Gegrepen door iets ongrijpbaars
m
Benadeelde moeders
Denkwijzer
Onze taal
Raymond Moody beet zich vast in groot aantal 'bijna- dood-ervaringen'
AAikuuALr ïywbVkMüuu iyyy
EXTRA
PAGINA 35
Raymond Moody: "Een bijna-dood-ervaring is iets heel anders dan een hallucinatie". (foto Hans van ouk/GPD)
eu.
ij-
ui.
oe
DOOR JOOP VAN DER HORST
Het spoorboekje is voor veel mensen erg
moeilijk. Liever vragen ze even aan het
loket hoe laat hun trein vertrekt. Anderen
vinden de krant zo moeilijk of kunnen
moeilijk hun bed uitkomen
De ene moeilijkheid is de andere niet.
Reizigers en langslapers moeten anders
geholpen worden dan krantelezers. Wat
moeilijk is om te lezen, hangt van ver
schillende dingen af. Bijvoorbeeld of je al
iets weet van het onderwerp. Wie niets
weet van economie, zal berichten over
minister Ruding moeilijk vinden. En zelf
begrijp ik ook van de sportpagina's de
helft niet. Verder vinden de meeste men
sen een bericht over personen al gauw
begrijpelijker dan een bericht over zaken.
Ook foto's en andere plaatjes kunnen
veel verduidelijken.
Maar altijd zit 'm de moeilijkheid of de
makkelijkheid ook in het taalgebruik. Lan
ge zinnen zijn voor iedereen moeilijk. De
een haakt eerder af dan de ander, maar
ook de bollebozen hebben met lange zin
nen meer moeite dan met korte zinnen.
Hetzelfde geldt voor lange woorden. Pen
sioengerechtigde en doorstromingsrege
ling onderwijspersoneel zijn moeilijker
dan opa en dop.
Een verhaal met veel lange zinnen en
veel lange woorden is voor iedereen
moeilijker dan een verhaal met korte zin
nen en korte woorden. We kunnen de ge
middelde zinslengte vaststellen en het
aantal lettergrepen per honderd woor
den. Redelijk makkelijk is een verhaal
waar de zinnen ongeveer 15 woorden
hebben. Voor woorden geldt een gemid
delde van 1,4 lettergrepen.
In stripverhalen is het taalgebruik sim
peler. Daar vinden we een gemiddelde
zinslengte van 8 of minder woorden. De
gemiddelde woordlengte is daar 1,23. In
moeilijke studieboeken vinden we zinnen
met gemiddeld wel 26 en 28 woorden. De
woorden hebben er door de bank geno
men 1.8 of meer lettergrepen.
Eenvoudig schrijven is niet gemakke
lijk. Wie denkt het beter te kunnen dan ze
het bij de krant doen. moet het maar eens
proberen. Tien tegen één dat het tegen
valt. Nederlandse kranten zijn wat dat be
treft dan ook sterk verbeterd vergeleken
bij dertig en vijftig jaar geleden. Wat ik
hier schrijf, weet elke journalist. Maar er
blijft groot verschil tussen de ene en de
andere krant.
Notoir moeilijk is de Volkskrant. Zo las
ik daar kort geleden de volgende zin. In
zijn notitie kondigt Nijpels aan dat hij bin
nenkort met een wettelijke regeling komt
die producenten verplicht om een produkt
in het 'afvalstadium' terug te nemen. Dat
zijn 26 woorden, samen 48 lettergrepen,
oftewel gemiddeld 1,84 lettergrepen.
Kortom: deze zin had in een wetenschap
pelijk boek geen gek figuur geslagen Ik
herschrijf deze zin op het niveau van een
stripverhaal: Wat moet ik met die troep?
Laat de fabriek er zelf voor zorgen! Nij
pels zegt nu dat daar een wet voor komt.
Dit zijn drie zinnen, met 6, 7 en 9 woor
den, gemiddeld 7,3. Samen zijn het 22
woorden met 25 lettergrepen, oftewel ge
middeld 1,13. Het kan dus eenvoudiger.
Maar ik moet toegeven dat de Volkskrant
het veel nauwkeuriger zegt.
