Kiesstelsel VS omstreden Vertraging in groei ozongat voorbode ramp 'In de censuur heb ik nimmer enige lijn kunnen ontdekken' Achtergrond Geestelijke verzorging in hoofdbureau van politie President indirect gekozen via kiesmannen WASHINGTON Michael Dukakis weet dat hij nog eén kans heeft. De strate gie van de Democraat is er de laatste weken duidelijk op gericht geweest om al z'n aandacht op 18. over het algemeen grote staten te concentreren. Als hij alleen in die 18 staten wint. dan haalt hij net het Witte Huis. Hoe wel Bush in dat geval dus in de overige 32 staten zou hebben gewonnen. En hoewel Dukakis mogelijk, landelijk gezien, een lager stemmenpercentage zou halen dan de Republikein. door Henk Dam De reden waarom Dukakis met minder staten dan Bush en zelfs met minder stemmen dan Bush de opvolger van Reagan zou kun nen worden, is. kort gezegd: het Amerikaanse kiesstelsel. Dat stelsel is ingewikkeld en omstre den omdat het nogal merkwaar dige en zelfs ondemocratische uitslagen mogelijk maakt. De manier waarop de Ameri kanen hun president kiezen, werd 200 jaar geleden bedacht door de opstellers van de Grond wet. Van hen was de ook nu nog geldende regel dat de president niet direct wordt gekozen door het volk, maar indirect, via kies- Een dergelijke regel vind je nergens anders in de wereld. Waarom lieten de opstellers van de Grondwet de president niet gewoon rechtstreeks door de burgers kiezen? Dat had onder meer te maken met de elitaire ge dachte dat je het volk niet al te veel moet toevertrouwen. De kiesmannen waren bedoeld als buffer tussen de gewone kiezers en 's lands hoogste functionaris. Even werd door de 'founding fathers' gespeeld met de gedach te om het Congres als buffer te la ten opereren, en de president dus door het parlement te laten aanwijzen. Maar dat ging niet door omdat het in strijd werd ge acht met het beginsel van de scheiding der machten, in dit ge val de wetgevende en de uitvoe rende macht. Kiesmannen Het kiesstelsel zoals dat dus door Amerika's aartsvaders werd uitgevonden en in de loop der decennia op details werd bij- AMERIKA KIEST gesteld, steekt, nader uitge werkt, als volgt in elkaar. Geregistreerde kiezers in de 50 staten en in Washington D.C. (dat geen staat is) gaan op de dinsdag na de eerste maandag in november naar de stembus. De presidentskandidaat die in een staat de meeste stemmen haalt, krijgt alle kiesmannen van die staat. 'Winner takes all', heet dat principe. Elke staat heeft evenveel kies mannen als het totaal van de senatoren en afgevaardigden die de staat in het Congres heeft en dat totaal is weer afhankelijk van het aantal inwoners. Het gaat om minstens drie kiesmannen (in een dun bevolkte staat als Noord-Dakota bijvoorbeeld) en maximaal om 47 (het 28 miljoen inwoners tellende Californië). De kiesmannen komen half december bijeen en brengen offi cieel hun stem uit waarmee zij de president kiezen. Aangezien er 538 kiesmannen zijn. moetje als presidentskandidaat 270 kies mannen achter je. hebben om de grote prijs te winnen. Er zit een aantal interessante haken en ogen aan dit systeem. Om te beginnen, is het door gaans zo dat degene die. lande lijk gezien, het hoogste stem menpercentage haalt, die winst versterkt terugvindt in het aantal kiesmannen dat hij heeft gewon- Nixon bijvoorbeeld won in 1968 301 kiesmannen, 56 procent van het totale aantal kiesman nen. Maar hij kreeg maar 43,4 procent van de door de kiezers uitgebracht stemmen. Carter won in 1976 met 50,1 procent van de werkelijke stemmen en 55 procent van het aantal kiesman- Een heel extreem voorbeeld is de herverkiezing van Reagan in 1984. Reagan verpletterde Mon- dale, in kiesmannen gerekend. Hij won er 525 tegen Mondale 13. Maar in werkelijke stemmen ge rekend was het beeld lang niet zo zwart-wit. Op Reagan brachten 54 miljoen Amerikanen hun stem uit. op Mondale 37 miljoen. De regel van de 'versterkte winst' gaat niet altijd op. Drie keer. in 1824,1876 en 1888. had de kandidaat op wie de meeste ech