Er is niets veranderd in Leiden' Gastcolleges Burnier over magie en mystiek Malevich-collecties in Leningrad en Amsterdam Shaffy krijgt uit acht man bestaande directie Venema krijgt interview in Het Parool Verwaterde erotiek blijft leuk 'Karpati': geluidloze dansen Terwijl nog niet bekend was, dat zij zou terugtreden als hoogleraar criminologie te Nijmegen, werd zij na Re- ve. Herzberg en Kellendonk als vierde gastschrijver aan de Leidse letterenfaculteit gevraagd: prof. dr. Cathari- na Irma Dessaur ofwel de romancier en essayist An dreas Burnier (57). Naast werkcolleges voor studen ten, geeft zij morgenavond om 19.45 uur de eerste van drie openbare Albert Ver- weylezingen in de Leidse Pieterskerk. Een gesprek met een geboren docente en een voortvarend spreekster. door Emiel Fangmann LEIDEN - Het gastschrijverschap bevalt haar buitengewoon goed. "Het is heel leuk en stimulerend om een groot deel van het jaar voor jezelf te hebben en een deel voor anderen, vooral omdat dit op letter kundig gebied is. Ik ben diep onder de inruk van het peil van de stu denten. Ze moeten relatief hard werken, maar ze zijn gemotiveerd". Aan de Leidse unviversiteit stu deerde zij in de jaren zestig filoso fie en daar promoveerde zij in de criminologie in 1971. "Het meest opvallende is dat er eigenlijk niets is veranderd in Leiden. Sommige universitaire gebouwen zijn nu van beton en dat waren vroeger heren huizen. Maar verder zouden het net zo goed de jaren zestig kunnen zijn wat de sfeer betreft". Over de ontwikkeling van de universiteiten in de toekomst is zij somber. "De universiteit in klassie ke zin bestaat al niet meer. Volgens mij zou je de eerste paar jaar van een studie aan de Open Universi teit moeten doorbrengen. Als dan de eerste zeef geweest is, zou je kunnen doorgaan aan een klassie ke universiteit met docent/student contacten". Wat wordt het onderwerp van Burniers lezingen in de Pieters kerk? "Ik wil duidelijk maken wat nu eigenlijk het verschil is tussen magie en mystiek in de literatuur, om te beginnen. Het eerste college (vanavond) gaat over de auteur Gustav Meyrink. Hij heeft een ma gische mentaliteit. In het tweede behandelt zij Andrej Bjelyj (18 no vember), een Russische symbolist, ook magisch georiënteerd. Hij is een groot vernieuwer van taal en structuur. Magici zijn eigenlijk mensen die het gevoel hebben dat er bewustzijnstoestanden zijn bo ven het niveau van het menselijke, waarmee zij graag in contact zou den komen. Magici zijn vaak ge kweld. Zij ervaren de aardse we reld als duister en beperkt en wil len iets anders. Het derde college op 25 november wil ik overwegend i gastcollege in de Pieterkerk. 'Ik ben diep onder aan mystiek wijden, geïllustreerd met poëzie. Het is moeilijk in te zien wat mystieke literatuur is, om dat mystici in eerste instantie ge neigd zijn de buitenwereld weg te doen en in tweede instantie die bui tenwereld totaal te aanvaarden, omdat ze het verschil tussen bin nen- en buitenwereld niet meer er varen. Mystici proberen in zichzelf een veilige, lichte, bevrijde plek te vinden, in hun eigen ziel. Tweede moeilijke punt om het mystieke te benoemen is het overvloeien van mystieke literatuur in een soort sensualisme. Klassiek voorbeeld is het Hooglied. Is dat mystiek of sen sualisme?" Verder wil Burnier laten zien dat de christelijke mystiek uit de mid- deleeuwen en nieuwe tijd een be- perkte variant is op een bredere stroming in de wereldliteratuur. "De meeste mystiek is tamelijk atheïstisch", zo stelt zij. Zowel Ge rard Reve als de dichteres Vasalis rekent zij tot de mystici. "Er is meer magie en mystiek in de litera tuur dan velen denken. En er zit een hoge mate van rationaliteit in de magische en mystieke stroming in de