Pretentieus stadhuisplan
splijt politiek Den Haag
Ook aap zoent ruzie af
Achtergrond
Sprookje wordt nachtmerrie voor wethouder
Kruis was struikelblok om in kerk te spreken
PAGINA 2
VRIJDAG 18 NOVEMBER 1988
Frans de Waal
met de door hem
geobserveerde
ch im panseekolo-
nie in Burgers
Dienenpark op
de achtergrond:
"Je vraagt je af
waarom weten
schappers altijd
agressief gedrag
onderzoeken en
niet kijken naar
de verzoening".
(foto ANP)
Frans de Waal zocht naar verwantschap met mens
Wethouder Adri Duivesteijn: ge
dreven. (foto GPD)
Duivesteijn wil van Den Haag
weer een stad van internationale al
lure maken, waarin de binnenstad
als uitgaansgebied een centrale rol
speelt. Een aantal plannen is al ge
realiseerd. Er staan een internatio
naal hotel en een nieuw muziek- en
danstheater, waar het Residentie
orkest en het Nederlands Dans
Theater onderdak hebben gekre
gen. De Nieuwe Kerk is geschikt
gemaakt voor andere vormen van
cultuuruitingen. Het geheel moet
worden gecompleteerd door de
bouw van een stadhuis/bibliotheek
en een nieuw theater voor toneel
voorstellingen.
Ambitie
De ambitie van Duivesteijn kende
in de aanloopfase geen grenzen.
Het nieuwe stadhuis zou door een
internationaal vermaarde architect
moeten worden gebouwd. Er werd
een prijsvraag uitgeschreven,
waaraan naast de Rotterdammers
Boot en Koolhaas vier buitenlan
ders mochten deelnemen. Duives
teijn slaagde er zelfs in de wereld
beroemde Amerikaan Richard
Meier te strikken een ontwerp te
maken. En voor de plek van het ou
de stadhuis, dat zou moeten wor
den gesloopt om duizend nieuwe
woningen te bouwen, had Duives
teijn de eveneens vermaarde
Spaanse architect Ricardo Bofill
aangetrokken.
Om die internationale allure zat
de doorgaans nuchtere Hagenaars
niet echt te springen. Uit een en
quête van de Haagsche Courant
bleek dat 83 procent van de inwo
ners geen heil zag in een nieuw
stadhuis. De gemeente-ambtena
ren spraken zich uit tegen de bouw.
De dure namen gaven bovendien
voeding aan de geruchten, dat het
stadhuis onbetaalbaar zou worden.
Maar Duivesteijn was toen al be
zeten van het idee, dat Den Haag al
lerlei internationaal vermaarde ar
chitecten in huis zou kunnen krij
gen. Vooral de uitstraling van Ri
chard Meier, die in de VS het im
mense Payl Getty Centre bouwt en
onlangs in Londen met een inter
nationale prijs werd bekroond,
moet het ego van Duivesteijn heb
ben gestreeld. Dat een onafhanke
lijke jury niettemin koos voor het
ontwerp van de Rotterdammer
Rem Koolhaas, mocht hem niet de
ren. De gemeenteraad zou volgens
afspraak het laatste woord hebben.
Duivesteijn was op geen enkele
manier gebonden aan het advies
van de jury. Bovendien had het pu
bliek ook mogen kiezen. De voor
keur van de Hagenaars ging uit
naar die andere Rotterdammer
Boot, op de hielen gevolgd door
Meier.
Volkswijk
Uit die tijd dateert de ruzie tussen
Duivesteijn en zijn partijgenoot ir.
Gerard van Otterloo, wethouder
van financiën. De twee kunnen
niet met elkaar opschieten. Ze ver
tegenwoordigen twee richtingen
binnen de fractie van de PvdA. Van
Otterloo, met aan zijn zijde wet
houder Martini van economische
en sociale zaken, is een exponent
van de intellectuele stroming.