te stemmen waren uitgebracht, minder kiesmannen dan zijn op ponent en ging dus het Witte Huis aan zijn neus voorbij. Zoiets kan nog steeds gebeu ren. Het is, zoals hierboven al staat, heel wel denkbaar dat er meer Amerikanen op Bush dan op Dukakis stemmen, en dat het toch de gouverneur van Massa chusetts is die in januari naar Washington D.C. mag verhuizen. Een ondemocratisch kantje aan het huidige stelsel is verder, dat grote staten erdoor bevoor deeld worden. Binnen de staten zijn etnische groepen in de ste den met een coherent kiespa- troon (joden, zwarten) weer in het voordeel. Waarom houden de Amerika nen dan toch aan hun antieke en potentieel unfaire kiesstelsel vast? Een van de redenen is, dat het systeem spoort met het fede rale karakter van de Verenigde Staten. Alle staten hebben nu een directe afvaardiging bij de verkiezing van de president. Het systeem ontmoedigt ver der de deelname van kandidaten buiten die van de twee grote par tijen. de Democraten en de Re publikeinen, en ook dat vinden veel Amerikanen een goede zaak. Bij een evenredig systeem na melijk (de manier waarop in Ne derland bijvoorbeeld de Tweede Kamer wordt gekozen) zou ver splintering kunnen optreden. Het 'voordeel' van het huidige twee-partijen-stelsel, presiden ten met een krachtig mandaat, zou daardoor kunnen verdwij- Oproer Er is in het verleden wel gepro beerd om de president op een di recter en evenrediger wijze geko zen te laten krijgen. In 1969 nam het Huis van Afgevaardigden zelfs een wet daarover aan. die overigens in de Senaat sneuvel de. Sindsdien zijn er niet zo veel pogingen meer gedaan om het kiesstelsel veranderd te krijgen, al was het alleen maar omdat de twee grote partijen daar niet bij gebaat zijn. Om prof. Stephen Wayne, hoogleraar politieke weten schappen aan de George Was hington Universiteit in Washing ton te citeren: "Alleen als er weer een president aan de macht komt die niet de meerderheid van de echte stemmen had, zou je mis schien voldoende oproer kunnen krijgen om het systeem te wijzi gen. Zolang dat niet zo is. zullen we wel tot in de voorzienbare toekomst met kiesmannen blij ven werken". De rivalen Bush en Dukakis schudden elkaar de hand. Nederlandse boekverkoper keert Zuidafrika de rug toe JOHANNESBURG - Geen enke le Zuidafrikaanse boekenliefheb ber kan er omheen: Johannesburg is opnieuw een goede boekwinkel armer. Eind september sloot Mar cus de Jong voorgoed zijn 'Acade mische Boekwinkel' in Braamfon tein, vlak tegenover de als liberaal bekende universiteit van de Witwa- tersrand. En over een maand valt het Zuidafrikaanse doek voor Mar cus en Gre de Jong definitief, wan neer zij terugkeren naar het land waaruit zij 37 jaar geleden met hun ouders waren weggetrokken. door Ruud de Wit Het verhaal van Marcus de Jong en zijn vrouw - die elkaar overigens pas in Zuidafrika ontmoetten - lijkt in menig opzicht op dat van vele duizenden andere Nederlanders die nu in Zuidafrika leven. Marcus was een van de acht zonen van bak ker De Jong. die in 1952 vanuit het Friese Joure met de Waterman in Kaapstad landde. Nu, 37 jaar later, bakken vier van zijn broers nog steeds brood in Pretoria: "Ik heb niet zoveel contact met ze. Ze zijn volledig opgegaan in de blank-Afri kaanse samenleving", aldus Mar- "Pas in 1972 gingen mijn vrouw en ik voor het eerst terug naar Ne derland en daarna is die band met Europa gebleven". Het feit dat De Jong niet in het bakkersvak te- We waren eigenlijk min of meer al gewend geraakt aan dat elk jaar groter wordende ozontekort, het 'ozongat', boven het reusachtige ïjscontinent Antarctica. Dit tekort is ontstaan als gevolg van het ge bruik van bepaalde stoffen door de mens. Die stoffen zijn bijvoorbeeld ammoniakdampen die bij de over matige bemestingen vrijkomen en, door Ben Apeldoorn vooral, verbindingen tussen chloor, fluor en koolwaterstoffen (de beruchte CFK's) die hoofdzake lijk zijn te vinden in spuitbussen, koel- en vrieskasten en air-condi- tioners. Ook de enorme hoeveelhe