger in Leiden, had voor
het landelijke lutherse kerkblad ELK
een vraaggesprek met een optimisti
sche dr. M. Mosterd, als historicus een
van de schrijvers van het pas versche
nen gedenkboek van luthers Amster
dam.
"Het auteursrecht van die humanitai
re waarden is omstreden en velen, zo
wel binnen als buiten de kerk, vinden
het wellicht pijnlijk om dat recht met
anderen te moeten delen, maar dat laat
onverlet dat waarden waaraan ooit
door de kerken in het diakonale werk
gestalte werd gegeven, nu ook in grote
delen van de maatschappij worden be
leden. Daarmee is men er bij lange na
niet. Wel is in de maatschappij een ide
aal van rechtvaardigheid aanwezig
waarnaar men zich kan richten".
Als historicus heeft Mosterd bezwaar
tegen de term 'verziekte samenleving'.
"Was die dan ooit kerngezond? Ik denk
van niet. Wel begint men weet te krij
gen van de oorzaken en mogelijke ge
neeswijzen".
Ook de term 'na-christelijke samen
leving' lijkt hem kortzichtig. "Dan sug
gereert men alsof er ooit een christelij
ke samenleving was, en bedoelt men
vaak alleen maar dat iedereen vroeger
wél naar de kerk ging. Maar ook dat
was niet het geval. Iedereen kent de ge
schiedenis van de eerste helft van deze
eeuw met zijn gruwelen. Wanneer be
stond die christelijke samenleving
dan?"
Maatschappij
"Een kerkelijke gemeente is een
diakonale gemeente als ze dienend
staat in de gemeenschap waarvan zij
direct deel uitmaakt, en dienend in cLe
wereld". Zo begint een speciale 'Diaco
niekrant' van de Leidse hervormde
diakonie.
"Die gemeenschap is sedert de jaren
50 sterk veranderd. De kerkelijke ge
meente is naar een veel bescheidener
plaats verhuisd. Bejaardenzorg, armen
zorg en maatschappelijk werk waren
belangrijke diakonale taken. Nu speelt
de kerk nog maar mee aan de rand van
deze door de overheid overgenomen
zorg voor de maatschappij. De werke
lijkheid vereist een heroriëntatie
vanuit de nieuwe positie waarin de ker
kelijke gemeente is terechtgekomen".
"In dat veranderingsproces heeft de
kerk ook vaak het contact met de maat
schappij verloren en het karakter ge
kregen van een elite-kerk. Om diako-
naal te zijn zal de gemeente in de eerste
plaats terug moeten de maatschappij
in. Het contact moet worden hersteld".
Volgens de schrijver in de Leidse
'Diaconiekrant' moet de kerkelijke ge
meente beginnen om zonder enige pre
tentie te luisteren naar armen, werklo
zen, vluchtelingen, daklozen, verslaaf
den en slachtoffers van honger en ge
weld. "Pas dan komt de vraag: hoe kun
nen wij jullie heipén?"
"Een van de ontdekkingen is dan dat
de wereld vol is van organisaties die be
zig zyn met 'diakonale' dingen. De reac
tie hierop zou kunnen zijn: maar wat is
dan echt, uniek, kerkelijk diakonaal
werk? De werkelijkheid is, dat dit niet
bestaat. Diakonaat is geen alleenrecht
van de kerkelijke gemeente. De reactie
kan ook zijn: hoera, we hebben bondge
noten; kunnen we met jullie meedoen?
Oude vormen moeten door
worden vervangen. Dat vraagt veel fan
tasie. Maar diakonaat moet. Er is geen
ontkomen aan".
Wit
De predikant R. Kleijer uit Borger
's in het wit gekleed als hij op de preek
stoel staat. In het kerkblad van de her
vormde gemeente Odoorn, waar hij als
waarnemer de vacante predikants
plaats opvult, schrijft hij waarom.