Hoe staat het trouwens met dit stukje
zelf? Ik tel mijn eigen zinnen en kom op
53. Het gemiddelde aantal woorden per
zin is 10.3 Samen bevatten ze 977 letter
grepen. Mijn gemiddelde woordlengte is
nu 1,74. Maar daarvoor moest ik die lan
ge zin uit de Volkskrant meetellen. De
woorden pensioengerechtigde en door
stromingsregeling onderwijspersoneel
moet ik nu zelfs twee keer tellen.
Is dit een moeilijk stukje?
Is er leven na de dood? Raymond
Moody meent van wel, sterker nog:
hij is ervan overtuigd. In zijn boek 'De
tunnel en het licht' doet de
Amerikaanse psychiater en filosoof
verslag van onderzoek onder een
aantal mensen dat balanceerde op
het randje van leven en dood. Hun
ervaringen vertoonden opvallend
veel overeenkomsten. Moody
inventariseerde ze en gaf er een
naam aan: bijna-dood-ervaringen,
kortweg: BDE's. Sommige collega's
zien er slechts hallucinaties in,
volgens Moody en medestanders is
er werkelijk sprake van uittreden en
contacten met het opperwezen.
Raymond Moody: "Voor mezelf is er
geen twijfel meer, BDE's bestaan".
door Bart Jungmann
Van het concert des levens krijgt
niemand een program. En wat de
dood betreft: dat is voor de meesten
onder ons ook gissen. Raymond
Moody heeft niettemin alle vertrou
wen in een soort van leven na de
dood.
Voor hemzelf is het bewijs eigenlijk wel
geleverd, maar dan spreekt hij strikt pri
vé. De conclusies die Raymond Moody
na jarenlang onderzoek heeft getrokken,
wijzen in dezelfde richting. Hij sprak
honderden mensen die, met de dood
voor ogen, een kortstondige blik op het
hiernamaals hebben geworpen.
Raymond Moody inventariseerde hun
ervaringen en zette ze in 1975 op papier:
'Life after life'. Dat boek zette anderen
aan tot verder onderzoek en Moody zelf
dook ook dieper in de kwestie van de
BDE's, een afkorting van bijna-dood-er-'
varingen. Dertien jaar later borduurt de
Amerikaan verder op eigen en ander
mans onderzoek. De schriftelijke weer
gave daarvan is ook in een Nederlandse
vertaling verschenen: 'De tunnel en het
licht'.
Oogverblindend
De titel verwijst naar twee stadia in een
BDE. Zwevend op het randje van leven
en dood treedt de menselijke geest aller
eerst buiten zijn eigen lichaam. Hij reist
vervolgens door een tunnel om uit te ko
men in een wereld van oogverblindend
licht, waar hij wordt opgewacht door
overleden dierbaren en/of het opperwe-
Raymond Moody, onlangs een paar da
gen in Nederland, beseft dat het de ver
slaggever even duizelt en verplaatst zich
in diens positie. "Toen ik hiervan voor
het eerst hoorde, was mijn eerste indruk
dat het hallucinaties moesten zijn. Men
sen die de dood niet konden accepteren
of uit pure doodsangst gingen fantase
ren, zoiets dergelijks. Maar bij mijn eer
ste contacten met BDE-ers bleek al snel
dat het geen gewone hallucinaties wa
ren. Een hallucinatie is altijd vaag, een
BDE niet. Een fantasie gaat uit van het
eigen ego, waarbij je je eigen ik zorgvul
dig afschermt. Een BDE is iets heel an
ders, niet zo defensief en veel exacter.
Dat maakt het zo interessant".
Wat Moody zo enthousiast maakt voor
zijn eigen bevindingen is dat deze erva
ringen zoveel overeenkomsten vertonen.
Dp grond daarvan onderscheidt hij ne
gen vrij algemeen voorkomende ken
merken. Niet iedereen gaat door al die
stadia. Dat hangt volgens Moody in prin
cipe af van de vraag hoe lang iemand op
het randje zweeft. "Vergis je niet, sommi
gen kunnen twee uur lang klinisch dood
zijn. Die leggen dus meestal de hele weg
af'.
