'Réchter te zwaar middel
in strijd tegen steunfraude'
Dukakis koos verkeerde
Reportage
Beroep op Britse overheid wapenuitvoer te verminderen
Rechtssocioloog Blankenburg hekelt fraudegevoelige wetten
DEN HAAG "Het strafrecht is een te zware wapen om fraude met
uitkeringen aan te pakken. De huidige wetgeving maakt het veel te
gemakkelijk om te frauderen. Daarom is het niet eerlijk om selectief
met het strafrecht achter de mensen aan te gaan. Steunfraude moet
alieen in de zeer hardnekkige gevallen als strafzaak berecht worden.
Alle andere fraudezaken moeten via de sociale diensten door het ad
ministratief recht beboet worden". Dat vindt dr. E. Blankenburg,
hoogleraar rechtssociologie (de wetenschap die de samenhang tussen
recht en samenleving bestudeert) aan de Vrije Universiteit van Am
sterdam.
Blankenburg had indertijd ook zitting in de commissie Roethof die
in 1986 met aanbevelingen ter voorkoming van de kleine criminaliteit
kwam. De commissie adviseerde enerzijds de regels te verminderen
en te versimpelen, en anderzijds een strengere controle uit te oefenen
op de naleving van de overgebleven regels.
Dr. E. Blankenburg: "Sociale diensten moeten fraudegevallen zelf afhandelen"(foto GPD/Roiand de Bruin)
door
Ankie Lempens
Met steunfraude is naar schatting
jaarlijks twee miljard gulden ge
moeid. Het gaat vooral om mensen
die een uitkering hebben en daar
bij zwart werken. Het ministerie
van sociale zaken heeft 400 sociale
rechercheurs in dienst gesteld om
de steunfraude op te sporen. Dat
kost jaarlijks zo'n 60 miljoen gul
den.
Wanneer iemand wordt betrapt
op het ten onrechte ontvangen van
een (te hoge) uitkering, wordt in de
regel de uitkering stopgezet of ge
halveerd en het te veel ontvangen
bedrag wordt teruggevorderd. Al
leen bij de fraudezaken waarmee
een voordeel van 10.000 gulden of
meer is verkregen, wordt nu de
rechter ingeschakeld. De fraudeur
loopt de kans een boete te krijgen
en in sommige gevallen zelfs een
gevangenisstraf, aldus de voorstel
len van het Openbaar Ministerie
vorig jaar.
Dinsdag werd bekend dat het
Openbaar Ministerie een hardere
aanpak van de steunfraude wenst.
Het heeft nieuwe richtlijnen opge
steld volgens welke fraude met uit
keringen al voor de rechter wordt
gebracht, als de fraude meer dan
vier weken heeft geduurd. Deze
richtlijnen moeten nog worden
vastgesteld door de vergadering
van procureurs-generaal van de
Nederlandse gerechtshoven. In die
vergadering wordt het vervol
gingsbeleid voor alle officieren van
justitie in Nederland vastgesteld.
Als dat echt de nieuwe richtlijnen
worden, zal volgens Blankenburg
praktisch iedere steunfraude-zaak
voor de strafrechter gaan dienen.
File
Blankenburg voorspelt dat deze
nieuwe richtlijnen tot een file bij
het Openbaar Ministerie zullen lei
den. Het justitiële apparaat is vol
gens hem nu al overbelast. Eerder
deze week sprak de Amsterdamse
officier van justitie mr. L. de Wit
zich hier ook al over uit. Volgens
hem worden steeds meer zaken
niet vervolgd, omdat het Openbaar
Ministerie en de rechters niet meer
in staat zijn om de stroom proces
sen-verbaal die de sociale recher
cheurs opmaken, te verwerken.
"Wanneer je de mogelijkheden
bij de opsporing uitbreidt, maar bij
de vervolging weer beperkt, dan
zijn de verhoudingen natuurlijk
zoek. Het aantal sociale recher
cheurs is gestegen, terwijl justitie
minder mogelijkheden heeft ge
kregen. Een uitbreiding van de mo
gelijkheden moet aan beide kanten
geschieden, anders raakt het even
wicht van de rechtsbescherming
uit balans", zegt Blankenburg.