letteren. Naturalisme en rea lisme zijn eerder de uitzonderingen in de literaire traditie. Ik hoop met Schrijfproces Wat denkt Burnier van het schrijfproces, waarvan Reve heeft gezegd datje niet moet denken dat wat je wilt schrijven "door een en gel op dicteersnelheid wordt inge fluisterd?" "Er zijn twee fasen in het schrijf proces. De eerste fase is, dat als je geïnspireerd schrijft, vanuit een in nerlijke aandrang of behoefte, er wel op dicteersnelheid wordt ge sproken. Je krijgt dan 'dictaat' of 'film'. Dat noteer je zo beleefd en snel mogelijk. Maar dat is nog geen literatuur. In de tweede fase komt dat herschrijven en schaven. Dan is het heel hard werken en dat is ambacht". Bij haar laatste roman, 'De trein naar Tarascon' (1986), kreeg zij 'film'. Van tevoren wist zij niet hoe deze roman zou aflopen. "Die dictaat- of filmfase is mis schien maar vijf procent van het schrijfproces". Dezelfde Gerard Reve zei in RUR dat het gesproken en ge schreven woord in de Westerse sa menleving niets meer te betekenen AMSTERDAM- In het Amsterdamse Concertgebouw is gistermiddag de tentoonstelling 'Entartete Musik' geopend. Deze expositie is een recon structie van de cultuuropvattingen van het nazisme. Getoond worden partituren, foto's, publicaties e.d. uit die periode. Er zullen ook twee con certen van 'entartete' muziek worden gegeven. (foto ANP) AMSTERDAM (ANP) - De eerste grote overzichtstentoonstelling van werk van de Russische kunste naar Kazimir Malevich (1878-1935), samengesteld uit de verzamelin gen van het Stedelijk Museum in Amsterdam en uit Russisch bezit, voornamelijk musea, wordt van daag in het Russisch Museum in Leningrad geopend. Wethouder M. Luimstra van cultuur en directeur W. Beeren van het Stedelijk Muse um in Amsterdam wonen die ope ning bij. Van 5 maart tot en met 28 mei 1989 zal dezelfde expositie in het Stedelijk in Amsterdam te zien zijn. Het werk wordt eerst nog van 29 december tot en met 12 februari 1989 in Moskou getoond. Met Kandinsky en Mondriaan wordt Malevich tot de grote ver nieuwers van de beeldende kunst van de 20ste eeuw gerekend. In 1927 waren er nog tentoonstellin gen van Malevich in Warschau en Berlijn, die hij zelf heeft begeleid. Wanneer hij in datzelfde jaar naar zijn land wordt teruggeroepen, laat hij het werk achter bij een Duitse vriend, architect dr. Hugo Haring, die er in de tijd van het snel opko mend nazisme weinig mee kon doen. In 1958 wist de toenmalige direc teur van het Stedelijk Museum, Willem Sandberg, deze in Duits land achtergebleven collectie vcor zijn museum in Amsterdam te ver werven. Bij zijn terugkeer in de Sovjetunie vindt Malevich daar een veranderd artistiek klimaat. Langzamerhand wordt het stil rond de schilder en na zijn dood in 1935 raakt hij helemaal in de verge telheid in zijn land. Zijn werk past niet in de door de Sovjetrussische kunstpauzen van staatswege ge predikt .socialistisch-realisme' en zijn werk verdwijnt in de museum kelders en is nog maar zelden te Valse Picasso's in Groningen ontdekt GRONINGEN (GPD) - In het Noorden van het land is de af gelopen weken een flink aantal etsen en gravures van Picasso opgedoken. Twee series van 23 kunstwerken zijn op dit mo ment in het bezit van kunstena res Joan Seyferth uit Vriesche- loo. Twee andere vermeende Picasso's zijn onlangs aange kocht door de Groningse gale riehouder Hielke de Vries; ne gen andere etsen en gravures heeft hij "op zicht" voor even tuele verkoop. De etsen en gravues die Sey ferth in haar bezit heeft zijn vol gens de door haar ingeschakel de grafiekdeskundige PaÖl van der Spek uit Groningen voor "honderd procent zeker verval singen". Galeriehouder de Vries heeft bij de Groningse ge meentepolitie een voorlopige aangifte gedaan. De politie