Allure sleutelwoord voor
ontwikkelin gen bij station
Kantoren en bedrijfspanden mogen weer opvallen
DONDERDAG 8 DECEMBER 1988
LEIDEN
Burgerlijke Stand
LEIDEN Geboren: Mike zv. J.F.X. Montanus
en A.P.M. van Westerop, Johanna Marijke dv.
C.M. lehr en C. Schaal-tehr. Niels Diederick
Arie zv. D.A. Boon en G.M.A. Mannes, Karima
dv. M. Abba en L. Tahiri, Natacha dv. J. de
Roode en E.M. Holmes. Wouter Johannes
Comelis zv. H.LP. Breepoel en M.W.C.A.
Ooms. Nicky zv. N. van den Dop en J.S.C. de
Wit. Jesse zv. B. van Dijk en C. Wetselaar.
Comelis zv. J. van der Plas en L. van der Plas,
Jalal zv. M. Ofiqaili en K. Sabeg. Lennart
Alexander zv. M.L Reijndorp en C.H.M. Hen-
dnks, Melanie dv. P B. Onderwater en J.J. van
Duijvenbode, Robin Theodorus Adrianus zv.
P.P.C.M. de Haas en H M. Hogervorst, Lysan-
ne Joanne Sui dv. T.C. Chang en P.K.J. van
Nieuwaal. Mart Leenderl zv. H.L van der Plas
en M.H. van Duijvenbode. Jessica Marjolein
dv. J.S.C.G.N.M. Verhagen en H.C.M. van
Raak. Floris Willem Joost zv. F. Vletter en
W.R. Sip, Iris dv. J.N. van Duijn en E.J. den
Hollander. Christopher Leonard Timothy
Saint-John Huntley zv. N.M. White. Evelien
dv. S. Vos en M.C. van Roon. Melvin zv. PJ.
de Kuyper en J.G.M. van Zandvoort. Saadia
dv. N. Madtoug en H. Bensaid. Pascal zv.
J.A.C. van Rooden en C.C. Semp.
Filosofie
"Aan de Stationsweg staan bij
voorbeeld acht nieuwe abri's en
er is er nog geen één kapot. Die
staan er nu drie weken en dat valt
ons alles mee. Bij de vroegere
bushokjes was dat wel anders",
zegt chef rayondienst C. Zweeg-
man van de NZH. Hij onder
houdt het contact met de firma
Publex die de bushokjes in Lei
den sinds kort beheert.
Zweegman heeft dezelfde
overtuiging als Publex. Die komt
erop neer dat wanneer de abri's
goed worden onderhouden en er
mooi blijven uitzien, het vanda
lisme zal verminderen. Die filo
sofie heeft Publex ook laten vast
leggen in het contract dat met de
gemeente Leiden is afgesloten.
Zij heeft zich verplicht om on
middellijk schade te herstellen
en graffiti te verwijderen.
Alles mooi en wel, maar wat
komt daarvan in de praktijk te
recht? Er zijn wel meer bedrijven
die mooie toezeggingen hebben
gedaan maar er uiteindelijk niets
van terecht brachten. Eerst zien
en dan geloven.
Nu zijn er kort geleden twee
abri's totaal vernield. Afgelopen
zondag werd het hokje aan het
Noordeindeplein aan barrels ge
slagen. Alle ruiten waren ver
nield. Schade: het lieve som
metje van 2000 gulden. Maandag
middag waren mensen van Pu
blex bezig om de schade te her
stellen. Op dinsdagochtend ston
den de passagiers weer kurk
droog op hun bus te wachten.
Afgelopen maandag ramde
een bus van Centraal Nederland
per ongeluk het hokje tegenover
de Digros aan de Langegracht.
Vlak voor de halte stond een auto
geparkeerd de draai die de
chauffeur moest maken was te
scherp was. De bus tikte het
wachthuisje aan, wat net genoeg
was om het ding totaal te ontzet
ten. Het huisje is verwijderd en
vandaag komt er een nieuwe.