Volgens Blankenburg moeten de
sociale diensten de straffen bepa
len voor steunfraude. "De regelge
ving rond de uitkeringen biedt de
mogelijkheid van fraude. Men
moet geen regels maken die men
zelf niet kan uitvoeren. De regels
moeten strikter worden, zodat de
mogelijkheid tot het plegen van
fraude minimaal wordt. Ook moet
er een betere controle op worden
uitgeoefend, niet achteraf maar
vooraf. Alleen de fraudezaken die
stelselmatig zijn opgezet, moeten
nog bij de strafrechter terecht ko-
Blankenburg vindt het verder
een goed idee om sommige veel
voorkomende vormen van zwart
werk belastingvrij te maken. Hij
denkt dan aan huishoudelijk werk
en ander werk waarbij het bijna
voor de hand ligt om het niet aan de
belastingdienst op te geven. Het
belastingvrij maken van dit werk
zou het aantal steunfraudes ver
minderen, denkt de hoogleraar.
Afbraak rechtshulp
De hoogleraar vreest dat bezuini
gingen op Justitie leiden tot een af
braak van de Nederlandse rechts
hulp. Blankenburg: "Het is niet lo
gisch om bij alle departementen
gelijkmatig te bezuinigen. Neder
land loopt voorop wat de rechts
hulp betreft, wij hebben het beste
stelsel van toevoegingen, geld dat
Justitie bijlegt op de kosten van
een advocaat wanneer een ver
dachte deze zelf niet kan betalen.
Door bezuinigingen of het niet uit
breiden van het justitiële apparaat
terwijl de opsporingsmogelijkhe
den wel toenemen, zal dit toevoe
gingsstelsel worden afgebroken,
en daarmee dus de rechtsbescher
ming. Dat is een slechte zaak".
In 1983 werd in Nederland de
transactiebevoegdheid van officie
ren van justitie ingevoerd. Die
houdt in dat bij sommige gevallen
van fraude en andere criminaliteit
de officier van justitie de verdachte
kan aanbieden om de zaak met een
schikking af te doen. Wanneer men
dan een bepaald geldbedrag be
taald, komt het niet tot een rechts
zaak.
In Nederland wordt in toene
mende mate gebruik gemaakt van
deze transactiebevoegdheid. Het
wordt toegepast bij de zogenaamde
gevallen van kleine criminaliteit
als winkeldiefstal en bij de grote
fraudezaken op het gebid van be
lastingen en milieu, waarbij de
schuldvraag moeilijk is vast te stel
len. Het proces kan op die wijze ge
woon worden afgekocht.
"De Nederlandse politie stuit op
vele belemmeringen bij haar op-
sporings- en arrestatiewerk. En
wat dat betreft kan de transactiebe
voegdheid een uitkomst bieden.
Wanneer het zo goed als zeker is
dat een verdachte het hem te laste
gelegde strafbare feit heeft ge
pleegd, maar het bewijs daarvoor
door allerlei belemmeringen voor
de politie niet is te leveren, kan
hem een transactie worden aange
boden", schetst Blankenburg de
gang van zaken.
"Vaak zal zo'n verdachte die
kans aangrijpen omdat een proces
negatieve publiciteit veroorzaakt,
en hijzelf ook wel weet dat hij
schuldig is. Door het betalen van
een geldbedrag, vaak zeer hoge be
dragen, is de verdachte dan toch
beboet. Bovendien is het gunstig
dat de rechter wordt ontlast", vindt
Blankenburg.
Er zit echter ook een gevaarlijke
kant aan het gebruik maken van de
transactiebevoegdheid, meent de
hoogleraar: "Er kan misbruik van
worden gemaakt. Onschuldigen
kunnen min of meer worden ge
dwongen tot het betalen van het
transactie-bedrag, omdat hun
wordt voorgehouden dat men an
ders nog een aantal dagen langer in
voorarrest zit. Zet iemand maar
eens week vast, schuldig of on
schuldig, voor vrijlating heeft hij of
zij dan wel wat over. Het kan dan
een vorm van chantage worden".