den stikstof-oxiden (de bijna even beruchte NOX-en). afkomstig van het intensieve autoverkeer, plegen grote aanslagen op het ozongehalte in onze stratosfeer. Gedurende het laatste decenni um is elk jaar als bij ons de herfst aanbreekt, dus als op het zuidelijke halfrond het voorjaar zijn intrede doet, het gebied in de atmosfeer boven Antarctica met een tekort aan ozon groter geworden. Vorig jaar was het 'ozongat' groter dan ooit en besloeg het een oppervlak dat groter was dan dat van de conti nentale ijswoestenij eronder. Niet zonder grote zorg zag men daarom de definitieve resultaten van de metingen aan en de waarne mingen van de luchtlaag boven Antarctica over de maanden sep tember en oktober van dit jaar te gemoet. Dat de natuur echter ook de meest eminente onderzoekers en de verfijnste prognoses zo nu en dan duchtig op de hak kan nemen, is ook hier weer eens gebleken. Me tingen van een weersatelliet, de Nimbus-7, van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heb ben aangetoond dat het ozontekort boven Antarctica in september 1988 'slechts' vijftien procent was terwijl het tekort in september 1987 maar liefst 50 procent be droeg. Een reden tot een juichkreet? Mis. waarschijnlijk betreft het al leen maar uitstel van 'executie'. Volgens het wetenschappelijke blad 'Nature' (vol. 335), waarin mel ding wordt gemaakt van de Nim bus-metingen. volgt het patroon van de ozon-afbraak een cyclus van twee jaar die samenhangt met de twee-jaarlijkse cyclus die de we reldomvattende circulatieproces sen in de dampkring volgen. Men heeft aan kunnen tonen dat die cyclus gedurende de laatste acht jaar er juist voor zorgt dat in de septembermaanden van de one ven jaren (bijvoorbeeld 1985, 1987) de grootste ozontekorten optreden. Tijdens 'even' jaren (1986, 1988) wordt" de atmosfeer boven Antarc tica veel minder sterk beïnvloed door de omliggende luchtlagen. Volgens de meteoroloog Mark Schoeberl, verbonden aan NASA's Goddard Space Flight Center was er in en rond september van dit jaar sprake van bepaalde luchtstromin gen op meer gematigde breedten waardoor veel minder CFK's en an dere schadelijke stoffen boven An tarctica hun ozonvernielende werk hebben kunnen doen dan anders. Bovendien bleek de lucht in de boven de troposfeer (de onderste luchtlaag in onze dampkring) gele gen stratosfeer dit jaar warmer te zijn dan normaal zodat er minder ijsdeeltjes in rondzweefden. De uit die ijsdeeltjes gevormde hooggele gen 'ijswolken' ontstaan tijdens de op die hoogten optredende ex treem lage temperaturen (vaak nog lager dan 80 graden onder het vriespunt) gedurende de Antarcti sche winter door bevriezende wa terdamp waarin zich ook sporen CFK's en stikstofoxiden kunnen bevinden. Als in het Antarctische voorjaar de zon deze wolken weer verwarmt, komt het chloor vrij dat de ozonlaag begint aan te tasten door van elk ozonmolecuul een zuurstofatoom te binden. Juist in die stratosfensche ijswolken vindt dus de meeste ozonafbraak plaats. Het lijkt er dus sterk op dat het betrekkelijk kleine 'gat' dit jaar een gevolg is van wereldwijde atmosfe rische omstandigheden. Schoeberl wijst er op dat de zich in de damp kring ophopende CFK's, NOX-en en ammoniak in het Antarctische voorjaar van 1989 (een oneven jaar dus) wellicht een nog veel grotere ozonafbraak zullen veroorzaken dan in 1987. recht is gekomen, maar boekhan delaar is geworden, heeft daar veel mee te maken. "Wij zijn stadsmen sen, houden ervan door steden te lopen, winkels binnen te gaan en musea te bezoeken. Wij missen dus Europa meer dan andere immi granten. Hoe mooi dit land ook is, wij zitten meestal binnen. We lezen en luisteren naar muziek. Als je eenmaal die instelling hebt, kan het mooie landschap van Zuidafri ka je eigenlijk gestolen worden". Neerslachtig Hoewel hij zijn uiterste best doet om de indruk te voorkomen dat de politieke situatie in Zuidafrika van belang is geweest in de afweging om de winkel in Braamfontein te verkopen en naar Nederland terug te gaan, geeft