"Een collega ging voor in een dienst
met gehandicapten. Hij gebruikte ge
kleurd papier om zijn preek over de
schepping te verduidelijken. Wit voor
het licht, geel voor sterren, zon en
maan, blauw voor het water en groen
voor de bomen. Een kind trok hem toen
aan z'n zwarte toga en vroeg: "En ben jij
dan de dood?" In het licht van Christus
ga ik daarom in het wit gekleed. Wit is
het beeld van Gods toekomst".
Maar de dominee riskeerde met
zijn openhartigheid wel kritiek van
de zijnen. Naar hun idee ging hij
met zijn politiek soms te ver. Felle
kritiek kreeg hij ook te verduren
toen hij het waagde op de fiets de
stad in te gaan. Dat was in die tijd
voor een dominee ongehoord. Die
moest te voet. Maar Rudolph liet
niet tornen aan zijn zelfstandigheid
en dééd 't gewoon.
In 1955 was de kerk dringend aan
restauratie toe. Onder leiding van
het architectenbureau Kraan en
Van Nieuwkoop (Oegstgeest)
kreeg ze een andere inrichting met
nieuw meubilair. De oude gaande
rij werd zaal en ook het orgel kreeg
een modern aanzien.
De Oude Vestkerk is de enig
overgebleven gereformeerde kerk
in de Leidse binnenstad. De Heren-
grachtkerk, die ook eens gerefor
meerd was, is nu eigendom van de
vrij gemaakt-gereformeerden
Morgen zal ds. Koolstra in de
dienst van 10 uur aandacht schen
ken aan het 100-jarig bestaan. Be
langstellenden kunnen een fles
wijn met speciaal etiket bestellen.
Een bescheiden tentoonstelling over
de geschiedenis van de kerk is te be
zoeken op de zondagen tot en met 1
januari na de kerkdienst, behalve
op eerste kerstdag, op donderdag
15 december 's avonds van 7 tot 9
uur en op zaterdag 17 december
van 10 tot 4 uur. Met kerst is de ge
meenschappelijke dienst in de
Hooglandse kerk. In het voorjaar
komt nog een gedenkboekje uit.
Dan is het namelijk honderd jaar
geleden dat de kerk officieel werd
geopend. Ze was toen al bijna drie
maanden in gebruik.
Het afscheid van de Leidse oud
testamenticus professor dr. M. J.
Mulder op 20 januari is door de af-
scheidscommissie aangegrepen
om ook de (gevorderde) studenten
in dit vak de gelegenheid te geven
hun kunnen te tonen. De commis
sie heeft een wedstrijd georgani
seerd, waarbij studenten met
hoofdvak Oude Testament uit ie
dere instelling van theologisch we
tenschappelijk onderwijs maxi
maal twee een stelling in eerste
ronde schriftelijk verdedigden.
Uit de tien kandidaten heeft een
jury er vijf uitgekozen om op de
dag van het afscheid in een monde
linge presentatie een tweede stel
ling te behandelen. Hun produk-
ties uit de eerste ronde zijn opgeno
men in het programma voor de dag
van het afscheid.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 11.45 stu-
De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 dr. Dirksen, 11.15 dr. Dirksen en
pastoor v. Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) zie
Petrakerk; Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10
ds. Rietveld, 5 ds. Schouten; Vredesk. (Burg-
gravenl.) 10 ds. Nauta; Waalse kerk (Breestr.)
10.30 Ph. Fromont; 'Stevenshof' (geb. 'Dijk-
hof') 10 kand. mevr. S. P. Vermeer. Acad. Zie
kenhuis 9 rk. dienst, 10.15 te verzorgen door
L. des Heils. Diakonessenhuis elke zat. 10.30
ik. dienst, morgen 10.30 ds. v.'t Hof. Ende
geest zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredes-
kerk zie herv. gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10
ds. v. Achterberg, opendeurdienst; Oude Vest
10 ds. Koolstra en ds. Mostert; Maranathak.
zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.;
bejaardenhuis Groenhoven 10 ds. Verdoorn,
ha; Merenwijk zie herv. gem. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 en 5 ds. Houtman, ha. Chr. Ge
ref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds. Den Hertog.
Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Geref.
Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
zie geref. kerk Oude Vest. Doopsgez.-Re-
monstr. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.)