"Het is daarom heel belangrijk
dat een verdachte in de voorproce
dure wordt bijgestaan door een ad
vocaat. Enerzijds wordt dus de
rechter ontlast, maar anderzijds
verschuift het probleem zich naar
de voorprocedure: daar moet extra
rechtsbescherming worden gege-
Blankenburg geeft toe dat voor
het bieden van een betere rechts
bescherming tijdens de voorproce
dure extra geld kost. Er moeten im
mers meer advocaten in dienst
worden genomen. "Dat lijkt me
geen probleem. De universiteiten
leveren duizenden afgestudeerden
die staan te trappelen om te begin
nen. En wat is geld? Vergeleken
met landen als West-Duitsland en
België is Justitie bij ons heel goed
koop. Justitie is in Nederland veel
te zuinig: er moet meer worden ge
ïnvesteerd", aldus de hoogleraar.
Tony Sell war/, gevreesd mediabewerker in de VS:
vernieuwingen en was jong en en
thousiast. Ik vond de spot gewoon
erg dicht bij de werkelijkheid
staan. In die tijd waren we ook alle
maal bang voor de bom. De tijd
heeft bewezen dat ik goed ben be
zig geweest, maar ook veel mensen
heb laten schrikken. In totaal heb
ik zeven spots voor Johnson ge
maakt, maar de Daisy-commercial
heeft geschiedenis geschreven."
Schwartz wordt in The States ge
zien als de mediabewerker bij uit
stek. "Dat komt omdat ik al eerste
in dit land heb laten zien dat tv-
spots anders in elkaar moeten zit
ten dan gedrukte reclame. Het me
dium televisie is zo snel en zo di
rect, voornamelijk door het gespro
ken woord en de emotie die je daar
in kunt leggen, dat het gek is als je
daar geen gebruik van maakt. Ik
ben van jongs af aan al een geluids
fanaat geweest en zag mijn kans
schoon om die hobby in tv-spots te
verwerken."
De Johnson Daisy-spot zorgde
ervoor dat de naam Tony Schwartz
al snel bekend werd in politieke
kringen. "Kort na de uitzending
werd ik gebeld door de belangrijk
ste politieke adviseur van de De
mocraten in de Verenigde Staten.
Sinds die tijd heb ik 450 politieke
spots voor de Democraten ge
maakt. Mijn kracht is, denk ik, eer
lijk en direct te zijn. Je moet onder
werpen aansnijden die elke door
snee Amerikaan begrijpt en vooral
niet met modder gooien naar de po
litieke opponent".
"Ik vind het ook vreselijk te moe
ten constateren dat de politieke re
clames de laatste jaren en ook tij
dens de afgelopen maanden, zo
hard en vaak oneerlijk zijn. Daar
mee overtuig je de kiezer echt niet.
Ik zou het ook weigeren om valse
voorlichting te geven. Je mag wel
op emoties inspelen, maar je moet
de waarheid nooit geweld aan
doen."
Tony Schwartz is ervan overtuigd
dat Dukakis de verkeerde reclame
mensen in dienst heeft genomen.
"Hij heeft geen politieke reclame
mensen genomen, maar algemene
reclamejongens. Dat is zijn fout ge
weest. Ik ben er honderd procent
van overtuigd dat als hij de juiste
mensen om zich heen had verza
meld dat hij had gewonnen. Hij
heeft het charisma van Kennedy,
maar heeft dat niet goed uitgebuit.
Ook met Kennedy heb ik gewerkt.
Dat was een man die openstond
voor ideeën, luisterde naar mijn ad
viezen. Door de eerlijke aanpak in
zijn tv-reclamespots won hij de
harten van de Amerikanen. Dat
had Dukakis ook kunnen hebben."
Zijn er ook opdrachten of op
drachtgevers die Schwartz zou
weigeren? "Ik weiger niets. Ik
haak alleen af als ik tegen mijn
principes zou moeten werken. Ik
zou dus ook voor de Republikei
nen kunnen werken, mits het op
mijn manier mag. Toch zou ik niet
graag voor Bush spots hebben ge
maakt, want ik vind het principieel
onjuist dat een voormalig CIA-
hoofd, nu president van de VS
wordt. Deze man heeft teveel voor
oordelen, kent teveel ins and outs
om belangrijke mensen nog recht
in het gezicht te kunnen kijken. Hij
heeft in besloten kringen verkeerd
en ik denk dat iemand die zich
daarin thuis voelt geen goede pre
sident kan zijn van een democra
tie."