Duivesteijn is veel meer de ge
drevenjongen uit de volkswijk, die
zich met hart en ziel kan storten op
de verwezenlijking van zijn ideaal,
in dit geval het stadhuis. Het is een
publiek geheim dat Van Otterloo
veel meer zag in het ontwerp van
Koolhaas, terwijl Duivesteijn ly
risch was over Richard Meier. Het
gemeentebestuur slaagde er daar
door niet in een keuze te maken. De
raad besliste vorig jaar in het voor
deel van de Amerikaan.
Sindsdien is er sprake van lijde
lijk verzet van de kant van Van Ot
terloo. De wethouder van financiën
laat regelmatig verstek gaan als in
het college de voortgang van de
stadhuisplannen wordt besproken.
Zijn aanwezigheid is van primair
belang, omdat de problemen zich
vooral op financieel gebied afspe
len.
Toen onlangs een geheime noti
tie over de financiering van het
stadhuis uitlekte en het college in
spoedvergadering bijeenkwam,
ontbrak Van Otterloo opnieuw.
Voor Duivesteijn was toen de maat
vol. Hij diende een klacht in tegen
Van Otterloo bij het gewest van de
PvdA. Onder leiding van fractie
voorzitter Noordanus vond een ge
sprek plaats tussen de twee kibbe
lende wethouders, maar dat heeft
de lucht niet echt gezuiverd. Er is
eerder sprake van een afgedwon
gen wapenstilstand, in afwachting
van de volgende confrontatie.
Onzeker
Die zal er zeker komen, want Dui
vesteijn zit tot aan zijn nek in de
problemen. De financiële haalbaar
heid van het nieuwe stadhuis is
zeer onzeker. Onderhandelingen
met het ABP, waarvan de gemeen
te het stadhuis wil huren, lijken
niet erg voorspoedig te verlopen.
De Haagsche Courant legde on
langs de hand op een concept-over
eenkomst, waaruit zou blijken dat
de huur beduidend meer zou be
dragen dan de 22,5 miljoen gulden
per jaar die de gemeenteraad er
voor over heeft. Duivesteijn was
ziedend. Hij ontkende het bestaan
van de notitie niet, maar stelde wel
dat de inhoud ervan inmiddels was
achterhaald.
De gemeenteraad heeft aan de
bouw van het nieuwe stadhuis zeer
scherpe financiële grenzen gesteld.
Bij koop mag het gebouw niet
meer dan 320 miljoen gulden kos
ten, wat overeenkomt met een be
drag van 22,5 miljoen bij huur. Het
is duidelijk dat de gemeenteraad
een overschrijding van dat bedrag
niet zal accepteren. Duivesteijn
weigert te zeggen of hij in staat is
binnen die grenzen te blijven. Zijn
regelmatige gang naar de Verenig
de Staten, de wethouder reist met
een gemiddelde van een keer per
twee maanden naar New York voor
overleg met Richard Meier, geeft
aan dat de bouwplannen bij voort
during moeten worden herzien.
In oktober had de gemeenteraad
een definitief voorstel moeten krij
gen. Het uitstel, in ieder geval tot
het einde van deze maand, geeft
een beeld van de moeilijkheden die
Duivesteijn heeft bij het vaststel
len van een aanvaardbaar finan
cieel plaatje. Het aantal tegenstan
ders van het stadhuis neemt, naar
mate het uitstel langer duurt, ge
staag toe.
verscheen van De Waal 'Chim
pansee Politiek: Macht en Seks
bij Mensapen'.
In de parallellen tussen
mensaap en mens, die De Waal in
zijn boek trekt, noemt hij onder
andere de reacties op overbevol
king. "Apen, die bij elkaar in een
te kleine kooi worden geplaatst,
gaan elkaar negeren. Dat is te
vergelijken met metropassa
giers, die uit het raam het duister
in staren om oogcontact uit de
weg te gaan".