Conclusie is dat Publex tot
nog toe zich aan de belofte
houdt. Ook voor graffiti geldt dat
het vaak binnen 24 uur is opge
ruimd. De schoonmaakploeg
zorgt verder voor schone frisse
hokjes.
Voor zover Zweegman het kan
overzien, werkt het systeem van
Publex tot dusver goed: "Als een
van onze chauffeurs constateert
dat een abri's ondergekladderd
is, dan geven we dat door aan de
technische dienst van Publex of
aan de gemeente. Elke keer wer
den de hokjes gerepareerd".
Tot dezelde conclusie komt
Kuzee van gemeentelijke afde
ling verkeer en vervoer. "We
hebben tot nog toe geen klagen.
Alles wat we doorgeven wordt
verwerkt. Ik denk dat de ge
meente tevreden kan zijn". Ook
Kuzee is van mening dat de filo
sofie van Publex werkt. "Als er
gens ruiten zijn ingeslagen en
het wordt niet opgeruimd, dan
denkt de volgende: dan kan ik de.
rest van de ruiten er ook nog wel
uit slaan".
Maar volgens Kuzee is de han
delwijze van Publex voor een
deel ook uit eigenbelang te ver
klaren. "Zij betalen alles uit de
opbrengsten van advertenties.
Door goed en schoon straatmeu-
bilair aan te bieden halen ze de
adverteerders binnen. Het mes
snijdt dus aan twee kanten".
Een staalconstructie tussen
Object
Het is rood, geel en blauw, het
kronkelt zich vervaarlijk om
hoog en het wordt in de top ge
vangen door een stalen ring. We
hebben het over het 16 meter ho
ge stalen object dat sinds deze
week het pleintje tussen de 'sta
len' woningen in de Stevenshof
opfleurt. Het gevaarte is deze
week met een enorme kraan op
de plaats van bestemming neer
gezet.
De constructie, ontworpen
door de architect van de wonin
gen (Fons Verheijen), bestaat uit
drie stalen buizen met een dia
meter van 21 centimeter. Vanaf
een betonnen voetstuk slingeren
die buizen zich als limonade-
rietjes omhoog, zonder elkaar te
raken. Pas in de top van het ob
ject zijn de buizen door een sta
len ring verbonden, alsof een
ringwerper hier zijn kunsten
heeft vertoond. Een stalen span-
kabel trekt de constructie nog
iets naar omlaag zodat het stalen
object er van elke kant anders uit
ziet.
Om te voorkomen dat de bui
zen bij een flinke bries zullen tril
len als een rietje is halverwege de
staalconstructie nog een stalen
bint gelegd. Die raakt alle drie de
buizen en zorgt er voor dat een
onbeweeglijke constructie ont
staat.
De drie omhoog kronkelende
stalen buizen zijn geschilderd in
fel rood, geel en blauw. Deze
kleuren komen overeen met die
'ht. (foto Loeit Zuyderdoin)
van de fietsenhekjes die voor de
woningen staan. De huizen zelf
zijn voornamelijk opgetrokken
uit witte en grijze plaatstaal zo
dat de kleurrijke buizencon
structie fel afsteekt bij de wo
ningbouw.
Het stalen object steekt boven
dien met kop en schouders bo
ven de circa 8 meter hoge wonin
gen uit Zo is het wijkje met de
stalen woningen al van verre te
zien. Dat mag best: het mooiste
stuk van de Stevenshof is im
mers wel een herkenningspunt
waard. De realisering van het ob
ject heeft de gemeente zo'n
35.000 gulden gekost.
Op donderdag 15 december zal
wethouder Tesselaar de wijk met
116 'stalen' woningen officieel
openen.
kante hoeklocatie mag verwach
ten.
Glazen gevels
Het Leidse bio-science-park
(achter de Plesmanlaan) is een lo
catie waar-het succes van onderne
mingen iets meer vertaald is in op
merkelijke architectuur. Geen
wonder. Hightech-bedrijven zijn
natuurlijk bij uitstek bedrijven die
vertrouwen in de toekomst dienen
uit te stralen. Onlangs werd bij
voorbeeld het nieuwe onderkomen
geopend van de Infotheek Groep
aan de Einsteinweg, een Leids be
drijf, met als belangrijkste activi
teit de vérkoop en begeleiding van
computersystemen aan bedrijven
en instellingen.