Hij geeft uitleg aan de hand van een
willekeurig voorbeeld: "Iemand ligt op
de operatietafel en hoort de dokter zeg
gen: deze patiënt is dood. Op dat moment
treedt hij buiten zichzelf, zijn geest stijgt
als het ware op. Hij ziet de beroering in
de operatiekamer en verbaast zich daar
over. Hij voelt zich namelijk vredig en
heeft geen pijn meer. In veel gevallen
trekt dan het eigen leven in een weids pa
norama aan hem voorbij".
Tunnel
"Vervolgens gaat onze patiënt door de
tunnel waarover we het hebben gehad.
Hij komt uit bij het licht en ontmoet daar
familieleden en het opperwezen. Dat
laatste wordt verschillend gedefinieerd.
Voor christenen is het meestal een Jezus-
figuur en moslims spreken achteraf van
Allah. Of het op die manier ook beant
woordt aan hun idee van de hemel, dat
hangt af van de vraag hoe sterk hun ge
loof daarvoor was. In elk geval hoor je
nooit spreken van engeltjes met vleu
gels. De meesten hebben het over een on
beschrijfelijke belevenis. Ons vocabulai
re schiet daarvoor kennelijk te korf'.
"Uiteindelijk krijgt de klinisch dode
patiënt te horen dat hy terug naar aarde
moet. Zijn familieleden zeggen hem dat
hij nog een plicht heeft te vervullen.
Voor de kinderen zorgen of iets derge
lijks. Anderen krijgen de keuze voorge
legd: blijven of terugkeren. Als ze kiezen
voor dat laatste is het vaak met enige te
genzin omdat alle ervaringen zo prettig
zijn".
"Voor iemand op de operatietafel valt
de terugkomst vaak samen met een elek
trische schokbehandeling, op het mo
ment dat die schijven op hun borst wor
den geplaatst. Sommigen zijn dan boos
en teleurgesteld. Dokters krijgen vaak te
horen: waarom heb je me teruggehaald?
Later verdwijnt dat gevoel, al blijven ze
wel iets van nostalgie houden. Hun bij
na-dood-ervaring wordt een bijzonder
prettige herinnering".
Moody beschouwt het verschijnsel
BDE als een uitgesproken religieuze er
varing. "Maar dat wil niet zeggen dat alle
BDE-ers gelovig zijn. Je komt ze in elke
bevolkingsgroep tegen. Atheïsten, jo
den, christenen, noem maar op. Door die
ervaring worden ze als het ware vere
nigd. Dat is voor mij een van de frappant-
ste resultaten van BDE-onderzoek. Ze
hebben daarna een aantal dingen ge
meen. Bijvoorbeeld een verhoogde staat
van spiritualiteit. Noem het een religieus
besef, maar dan op een andere manier.
Een pure katholiek zal na een BDE zijn
geloof veel oecumenischer beleven".
Ommezwaai
"Ik heb een man ontmoet die op het se
minarie zat. Hij had vastomlijnde ideeën
over het geloof. Totdat hij bij een onge
luk levensgevaarlijk gewond raakte en
daarbij een BDE had. Daarna verander
den zijn religieuze ideeën volledig. Hij
vertelde me dat God helemaal niet geïn
teresseerd was in theologie".
Vindt Moody het niet opvallend dat ie
der zijn eigen idee van het opperwezen in
een BDE bevestigd ziet? Als christenen
altijd spreken over God of Jezus, en mos
lims over Allah, dan wijst dat er toch op
dat ze hun eigen fantasie invullen? Vol
gens hem is daarvoor een logische ver
klaring te geven: "Ze gaan uit van de vi
sie die hun is aangeleerd".
De BDE zorgt volgens hem ook in het
U zult er vermoedelijk nog nooit van ge
hoord hebben, maar binnenkort zullen de
deskundigen ons om de oren slaan met
een aantal nieuwe bevolkingsgroepen,
namelijk de D1NKS, de SIKS en de NIKS.
Het zijn natuurlijk weer Amerikaanse
ontdekkingen, want de afkortingen
staan voor Double Income No Kids (twee
verdieners die alles samen kunnen opma
ken), Single Income with Kids (eenver
dieners die partner en kinderen in leven
moeten houden) en No Income with Kids
(vrijwel altijd alleenstaande vrouwen
met kinderen die van een uitkering moe
ten zien rond te komen).