De Jong toe dat die zelfde politieke situatie hem meer malen met ernstige zorgen en twij fels heeft gekweld en dat de Zuid afrikaanse politieke atmosfeer hem neerslachtig maakt: "Het schijnt dat minister Ruding ten tij de van de paspoortaffaire heeft ge zegd: Nederland is een land waar iets onbelangrijks, belangrijk kan zijn. Ik denk dat dat een bijna idea le situatie moet zijn, want hier zijn wezenlijke zaken volslagen onbe langrijk". Hoezeer De Jongs" Academische Boekhandel in de jaren zestig te gen de zere schenen van het apart- heids-establisment schopte, bleek toen ene professor Van Rensburg zijn studenten verbood om ook maar een voet te zetten in zijn boekhandel, laat staan daar een boek te kopen. Noodgedwongen richte De Jong zich vervolgens op de eveneens in Braamfontein gele gen universiteit van de Witwaters- rand, wat hem nog meer in liberale sferen deed belanden. "Ik heb altijd geprobeerd om te verkopen wat mensen wilden heb ben, of dat nu verboden was of niet. Elke week kregen wij zo'n lijst van de censuurraad met welke boeken er nu weer verboden waren en wel ke plotseling toegestaan waren. Maar daar was eigenlijk nooit enige lijn in te ontdekken". En ïo kon het gebeuren, dat Gramsci's 'Prison Notebooks' en Lenin's pamflet 'What is to be done' zijn grootste verkoopsuccessen werden. Met de veiligheidspolitie heeft De Jonge ook te maken gehad, of schoon nooit op een echt vervelen de wijze: "Ik herinner me dat een hoogzwangere vrouw eens in een boek stond te bladeren, waarbij ze duidelijk liet merken er niet in ge ïnteresseerd te zijn. Toen ik haar vroeg wat ze precies wilde, maakte ze zich bekend als een officier van de veiligheidspolitie en waar schuwde ze me dat ik boeken ver- Zedeloze smaak Een andere keer werd De Jong door de directeur van het postkan toor ontboden, nadat een zending voor hem bestemde boeken uit Eu ropa was opengemaakt. De brave, maar blijkbaar 'ongeletterde' di recteur hield De Jong voor dat hij boeken importeerde die getuigden van een zedeloze smaak. Het bleek hier te gaan om het boek van een Duitse theoloog, 'Sin, a study of Dogmatics'. Blijkbaar dacht de man dat het ging om een boek dat handelde over het seksle ven van 'dogs', honden dus. Zo kon het ook gebeuren dat het boek van Jan Wolkers 'Groeten van Rottu merplaat' uit de schappen moest verdwijnen, omdat de auteur er naakt op stond afgebeeld. Er zijn ook opwekkender verha len uit de mond van De Jong op te tekenen, die een tegenstrijdig licht werpen op de Afrikaner maat schappij. "Weetje wie een van mijn beste klanten was? Nelson Mande- la. Bij de uitverkoop die we had den, kwam Winnie Mandela nog een hele stapel voor haar man ha len. En regelmatig moesten we pakketten leveren voor Robbenei land, waar de meeste zwarte poli tieke gevangenen verblijven. Want het departement van gevangenis wezen wist, dat wij de boeken kon den leveren, die de gevangenen voor hun studies wilden hebben, maar die verder nergens in Zuid afrika te krijgen waren". In het materiaal komt de ver scheidenheid van opvatting over dit onderwerp onvoldoende tot uitdrukking, zegt de schoolraad. Ook in de woord- en beeldkeuze van het materiaal dat de. Neder landse Onderwijstelevisie in op dracht van de nationale commis sie heeft ontwikkeld, wordt on voldoende rekening gehouden met de manier waarop in het pro testants-christelijk onderwijs wordt gedacht en gesproken over seksuele opvoeding. De schoolraad zal de commis sie vragen om ander materiaal, dat wél aan het doel beant woordt. Vrouw en kerk De werkgroep 'Vrouw en kerk' van de Katholieke Raad voor Kerk en Samenleving kijkt niet ontevreden terug op de eer ste tien jaar van haar bestaan. Volgens voorzitter drs. Wil Bus is haar kerk, althans in Nederland, gevoeliger geworden voor de problemen van vrouwen. "Het komt er nu op aan dat ook in het kerkelijk beleid de eigen bijdra ge van vrouwen zichtbaar wordt". Wil Bus neemt binnenkort af scheid als voorzitter. Zij is van het begin af bij deze werkgroep - een initiatief van de Sint Willi- brord-vereniging betrokken geweest. Haar opvolger wordt drs. Ria Klein-Tank, die met de andere leden van de groep het ideaal zal blijven hooghouden: een kerk als geloofsgemeen schap van gelijkwaardigen. "Zo'n 'kerk is", volgens Bus, "nog lang niet in zicht. Het vi sioen botst telkens weer op de hi ërarchische structuur van de kerk". Toch vindt zij het verspil ling van energie als vrouwen zich almaar tegen die structuur afzet ten. "Is het niet beter zelf initia tieven te ontplooien die laten zien dat het in de kerk ook an ders kan". Zij wees op vieringen voor vrouwen, eigen diakonale projekten. verdere ontwikkeling van feministische theologie en eigen 'vrouwenspiritualiteit'. "Dat kunnen we allemaal zelf. Daarvoor zijn we niet afhanke lijk van de bisschoppen". Wil Bus ten slotte: "De bisschoppen zouden meer een geloofspositie moeten innemen in plaats van* een machtspositie". Vrijzinnigheid Zolang vrijheid van geloofs beleving en openheid voor wat anderen denken geen gemeen goed is in de kerken, zolang heb ben vrijzinnige geloofsgemeen schappen bestaansrecht", zei dr. Th. M. van Leeuwen, bijzonder hoogleraar in Utrecht, zaterdag in Amersfoort bij de viering van het 65-jarig bestaan van de Cen trale Commissie voor het Vrijzin nig Protestantisme. Van Leeuwen waarschuwde dat vrijzinnige groeperingen zich niet in eigen kring moeten op sluiten. maar deelnemen aan het geheel van de christelijke kerk. 'Daarin hoeven zij niet onder te gaan, als ze maar een levende oand hebben met dat geheel". Bij wijze van proef mogen geestelijke verzorgers arrestan ten in het Amsterdamse hoofd bureau van politie bezoeken. Aan deze proef van een halfjaar doen ongeveer dertig geestelij ken en humanistische raadslie den mee. "Dit is uniek voor de geestelij ke verzorging in Nederland", zei de Amsterdamse gevangenispre dikant W. Hoekert. "Als mensen in een politiecel zitten, maken ze geweldig veel mee. Of ze nu te recht of ten onrechte zijn opge pakt. het is voor iedereen een moeilijke tijd. Het hele bestaan komt op losse schroeven te staan". In principe blijven arres tanten maar vier dagen in de po litiecel, maar door het tekort in huizen van bewaring en gevan genissen loopt dit vaak uit. De bewaarders in het hoofdbu reau aan de Elandsgracht geven een introduktiebriefje van de geestelijke verzorgers aan de ar restant. Wil hij of zij een gesprek, dan wordt het antwoordstrookje aan de bewaarder mee terugge geven. Daarop kunnen zij aange ven met wie ze willen spreken en in welke taal. Naast protestantse en rooms- katholieke geestelijke verzor gers en humanistische raadslie den doen aan deze proef mee een predikant voor Duits-taligen, Engels-taligen en Chinezen, twee Turkse imams, een Ara bisch sprekende geestelijke, een Surinaams predikant, een Antil liaanse non, een rabbijn en een predikant bekend met Ghane- Aids-voorlichting Voorlichtingsmateriaal over aids moet voor alle scholen bruikbaar zijn, vindt de Neder lands Protestants-christelijke Schoolraad. Hij reageert daar mee op 'signalen van verontrus ting' van scholen voor voortgezet onderwijs die pas met nieuw voorlichtingsmateriaal over aids werden geconfronteerd. De christelijke schoolraad twijfelt niet het minst aan het be lang van aids-voorlichting en be treurt het daarom des te meer dat de voorlichting die daarover door of in opdracht van de Natio nale Commissie Aids-bestrijding is ontwikkeld, ongeschikt is voor althans een deel van het protes tants-christelijk onderwijs. Ook de predikant A. van Lun- teren van de Nederlandse Pro testantenbond in Hilversum maakte duidelijk, dat de vrijzin nigheid zich niet naast de maat schappelijke werkelijkheid en oecumenische beweging moet opstellen. "Handhaven van de traditionele tegenstelling ortho dox-vrijzinnig is in deze tijd wei nig relevant meer. Belangrijker is of vrijzinnige christenen zich binnen en buiten de kerk ook in zetten voor gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping". