Nostalgie, mode en kunst in Haarlemse Hallen Toy Factory brengt lp uit Presentatie nieuwe Biesheuvel Russische ijssterren komen naar Nederland HAARLEM - 'Nederland 1913' is een grote tentoon stelling in de Vleeshal en Vishal, die het jubileumjaar 1988 van het Frans Halsmu seum afsluit. Hierin worden de kunst, de cultuur en het (politieke) klimaat uit dat jaar belicht. door Frans Keijsper Ons land achtte zich in 1913 éigen- lijk een beetje het middelpunt van de wereld. Via een internationale reclamecampagne trachtte het het buitenland te interesseren voor zijn honderdjarige onafhanklijk- heid. Er waren in Nederland veel grote tentoonstellingen. Ze waren onder meer gewijd aan oude en moderne kunst en aan de scheep vaart. Die exposities zijn eigenlijk nu vergeten. Een zichtbare herinne ring uit dat jaar is echter het Haag se Vredespaleis. En het Frans Hals museum in Haarlem, dat in de zo mer van 1913 zijn poorten officieel opende. Het Haarlemse Stedelijk Museum, dat eerder was gehuis vest in het Stadhuis, had een nieuw onderdak gekregen in het voorma lige oude mannenhuis. Bovendien droeg het een nieuwe naam. Want Frans Hals stond in de stad hoog in het vaandel. Dertien jaar eerder was de grote 17de-eeuwse schilder, wiens wieg in het Antwerpse stond, al geëerd met een fraai standbeeld op het Floraplein. Eén jaar zo in het middelpunt van de belangstelling plaatsen om dat een op zich al bestaand muse um in een 'nieuw' jasje van een voormalig oude mannen- en wees huis werd gestoken is onzinnig. Maar in de geschiedenis is 1913 achteraf bezien een bijzonder jaar geweest. Een gelukje voor de hui dige feestvierders. Zo kon een mo mentopname worden gemaakt van mode, cultuur, kunsten, techniek en politiek, waarbij het ene facet wat over-, het andere wat onderbe licht is geworden. Een standbeeld voor Frans Hals pastte in de tijd dat in Nederland en andere landen het nationalisme hoogtij vierde: grote figuren uit de vaderlandse geschiedenis werden Wat zag het er op het oog in 1913 allemaal mooi uit. Nederland vierde? een feestje, het was honderd jaar zelfstandig koninkrijk nadat het Frans juk in 1813 was afgeschud. In het fonkelnieuwe Vredespaleis in Den Haag werd het Wereldvredescongres gehouden, waar de naties zich konden verbroederen. De vrouw stond extra in de belangstelling door een grote tentoonstelling: De Vrouw 1813-1913. Het culturele klimaat was bovendien liberaal. En Haarlem kreeg een nieuw De academische schilderkunst was in de jaren twintig al van haar troon gestoten. De Franse anar chistische journalist en schrijver Octave Mirbeau signaleerde zeven jaar voor zijn dood (1917j scherp wat er op het gebied van de kunst aan de hand was. Hij was immers een verdediger van de impressio nisten. De academische schilders waren zo dood, schreef hij, dat het niet eens zin had ook maar hun na men te noemen. De namen die hij toen wèl vermeldde, hebben se dertdien niets van hun glans verlo ren: Manet, Cezanne, Seurat, Gau guin, Odilon Redon, Rousseau le Douanier, Bonnard, Matisse, Pi casso en niet in de laatste plaats Vincent van Gogh, in absolute zin nu de duurste schilder ter wereld. Armory Show Bij Evert van Uitert, kunsthisto ricus aan de Amsterdamse univer siteit, lezen we dat in 1913 in New York de grootste manifestatie van moderne kunst werd gehouden, de Armory Show, die later ook haar weg vond naar Chicago en Boston. Met zijn een trap afdalend naakt veroorzaakte Marcel Duchamp in elk geval een schandaal. Exposities als deze draaiden volgens Van Ui tert om de 'zon Parijs', het