Hoe lachwekkend DINKS en SIKS en
NIKS misschien ook klinken, toch gaat
het om iets heel serieus. Wat is namelijk
het geval? Uit onderzoek in de Verenigde
Staten en in Nederland blijkt dat wij op
een hele rare manier met kinderen en met
opvoeding omgaan. Vrijwel iedereen zal
het ermee eens zijn als ik zeg dat het op
voeden van kinderen tot geestelijk en li
chamelijk gezonde mensen een van de al
lerbelangrijkste taken in onze samenle
ving is.
Of we het nu leuk vinden of niet, de be
langrijkste rol in het opvoeden van kin
deren wordt door het gezin, de ouder of
ouders, ingenomen. Maar we blijken met
z'n allen bezig te zijn het ouders steeds
lastiger te maken om kinderen te krijgen,
laat staan om goed op te voeden. Finan
cieel zijn gezinnen met kinderen per ge
zinslid gemiddeld heel wat slechter af
dan gezinnen zonder kinderen. Hoe ho
ger het kindertal, hoe slechter de finan
ciële situatie. Bij twee of meer kinderen is
het inkomen per gezinslid vaak nog
maar de helft of nog minder van dat in
gezinnen zoi\der kinderen.
Daar zijn een aantal oorzaken voor. De
eerste is dat de aanwezigheid van kinde
ren vrouwen er van weerhoudt een baan
te nemen of te houden. Een tweede is dat
kinderbijslag slechts een deel dekt van de
maatschappelijk verkeer voor een om
mezwaai. Mensen die voordien niet in
anderen geïnteresseerd waren, hechten
opeens erg aan vriendschappen en rela
ties. Mensen die eerst geen boek inke
ken, krijgen een nauwelijks te stillen
honger naar kennis. Dat lijkt op het eer
ste gezicht ook zonder BDE verklaar
baar. Immers, wie aan de dood is ont
snapt, zal de jaren die hem nog resten zo
intens mogelijk willen beleven.
Moody: "Dat is waar, maar onderzoek
van een collega heeft uitgewezen dat het
toch iets anders ligt. Daarbij werden
mensen geïnterviewd die een zelfmoord
poging hadden gedaan en op het randje
hadden gebalanceerd. De ene groep had
geen BDE gehad, de andere wel. Die eer
ste groep bleef daarna zelfmoordgevoe-
lig, de tweede niet. Voor hen kreeg het le
ven weer waarde en ze kunnen bij wijze
van spreken geduldig de dood afwach
ten".
Uit het gemaakte onderscheid blijkt
dat niet iedereen per definitie een BDE
heeft in een situatie van leven of dood. In
zijn boek bespreekt Moody een onder
zoek in Californië. Daarin komen 41
mensen aan het woord die klinisch dood
of bijna dood zijn geweest. In slechts 15
gevallen was er sprake van een BDE.
Positief
'De tunnel en het licht' bevat een aantal
opvallend gedetailleerde bijna-dood-er
varingen. Uitgezonderd één geval zijn ze
allemaal positief. Van die ene ervaring,
kosten die kinderen met zich meebren
gen. Dat geldt zelfs als het gezin moet
rondkomen van alleen maar een uitke
ring. Een van de meest benadeelde groe
pen in dit opzicht zijn alleenstaande
vrouwen met kinderen, die van een mini
mum uitkering moeten rondkomen. Zij
leven vaak op of onder wat we de armoe
degrens noemen. Waarschijnlijk zijn er
minstens zo'n 100.000 vrouwen in ons
land die in zo'n positie verkeren. Van het
totale aantal kinderen groeit een steeds
groter percentage in een eenoudergezin
op. In 1980 was dat 6 procent, in 1986 10
procent en in 2005 zal dat 17 procent zijn.
In de meeste gevallen gaat het om kinde
ren van wie de ouders gescheiden zijn en
die dus vaak al de nodige problemen ach
ter de rug hebben.