De onderneming is succesvol,
groeit snel, is toekomstgericht en
wil dat kennelijk weten ook. Tien
jaar geleden zou een dergelijk be
drijf waarschijnlijk nog zijn intrek
hebben genomen in een onooglijke
bedrijfshal of een onopvallend
bakstenen gebouw. Nu heeft men
gekozen voor een bedrijfspand met
een opmerkelijk front bestaande
uit een glanzende glazen driehoek
(ontwerp bureau Van Veldhoven
Partners uit Den Haag).
De opvallende entree vertoont
enige gelijkenis met het glazen ui
terlijk van het distributiecentrum
van Mexx aan de Rooseveltstraat
(het voormalige Adler-gebouw). De
gekantelde glazen kubus die dit be
drijfspand kenmerkt is bij geen
Leidenaar onopgemerkt gebleven.
Zeker niet in de avonduren als in
de loze ruimte talloze kleine licht
jes branden. Het opvallende pand,
van de hand van de Leidse archi
tect Hans Bik, beantwoordt onge
twijfeld aan de vraag van Mexx
naar een gebouw met een eigen
identiteit.
Het was jarenlang een droom
van architecten om gebouwen te
ontwerpen met volledig uit glas op
getrokken gevels. Nu de techniek
zover is voortgeschreden dat dit
feitelijk geen probleem meer is,
schieten de glazen gebouwen dan
ook als paddestoelen uit de grond.
Glasarchitectuur staat eigenlijk als
geen andere bouwstijl synoniem
voor jong, succesvol en dyna
misch. Projectontwikkelaars
springen daarop uiteraard handig
in. Vandaar dat de jongste bouw
plannen voor het Schuttersveld en
andere bedrijfslocaties vooral ge
bouwen tonen met grote glazen ge
veloppervlakken waarin de blauwe
lucht of de vlucht der vogels wordt
weerkaatst.
Cosmetica
'Slagroomarchitectuur', noemen
de Haagse architecten Jan Splinter
en Art Nieuwpoort deze verkoop-
plaatjes van projectontwikkelaars.
Volgens Splinter gaat het om 'poe
nige prenten, gebaseerd op goed
koop Veronica-achtig succes': "Er
zijn al ontwikkelaars die architec
ten een vast draagsysteem aanbie
den en vragen daar alleen nog maar
een gevel omheen te tekenen. Dan
moet je als architect wel je toe
vlucht nemen tot gekantelde gla-
LEIDEN - Het Stations
plein en omgeving krijgt al
lure. Althans, dat is de be
doeling van het Leidse col
lege van burgemeester en
wethouders. Als het aan het
gemeentebestuur ligt verrij
zen voor het jaar 2000 rond
het nieuw te bouwen station
torenhoge gebouwen met
woningen, kantoren, win
kels. recreatiemogelijkhe
den (een bioscoop), horeca
en een hotel die de kwaliteit
moeten uitstralen die van
een regionaal functioneren
de stad als Leiden mag wor
den verwacht.
door
Jan Rijsdam
Allure, dat is het sleutelwoord als
het gaat om stadsontwikkeling in
de jaren negentig. Wonen in hoog
bouw is niet langer taboe. Kanto
ren en bedrijfspanden mogen weer
opvallen. Projectontwikkeling is
niet langer een vies woord. Het kan
verkeren... Er was een tijd, zo'n jaar
of tien geleden, dat een torenflat uit
den boze was en projectontwikke
laars hooghartig de deur werd ge
wezen. Een kantoorgebouw en al
les wat met economisch succes te
maken had moest zo onopvallend
en verhullend mogelijk zijn. Klein
schaligheid was troef.