middel punt van de kunst. Veel Amerika nen kozen de Franse hoofdstad uit als hun verblijfplaats. Er waren schrijvers bij, kunstverzamelaars als Gertrude Stein van wie Picasso een portret zou schilderen dat maar niet wilde lijken. De fervente verdediger van het kubisme, de vermaard geworden criticus en dichter Apollinaire, toog in het be gin van 1913 naar Berlijn, waar hij een lezing hield over de moderne kunst. Dit referaat, dat in het tijd schrift Der Sturm werd geplaatst, kreeg ook in ons land verspreiding: Parijs was weliswaar de culturele hoofdstad, maar de ontwikkeling van de moderne schilderkunst was in feite een Europese affaire. Overhoop In een tentoonstelling als deze worden gezien de opzet een hoop geëerd. Amsterdam had zijn Rem brandt. Dat nationalisme droeg ook gevaren van internationale conflicten, oorlogen in zich. Er wa ren geluiden, ook in Nederland, die het gevaar dat Europa bedreigde onderkenden. De historicus Colen brander bijvoorbeeld merkte op: "Nederlands internationale positie is niet van de gemakkelijkste. De tegenstelling tussen Engeland en Duitschland is in het afgelopen jaar verscherpt... Er is naijver en er is hartstocht, en eerlang kan de hartstocht overloopen. Gebeurt dit dan komt Nederland in de hache- lijkste omstandigheden waarin het zich sedert zijner onafhankelijk heid zal hebben bevonden." In zijn bijdrage in de catalogus die de tentoonstelling begeleidt, en waarin diverse auteurs verschillen de onderwerpen belichten, merkt de Utrechtse historicus prof. H.W. von der Dunk op dat 1913 voor de Nederlandse samenleving even goed een cesuur werd als 1914. In 1913.werd feitelijk de baan vrijge maakt voor fundamentele verande ringen van het politieke bestel. Er was sprake van sociale wetten, bij verkiezingen in dat jaar kwam aan de confessionele heerschappij een einde. Er was sprake van algemeen kiesrecht voor mannen en hulp voor de sociaal zwakkeren. De poli tieke kentering van 1913 "beteken de het einde in de Nederlandse ge schiedenis waarin het liberalisme nog steeds de grote antipode van de confessionelen was geweest en de exponent van 'links' en van de moderne geest", zegt Von der Dunk. De moderne kunst was in 1913 internationaal al lang doorgebro ken, Moskou en Sint Petersburg stonden vooraan als steden waar zij werd getoond. Rusland zou zijn re volutie nog krijgen, die mede ge schraagd werd door progressieve krachten in kunst en cultuur. De vulkaan van vernieuwing zou ech ter daar spoedig worden verstikt. Maar niet meer eens zo onder gronds rommelt zij weer, een ver worden communistisch systeem kraakt in al zijn voegen. Badmode uit Parijs en Berlijn in het jaar 1913. zaken overhoop gehaald. Niet voor niets staat er een exemplaar van het legendarische Nederlandse au tomerk Spijker, dat in Engeland de 'Rolls Royce of the continent' werd genoemd. Auto's waren geen nieuw verschijnsel meer, in krante advertenties werden zij aangepre zen als vervoermiddel voor onder meer artsen en notarissen. De auto bleek volgens die reclame goedko per dan het openbaar Dat die auto niet alleen het trans portmiddel bij uitstek voor de ho gere standen was, had kennelijk een man als de Amerikaan Henry Ford ingezien. Wanneer ér meer karretjes voordelig konden wor den geproduceerd, werd de prijs per stuk goedkoper terwijl de afzet omhoog zou kunnen gaan. De auto- industrie ging zich dus (alweer in 1913) toeleggen op massafabricage. In dat jaar voerde Henry Ford het lopende band systeem in. Haarlem bezat ooit een Museum en School voor de Kunstnijver