10.30 ds. Brüsewitz. Baptistengemeente 9.30
ds. Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middel-
stegr. 3) 9 evang. A. Meulenberg, 10.30
evang. A. Jansen. Evangeliecentrum-Pink-
sterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt) zo.
Vest 13) 10 evang.
Heils (hoek Vestestr./Groenesteeg) 10
(advents-zangdienst). Nieuw-Apost. Kerk (H.
Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevendedag-ad
ventisten ('De Ontmoeting', Noordhofland
V.schoten)elke zat. 10 tot 11 bijbelstudie, 11
tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d. Hei
ligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,10.30 en
11.20. 'De Christengemeenschap' (oud-kath.
k. Zoeterw.singel) 9.45. Oud-Kath. K. (Zoe-
terw.singel) zat. 7. Rooms-Kath. K. Haagweg
zat. 7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9.30
en 11; Rijndijk (Stevenshof) zat. 7. zo. 10;
Steenschuur zat. 7. zo. 8.30,10,11.30,6 en 7
(lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11
wijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. Wijngaar
den.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds. v.
Driel, 7 ds. Moll. Geref. Kerk 10 ds. v. Wijn
gaarden, 6.30 ds. Wilschut. Chr. Geref. Kerk
9.30 ds. Leendertse, Den Haag, 3 ds.
Breman, Mijdrecht. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds. Jonkman, 5.30 ds. 't Hooft;
Kruiskerk 10 ds. 't Hooft; Opstandingskerk 10
ds. Ommering, 5 ds. Jonkman; G. Herderkerk
10 ds. Hoogendijk, ha, 6.30 ds. Mulder, ha; De
Bron 9.15 ds. Taselaar, ha, 10.30 ds. Moll, ha.
6.30 ds. Taselaar, ha; Ashram (Marsdiep) 10
ds. Mulder, ha; Oudshoornse kerk 1tf ds. v.
Rossum, Voorburg; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 kand. H. Markus, Nieuwerkerk a.d. IJs-
sel, 6.30 ds. Ouwendijk. Geref. Kerk Mar.kerk
10 ds. Wilschut, 6.30 ds. Boer; Salv.kerk 10
Vrijg. i
Gem: (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
Volle-evang.g.
Hendrikstr. 54) 10 hr. B. Knoester. Pinkster-
gem. 'Het Licht' (Morgenstersch. Briljantstr. 1)
zo. 10. Christengemeente 'De Hoeksteen'
(geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) 10 hr. F. H.
Veldhuis, Bodegraven. Leger des H. (Zonne
weg 3) 10 en 7. Remonstr. Gem. (Van Man-
dersloostr. 36) geen dienst. Rk Kerk: Bonifaci-
usk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo.
9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds. J.
Boer. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoek
steen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10.30 ds.
pnncr.PM/cM.
Kooijman, Vijfhuizen. Geref. K. Vrijg. (Ich-
thusk.) 9.30 ds. Simpelaar, 4.30 leesdienst.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
Ouwendijk, Alphen, 6.30 ds. Stelwagen, Den
Haag; De Stek 9.30 ds. G. de Jong. Geref.
Kerk 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds. G. de Jong. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 5 kand. M. Oosting, Aal
ten. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v. Aalst. Volle
Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83)
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30
ds. C. Trouwborst, Middelburg. Geref. Kerk 10
ds. Huisman, 5 ds. Hassèfras, Maasdijk. Rk
Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat.
7, zo. 10.30; Rijndijk zo. 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Rothfusz, ha,
5 vesper. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds.
Hofland, ha. 'Parkwijk' 7 nam. ds. Rothfusz,
ha. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds. v. Langevel-
de. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk.
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Koldewijn. Rk
Kerk zat. 7,
10.
KATWIJK AAN DEN RUN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 dr. Meijers, Leiden, bevestiging
ds. Z. de Graaf, 3 ds. De Graaf, intrede; Ontm-
.kerk 10 prof. df. v.d. Beek. 6.30 ds. Ootjers,
Zaandam, evang.dienst. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 10 ds. Koster, 5 ds. v.d. Horst. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWUK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Bogaard, 6 ds. Hovius; O. Kerk 10 ds.