komt niet eerder in actie dan na het oordeel van een ingescha kelde deskundige. De etsen en gravures zijn af komstig van de in Amsterdam wonende graficus R. de B. die De Vries en half jaar geleden verzocht de etsen voor 450 gul den per stuk te verkopen. De B. bevestigde gisteren desge vraagd dat het niet om drukpla ten van Picasso ging, maar wei gerde verder elk commentaar. heeft. In het westen heerst er een beeldcultuur. We moeten zelfs gaan kijken naar de intellectuelen van Midden en Oost-Europa, ver klaarde een Frans filosoof onlangs in de NRC. Ook hij stelde de onder gang van het woord aan de orde. Wat vindt Burnier hiervan? "Er is voor mij niet hogers dan het geschreven woord. Ik ontdekte in mijn jeugd, als ik mij mijn latere beroep voorstelde, dat ik mij altijd afvroeg hoeveel tijd je dan over hield om te schrijven. Ik denk dat voor veel menen die ik ken het ge schreven woord ook nog een enor me lading heeft". In Oost-Europa, erkende zij, heeft het boek wel een grotere waarde door de schaarste ervan. In de jaren zestig, uit welke periode zij wel eens kritieken her leest, was literatuur ook in Neder land schaarser. "Je gaf meer aan dacht aan een boek. Debuten wer den uitgebreider besproken. Als je dan ziet hoe oppervlakkig, flutterig en vaak ook leugenachtig en slor dig het nu allemaal gaat, zijn we in twintig jaar wel heel erg veran derd". Katholicisme Haar afscheidscollege als hoog leraar criminologie te Nijmegen, enkele weken terug, behelsde de twee gevaren die volgens haar de mensheid bedreigen: genetische manipulatie en kunstmatige intel ligentie. Niet voor niets heette het 'De achtste scheppingsdag'. Hoe was de ontvangst? "Ik krijg veel re acties van bèta-mensen, die heel goed weten wat er aan de hand is, maar die misschien in mindere ma te de gave van het woord hebben. Zij zeggen dat het nog veel erger is dan ik denk. Op het praktische vlak zijn er ontwikkelingen aan de gang die nu niet meer zijn tegen te houden, behalve dan door wereld rampen. Die vertragen de ontwik kelingen". "Dat kan niet", zei ze overigens bij haar aantreden in 'Nijmegen in 1971' "Ik was een gescheiden me vrouw van joodse afkomst en had literatuur geschreven over homo seksualiteit bij vrouwen. Dat was ondenkbaar. Je kon eigenlijk geen punt bedenken, waarop ik niet ver schilde van de mensen die aan de katholieke universiteit de toon aangaven, toen: 'Ik heb het er des ondanks prima gehad". In haar afscheidsrede wijst zij aan het eind op de goede eigen schappen van het katholicisme. "Zoals bij alles zitten er ook aan het kerkelijke christendom lelijke en mooie kanten. Er was althans een erudiete traditie in het katholicis me van gedegen filosofische en li teraire scholing. Een andere posi tieve kant is dat er toch althans in de officiële leer van een groot res pect voor het menselijk leven wordt uitgegaan. Dat kan wel vor men aannemen, waarbij het men sen verboden wordt voorbehoed middelen te gébruiken, en dan ben ik het er niet mee eens, maar de ba sisgedachte vind ik voortreffelijk. De hiërarchische mannengemeen schap, die de kerk óók is, staat haar echter tegen. Dessaurs strijd tegen de (onvrij willige) euthanasie is weer actueel geworden door een uitspraak van premier Lubbers in een Australi sche krant. "Het leek mij buitenge woon verwarrend en verkeerd wat hij gedaan heeft. Ongeacht wat hij zelf vindt, kun je er als minister president niet zomaar alles uitflap pen. De hele euthanasie-discussie ging om de onvrijwillige euthana sie. Ons argument was: van het le galiseren van vrijwillige euthana sie komt onvrijwilige euthanasie. Zelfs vrijwillige euthanasie moet aan de strafwet worden getoetst. En dan komt Lubbers en zegt: "Voor mij privé vind ik het niet zo erg". Dat