heid. Kunsthistoricus Herbert van Rheeden ziet het jaar 1913 als een mijlpaal in de ontwikkeling van de School voor Kunstnijverheid. Het betrof-hier een reorganisatie. Het draaide om het feit of de school meer industrieel gericht zou gaan worden of gevangen bleef in een ambachtelijke, decoratieve tradi tie. In hetzelfde jaar kreeg ze een definitief onderkomen in het uit 1788 daterende Paviljoen aan de Dreef en in gebouwen aan de Parklaan. In het Paviljoen was ook het Museum voor Kunstnijverheid gevestigd. Er waren gipsafgietsels te zien, textiele kunst, glaswerk, aardewerk en porselein. Van Rhee den: "De functie van het museum van kunstnijverheid, aanvankelijk een voorbeeldenmuseum voor het onderwijs, verschoof naar die van smaakbepaler voor het volk. Daar in klonk de volksverheffingsideo logie door van het begin van de twintigste eeuw." De museumcollectie werd in de loop der jaren uitgebreid met oos terse kunst. En we weten waar die Leidse formatie 'om trots op te zijn' LEIDEN "Geen wonder dat Leidenaars trots zijn op hun Toy Factory, om maar even met de her en der in de binnen stad geplaatste (vervuilende) reclamezuil van Publex te spreken". Aan het woord is Toy Factory, een vijfkoppige Leidse forma tie, bestaande uit zanger/saxo fonist Tom Freke, gitarist Arno Willekes, drummer Lode Busch, bassist Mark Baronner en toetsenman Pieter Steen houwer. Zij staan aan de voor avond van de presentatie van hun eerste elpee, 'Bus 42' ge noemd naar de buslijn die zij altijd op weg naar hun. oefen ruimte in Noordwijk nemen, Japans warenhuis heeft 20 miljoen over voor Monet LONDEN - Eén van Claude Mo- j nets beroemde schilderijen van waterlelies is in Londen voor ruim 20 miljoen gulden gekocht door het Japanse warenhuis Seibu. Het veilinghuis Sotheby's wilde de naam van de Zwitserse, die het schilderij ter veiling had aangebo den, niet bekend maken. Het Ja panse warenhuis bood telefonisch op het schilderij. Christie's bracht eerder deze j week een werk van Picasso, .Acro baat en Jonge Harlekijn'" onder de i hamer. Het werk werd door de Ja panse winkelketen Mitsukoshi ge kocht voor ruim 75 miljoen gulden. j Cobra-museum maakt steeds grotere kans AMSTERDAM (GPD) - Na Cobra- verzamelaar Karei P. van Stuyven- berg is nu ook ex-Datex-topman I Willem Smit bereid met zijn collec- tie mee te werken aan een in Am- I stelveen te bouwen Cobra-muse- I um. Hierdoor is de kans aanzienlijk toegenomen dat dit museum er I komt. Van Stuyvenberg had geëist dat ook andere verzamelaars aan het initiatief van de Amstelveense kunstwethouder Van den Heuvel J mee zouden doen. Als locatie voor I het nieuwe museum wordt een ter- I rein naast het Cultureel Centrum I in Amstelveen genoemd. I De collectie-Van Stuyvenberg is i tot 31 december te zien in de Nieu- we Kerk in Amsterdam. Het is dit jaar op de kop af veertig jaar gele- den dat Cobra werd opgericht. Be langrijkste kunstenaars uit deze stroming zijn Karei Appel, Coriieil- le, Jorn en Alechinsky. Zo'n vier jaar geleden werd Toy Factory opgericht door Tom Freke, Mark Baronner en Arno Willekes. door Thomas de Leeuw Na een reggae-verleden met o.m. de band El Zagazir is de huidige formatie ontstaan door toetreden van drummer Lode Busch (óók ex- El Zagazir) en toetsenist Pieter Steenhouwer. In deze bezetting speelt de band nu ongeveer één jaar. Haar soort muziek laat zich niet erg gemakkelijk karakterise ren, wat niet in de laatste plaats komt door haar grote veelzijdig heid, een heftige samensmelting van vele stijlen. Het overigens vol ledig eigen repertoire valt