Doeltreffend
Naast zijn politieke spots is Tony
Schwartz ook actief op het gebied
van 'sociale reclame'. Hij is ervan
overtuigd dat het medium televi
sie, mits goed en doeltreffend ge
bruikt, meningen beïnvloedt. Tref
fend voorbeeld daarvan is de zoge
naamde 'Guerrilla Media Tape' die
Schwartz enkele jaren geleden
heeft gemaakt.
Die vier uur durende videoband
leert activisten hoe zij gebruik
moeten maken van de media. De
belangrijkste slogan van Schwartz
is dan ook: "Gebruik nooit oude
wapens in een moderne strijd".
Schwartz zegt daarmee te doelen
op actiemiddelen als demonstra
ties, spandoeken met de hoop op
een foto in de krant of een seconde
in het journaal. "Helemaal fout. Je
moet de media gebruiken en niet
jezelf laten gebruiken. Vooral in
een land als Amerika kan dat heel
goed. Je kunt zendtijd kopen en
voor een miljoenen publiek jouw
doelstellingen kenbaar maken. Je
kunt bestuurders daardoor onder
druk zetten. Als politici dat kun
nen, kunnen burgers dat ook.".
Als vanzelf gooit Schwartz het
gesprek weer over de politieke
boeg. "De twee presidentskandida
ten hebben'zich niet verdiept in de
interesses van de kiezers. Hun
campagne was niet creatief maar
zelfs armoedig. Het enige waar de
twee kandidaten op uit waren was
om elkaar zwart te maken, maar
geen van beiden speelde in op za
ken waarover mensen zich zorgen
over maken".
"Dukakis heeft geprobeerd om
eenzelfde soort campagne te voe
ren als Reagan vorige keer deed,
Hij kwam dus bedrogen uit omdat
er een paar wezenlijke verschillen
tussen Dukakis en Reagan zijn, be
halve natuurlijk de politieke ach
tergrond. Reagan was al enorm po
pulair, heeft charisma en heel veel
geld. Dukakis is zelf niets bijzon
ders, en heeft immorele adviseurs
die zich alleen ten doel hebben ge
steld te winnen. Maar deze presi
dentsverkiezingen hadden iets be
lachelijks. Het was werkelijk kie
zen tussen de-minst slechte van de
twee. Zo erg als nu hebben we het
nog niet gehad".
NEW YORK - Michael Duka
kis had president van Amerika
kunnen worden, mits hij de
juiste reclamemakers om zich
heen had verzameld. Dat is het
standpunt van Tony Schwarz,
reclame-en mediabewerker bij
uitstek in New York. De bejaar
de Schwarz weet waarover hij
praat. Bijna alle grote politieke
mannen van de VS heeft hij'
zijn diensten verleend.
door
Frederike Contant
Zijn carrière begon in 1964 met een
tv-commercial in opdracht van
Lyndon B. Johnson. De spot
schokte de wereld: een klein meis
je speelde met een margriet en
plotseling werd dat vredige beeld
weggevaagd om plaats te maken
voor de ontploffing van een atoom
bom. Johnson sprak toen rustig de
woorden: "We moeten van elkaar
houden, of we gaan dood."
De hardheid en directheid van
die spot schokte de Amerikanen,
maar zorgde tevens voor een om
mezwaai in de politieke tv-spots.
Tony Schwarz zegt nu over die re
clame: "Nu pas begrijp ik waarom
Schwarz: Dukakis heeft het charisma van Kennedy, maar heeft dat niet die spot zo hard is aangekomen. In
goed uitgebuit (loto gpd) die tijd was ik bewust op zoek naar
De synode van de Anglicaan
se Kerk in Engeland, die deze
week bijeen is. heeft de Britse
regering opgeroepen de wa
penuitvoer terug te dringen. De
kerkvergadering vraagt de
overheid morele in plaats van
commerciële normen te hante
ren bij de verkoop van wapens,
in het bijzonder aan landen van
de Derde Wereld.