De afgelopen jaren is het tij dui
delijk gekeerd. Kennelijk geïnspi
reerd door tv-series als Dallas en
Dynasty wint het wonen in luxe ap
partementen in torenhoge woonge
bouwen terrein en trekken steeds
meer Nederlandse ondernemers
beroemde architecten aan om con
troversiële gebouwen te ontwer
pen die de grootsheid en het succes
van hun onderneming uitstralen.
Meest markante voorbeeld is wel
het hoofdkantoor van de Neder
landse Middenstandsbank, in Am
sterdam Zuid-oost, dat door de
grillige, organische vormen gelij
kenis vertoont met een heus
sprookjeskasteel. Andere onderne
mingen willen juist met strakke,
spiegelende gebouwen (het hoofd
kantoor van de Rabobank in
Utrecht) hun grootsheid en ver
trouwen in de toekomst uitstralen.
Manhattan-style
In Leiden zijn dus de omgeving
van het station, het Schuttersveld
en het bio-science-park de aange
wezen locaties waar we econo
misch succes vertaald zullen zien
in oogstrelende architectuur. De
folders schreeuwden het enkele ja
ren geleden al uit: 'Kantoorarchi
tectuur in Manhattan-style op het
historische Schuttersveld'. Fraaie
'artist-impressions' van lokkende
gevels moesten ondernemers, die
nog in een oud of onopvallend on
derkomen waren gehuisvest, dui
delijk maken dat ze echt op de ver
keerde weg waren en ook naar een
eerste klas locatie, zijnde het
Schuttersveld, moesten verhuizen
als ze goede zaken wilden doen.
Na alle mooie verhalen kwam de
feitelijke ontwikkeling van het ge
bied slechts traag op g^ng. En hoe
wel het Schuttersveld nu langzaam
maar zeker voller begint te raken,
lijkt het nog steeds niet erg op de
Manhattan-skyline die we kennen
uit flitsende Amerikaanse televi
sie-series. De tobberige jaren ze
ventig trend heeft vooralsnog de
overhand. De gebouwen van de
NBBS, het Kantorenhuis en van
Basis/Pica lijken allemaal een
beetje op elkaar (een bakstenen
doos, nostalgisch, goedkoop) en
hebben vooral gemeen dat ze fanta
sieloos en saai zijn. Alleen het
hoofdpostkantoor van de PTT en
het bankgebouw van de NMB ste
ken daar op dit moment fris en de
gelijk bij af.
Wat de nabije toekomst betreft
ziet het er nog niet veel beter uit.
Het luxe hotel annex business-cen
ter, waarvan de bouw onlangs is
begonnen, op de hoek Schutters-
veldweg/Schipholweg, lijkt ook al
een gemiste kans. Het complex
met veel glazen geveloppervlak
ken wordt te laag, is te ingetogen
en ontbeert elke vorm van monu
mentaliteit die je juist op zo'n mar-
Het gebouwencomplex van de architecten
Architect Hans Bik voor zijn Mexx-gebouw aan de Nieuwpoort (links) en Splinter dat door de
Rooseveltstraat. De gekantelde glazen kubus met oorspronkelijke benadering gunstig uit de toon valt bij
talloze lichtjes is bij geen Leidenaar onopgemerkt de bedrijfsgebouwen die de afgelopen jaren zoal zijn
gebleven. (foto pr) neergezet op Leidse bedrijfslocaties, (foto wim Dijkman)
Een van de jongste Leidse plannen: een nieuw gebouw voor het Flowercenter (ontwerp Paul van Oerle) met veel
'glas waarin de blauwe hemel weerkaatst. Dit gebouw, in de vorm van een tulp, komt er niet nu het Flowercenter
besloten heeft zich op het Schuttersveld te vestigen. p*)
zen kubussen of driehoekige en
trees om een gebouw nog enige ex
pressie mee te geven". Splinter
noemt de glazen gevel van het
Mexx-gebouw dan ook "een soort
cosmetica, geschoeid op Ameri
kaanse leest".