Agressief gedrag
Om het gedrag van apen te on
derzoeken, maakte De waal ja
renlang studie van de chimpan
see-kolonie van Burgers' dieren
park en, vanaf 1981, van apen in
het Wisconsin Primate Center in
het Amerikaanse Madison, waar
hij intussen is begonnen aan een
nieuw onderzoek, dat zich richt
op de sociale ontwikkeling van
jonge apen. Hij richtte zich voor
al op het verzoeningsmechanis
me bij mensapen. Bij de uitrei
king van zijn boek merkte hij op,
dat de wetenschap zich met be
trekking tot de menselijke soort
tot op heden uitsluitend heeft be
ziggehouden met de bestudering
van agressief gedrag en nog nau
welijks met verzoeningsgedrag.
"Alleen therapeuten werken in
de relatiesfeer met dat soort me
chanismen", aldus De Waal. Hij
riep de wetenschap dan ook op
zich in het vervolg meer te rich
ten op het verschijnsel van ver
zoening in plaats van op agressie.
Of zoals hij in zijn boek schrijft:
"Branden breken uit, maar
doven ook weer. Dit ligt zo voor
de hand, dat je je afvraagt waar
om onderzoekers, die zich bezig
houden met agressie - een sociaal
soort van brand - geen enkele
aandacht voor dit tweede punt
hebben getoond".
In de parallellen tussen
mensaap en mens, die De Waal in
zijn boek trekt, noemt hij onder
andere de reacties op overbevol
king. „Apen, die bij elkaar in een
te kleine kooi worden geplaatst,
gaan elkaar negeren. Dat is te
vergelijken met metropassa
giers, die uit het raam het duister
in staren om oogcontact uit de
weg te gaan".
Ontgroening
Ook signaleert hij overeenkom
sten tussen apen en mensen als
agressie wordt gebruikt om ver
bintenissen aan te gaan. Zo bij
ten sommige apen om de een
heid in de groep te bewaren
vrouwtjes in de nek, waarna ie
dereen zich weer bij de groep
voegt. "Misschien zijn ontgroe
ningsrituelen wel het beste voor
beeld. Als eerstejaars-student
onderging ik zelf alle grappen en
vernederingen, die voor de toela
ting van de broederschap nodig
werden geacht", schrijft De
Waal.
DEN HAAG - De spanning stijgt, de irritaties groeien en de ruzies
nemen toe. De sfeer in het college van burgemeester en wethouders
van Den Haag is gedaald tot het nulpunt. Wethouders van gelijke
kleur nagelen elkaar in het openbaar aan de schandpaal en
oppositiepartijen geven geen cent meer voor de overlevingskansen
van het linkse college. En dat allemaal omdat Den Haag behoefte
heeft aan een nieuw stadhuis. Nog deze maand moet het
gemeentebestuur de knoop definitief doorhakken en een voorstel op
tafel leggen over de financiële haalbaarheid van de plannen.
door
Jos Heymans
De verantwoordelijke wethouder
Adri Duivesteijn (PvdA) heeft zijn
politieke lot gebonden aan zijn am
bitieuze stadhuisplan, dat re^ds in
de kiem sterke associaties oproept
met de Amsterdamse Stopera-af
faire. Duivesteijn wringt zich in al
lerlei bochten om het financiële
plaatje rond te krijgen. Want vorig
jaar heeft de gemeenteraad welis
waar voorlopig groen licht gegeven
aan de bouw van het stadhuis; het
nieuwe complex mag geen dubbel
tje meer kosten dan 320 miljoen
gulden. En dat lijkt alleen haalbaar
als de wethouder de oorspronkelij
ke plannen sterk versobert. Of het
stadhuis dan nog voldoet aan de ei
sen van deze tijd, wordt echter al
om betwijfeld.
Het nieuwe stadhuis annex bi
bliotheek, dat een plaats moet krij
gen in het hartje van de stad (het
Spuikwartier vlakbij de Tweede
Kamer), hangt de wethouder als
een molensteen om de nek. Wat
eens was begonnen als een alom
bejubeld initiatief dreigt Duives
teijn nu z'n loopbaan te kosten. De
eens zo geadoreerde vroegere ac
tievoerder uit de Schilderswijk -de
tot voor kort meest verpauperde
volkswijk van Den Haag- heeft niet
alleen ruzie met zijn politieke
vrienden maar raakt bovendien
vervreemd van zijn achterban.