Wat maakt dat wij als samenleving zo
gemakkelijk geneigd zijn te accepteren
dat volwassenen, die zo graag kinderen
willen hebben, daarvoor maar moeten
betalen met teruggang in welstand of
zelfs armoede? En wat zijn de gevolgen
daarvan op de kinderen zelf, op de toe
komstige generaties dus? Er zijn deskun
digen die vinden dat het goed is om het
verwekken van kinderen te ontmoedigen.
Op dit moment is het gemiddelde aantal
kinderen per vrouw ongeveer 1,5. Dat wil
zeggen: 25 procent beneden het niveau
dat nodig is om de bevolking op peil te
houden. Op den duur neemt die bevol
king dus af en dat is prima volgens die
deskundigen, want we hebben gewoon te
veel mensen.
In deze benadering lijkt een zekere re
delijkheid te steken, maar grondig on
derzoek heeft uitgewezen dat er niks van
klopt. Wat blijkt? Als we over de afgelo
pen 20 jaar kinderen met bejaarden ver
gelijken, dan is de levensstandaard voor
kinderen relatief gezien gedaald. Het
geld dat de overheid uitgeeft voor voor
zieningen voor kinderen is verhoudings
gewijs afgenomen, terwijl dat voor oude-
waarin een man over zijn hellegang ver
telt, zegt Moody nu: "Achteraf denk ik
dat het een delirium is geweest".
Dus zijn alle BDE's kennelijk positief.
Moody bevestigt dat. Hij heeft althans
niet anders meegemaakt. "Als weten
schapper kan ik dat niet verklaren. Als je
het mij persoonlijk vraagt zeg ik: kenne
lijk is de mens in wezen goed. Mijn
vrouw, die psychotherapeut is, heeft al
tijd gezegd: jij bent veel te idealistisch, je
denkt veel te goed over mensen. Maar op
grond van haar eigen praktijk komt ze nu
tot dezelfde conclusie".
"Persoonlijk ben ik nogal geïnteres
seerd m forensische psychiatrie. Ik ben
bijvoorbeeld in de gevangenis van Geor
gia geweest. Daar zitten gevangenen die
de vreselijkste dingen hebben gedaan.
Al die mensen waren psychisch ziek toen
ze tot hun daad kwamen. Ik heb gespro
ken met een man die lukraak had ge
schoten op een aantal buspassagiers. Hij
zei dat er stemmen in zijn hoofd zaten,
die hadden hehi daartoe gebracht. Die
man bleek in wezen een heel aardig en
goed mens te zijn. Er was alleen iets mis
in zijn brein. Volgens mij geldt dat voor
alle zware misdadigers. Bij ieder mens
overheerst het goede, daar ben ik echt
van overtuigd".
Met dezelfde positieve kijk treedt Ray
mond Moody ook zijn critici tegemoet.
Als hij in verband met hun scepsis het
woord 'oneerlijk' gebruikt, voegt hij er
meteen aan toe: "Ik wil niet zeggen dat ze
bewust oneerlijk zijn, maar wanneer ze
ren juist is toegenomen. Sterker nog: de
gezondheid van ouderen is veel sterker
gestegen dan die van kinderen.
Van 1968 tot 1980 is de gemiddelde le
vensverwachting voor iemand tussen de
75 en 79 met 4 jaar toegenomen. Voor ie
mand van i5 jaar is die toename minder
dan een jaar. Dit leidt ertoe dat de meeste
echtparen in de 'werkzame' leeftijd meer
(nog levende) ouders dan kinderen heb
ben. Politiek en sociaal worden ouderen
zo een steeds belangrijkere groep - zij heb
ben stemrecht - en dus hebben politieke
partijen steeds meer rekening met oude
ren te houden. Per saldo gaat dit ten kos
te van kinderen - die hebben immers nog
geen stemrecht - want bij een afnemend
budget moet het uit de lengte of uit de
breedte komen.
Er is nog een andere, minstens zo be
langrijke reden voor de discriminatie je
gens kinderen en degenen die voor hun
opvoeding verantwoordelijk zijn. Wij
hebben in het algemeen niet zo'n hoge pet
op van verzorgende activiteiten. Ze wor
den meestal slecht betaald, hebben een be
trekkelijk lage status en we hebben zelfs
grote moeite om ze als echt werk te zien.