De oproep ging gepaard met
de klemmende vraag aan de re
gering zich in te zetten voor een
wereldwijd verbod op chemi
sche wapens. "De regering van
het Verenigd Koninkrijk zou
zich moeten inspannen voor een
internationale overeenkomst, op
grond waarvan effectieve maat
regelen kunnen worden geno
men tegen landen die gebruik
maken van dergelijke wapens".
Ook op het gebied van de nucle
aire en conventionele bewape
ning vraagt de anglicaanse syno
de de regering stappen te doen
naar vermindering.
Het rapport 'Vrede stichten in
een nucleair tijdperk', dat deze
week in de synode werd bespro
ken, noemt het vertrouwen op
wapens een 'belediging van de
medemens'.
'Gouden kooi'
De Braziliaanse vooruitstre
vende bisschop Pedro Casaldali-
ga van Sao Felix ziet af van een
bezoek aan Nicaragua, dat hij in
februari zou brengen. 'Om tacti
sche en "evangelische redenen',
heet het. De bisschop (60 jaar) be
sloot hiertoe nadat hij een waar
schuwingsbrief van het Vaticaan
had gekregen, zo meldt het Ame
rikaanse weekblad 'National Ca
tholic Reporter'.
De bevrijdingstheoloog Casal-
daliga warm voorstander van
de sandinistische revolutie be
zocht Nicaragua de laatste jaren
meermalen. In september kreeg
hij te horen dat hij zich beter niet
kan bemoeien met wat er gaande
is in andere bisdommen en zich
aan de kerkleer moet houden. De
voorzitter van de Braziliaanse
bisschoppenconferentie, Lucia
no Mendez de Almeida, zei na
een bezoek aan Rome, dat de rei
zen van Casaldaliga naar Nicara
gua voor het Vaticaan een zeer
gevoelige kwestie waren.
Tegenover het katholieke
weekblad gaf de progressieve
bisschop te kennen, dat ook re
volutionaire mensen soms stra
tegisch te werk moeten gaan. Hij
vreest een schorsing als hij toch
naar dit land gaat. En dan zou het
Vaticaan weieens een conserva
tieve bisschop in zijn plaats kun
nen benoemen. Ook zou hij zon
der Vaticaanse toestemming de
progressieve beweging in Nica
ragua kunnen schaden.
In juni was Casaldaliga met
een aantal collega's bij de paus
op het vijfjaarlijks bezoek, voor
het eerst na zeventien jaar. Van
dat bezoek hield hij een dagboek
bij. Dat is nu gepubliceerd in het
genoemde weekblad.
In zijn dagboek doet de bis
schop woordelijk verslag van
zijn gesprek met twee curie-kar
dinalen die hem toetsten op ziju
uitleg van de katholieke leer. Hij
sprak een kwartier met de paus.
Het gesprek was hartelijk.
"Nu ziet u dat ik geen wild dier
ben", zei de paus. Casaldaliga
antwoordde glimlachend dat hij
dat ook geen ogenblik had ge
dacht. "Maar", schrijft hij in zijn
verslag, "ik voelde wel hoe dit
Vaticaan lijkt op een kooi. Een
gouden kooi".
Geen tegenstelling
Ze voelen zich 'van harte ver
bonden' met hun kerk. Tegelijk
beschouwen ze de Acht Mei-be
weging uitdrukkelijk als een
'weliswaar vrijmoedige, maar
niet minder authentieke' bewe
ging binnen deze kerk. De broe
ders-religieuzen, verenigd in de
Samenwerking Broeder-congre
gaties in Nederland, schrijven
dat aan kardinaal Simonis naar
aanleiding van het afgebroken
gesprek tussen de bisschoppen
en 'Acht Mei', een beweging van
ruim negentig katholieke organi
saties die de kerk 'bij de tijd' wil
len brengen. Bij de 'Samenwer
king' zijn zestien congregaties
van broeders en fraters aangeslo
ten.