werkt ongelooflijk ver- AMSTERDAM (GPD) - Het met sluiting bedreigde Shaffy Theater in Amsterdam heeft met ingang •andaag een uit niet minder dan acht personen bestaande di rectie. Dick Hauser wordt als direc teur opgevolgd door de stichting Felix Meritis. In deze stichting zit ten naast Hauser zelf - die de lopen de zaken zal afhandelen - Shaffy- oprichter Steve Austen, Matti Aus ten, Hugo de Greef (een theater manager uit Brussel), Nele Hart- ling (afkomstig van Werkstadt Ber lin), Chris de Jong (van het kunst adviesbureau Stoa), Jan Joris La- mers (artistiek leider van toneel groep Discordia) en Rinus Haks (bestuurslid van de stichting Shaf fy). Steve Austen, die onlangs zijn ontslag indiende als directeur van het Nederlands Theater Instituut, zal de dagelijkse gang van zaken op zich nemen. De verdere taakverde ling wordt vandaag bekendge maakt. De beslissing om een nieuwe di rectie aan te stellen, werd gister middag aan het personeel meege deeld. Door zich internationaal weer duidelijker te gaan profileren - vandaar de aanwezigheid van De Greef en Hartling in de directie - wil men Shaffy 'de voorbeeldfunc tie van begin jaren zeventig weer teruggeven'. De Amsterdamse cul tuurwethouder Minnie Luimstra Kunst in Parijs AMSTERDAM (ANP) - Zes Neder landse musea die hun kunstbeleid richten op moderne kunst zullen een jaar lang het Institut Néerlan- dais, het Nederlands cultureel cen trum, in Parijs ter beschikking krij gen voor exposities. Die musea zijn: het Stedelijk Museum in Am sterdam, het Haags Gemeentemu seum, het Groninger Museum voor Stad en Lande, het Rotterdamse Museum Boymans-Van Beunin- gen, het Rijksmuseum Kröller- Müller in Otterlo en het Eindho- vense Van Abbe Museum. Het Stedelijk Museum zal in de ze tentoonstellingenreeks het spits afbijten en het komende seizoen onder de titel Amsterdam'art met vijf exposities diverse kanten van zijn collectie belichten. In de salons op de eerste verdie ping van het instituut is nu de ten toonstelling L'ABC de l'art ge opend. Met 22 werken worden vier catagorieën van de verzameling schilder- en beeldhouwkunst, die in zekere zin parallel lopen aan vier kunstenaarsgeneraties, getoond. warrend. Dan denken mensen dat alles mag. Hij had gewoon niets moeten zeggen of er een heel genu anceerd betoog over moeten hou den". Panisch Ook met de uitlatingen van Rudy Kousbroek heeft zij moeite. Hugo Brandt Corstius vergelijkt in de on langs verschenen polemische bloemlezing "De knuppel in het hoenderhok" namelijk Burnier en Kousbroek: Tussen Rudy Kous broek en Andreas Burnier gaapt een kloof, niet van opinies, maar van manieren van denken. Rudy denkt, Andreas voelt. Tegen voelen is niets te beginnen". Als Burnier dit krijgt voorge legd, reageert zij onmiddellijk. Ze wijst in dit verband op Kousbroeks verdediging van Hirohito in het NRC-Handelsblad van 8 oktober. "Kousbroek heeft een tamelijk leuke jeugd gehad in de Jappen kampen. Het was natuurlijk niet ideaal, maar hij vond het niet echt heel naar. En nu moet van hem ook iedereen dat vinden. Ik vind het al lemaal nogal kinderlijk, erg door drammerig en egocentrisch". En zij vervolgt: "Naar mijn mening ben ik aanmerkelijk rationeler dan zo iemand als Kousbroek die heel emotioneel iets heeft met een beeld van wetenschap, zoals die weten schap honderd of tweehonderd jaar geleden was. Volgens mij laat ik op tamelijk nuchtere wijze zien dat er verschillende vormen van wetenschapsbeoefening mogelijk zijn (in het standaardwerk De droom der rede: Het mensbeeld in de sociale wetenschappen). Kous broek drijft heel vaak op zijn privé- sentimenten. Het komt natuurlijk in hun kraam te pas om mij in de ir rationele en gevoelsmatige hoek te duwen. Maar ieder mens is zowel rationeel