Allure
Het sprookje dat meer en meer een
nachtmerrie wordt, begon na de
gemeenteraadsverkiezingen van
1986. CDA en WD, die samen met
de PvdA de stad haddén bestuurd,
moesten met lede ogen aanzien dat
de socialisten een coalitie vormden
met D66 en Links Den Haag
(PPR/PSP/CPN). De hofstad werd
voortaan door links bestuurd, zij
het met een minimale meerderheid
van één zetel (23 voor links en 22
voor rechts). Wie vreesde dat de
stad onbestuurbaar werd, kreeg op
voorhand geen gelijk. Integendeel,
het nieuwe college begon heel am
bitieus, bedacht tientallen plannen
om Den Haag nieuwe allure te ge-
De gemeenteraad had drie maan
den eerder besloten het oude stad
huis uit te breiden. Contracten wa
ren gesloten met architect Eller-
man, die in het najaar zou starten
met het bouwrijp maken van de
grond. Alles was gereed voor de
uitvoering, toen Adri Duivesteijn
drie weken na de installatie van het
nieuwe college besloot het plan
niet uit te voeren. Een heel nieuw
stadhuis op een andere plek, meer
in het centrum van de stad, zou
Den Haag veel meer élan geven.
Bovendien, zo vond de wethouder,
zou dat een eerste aanzet zijn voor
de verbetering van de zwaar ver
waarloosde binnenstad. De archi
tect werd afgekocht en het college
legde zichzelf een denkpauze van
zes maanden op.
Het ontwerp van de Amerikaanse architect Richard Meier, dat Den
Haag allure moet geven. (foto gemeente Den Haag)
ARNHEM - Het plezierige van
ruzie maken is de verzoening.
Dat heeft de mens niet van een
vreemde, want de aap kan er ook
wat van. De bioloog Frans de
Waal komt na een zevenjarige
studie tot de slotsom dat apen
zichzelf tegen 'oververhitting'
beschermen door tijdig te ver
zoenen. De aap gebruikt daarbij
net als de mens ingebouwde me
chanismen als glimlachen, de
hand uitsteken, omheizen, zoe
nen of seks.
door
Rob Hirdes
De Waal kwam tijdens zijn stu
die tot de conclusie dat voor
mensen hetzelfde geldt als voor
apen. Hij wijst er dan ook op dat
wetenschappers niet alleen naar
agressief gedrag moeten kijken,
maar ook naar de verzoening die
daarbij hoort. De bioloog gaat zo
ver dat hij conclusies trekt met
betrekking tot de kansen op vre
de.
Hij heeft ze vastgelegd in het
boek 'Verzoening. Vrede stich
ten onder apen en mensen', dat
deze week in Burgers' dieren
park ten doop werd gehouden.
Daarin legt hij opmerkelijke ver
banden tussen het het gedrag
van vier soorten mensapen en
het menselijk gedrag. Eerder
"De joodse dissident Josip Be-
gun is door zeer orthodoxe men
sen ingepakt. Opperrabbijn
Meijer Just uit Amsterdam heeft
hem op Schiphol al bij het vlieg
tuig opgewacht en hem direct
onder druk gezet om op zijn tour
nee door Nederland niet in ker
ken te spreken. Ik vind dat zeer
kwalijk".
Dat zei Pee Koelewijn van de
organisatie 'Christenen voor Is
raël' in een reactie op de weige
ring van Begun afgelopen maan
dag om in de gereformeerde kerk
van Gorcum te spreken. Het gro
te kruis dat daar hangt bleek het
struikelblok te zijn.
Begun had zich eerst laten
overhalen om niet meer in kerk
gebouwen te spreken. Dankzij
bemiddeling van joodse vrien
den kon Koelewijn hem brengen
tot herziening van dat standpunt.
Dinsdagavond sprak hij wel in
een kerk in Katwijk aan Zee.
Opperrabbijn Meijer Just was
niet voor commentaar bereik
baar. Wel werd namens het op
perrabbinaat meegedeeld dat or
thodoxe joden niet spreken in
kerken met beelden en cruci
fixen. Voor andere kerken be
staan geen bezwaren. Over druk
op Begun was het opperrabbi
naat niets bekend.
'Heel min'
opgeroepen alles te doen om een
eind te maken aan de 'grote scha
de' die de Acht Mei-beweging de
Rooms-Katholieke Kerk berok
kent. Hij vindt het 'heel min', dat
de beweging elk jaar 'met veel
bombarie' de bisschoppen uitno
digt voor haar landelijke mani
festatie, maar dat nog nooit een
bisschop de kans heeft gekregen
het woord te voeren, "al was het
maar vijf minuten".
De dekens hadden Bomers om
een toelichting gevraagd op het
interview met het ANP van be
gin oktober, waarin hij felle kri
tiek op 'Acht Mei' leverde. De
bisschop vroeg zich in dat ge
sprek af waarom de beweging
niet ophoudt met polariseren.
Voor de laatste manifestatie in
Utrecht was opnieuw gekozen
voor het tafelgebed 'Gij die
weet', dat voor de bisschoppen
onaanvaardbaar is. "Wat bete*
kent het dan nog", vroeg Bo
mers, "dat je de leiding van de
bisschoppen aanvaardt? Dat is
toch pure theorie geworden".
In de brief aan de dekens uit
bisschop Bomers ophieuw zijn
bezwaren tegen het tafelgebed.
Ook wijst hij op de toelating van
de organisatie van rk homo
seksuelen 'Dignity Nederland'
tot de beweging. "Dat gebeurde
ondanks bezwaren van de bis
schoppen".
De houding van de beweging
tegenover de bisschoppen blijkt,
volgens Bomers, ook uit de ma
nier waarop ze met de bisschop
pen omgaat bij haar manifesta
ties. "Natuurlijk staat het beken
de legertje journalisten, onder
wie vanzelfsprekend KRO-tele-
text, klaar om den volke kond te
doen, maar een bisschop heeft
nog nooit mogen spreken. Het
enige dat men wil is de bisschop
op het tv-scherm te kunnen op
voeren en dan te laten zien dat
die zijn mond niet opendoet bij
alles wat niet zonder commen
taar zou mogen passeren". Bo
mers vindt, dat geen bisschop
zich voor zoveel 'pastorale mis
leiding' mag lenen..
De dekens van het bisdom
Haarlem waren woensdag bij
een, maar ze hebben Bomers'
brief niet besproken, zo deelde
deken J. C. Suidgeest van Am
sterdam desgevraagd mee. Zo
lang de brief niet in de vergade
ring van dekens aan de orde is
geweest, onthoudt hij zich van
commentaar.
Beleggingsfonds. Er zijn
plannen voor de oprichting van
een alternatief beleggingsfonds,
dat niet investeert in bedrijven
bijvoorbeeld met belangen in
Zuidafrika en wapenindustrie
ën. Dat meldt het Oecumenisch
Studie- en Aktiecentrum voor
Investeringen (Osaci) in zijn jaar
verslag over 1987.
Volgens Osaci wordt de dis
cussie over 'kritisch beleggen'
belemmerd door het feit dat er
maar een paar alternatieve beleg
gingsinstellingen zijn. De ge
dachten gaan uit naar drie fond
sen: een aandelenfonds, een
fonds dat in sociale projekten be
legt, en een 'venture fund' voor
beleggingen met een groter risi-
Het fonds zal met een aantal
ethische uitgangspunten werken
(zoals geen beleggingen in
milieu-onvriendelijke bedrijven
of bedrijven met belangen in
Zuidafrika), maar vanzelfspre
kend ook financiële criteria han
teren. De besprekingen over een
nadere uitwerking zijn nog gaan
de.
Hervormde Kerk: aangeno
men naar Nijverdal J. A. Wegerif
Nieuwkoop, naar Terneuzen
voor ziekenhuispastoraat J.