De teleurstelling van de broe
ders-religieuzen betreft vooral
de suggestie dat er een tegenstel
ling zou bestaan tussen een loy
aal behoren tot de kerk geleid
door bisschoppen in eenheid
met de paus en een van harte
meedoen met de Acht Mei-bewe
ging. "U suggereert zelfs dat de
deelnemers aan Acht Mei tot een
keuze tussen beide zouden moe
ten komen. Wij voelen ons sterk
betrokken bij onze katholieke
geloofsgemeenschap. Verheugd
zijn wij over haar vruchtbaarheid
en we lijden mee aan haar weder
waardigheden. Wij durven ge
rust te zeggen dat velen van ons
ook blij zijn met het bestaan van
de Acht Mei-beweging. We zou
den graag zien dat de bundeling
van zoveel inzet, inspiratie en
hoop door de leiding van onze
kerk meer ingeschakeld zou wor
den om tot vernieuwing van kerk
en samenleving te komen".
Verscheidene bestuursleden
herkennen de kritiek van de bis
schoppen op het gebruik van het
niet-goedgekeurde tafelgebed
tijdens vieringen van 'Acht Mei'.
Maar dat betekent nog niet dat
de gebruikers van dat gebed zich
opstellen 'boven het wettig gezag
van de kerk'. "Er is hier wellicht
sprake van een taktische fout,
maar wij willen dit zien binnen
het geheel van zoveel andere en
uitstekende onderdelen van die
viering". "Er waren", zo schrij
ven de broeders-religieuzen, "in
de manifestatie van 7 mei zoveel
blijken van concrete en geïnspi
reerde inzet voor kerk en samen
leving en van zoveel liefde en en
thousiasme voor onze geloofsge
meenschap, dat het ons pijn doet
als u zich op slechts één onder
deel, hoe belangrijk ook, concen
treert".
De briefschrijvers hopen op
hervatting van het gesprek met
de Acht Mei-beweging "die in al
haar menselijke onvolkomen
heid een genade is voor de katho
lieke geloofsgemeenschap".
Hervormde Kerk: beroepen
te Winschoten kandidaat J. Hil-
verda Groningen; aangenomen
naar Halle (Geld.) kandidaat H.
R. Betting Oostwold (Gr., Wes
terkwartier); bedankt voor Gies-
sen-Nieuwkerk P. van den Heu
vel Harmeien.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Ommen
O. W. Bouwsma, laatstelijk zen
dingspredikant, wonende te
Rijnsburg.
Gereformeerde Gemeenten:
Leiden. Aan twee diensten
van de Leidse baptistengemeen
te werkt komende zondag de
gospelformatie 'Le groupe Evan-
gelique' uit Emmen mee, 's mor
gens om half 10 in de Bethlehem-
kerk aan de Driftstraat en 's
avonds om 7 uur in de Petrakerk
aan de Surinamestraat. Voorgan
ger in beide diensten is ds. A. H.
Agtereek.
Leiderdorp. De muzikale fa
milie De Gier uit Hillegom ver
leent zondagavond 7 uur mede
werking aan een evangelisatie
bijeenkomst van de Leiderdorp-
se baptistengemeente in het
wijkgebouw 'Zijlkwartier' aan
de Van der Marckstraat 19.
Kerstkribben. Van 27 no
vember tot 13 januari zal in het
bijbels openluchtmuseum Heilig
Land Stichting bij Nijmegen een
tentoonstelling worden gehou
den van kerstkribben uit de col
lectie Elisabeth Houtzager. Deze
verzameling, die onlangs in haar
geheel aan dit museum werd ge
schonken, bestaat uit ongeveer
700 kerstkribben, afkomstig uit
Europese en uit Aziatische, Afri
kaanse en Amerikaanse landen.
Vrouwen. Volgens de pasto
rale werkster zuster Margret
Dekker zijn in de Rooms-Katho-
lieke Kerk nog veel obstakels
weg te nemen op weg naar gelijk
waardigheid van vrouwen en
mannen. Zij sprak in Utrecht in
een bijeenkomst van de werk
groep 'Kerk en vrouw' van de
Katholieke Raad voor Kerk en
Samenleving.
Dekker noemde de zelfonder-
schatting van vrouwen, het feit
dat ze nog weinig verantwoorde
lijkheid mogen dragen, negatie
ve uitspraken van het kerkelijk
gezag en opvattingen van behou
dende vrouwen. "De bereidheid
van de kerk om vrouwen als ge
lijken te zien wordt pas geloof
waardig als dit in de structuren
zichtbaar wordt", zei de pastora
le werkster.
