Een popgenie onder permanente curatele
Jaargetijden groots in beeld gebracht
Brian 'Beach Boy' Wilson heeft de jaren zestig ternauwernood overleefd
Omniversum betrekt toeschouwer bijna lijfelijk bij de seizoenswisselingen
EXTRA
Heel wat popmuzikanten uit de jaren
zestig hebben zichzelf naar het
hiernamaals gedrogeerd. Brian
Wilson, het muzikale genie achter de
Beach Boys-successen,
balanceerde op het randje, maar
herstelde wonderwel - zij het dat hij
onder voortdurende psychiatrische
curatele wordt gehouden - en vond
onlangs zijn artistieke ik terug op het
solo-album 'Brian Wilson'. Een
overcorpulente drugsverslaafde,
getransformeerd tot een fragiel
kasplantje dat weer creatief wil zijn.
door John Oomkes
"Mag ik twee elpees noemen die ik
samen als mijn beste werk be
schouw?". Brian Wilson staart een
tijdje kreunend naar het plafond, als
een twaalfjarig jongetje dat zich in
spant om zich iets te herinneren.
"Dan zou ik 'Holland' noemen, de
plaat die we in Nederland hebben
gemaakt, en 'Friends', vanwege de
warmte die er toen tussen The
Beach Boys was".
Het gedeukte en gekreukte hoofd van
de 46-jarige man ziet er uit als Noord-
Frankrijk na de loopgravenoorlog van
'14-'18. Brian Wilson, de legende Brian
Wilson, het genie Brian Wilson heeft de
jaren zestig overleefd, vier jaren van bed
legerigheid, een aanmerkelijk langere
periode van drugsverslaving en een in
tensieve therapie tegen paranoïde schi
zofrenie. Dat gedeukte hoofd kijkt mij
aan en vraagt: En wat vond jij de beste?
'Pet Sounds', zeg ik. Brian knipt met.
zijn vingers, schudt zijn gekreukte caros-
serie en zegt: "Was ik even vergeten".
Grapje
Toen de Discovery onlangs in een per
fecte baan veilig, terugzeilde naar een
zoutvlakte in Californië, had de vlucht-
leiding in Houston een grapje in petto
voor de bemanning. Door de koptele
foons van de verbaasde astronauten
klonk een vrolijk liedje: "And they'll ha
ve fun, fun, fun, till we took the shuttle
away-ay-ay-ay!!!".
Een parodie op een bekend' nummer
van The Beach Boys, de band die al meer
dan een kwart eeuw door vele Amerika
nen aan het hart wordt gedrukt. Zelfs zo
zeer dat in 1983 de minister van binnen
landse zaken, James Watt, doof presi
dent Reagan op het matje werd geroepen
omdat hij het had aangedurfd te verbie
den dat The Beach Boys op Onafhanke-
lijksheidsdag in Washington zouden op
treden. Nog in juli van dat jaar ontving
Reagan de band op het Witte Huis, bij
wijze van genoegdoening.
Toch had James Watt gelijk toen hij zei
dat The Beach Boys, of in ieder geval en
kele Beach Boys, verslaafd waren aan
drugs en alcohol. In 1987 rolde het op
zienbarende boe'k ,'Heroes and Villains,
the true st'ory of the Beach Boys'-van de
persen. Daarin schoffelde verslaggever
Steven Gaines het sprookjesachtige le
vensverhaal van vijf kraakheldere, naiëf
ogende Californische jongens onderuit.
Van defcnythe van de eeuwig zonnige
stranden, Hawaii-hemden, surfplanken,
goedgevulde badnimfen en frisse on
schuld bleef geen spaan. heel. Beach
Boys? Brian Wilson had nog nooit op een
surfboard gestaan. Vader Murray Wilson
was een man die zijn zoontjes aan een sa
distisch regime onderwierp. Broer Den
nis had krankzinnige contacten onder
houden met de massamoordenaar Char
les Manson. De bandleden bedrogen, be
logen en chanteerden elkaar.
Nachtmerrie
Er kwam een nachtmerrie naar boven
die geèn daglicht kon verdragen. Toch
klaagde niemand van de tientallen be
trokken bandleden, familieleden, vrien
den, meelopers en klaplopers Gaines
aan. Hij had ze vrijwel allemaal geïnter
viewd. Ook Brian, het geknakte genie, de
man die in z'n eentje verantwoordelijk
was geweest voor de zonnige, meerstem
mige vocalen waarmee The Beach Boys
de populaire muziek hebben verrijkt, en
die de band in de jaren zetsig bijna net zo
populair maakten als The Beatles.