te om schrijven als jazz-core, rock and roll, met hier en daar een scheuren de metal-gitaar maar ook afgewis seld met enkele rustpunten om de luisteraar af en toe even op adem te laten komen. "Muziek met een lach en een traan, indringende intensie ve pop, met de bedoeling je naar de strot te vliegen, noise met nuance, kortom als muziek die je méér gaat horen". D^ composities bieden veel ruimte voor het uitdrukken van allerlei stemmingen, wat ook in de teksten zijn weerslag vindt. Over het alge meen Engelstalig, op de elpee staat één Nederlandstalig nummer van de vier die zij in totaal op tit reper toire hebben staan, zijn ze luchtig, kritisch, positief en met hier en daar een vleugje humor. Alle vijf de bandleden dragen nieuwe ideeën aan die vervolgens gezamenlijk uit gewerkt worden. Door de nogal verschillende karakters ontstaat er af en toe wel eens flinke en gezonde onderlinge strijd, wat goed terug te vinden is in de spanning en sponta niteit die de nummers kenmerken. Uiteindelijk zitten ze allemaal toch wel op één lijn. "Muziek is vooral expressie, fun en gaan". Met name de live optredens leveren het on omstotelijke bewijs van veelzijdige muzikale geldingsdrang. De elpee is eigenlijk binnen twee maanden tot stand gekomen. Na een oefenperiode met een aantal repetities zijn de vijf na de vakantie de Tango-studio ingedoken, waar 'Bus 42' eigenlijk in slechts vier da gen tijd is opgenomen. Door alles praktisch in één keer op de plaat in te spelen is vooral het 'live gevoel', het spontane karakter van de mu ziek goed bewaard gebleven, ge holpen door de zeer goede ervarin gen met 'engineer' Peter Rave, die open stond voor hun ideeën. Het resultaat bevat acht nummers van de tien die zij in totaal opgenomen hebben en is "eigenlijk puur een momentopname van waar ze mee bezig zijn, niet meer en niet min der". Ondergebracht bij het Friese Top- hole label is 'Bus 42' een boeiend debuut geworden. Op de prachtige Toy Factory: ...expressie, fun en gaan... elpeehoes, ontworpen door de be kende striptekenaar 'klepzeiker' Eric Schreurs, een nieuw verwor ven fan zijn de vijf 'speelse' muzi kanten terecht een beetje trots. Hun optredens worden verzorgd door het boekingsburo 'Hotel Su burbia', van Rob Meere en Stefan van der Valk, waar overigens ook het Leidse Immortal, een andere band met een recente elpee-release eigenlijk een uniek feit in de Leidse popgeschiedenis bij aan gesloten is. Zaterdagavond in het Leids Vrije- tijds Centrum vindt de feestelijke elpee-presentatie plaats. Toy Fac tory belooft spektakel, waar veel te horen maar vooral ook veel te zien zal zijn! Een heuse thuiswedstrijd dus. De Limburgse formatie Pearls for Swains verzorgt het voorpro gramma dat via een hard-core- bodypaint-dansende dichter-act uiteindelijk zal overgaan in het hoogtepunt van de avond: een spetterend optreden van Toy Fac tory. LEIDEN Burcht Literair lan ceerde gisteravond een nieuw boek van Maarten Biesheuvel. Met enige zelfspot sprak de inleidster van 'Burcht elitair', maar meer dan vijf tig belangstellenden rechtvaardig den deze opmerking niet. Biesheuvel behoort al jaren tot de vooraanstaande voordrachtskun stenaars, wat hij bewees door met zijn nasale stemgeluid de verhalen 'De toneelspeler' (uit Reis door mijn kamer), 'Probleem van on sterfelijkheid en schoenen', 'Ge red' (uit De angstkunstenaar), 'Sca- rabeis cogitans' en 'De zenuwachti ge boer' te brengen. Bekende ver halen vol uitweidingen, dubbele bodems, verwijzingen naar wereld literatuur en autobiografie. Tus sendoor deelde hij nog voedings- tips voor kamerbewoners uit aan een 'familielid', waarna hij ver klaarde dat de familie van zijn moe der de familie van zijn vader niet kende en dat beide takken in de zaal zaten. Was dit alles niet verrassend, uit eindelijk kwam hij toe aan waar het publiek voor gekomen was. Het verhaal 'Konijn', dat naar eigen zeggen "zo nodig verschijnen moest' werd in zijn geheel voorge lezen, begeleid met tekeningen, op een overheadprojector voor het voetlicht gebracht. 