Als bij verzorging een zekere techni
sche deskundigheid komt kijken - een ver
pleegster die ook injecties moet kunnen
geven of apparaten moet kunnen bedie
nen - dan valt dat nog wel mee. Maar als
het vooral om niet-technische verzorging
op mijn onderzoek reageren, moeten ze
het wel eerst serieus nemen. Als er in we
tenschappelijke artikelen kritiek wordt
uitgeoefend, blijkt dat vaak op zo weinig
gebaseerd. En als ik dan vraag hoe ze tot
hun conclusie zijn komen, zeggen ze: ik
ga uit van mijn eigen ervaring. Maar dat
is natuurlijk niet genoeg".
Ontzenuwd
In het laatste hoofdstuk van 'De tunnel
en het licht' behandelt Moody een paar
stellingen waarin het verschijnsel BDE
door anderen wordt ontzenuwd. Ze va
riëren sterk. Sommigen geven een cycli
sche uitleg aan de tunnel en het licht. Ze
zouden herinneringen oproepen aan de
geboorte, waarbij de baby vanuit het
donker in het volle licht komt en daar in
de regel allerhartelijkst wordt ontvan
gen. Het klinkt aardig, zegt Moody, maar
het klopt niet. "Zelfs als klein kind kun
je je eigen geboorte al niet meer herinne-
Een andere poging om Moody's over-,
tuiging aan het wankelen te brengen lijkt
steekhoudender. Omdat het hart niet
meer klopt ontstaat een tekort aan zuur
stof in de hersenen. Daardoor komen
stoffen vrij die ongeveer dezelfde wer
king hebben als opium. De BDE is vol
gens die theorie vergelijkbaar met drugs
gebruik. Ook daarin zou Moody zich
kunnen vinden, ware het niet dat die uit
leg op één BDE-aspect stukloopt: dat
van het uittreden. "Daar weet de weten
schap geen raad mee. Dat blijft onver
klaarbaar", zegt hij.
'De tunnel en het licht' staat vol sterke
staaltjes van uittreding. Hij voegt er nog
eentje aan toe: "Maria, een jong meisje,
zweefde tijdens een operatie tussen le
ven en dood. Ze kwam onverwacht weer
bij en greep de dokter beet. Ze zei: waar
om heb je me teruggehaald? Ik wil niet te
rug. Maria vertelde dat ze buiten haar li
chaam was getreden, naar een andere
verdieping in het ziekenhuis was ge
weest en op het dak een oude schoen had
zien liggen. Ze vroeg de dokter te gaan
kijken. Die moest half uit het raam han
gen om iets te kunnen zien: en inder
daad, daar lag een oude schoen".
Sceptici zullen dat bewijs niet als wet
tig en overtuigend accepteren. Moody:
"Het enige datje zou kunnen doen is een
elektrocardiogram bevestigen bij een pa
tiënt die klinisch dood is. Maar daarmee
kom je in het gedrang met de primaire
taak van de medische wetenschap. Je
zou dan mensen in de weg lopen die juist
van alles aan het doen zijn om dat leven
te redden. Dat kan dus niet".
Subjectief
"Eerlijk gezegd zit ik er niet zo mee dat
het bewijs op die manier anekdotisch
blijft. Om een viertal feiten kun je toch
niet heen: er zit een bepaald patroon in
de BDE's. Onderzoek heeft uitgewezen
dat opvallend veel mensen BDE's heb
ben gehad (een landelijk onderzoek in de
VS noemt een aantal van acht miljoen,
red.). De ervaringen hebben niets te ma
ken met de aard van de ziekte of het soort
ongeval. En ze staan los van cultuur of
geloof'.
"Voor de rest blijft het toch een subjec
tief iets. Het is mijn idee tegenover dat
van een ander. Voor mezelf is er geen
twijfel meer, BDE's bestaan. En ik kan
alleen maar vaststellen dat een groeiend
aantal andere wetenschappers dezelfde
overtuiging heeft".
Daarom is deze Europese reis Ray
mond Moody ook zo goed bevallen.