Gaines: "Brian is op een grove manier
eerlijk en onthullend. Verschrikkelijk
kwetsbaar voor journalisten en vreem
den, afwisselend kruipt hij in zijn schulp
en wil hij je op een gretige manier beha
gen. Toen we ons eerste interview deden,
stopte hij na twee zinnen en zei: "Ik weet
niet waarom. Maar ik denk erover hier
mèt dit vraaggesprek te stoppen en jou
verder het verhaal te laten schrijven.
Maar dat deed hij niet. Hij deed het hele
interview en nog enkele andere. Alles is
in mijn boek opgenomen".
Brian, nu: "Ik heb nooit met Steven
hoe heet-ie ook weer? Gaines gespro
ken. En mijn psychiater, Eugene Landy,
ook niet. Ik verbaasde me erover. Wat
een leugens, niet. Die verhalen over mijn
jeugd. Dat verhaal dat mijn vader me met
een loden pijp om mijn oor heeft gesla
gen. Leugens! Hoe dan wel? Ik ben aan
mijn rechteroor doof geboren".
Verandert opeens: "Ach, wat. Het is
voorbij!"
Maar dr. Landy wordt door Gaines alle
lof toegezwaaid vanwege de medewer
king die hij aan het boek verleende. En
de schrijver vertelt precies waar hij
Brian heeft ontmoet. Heeft.hij echt niet
met hem gesproken? Brian, in elkaar ge
doken: "Ik kan het me tenminste niet
herinneren".
Gecontroleerd
Vierentwintig uur per dag wordt Brian
Wilson geobserveerd, en gecontroleerd
door medeyverker#vart dr. Eugene Lan
dy, de psychiater die Wilson opnieuw
leerde lopen, na jaren in bed te hebben
doorgebracht. Hij onderwierp hem ver
volgens aan een streng regime. In drie
jaar tijd werd Brians overtollige gewicht
van 300 pond teruggebracht tot iets meer
dan een derde. Iedere seconde moet
Brian" in de gaten worden gehouden, uit
angst dat hij ook al is het maar even
in zijn excessieve gedrag van vroeger te
rugvalt.
Een taperecorder registreert namens
Landy exact hetzelfde wat mijn opname
apparaat vastlegt. Het kan zijn dat er bij
Brian gedachten opborrelen doordat hij
door interviewers gedwongen wordt in
zijn verleden te duiken. Gedachten die
Landy nog niet van zijn patiënt kent. Het
is niet uitgesloten dat dat één keer ge
beurd is tijdens dit interview.
De laatste twee jaar werkte dë oudste
van de broertjes Wilson onder leiding
van Landy aan zijn eerste solo-album,
feitelijk het eerste teken van artistieke
ambitie sinds vele jaren. Het is een plaat
geworden waarop de jaren zestig en be
ginjaren zeventig doorklinken in elke
zanglijn, in elke typerende harmonie en
zelfs in elk orkestraal arrangement.
In december 1970 verzorgden The
Beach Boys een onvergetelijk optreden
in het Amsterdamse Concertgebouw.
Door mist lukte het de band niet op tijd
in Amsterdam te zijn, maar toen de groep
om half zes 's morgens arriveerde.was
het publiek nog present en reageerde het
op het verlate optreden als een haan op
het ochtendgloren. Twee jaar later ver
huisde, de band in z'n geheel naar ons
land en bouwden de Beach Boys in
Baambrugge van de grond af een studio
op. Aan Brian ging vrijwel alles voorbij
legendarisch is het verhaal dat alleen
zijn paspoort in Holland arriveerde om
dat hij op de luchthaven van Los Angeles
in slaap was gevallen.
Jaren aan gewerkt
Aan Van Dyke, Parks, een bevriende
tekstschrijver, is het te danken dat de
elpee 'Holland' uiteindelijk ten minste
nog één klassieke, wonderschone Brian
Wilson-compositie bevat: 'Sail on Sailor'.
Op Brians soloplaat doet het akkoorden
schema van 'Love and Mercy' sterk den
ken aan die periode.
Brian, snel pratend: "Ik denk helemaal
Brian Wilson 46)"Ik ga door een hel als er iets in mijn leven is dat me niet bevalt".
niet terug aan die periode als een geluk
kige tijd". Snuift: "Ik ben blij dat ik daar
overheen gekomen ben".