'Konijn' is een haast bibliofiel uit gegeven werkje (Meulenhoff, ƒ22,50), waarbij de nog onbehol pen tekeningetjes links en de korte episoden uit het leven van Konijn rechts staan. Biesheuvel debuteer de hierbij dus als tekenaar. Hij kent slechts vier grote Nederlandse schrijvers: Multatuli, Couperus, Elsschot en Reve. Met de laatste heeft hij veel gemeen: het voordra gen, stijl en nu dan het verhaal over een dier met een levensfilosofie, op het eerste gezicht voor kinderen, maar dan toch voor volwassenen bestemd. 'Konijn' is in Biesheuvels handschrift verschenen, duidelij ker en groter dan Reve. 'Konijn' is vooral humoristisch. Als 'Konijn' thee wil drinken, komt die uit een samovar. "Dat komt omdat ik Rus sisch georiënteerd ben", zegt de 'theeschenker'. Konijn ontmoet ook een communistische voorman. "Geef Marx wat van Marx is en En gels wat van Engels is", zegt deze, waarop Konijn vraagt of Marx ook een taal is. Konijn komt weer thuis en krijgt tenslotte een angstbeeld. Einde. Biesheuvel zei zelf al dat het niet bepaald 'Temps perdu' van Proust of 'Ulysses' van Joyce was, na de 32 bladzijden in vijf minuten voorgelezen te hebben. Vanaf aan staande vrijdag in de winkel. uiteindelijk is gebleven: in het hui dige Tropeninstituut (toen nog Ko loniaal Museum) in Amsterdam Van Rheeden constateert dat ir 1913 het onderwijs op deze kunst nijverheidschool voornamelijk ge richt bleef op het kunstambacht Er werd opgeleid tot onder meer artistiek metaalbewerker en deco ratieschilder. "Stileren op grond van natuuranalyse was nog steeds het voornaamste beginsel van kunstnijverheid. Pas na 1918 vol trok zich een grote verandering, waartoe de eerste steen was gelegd in de jaren vóór 1913." Reformkleeding Het oog wil ook wat. Niet alleen om die reden wordt in Nederland 1913 aandacht besteed aan de uiter lijke verschijning van de vrouw. Tussen 1903 en 1913 wordt een dui delijk verschil in kleding geconsta teerd: vrouwen waren praktische jurken en mantelpakken gaan dra gen, hetgeen was te danken aan de Vereeniging voor Verbeetering van Reformkleeding. Kunsthisto rica Carla Schnitger: "Steeds meer vrouwen uit de burgerij waren^na 1850 de mode actief gaan volgen, daarbij geholpen door sterk verbe terde industriële mogelijkheden van naaimachines en een hogere machinale stoffenproduktie, door modetijdschriften met patronen en door een geleidelijk stijgende mas- saproduktie van goedkope confec- tiekleding." Voor elke nieuwe japonvorm was een nieuw corset nodig, het snoerde de taille in en werd reeds jong gedragen. De bewegingsvrij heid werd belemmerd en de ge zondheid geschaad, "maar modi euze schoonheid en aanzien ver goedden voor velen het verlies van vitaliteit." Het was duidelijk dat hier een een reactie tegen kwam, feministi sche vrouwen streden voor een ge zondere kleding. In 1913 was er reeds het een en ander verbeterd, maar bepaald nog niet alles. Er moest volgens de Vereeniging werkkleding komen voor de vrouw met en zonder dienstbode en werk kleding voor de buitenshuis wer kende vrouwen. De gezondheid was belangrijk, maar