Vroegindewey, 6 ds. Christ; Ichthusk. 10 ds.
C. v.d. Berg, 5 ds. Schuurman; Pniêlk. 9.30
ds. Schuurman, 6 ds. Vroegindewey; Mara-
Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 hr. P. Taal, Wasse
naar. Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds. v.d. Horst, 5
ds. Kersten; Triumfatork. 10 ds. Kersten, 6.30
zie Ontmoetingskerk. Geref. K. Vrijg. 10.30
ds. Hoogendoorn, 4 leesdienst. Ned. Geref.
K. (aula Bestevaer-mavo) 9.30 en 7 ds. H.
Kwast. Chr. Geref. K. 10 en 5 leesdienst. Vrije
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. v.d.
Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5 lees
dienst. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en
5. Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. On-
afh. baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 hr.
M. Stam, Geleen.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 ds. Lapré, 7 ds. Boswijk, Lisse. Geref. Kerk
10 cjs. v.d. Lugt.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. Knorth, 3 ds. Bovenberg, met
gehandicapten, 6.30 ds. v. Loenen; Schep-
pingsk. 9 en 10.30 ds. v. Loenen. Leythenrode
10 pater Poelma. Geref. Gemeente Leiden eo
(kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30 ds. Boog
aard. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 dienst.
Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7 ds. Rang, N.-
Vennep. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. v. Roon,
Zeist; Pauluskerk 10 ds. Rurtenburg, Noord-
wijk. 7 hr. H. Binnendijk, Rijnsburg, jeugd
dienst. Geref. Kerk 10 ds. De Ruiter. Zaan
dam, 7 zie Pauluskerk. Geref. K. Vrijg. (Prin-
sessestr. 1) 10 en 4.30 ds. Amtzen. Ned. Ge
ref. Kerk (Salvatori) 10,en 5 ds. Vos. Chr. Ge
ref. Kerk 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Geref. Gem.
10 en 4 leesdienst. Evangeliegemeente (Hee-
reweg 52a) 9.45 hr. M. A. Brands. Rk Kerk:
Agathakerk zat. 7. zo. 10 en 11.30; Poelpolder
zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9 en
10.30; Engelbew. zat. 7, zo. 10.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. de Graaff,
6.30 ds. Wegerif. Geref. Kerk 9.30 ds. Baane,
7 ds. De Boer, Hoofddorp. Rk Kerk zat. 7, zo.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds. Ten
Voorde, 7 ds. Quack, Berkel. Geref. Kerk 9.30
ds. Wijngaarden, 4.30 ds. Rang. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds. M. W. Nieuwenhuyze,
ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds. Cziria. Rijns
burg, 7 hr. M. Schreuder.
NOORDWUK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. Meyering, Voorscho
ten, 5 kand'. J. P. de Man, Sprang; Hoofdstr.
(Zee) 10 ds Ruitenburg, ha, 5 ds. Elgersma.
ha; De Rank (Golfbaan) 10 ds. Hovius, Kat
wijk. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds.
Kuiper, ha; Vinkenl. (Binnen) 10 ds Elgersma,
ha, 7 ds. Kuiper, ha. Kapel W. v.d. Bergh-
stichting 11 hr. M. de Ridder, Sassenheim.
'Sole Mio' 9 ds. Elgersma. Ned. Prot. Bond
(aula O.Zeew.) 10.30 drds. F. H. Sachs,
Noordwijkerhout. Rk Kerk Zee zat. 7, zo.
10.30; Binnen zat. 7, zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. v.d.
Mey, gez. dienst. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9
en 11Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. M. B. Blom; Pauluskerk 10 ds. Da
Costa; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 mevr.
ds. Duhoux-Rueb, Wassenaar. Geref. Kerk
10 dr. v.d. Zwaan. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 kand. D. J. v. Diggele,
4.30 ds. Simpelaar. Ned. Geref. Kerk (Gem-
.centrum) 8.45 kand. G. Vrooland, 4 ds. Kiers,
Rijsbergen. Van Wijckerslooth 4 ds. A. J. de
Jong. Endegeest 10 pater Boshouwers. Volle-
evangeliegerri. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
Voorburg, jeugddienst. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10 en 5 ds. J. de Wolf. Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk. zat.