"Aan 'Love and Mercy' werkte ik al
hier in Nederland, in 1972. Het akkoor
denschema hield me toen al uit mijn
slaap. Ik heb er jaren aan gewerkt. Drie
jaar geleden haalde ik het opnieuw te
voorschijn uit mijn archief. Ik zei toen:
dat is het! DUs ik heb het verder uitge
werkt, en uitgewerkt, en uitgewerkt...tot
dat ik het schema onder de knie had. La
ter heeft dr. Eugene Landy met me ge
werkt aan de tekst van de song".
Het is overigens opvallend dat dit lied
zo duidelijk handelt over eenzaamheid.
Brian schuift over de bank naar me toe.
Zijn gezicht zwenkt als de snuit van een
hond die op zoek is naar een aai: "Men
sen die eenzaam zijn moet je weten
hebben geen idee van wat het is om een
thuis te bezitten. Ik heb het over mensen
die zonder reden verloren zijn. Die geen
moeite doen om thuis te komen. Het gaat
over mij. Over de mensen die ik in mijn
leven heb ontmoet. Weet je wel?".
Fixeert zijn blik op mijn voorhoofd. "Het
is gewoon iets wat ik heb meegemaakt.
Begrijp je wel?".
"Er komt een regel in voor waarin ik
zing over het late tv-journaal. Ik heb al
tijd heel trouw naar dat journaal om elf
uur in Los Angeles gekeken. En weet je,
heel veel nieuws is slecht nieuws. Sensa
tiezucht. Mensen willen dat. Ze willen
horen over iemand die zichzelf heeft om
gebracht. Ik heb het geschreven voor
hen die zich eenzaam voelen. Mensen die
zich verraden voelen. Het is een geeste
lijk lied. Ik heb het zó opgenomen dat
dat er niet te veel bovenop ligt. Zo'n har-
monietje over liefde en genade, dat mag
niet té overkomen, weetje? Het moet na
tuurlijk goed zijn, maar niet té. Het moet
alleen even een hint geven. Mensen moe
ten niet denken: aha, Brian Wilson doet
een beroep op onze emotie".
Training
Hij praat op samenzweerderige toon:
"Het moet het ene oor in sluipen en het
andere uit. Intuïtief. Het gaat om het ge
voel dat muziek losmaakt. Muziek ge
neest, muziek heelt. Je weet wel. Ik ben
genezen door muziek. Ik hoor wat, ik
denk: jeetje, wat, wat, wat....is dat? En
dan is het alweer voorbij. Je weet alleen
dat je je daarna beter voelt. Muziek is ge
weldig".
Wilson praat met een gemaakt enthou
siaste toon over zijn werk met Eugene
Landy: "We waren beiden echt volstrekt
enthousiast over de wijze waarop de
song uitpakte". Hij schetst de muzikale
training, imiteert de wijze waarop Landy
op hem heeft ingepraat. Brian staat op, is
even Landy: "Ik wil dat je die regels
voelt. Leeft. Zo ben ik er niet .tevreden
mee. Het is te mooi, het is te schmaltzy".
Landy neemt Wilson mee van studio
naar studio. Schaaft, plamuurt en spij
kert totdat Wilson vertelt dat hij het niet
langer aankan.
Brian in de rol van Landy: "Brian, ver
tel me nou niet dat jij dat niet kunt. Er is
niet zoiets als: niet kunnen. Hij werd
boos op me en ik werd bang. Ik wist niet
wat ik moest zeggen. Hij zei: kijk, Brian,
dit is een belangrijke plaat voor je. Ga
naar die microfoon en ram het eruit! Ik
liep naar de microfoon: en zei: lieve God,
laat U me dit alstublieft goed doen. Ik
kon het. Ik kon het!".
"Dr. Landy is een perfectionist. Hij is
robuust, enthousiast; hij gelooft in niets
dat niet perfect is. Jee, ik ben precies zo.
God, ik ga door een hel als er iets is dat
me in mijn leven niet bevalt. Ik moet het
goed hebben, want anders voel ik me
niet goed".
Toch heeft hij een hele hoop goeie din
gen in de jaren zestig verknald. Er be
staat een prachtig instrumentaal album
('Smile') dat nooit is uitgekomen. Naar
verluidt omdat je zo onder de indruk was
van de creatieve manier waarop Lennon
McCartney met de mogelijkheden van
een studio omsprongen.
Te ongeduldig
Wilson: "Wij waren toen te ongeduldig
om lang in de studio te werken. De ande
re jongens wilden er weer vandoor. Lek
ker met de auto weg, lekker waterskiën,
een hot dog halen, lekker met een meisje
rommelen. Maar uiteindelijk leerden we
wel om geduld op te brengen. 'Smile'
was het resultaat van te veel geduld. We
maakten op het laatst geen songs meer
maar een soundtrack. Twee van ons
'rookten' toen al. Ik was de leider en ik
was high. Ik had dat nodig om creatief te
kunnen zijn. Maar het kostte me uren om
iets te doen wat anders twintig minuten
duurde".