ook of de kle ding er artistiek uitzag. "De mode zowel als de anti-mo de waren in 1913 aan het eind van een tijdperk gekomen. De jaren twintig zouden een totale verande ring van het uiterlijk bewerkstelli gen: korte rokken, blote halzen, blote armen, kort haar..." Carla Schnitger constateert dat in geen enkel decennium zoveel is getheo retiseerd over hygiëne en esthetiek ten aanzien van kleding en mode als toen: "Dat is wat de periode 1900-1913 zo bijzonder maakt." En niet alleen mode en die ander hier aangestipte zaken. Ook de bouwkunst met Berlage en de Am sterdamse School, de beeldhouw kunst en het Nederlands modernis me. Ook daarvoor is in Nederland 1913 plaats ingeruimd. Frans Halsmuseum in Vleeshal Vishal, Grote Markt, Haarlem. Open: ma t/m za van 11 tot 17 uur, zondag 13 tot 17 uur. Van 21 november t/m 15 ja nuari. Catalogus: Nederland 1913, een reconstructie van het culturele leven. Onder redactie van Jan de Vries, die ook de werkgroep voor deze expositie leidde. Geïllustreerd, diverse auteurs. Uitgeverij Meulenhoff/Landshoff, prijs f 49,50. DEN HAAG (ANP) - Het Russische Bolsjoi Ballet op IJs treedt dins dagavond 6 december voor het eerst buiten de Sovjetunie op met een voorstelling in de Uithof in Den Haag. Artistiek ontwerper van de produktie is Igor Bodrin. Tal van beroemde ijsdanseressen en - dansers maken deel uit van het ge zelschap. Daarbij is ook Natalia Be- stemianova, die dit jaar op de Olympische winterspelen in Cal gary een gouden medaille verover de. In Den Haag worden de twee vol gende dagen ook voorstellingen gegeven. Daarna gaat de groep voor series voorstellingen naar Ko penhagen, Kassei en Genève om op 23, 24 en 25 december in De Maaspoort in Den Bosch op te tre den. Na aansluitende voorstellin gen in Wenen, Linz, Innsbruck en Mannheim zijn de ijsdansers van 18 tot en met 21 januari in de Jaap Edenhal in Amsterdam. Vervol gens zijn ze in Frankfurt, en op 25 en 26 januari in Thialf in Heeren veen. Daarna zetten ze hun tournee voort in Hamburg. Tot de bekende solisten behoren behalve Bestemianova, die vele malen wereld- en Europees kam pioene was, ook Oleg Vasiliev en Elena Valova die beiden in 1984 goud wonnen en dit jaar in Calgary zilver. Orinoco flow - Enya Wee rule - Wee Papa Girl Rappers Teardrops - Womack Womack Big fun - Inner City Kiss - The Art of Noise Tom Jones Smooth criminal - Mi chael Jackson Till I loved you - B. Strei sand D. Johnson Don't worry be happy - Bobby McFerrin i Never trust a stranger - Kim Wilde 1 Stand up for your love rights - Yazz Indestructible - Four Tops i Twist and shout Salt'n' Pepa i Love house - Samantha Fox i As long as you follow - Fleetwood Mac i Life's just a ball game - Womack Womack i Zijn het je ogen - Koos Albers i Take a look - Level 42 i Tears run rings - Marc Almond i Adieu cherie - Annie Schilder Think (about it) - Lynn Collins I Kissing a fool - George Michael Jack tothe sound of - Hithouse Wheels on fire-BZN Handle with care - Traveling Wilburys Twist in my sobriety - Tanita Tikaram Mannish boy - Muddy Waters Don't worry be happy - Johnny Camaro TBM mix - Sample Syn dicate Two hearts - Phil Collins Lovely day '88 remix - Bill Withers The dream - The Nits Put a little - Annie Len nox Al Green Desire - U2 The party - Kraze The way to your heart - Soulsister Vanmorgen vloog ze nog - Tsjechov Halt mich - Herbert Gro- nemeyer A groovy kind of love - Phil Collins Riding on a train - The Pasadenas Harvest for the world - The Christians

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 25