Boersma Zeist.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Amersfoort voor
psychiatrisch ziekenhuis 'Zon en
Schild' kandidaat mevrouw H.
Kievit-van der Hoogen.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Eindho
ven voor het evangelisatiewerk
in Venlo en omstreken O. W.
Bouwsma, laatstelijk zendings
predikant, wonend te Rijnsburg.
Cantor
Oegstgeest. De hervormde ge
meente en gereformeerde kerk
van Oegstgeest hebben Jan Mar
ten de Vries uit Zwijndrecht aan
gesteld tot cantor en plaatsver
vangend organist. De Vries (30)
behaalde aan het Rotterdams
conservatorium diploma's voor
piano en kerkmuziek-koordirec-
tie. Ook studeerde hij orgel en
compositie.
Theo Goedhart blijft cantor-or
ganist van de Groene Kerk en
houdt de leiding van de Willi-
brord-cantorij. Jan Marten de
Vries krijgt de leiding van het
jeugdorkest en de jeugdcantorij
en van de 'cantorij-Zuid', die nog
moet worden opgericht.
Oegstgeest. De kerkeraad
van de gereformeerde kerk in
Oegstgeest besloot een beroep
uit te brengen op drs. G. J. de
Bruin uit Nieuwveen.
Leiden. Volgende maand be
staat de gereformeerde kerk aan
de Oude Vest in Leiden 100 jaar.
Er zal een kleine tentoonstellin
gen worden ingericht van dingen
die op deze kerk en haar geschie
denis betrekking hebben.
Zwammerdam. Ds. T. A. Eij-
senga zal op zondag 29 januari af
scheid nemen van de hervormde
gemeente in Zwammerdam we
gens vertrek naar Dordrecht.
Zijn bevestiging en intrede in die
stad zijn bepaald op zondag 12 fe
bruari.
Rijnsburg. Zondagmiddag 5
uur wordt in de gereformeerde
Maranathakerk in Rijnsburg een
jeugddienst gehouden waarin
ds. J. Eschbach uit Aalsmeer zal
spreken over het thema 'Twee
worden één hokken of hu
wen'. Ondertitel van de preek:
'Wat is Gods bedoeling met het
huwelijk?' In deze dienst zal een
discussie over dit onderwerp in
het kort worden gespeeld. Mede
werking verlenen 'The Revival
Singers'.
Leiden. De Amerikaanse
zanger Jimmy Lawton uit
Oklahoma geeft zondagavond
om half 8 in het Evangeliecen
trum Bethlehemskerk aan de
Lammermarkt 57 in Leiden een
country-gospelconcert. De toe
gang is vrij.
Keulen
Tegen de verwachting in is de
pauselijke nuntius (vertegen
woordiger) in de Duitse Bonds
republiek, aartsbisschop Josip
Uhac, gisteren niet naar Berlijn
gereisd. Dat deelde een woord
voerder van het rk bisdom Ber
lijn desgevraagd mee.
Uhac zou daartoe hebben be
sloten na het gesprek van woens
dag met de premiers van de deel
staten Noordrijn-Westfalen en
Rijnland-Pfalz over de benoe
ming van een nieuwe aartsbis
schop in Keulen. Hij zou in Ber
lijn aan de bisschop van deze
stad, kardinaal Joachim Meis-
ner, meedelen dat deze door de
paus was benoemd tot aartsbis
schop van Keulen.
Met de premiers van beide sta
ten is Uhac overeengekomen dat
het gesprek over de uitleg van
het concordaat van 1929 tussen
Pruisen en het Vaticaan zal wor
den voortgezet.
Het is nu onwaarschijnlijk ge
worden dat de benoeming van
een nieuwe aartsbisschop op
zeer korte termijn geschiedt. Uit
het feit dat het gesprek tussen
Uhac en de minister-presidenten
twee uur heeft geduurd, leiden
waarnemers af dat het Vaticaan
en de deelstaten de bepalingen
over de positie van het kathe
draal kapittel bij bisschopsbe
noemingen verschillend uitleg
gen.