"Capitol, de platenmaatschappij, bel
de me op. Of ik Smile alsnog wilde uit
brengen. Op cd. Ik luisteren. Jaaaa, jaaa,
het kan. Het is niet compleet, maar het
kan. Ik heb er nu geen tijd voor, maar Ca
pitol, het kan. Om je de waarheid te ver
tellen: ik vind het niet mooi meer. We ge
bruikten trips toen, je had geen enkel
overzicht meer op wat je deed".
Op zijn recente solo-elpee staat een
klein symfonietje, 'Rio Grande' getiteld.
Een compositie bestaande uit zes, zeven
themaatjes, en sprekend lijkend op al
zijn pogingen om meer te doen met pop
muziek dan het schrijven van een simpel
lied. Brian: "Wat vind jij een popsong en
wat vind jij een popsymfonietje?".
'California Girls' is een song, 'Good Vi
brations' is een symfonietje, zeg ik.
Brian: "Dan is 'Rio Grande' dus een
symfonietje. Een tienjarig jongetje kan
een song begrijpen, maar de popmuziek
wordt geschreven voor 18- tot 60-jarigen.
Die eenvoud komt niet meer terug, die
bestaat ook nauwelijks meer. Ik zou
graag weten wie nog zo schrijft als wij
aan het begin vah de jaren zestig. De pop
muziek van nu is destructief, niet posi
tief. De muziek van nu is me te middel
matig. Ze heelt niet, ze maakt opzettelijk
kapot. Tegen het leven. Koud. Mist een
gevoel. Ik luister en begrijp het niet. Ik
vergelijk me niet met de mensen van nu,
begrijp me goed. Zou krankzinnig zijn".
Opdracht
"Rio Grande was een opdracht. Lenny
Waronker vroeg me lied te maken met
een country-stukje en een stukje in
diaanse folklore. Ik ben er nu niet blij
mee. Ik kreeg het niet uit mijn handen.
Toen ik het opnam moest ik even naar
buiten. Luchtje scheppen. In de tuin,
buiten, dacht ik dat ik doodging".
Ogen in paniek, even buiten adem,
slufpt van het mineraalwater. "Dit heb
ik, geloof ik, nog niet eerder verteld.
Dood! Opeens dacht ik: nee! Kalm! Ik
ging weer naar binnen en de jongens in
de studio zeiden: wat is er aan de hand,
Brian? En ik zei: niets, jongens, ik moest
even een luchtje scheppen. Maar ik was
even ongelukkig".
Vorige week kwamen de oude, grijze
fans van The Beach Boys bijeen voor een
congres in Londen. Verzamelaars onder
elkaar, liefhebbers van een gouden
klank die ondanks alles, of misschien
wel juist vanwege dit alles, nog steeds
zijn schittering houdt. Achter het brand-
scherm van het theater speelde iemand
op een vleugel. Langzaam schoven de
gordijnen open. Daar speelde Brian.
Wilson.
De ovatie van de totaal verraste fans
duurde veertien minuten.
Eigenlijk ging het allemaal vrijwel
ongemerkt; op 22 september ging de
zomer over in de herfst. Dat is net zo
onafwendbaar als de verandering van de
herfst naar de winter, enzovoort. Een
cyclus die in feite al begon toen de eerste
plantachtige sporen van leven zich op de
uitgestrekte vlakten van het oercontinent
Gondwana nestelden. De oeroude
Thetys-zee beroerde toen oevers
waarvan we soms de laatste vage resten
nu nog midden op - of zelfs in grote
continenten terug kunnen vinden.
door Ben Apeldoorn
Trouwens, zelfs nog ver vóór die tijd, nog
voordat de primitiefste levensvormen in
zee verschenen, zelfs toen de aarde nog
gloeiend en vloeibaar was, rees en daalde
de zon aan de hemel al met ongeveer de
zelfde jaarlijkse regelmaat als thans. In
die zinderende hitte was natuurlijk nog
geen sprake van zoiets als seizoenen,
maar de belangrijkste voorwaarde was er
al: de aardas stond toen ook al scheef ten
opzichte van het baanvlak waarin de aar
de om de zon draaide.