Volgens de Haagse architecten,
die ook in Leiden actief zijn, ont
breekt het projectontwikkelaars
veelal aan de intentie om een stuk
je kwaliteit te leveren. Het tweetal
zet zich daarom af tegen de 'fabri
kantengebouwen', waarbij in feite
de glasfabrikant bepaalt hoe de ge
vel van een gebouw er komt uit te
Nieuwpoort en Splinter ontwier
pen voor het Leidse bioscience
park een bedrijfsgebouwencom
plex dat tot stand kwam in samen
werking met de Hollandse Ontwik
kelingsmaatschappij, de Maat
schappij Industriële Projekten en
De Raad Bouw. Uitgangspunt was
een gebouw met de mogelijkheid
voor een wisselend gebruik van
kantoor- en bedrijfsruimtes. De
kern van het complex wordt daar
om gevormd door twee hoge ge
metselde muren, uitgevoerd in ro
de baksteen, waartussen zich een
lange doorgaande hal bevindt. De
ze met glas overkapte hal fungeert
als een soort kapstok waaraan aam
weerszijden de kantoor-, bedrijfs-
en installatieruimtes zijn opgehan
gen.
Omdat het gebouw een eigen
identiteit moet uitstralen en opval
lend moet zijn, is de gevel van het
kantorenblok uitgevoerd als een
spiegelende zwarte glazen doos. De
gevel van de bedrijfshal is van een
zeer glad en glanzend aluminium
en het installatieblok uitgevoerd in
een kleurige paneelbeplating.
Door de centrale hal en de daaraan
opgehangen bouwdelen is een af
wisselend en tegelijkertijd samen
hangend geheel ontstaan waarbij
de toegepaste glasgevels meer zijn
dan alleen een modieus omhulsel.
Het gebouwencomplex van
Nieuwpoort en Splinter valt dan
ook in gunstige zin uit de toon bij
andere bedrijfsgebouwen omdat er
een oorspronkelijker benadering
aan ten grondslag ligt
Voor de kantorenontwikkeling
op het Schuttersveld geldt juist het
De glanzende glazen driehoek in het gebouw van de Infotheekgroep
aan de Einsteinweg, een succesvolle onderneming. Gezien de opmerkelijke
vormgeving van het nieuwe bedrijfspand wil men dat weten ook.
(foto Loek Zuyderduin)
omgekeerde: De meeste gebouwen
die er nu staan missen een eigen
(tijds) gezicht en hebben niet de
uitstraling die het gemeentebe
stuur zo graag ziet gerealiseerd op
deze (top)locatie. Vermoedelijk is
het de tegenvallende belangstel
ling voor het Schuttersveld die de
gemeente weinig kritisch heeft ge
maakt ten opzichte van de huisves
ting van bedrijven die zich er vesti
gen. Het streven is er immers op ge
richt het Schuttersveld zo snel mo
gelijk vol te krijgen met grote en
nieuwe ondernemingen waarbij de
vraag naar architectonische kwali
teit op de achtergrond verdwijnt.
De conclusie is dan ook gerecht
vaardigd dat gemeentebestuurders
zich onvoldoende realiseren dat
het succes van de bedrijfslocaties
niet zo zeer afhankelijk is van de
mooie leuzen waarmee ze gepro
moot worden als wel van de kwali
teit van het vestigingsmilieu die
mede bepaald wordt door de vorm
geving van de reeds gebouwde en
nog te realiseren bedrijfspanden.
Ontwikkelaars
Hoe moet het nu verder met de
ontwikkeling van die Leidse allu
re? Om gestalte te geven aan haar
grootse plannen heeft de gemeente
Leiden zich geschaard in de rij van
steden die hun heil zoeken in de
'public-private-partnership', een
samenwerking tussen overheid,
beleggers en projectontwikke
laars, waarbij het geld om alle
mooie plannen te verwezenlijken
voornamelijk van de beleggers
moet komen.
De projectgroep die zich bezig
houdt met de ontwikkeling van het
Stationsgebied heeft drie project
ontwikkelaars gevraagd met plan
nen te komen. Het gaat om MAB
Projectontwikkeling bv uit Den
Haag, MABON (Maatschappij
Bouwontwikkeling Nederland) uit
Rijswijk en de projectontwikke
lingsgroep van de Amro-bank uit
Amsterdam. De plannen van de
drie moeten in februari klaar zijn
waarna de vier deelnemers aan de
projectgroep (de gemeente, de NS,
het AZL en de NZH) uit maken met
wie ze in zee gaan.