7, zo. 10. Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 an-
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 gezinsdienst, Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
Weg-Rullmann, ha, 5 avondgebed. C
ref. Kerk 9.30 en 2.15 ds. De Romph, l
looe. Remonstr. Gem. 10 hr. B. de Graaf Bier-
brauwer. Evang. gem. (ver.gebouw 'De
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
9.30 leesdienst, 2 ds. P. Beekhuis.
RUNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. Ribberink, 5 ds. Smaling; Bethelkerk
9.30 ds. Smaling. Geref. Kerk Petrakerk 9.30
ds. Snel, 5 ds. Verschoor; Immanuelkerk 9 en
10.30 ds. v. Niel, 5 ds. Terpstra; Maranatha-
kerk 9.30 ds. Verschoor, 5 ds. Snel. Geref.
Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. Grutter. Chr. Geref.
K. 9.30 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christen-
gem. (aula mavo) 10 evang. P. Gerrets, Den
Haag. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 ds.
Bronsgeest, Leiden, 7 ds. Nauta, Leiden. Ge
ref. Kerk 10 ds. Biewinga, 7 zie herv. gemeen
te. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Hogenbirk. Ned.
Prot. Bond (Jul.laan 17) 10.30 mevr. ds. C. Of-
ferhaus, Haarlem. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr. Vermeu
len, 6.30 prof. dr. v.d. Beek. Geref. Kerk 10 en
6.30 ds. Oegema, ha. Geref. K. Vrijg. 9.30 ds.
v.d. Haar, Gouda, 3.30 ds. Grutter.
VOORHOUT- Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Lentz, Leidschendam, 7 zie geref. kerk;
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds. De
Zwart. Herv. evang. op geref. grondslag (kerk
geb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds. G. H. van Kooten, 4.30 ds. Cam-
meraat, Leersum. Hulp en Heil-kerk ('Scha-
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30
kand. K. v. Vliet, Woerden, 5 ds. Kaars, Pa-
pendrecht; Hoeksteen 9.30 ds. Kunz, 3 ds.
Kunz, met gehandicapten, 6.30 ds. Schrpaan-
boord; Bethelk. 9.30 ds. Roetman, Ermelo, 5
ds. Goossen; Rehoboth-school 9.30 ds.
Goossen; Imm.kerk 10 ds. v. Houwelingen, 5
ds. Posthumus Meyes, Bunnik. Geref. Kerk
Kruisk. 10.30 ds. De Moor, 5 ds. Bongers:
Ontm.kerk 9.30 ds. Bongers. Geref. K. Vrijg.
(Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds. Hoogendoorn.
Remonstr. Gem. 10 dr. Meijering, O.geest.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9 en 11.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra, 4.30 kand. v. Dis, 7 opendeur
dienst, hr. S. v.d. Land; Kievietk. ('Samen op
weg') 10 ds. Janse de Jonge, ha; Messiask.
zie Zijllaankerk; Dorpscentrum 9.30 ds. Wol-
ters, Ameide. Geref. Kerk Zijllaan 10 ds. v.d.
Woude, gez. dienst, 7 zie Dorpskerk. Ned.
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 prof. dr. G. J.
Hoenderdaal.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
v. 1 Hof. Geref. Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds.
Buikema, Zwammerdam. Ned. Prot. Bond
(De Wijk, Schoolstr. 20) geen dienst. Rk Kerk
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds. KiekJer.
Vianen. Geref. Kerk 9.30 hr. M. Schreuder, 7
dr. Haitsma, Boskoop.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds. Wolt-
haus, 5 adventsvesper in St. Jan. Rk Kerk St.
Jan zat. 7.30, zo. 9.30: Chr. Oienaark. zo. 10,
Meerburgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 9.30 en