Die scheve stand is de oorzaak van de
seizoenen zoals wij die kennen; het ene
deel van het jaar hangen we hier op het
noordelijke halfrond 'achterover' (win
ter) en een half jaetr later 'voorover' (zo
mer) waarbij de zon dan dus veel hoger
boven onze horizon uitkomt. Het is ook
niet zo heel moeilijk om in te zien dat vol
keren op het zuidelijk halfrond de seizoe
nen precies andersom doormaken. Als
het bij ons winter is, is het bij de 'zuidelij
ken' zomer want doordat wij 'achterover'
hangen, hangen zij juist 'voorover' en de
zon komt bij hen dan ook hoger boven de
horizon te staan.
Die hoogte van de zon is heel cruciaal.
Want hoe hoger de zon staat, des te stei
ler vallen de zonnestralen op het aardop
pervlak waardoor die veel intenser ver
warmd wordt dan wanneer de zon maar
heel laag aan de hemel staat. De aard van
het seizoen hangt dus af van waar op het
aardoppervlak we ons precies bevinden.
Ondergaan
Voor wie oog heeft'voor de natuur is
het spel dat de vier jaargetijden elk jaar
opvoeren een lust voor het oog. Je moet
er bij voorkeur niet midden in een grote
stad proberen getuige van te zijn; het
beste is een stuk ongerepte natuur dat
onmiddellijk aan je achtertuin grenst en
waarin je je, zonder te worden gestoord
door zelfs maar heel verre geluiden die
de beschaving dag en nacht pleegt voort
De snelheid waarmee de Omnimax-camera over het uitgestrekte veld met
zonnebloemen beweegt, wordt op deze foto goed uitgebeeld. (Foto gpd>
te brengen, geheel kunt verliezen. Maar
die luxe is in feite, hoe ironisch, ooit
slechts de oermens voorbehouden ge
weest.
Toch is het ook al in een klein tuintje
mogelijk om van dichtbij van de wissé-
ling van de seizoenen en de invloeden
daarvan op planten en dieren een glimp
op te vangen. En voor wie ook die moge
lijkheid moet ontberen maar toch graag
eens de grootse pracht van de seizoenen
op speciaal daarvoor uitgekiende plaat
sen en ook nog op een heel speciale ma
nier wil ondergaan, is er de film 'De Vier
Jaargetijden' in het Haagse Omniver-
Net als de voorafgaande tien filmpro
ducties die in dit speciale Omnimax-
theater zijn vertoond en die stuk voor
stuk in het teken stonden van een zeer in
dringende manier van wetenschapspo
pularisering, is ook de film 'De Vier Jaar
getijden' opgenomen met de zeer specia
le Omnimax-camera waarmee, in combi
natie met een aan het Omnimax-objec-
tief identieke projectie-lens, de toe
schouwers welhaast lijfelijk bij de bewe
gende beelden betrokken zijn.
Dat wordt eens temeer duidelijk als de
computergestuurde camera vanuit een
zeer geliefde positie zijn opnamen
maakt: namelijk hangend aan een rond
vliegende helikopter waarvan de rotor
bladen recht boven je hoofd nog net
zichtbaar zijn. Op een dergelijke manier
opgenomen wordt een tocht vlak boven
een uitgestrekt veld vol wuivende zonne
bloemen zo echt dat je onwillekeurig je
benen optrekt om je schoenen niet kwijt
te raken.
Tijd
Het ttema van en de muziek bij de film
zijn geent op het muziekstuk 'Quattro
Stagioni' waarmee de bekende Italiaanse
componist Antonio Vivaldi al méér dan
260 jaar geleden (in 1725) zijn diepe be
wogenheid voor de schoonheid van de
seizoenswisselingen in inmiddels on
sterfelijke klanken vastlegde.
Voeg daarbij het spelen met de factor
tijd (de camera heeft maandenlang be
wegingloos een ingezaaid aardebed in de
gaten gehouden), en groot is de conster
natie als daar, als betrof het een onaards
stuk grond, duizenden kiemloten van
tussen brokjes aarde in een halve minuut
tijd omhoog krioelen, zich zenuwach-
tend trillend en bibberend, smachtend
bijna, richtend naar de zon om daarvan
toch zoveel mogelijk licht op te vangen.
'De Vier Jaargetijden', Omniversum, Pres.
Kennedylaan 5 te Den Haag. Reserveringen:
070-545154 (van 09 tot 12 uur). Voorafgaand de
productie 'Zomer in het zonnestelsel'. Dinsdag
t/m donderdag om 12,14 en 16 uur en op vrijdag,
zaterdag en zondag en in vakanties tevens om 20