"Overal waar je komt ontmoet je gelijk
gestemden. Collega's met dezelfde intel
lectuele, afstandelijke achtergrond als
ik. Allemaal gegrepen door iets ongrijp
baars".
'De tunnel en het licht'; Raymond Moody;
uitg. Bruna; 24,90.
gaat, en opvoeding van kinderen is dat
grotendeels, dan is de waardering maal-
schapelijk gezien buitengewoon laag.
Die tendens neemt toe.
De verklaring daarvoor ligt in het feit
dat de meeste gezinnen hoogstens 1 a 2
kinderen hebben, die in leeftijd dicht bij
elkaar liggen. In hun gezin krijgen kin
deren dus vrijwel nooit meer de kans om
te leren omgaan met (laat staan deel te
nemen aan de verzorging van) baby
broertjes en -zusjes. Op school leren ze dat
natuurlijk evenmin, en in hun relaties
vaak ook niet of heel laat. Veel mensen lo
pen al 30 jaar of langer op deze wereld
rond voordat ze ooit geconfronteerd wor
den met de verantwoordelijkheid om min
of meer onbaatzuchtig te moeten zorgen
voor een ander levend wezen dat volledig
afhankelijk van hen is.
De invloed die dat heeft op hun levens
instelling en hun houding ten opzichte
van kinderen in het algemeen, is overal
om ons heen waarneembaar. Veel vol
wassenen zonder kinderen richten hun
huis zo in dat je niet zonder een onbetaal
bare schadeclaim of een uitgebreide WA-
verzekering daar op bezoek kan gaan, en
dus blijven veel ouders maar weg.
Straten in steden en zelfs nieuwe woon
wijken zijn voor kinderen vaak geestdo
dend - ze kunnen er niet goed spelen en
in ieder geval levensgevaarlijk vanwege
het verkeer.
In veel restaurants kunnen jonge kin
deren niet meeëten omdat er geen ge
schikt meubilair voor hen is. Als dat er
wel is, zijn meestal het tafelgerei en de be
diening niet op kinderen ingesteld. Jonge
obers en oberinnen leggen zonder
schaamte mensen en vorken voor 2- of 3-
jarigen neer en geven ze glazen op dunne
poten om om te gooien, zodat de ouders
het leeuwedeel van de maaltijd met een
nat tafelkleed en een druipend zondags
pak moeten verorberen.
Een toppunt van kind- of eerder nog
oudervijandigheid zijn supermarkten.
Ze stallen al hun gezondheidsbedreigen
de snoepgoed bij de onontkoombare kas
sa uit. Als ouder kom je daar zonder ze
nuwaanval, tractor of extra uitgaven
meestal niet langs.
Bedroevend is ook de manier waarop
scholen ouders vaak behandelen. Men
gaat er eenvoudig van uit dat er altijd
een ouder - meestal moeder - beschik
baar is, en zien er dus vaak geen been in
om een vrije dag of middag pas een week
of zelfs een paar dagen van te voren aan
te kondigen. Het meest wrange daarbij is
misschien wel dat veel werknemers in het
Onderwijs (trouwens niet alleen daar)
hun baan danken aan het bestaan van
kinderen, die ze zelf niet zouden willen
hebben. En de vrouwen, die de kinderen
wel willen hebben, hebben juist daaraan
te danken dat ze geen loon (kunnen) heb
ben.
Voor die vrouwen zijn de kansen op een
baan als de kinderen groot genoeg of het
huis uit zijn natuurlijk ook niet gunstig.
Want als je op 35ste of 40ste aan een be
roepsleven wilt beginnen, blijkt dat nie
mand in de samenleving op je zit te
wachten. Mijn suggestie voor verdelende
rechtvaardigheid is daarom: geef full-ti
me moeders voor ieder jaar dat ze als zo
danig gewerkt hebben een aantal bonus-
punten. Op het moment dat hun moeder-
baan overbodig is geworden, kunnen ze
de punten inleveren voor een bepaalde
periode gratis (her)scholing en een be
paald aantal jaren recht op betaald
werk. Zo krijgt het moederschap mis
schien weer toekomst.
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