De drie projectontwikkelaars
zijn gekozen op grond van hun er
varing met grote projecten elders
in het land. Zo heeft de Amro re
centelijk bijgedragen aan centrum
ontwikkelingen in Hoofddorp,
Amersfoort en Zwolle is de
Mabon betrokken bij een groot
binnenstadsproject in Den Haag en
onlangs ingeschakeld bij de ont
wikkeling van de IJ-oevers in Am
sterdam. De MAB is betrokken bij
de ontwikkeling van het stadscen
trum van Zoetermeer en Eindho
ven, by Babylon in Den Haag, by
het stijlvolle winkelcentrum La
Vie in Utrecht en bij het Hallenpro
ject in Parys.
Krijgt Leiden dan toch nog inter
nationale allure? Directeur R. van
Rooijen van het bureau Metrum,
dat de coördinatie van het project
verzorgt, zegt die veelgehoorde
vraag op te vatten als een sein om
de ontwikkelaars op het goede
spoor te zetten. Of dat klinkende
namen zal opleveren? Van Rooij
en: "De architectenkeuze is de vrij
heid van de ontwikkelaar. Elke
prikkel in die richting zal hen er ho
pelijk toe bewegen zich te beijve
ren om goede architecten in te
schakelen. "Maar die zullen ze niet
in Amerika of Duitsland zoeken.
We moeten natuurlijk wel de po
tentie van Leiden in het oog hou
den. Leiden hoeft niet te concurre
ren met Londen of Parijs".
Voor wat het architectonische
aspect betreft mogen we nog geen
al te hoge verwachtingen hebben
van de plannen die in februari op
tafel zullen liggen, zo deelt Van
Rooijen mee. "In februari gaat het
primair om de stedebouwkundige
invulling van het gebied, de toe
komstige verkeersstructuur en het
exploitatieplaatje. De architectoni
sche detaillering komt in een later
stadium aan de orde".
Monstrueus
De gemeenteraad heeft zich
voorgenomen in elk stadium van
de planvorming de vinger aan de
pols te houden. Het PvdA-raadslid
Geradts heeft er evenwel een hard
hoofd in of de raad in staat zal zyn
wezenlijke invloed uit te oefenen.
Te vrezen valt dat de belangrijkste
participanten van de eerste tot de
laatste fase vooral oog zullen heb
ben voor de economische compo
nent. Projectontwikkelaars en be
leggers zijn immers nog steeds uit
op rendement. De nieuwbakken
wethouder Van der Molen van
ruimtelijke ordening heeft het er
dan ook zichtbaar moeilijk mee de
commercie te integreren in de
stadsplanning.
Het grootste gevaar dat loert is
dat het Stationsgebied uiteindelijk
ten prooi zal vallen aan een mon
strueuze schaalvergroting. Daar
om zijn de eerste stappen die nu ge
zet worden van wezenlijk belang
voor de vraag of de wethouder haar
gereserveerdheid weet om te zet
ten in het verkrijgen van niet alleen
een optimaal stedebouwkundig en
economisch haalbaar plan, maar
vooral in het verkrijgen van een
evenwichtig plan waarvan de men
selijke maat en architectonische
kwaliteit een wezenlijk onderdeel
uit maken.
Toegegeven: Leiden is geen we
reldstad. Maar het nieuwe elan
waarnaar veel Nederlandse steden
koortsachtig op zoek zijn hoeft zich
niet te beperken tot Amsterdam,
Rotterdam of Maastricht. In de vi
sie van de gemeente moeten reizi
gers die straks uit het nieuw ge
bouwde station Leiden komen
worden geconfronteerd met een vi
tale city waarin zich een (on)Leidse
dynamiek weerspiegelt. Of dat
lukt...? Zo rond het jaar 2000, als de
ontwikkeling van het stationsge
bied een eind op streek is, zullen
we dat zeker weten.