als irrationeel. Mensen die iets bijzonder moois met het ra tionalisme hebben, hebben dat echter vaak op een gevoelsmatige manier en daar is moeilijk mee te praten. Iemand die de moeite neemt om mijn boeken te lezen, zal zien dat ik mij zeker in mijn es sayistische verhalen, op een hele normale, doornsee-rationele wijze uit: maar ik durf ook andere onder werpen dan de gangbare toe te la ten. Blijkbaar worden sommige daar panisch van". maakte onlangs bekend, dat zij het Shaffy Theater wil sluiten. De vrij gekomen ruimte en een fors deel van de subsidie wil zij ter beschik king stellen van De IJsbreker, cen trum voor moderne muziek. Zaterdag 29 oktober werd er in het Shaffy Theater een door drie duizend man bezochte protestma nifestatie gehouden. Volgens een woordvoerder van de afdeling Kunstzaken van de gemeente Am sterdam verandert de benoeming van een nieuwe directie "niets aan het voorstel van de wethouder om Shaffy te sluiten. Dat collegevoor stel ligt er en het is nu aan de raad om daar begin volgend jaar een oordeel over te geven". AMSTERDAM (GPD) - De schrij ver Adriaan Venema ziet in ruil voor een 'respectvol maar kritisch' interview af van een hoger beroep tegen Het Parool. Dit Amsterdam se dagblad beweerde begin okto ber dat Venema de drijvende kracht zou zijn achter een groot scheepse zwendel in valse litho's van Karei Appel. Men baseerde zich daarbij op uitspraken van de Haagse kunsthandelaar en huis drukker van Appel, Henk van der Vet. Venema spande een kort ge ding aan tegen beide, maar verloor. Venema besloot daarop onmiddel lijk in hoger beroep te gaan. Vorige week nam Van der Vet al zijn beschuldigingen tegen Vene ma echter terug. Daarop werd de basis onder de beweringen van Het Parool wel heel erg wankel. Om de schade voor beide partijen verder te beperken, kwamen Venema en Het Parool volgens Venema tot dit 'gentlemens agreement'. Het inter view waarbij hoofdredacteur Van der Zee aanwezig was wordt aanstaande zaterdag gepubliceerd. Venema is blij dat de zaken „op deze elegante manier kunnen wor den afgewikkeld. Niemand gelooft nu meer dat ik het brein achter die handel in valse Appels ben. Nu ben ik gewoon een van de vele sukkels die erin gestonken zijn". Overigens blijft Venema werken aan een boek over zwendel in de Nederlandse kunsthandel van de afgelopen tien jaar. De Arbeiders pers zal het boek uitgeven. 'Beet naar de maan' Griftheater met Beet naar de maan. Mimo- grafie/regie' Paul van Kolck. Muziek: Peter Onnes. Gezien op 9 november in het LAK- theater alwaar nog vanavond. LEIDEN Erotiek is de macht en het bezit van de vrouw. Zegt men. Die vermeende macht valt in de voorstelling Beet naar de maan van het Amsterdamse Grif- theater echter mooi in duigen. Mevrouw wordt aanbeden en omhelst door de ene man onder wijl lonkend naar de andere man. En ja hoor, het werkt, ze heeft hem, om snel weer te lon ken naar de ander. Zo blijft het gras elders wel groener, maar de heren krijgen ondertussen steeds meer oog voor elkaar. Me vrouw trekt aan het kortste eind. Het Griftheater heeft een naam op het gebied van de zogenaam de mime-corporel, abstracte mi me die gericht is op vorm. Beet naar de maan breekt met deze traditie door op soms bijna pan tomimische wijze erotische ver haaltjes en fragmenten daarvan uit te beelden. De inhoud is be langrijker geworden dan de vorm. Een voorbeeld: die lon kende dame. Zij bedient zich omwille van de duidelijkheid van een verwaterd soort televi- sie-erotiek waarbij de Nederlan der graag in slaap valt. Wiegende heupen, half gesloten ogen, een ondeugende duim in de mond. Theatrale clichés bij uitstek, dus daar kan alleen nog maar om gel achten worden. Toch verveel je je geen moment tijdens de voor stelling. Integendeel. De, o ironie, abstracte mimo- grafische gedeeltes zijn namelijk ijzersterk. Het eindbeeld van de drie over elkaar heen rollende en klimmende mimespelers is ver rassend ingenieus. Zoals ook een van de mannen op een gegeven moment als een schim achter een scherm staat dat gecondenseerd lijkt. Met zijn vinger tekent hij de contouren van een prachtig atle tische man. Met zijn vlakke hand en daarna zijn hele naakte li chaam veegt hij kwaad dit ide aalbeeld uit en komt hij zelf te voorschijn. Dit soort vormmomenten ma ken de strijd los van de gespeel de driehoeksverhouding aan trekkelijk. Maar erotisch hijgen op toneel, nee, dat is niet erotisch want gespeeld. Volgens mij ging het gewoon over onmogelijke liefde. En liefde blijft boeien. Toch? Uitvoering van het zang- en dansensemble uit de Oekraïne 'Karpati' m.m.v. bandoeris- ten en solisten. Gehoord 9 november in de Leidse Schoywburg. Wat was er opvallend en speciaal aan 'Karpati', een dans- en zang groep uit de Oekraïne, die gister avond optrad in de Leidse Schouwburg? Voor mij het bijna geluidloze dansen, zelfs bij de hoogste en zwierigste sprongen, én de weergaloze serie schitte rende kostuums, steeds aange past aan de streek uit de Oekraï ne. Wat de zaal óók steeds in spanning hield, was de grote di versiteit, niet alleen in dansen maar ook in zang en begeleiding. Juist die verschillende aspekten gaven de avond kleur en fleur. Om met het zang- en dansen semble in hun begroetingsdans te beginnen: opvallend mooie kostuums, beeldige hoofdtooien accentueerden de vrolijke; maar niet altijd perfekt verzorgde dan sen. De jongelui moesten wen nen aan het toneel of aan het Leidse publiek. Maar gaandeweg werden de dansen korrekter, joli ger en knapper uitgevoerd, dui delijk zichtbaar in het laatste op treden voor de pauze 'op het dorpsplein'. Dat de Karpaten ook aan Joe goslavische invloeden onderhe vig zijn, werd zichtbaar in 'sou venir uit de Karpaten', een folkloristische zang- en dans- compositie, die uitgevoerd werd op de typische opanken, zacht le ren puntsloffen die werkelijk ge luidloos de bodem raakten. Ko mische dansen, zoals 'de grijs aards', spraken het pubiek erg aan: drie oude bokken die nog wel een groen blaadje lustten. Dit drama in houterige doch rit mische en grappige bokkespron- gen uitgevoerd, zorgde voor een daverend applaus. Een ander punt op het programma waren de Bandoeristen, drie vrouwen die speelden op een Bandoera een instrument dat het midden houdt tussen een gitaar, harp en citer. Niet alleen het aardig tok kelende >pel maar ook en vooral de samenzang van deze artiesten was sfeervol, weemoedig of gees tig. En niet te vergeten de liederen die 'vertolkt' werden door twee operazangers: Nicolai Sjopsja met zijn typisch Russische sono re stem, die de ene keer van grote droefenis blijk gaf, de andere keer van zelfverzekerde trots, en Ludmila Joertsjenko die volgens mij helemaal niet in dit program ma thuishoort. Zij heeft geen en kele affectie met dit folkloris tisch gebeuren. In het program ma stond: Ludmila met de fluwe len stem, maar een onedel metaal was meer van toepassing op deze zangvoordracht. Last but not least de pianiste Irina Romenskaja, de meest ta lentvolle van dit gezelschap, die meeslepend en virtuoos de solis ten begeleidde. Met een zeer aparte aanslag, waarvan je ver wachtte dat ze er voortdurend naast zou slaan, speelde zij toch trefzeker en zeer muzikaal. Met de feestelijke volksdans 'hopak' waarin de solistengroep op voortreffelijke wijze om beur ten zijn kunsten vertoonde, en waarin het hele ensemble niet van ophouden wist, besloot 'Kar pati' zijn uitgelaten en sfeervolle optreden. LIDY VAN DER SPEK

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 23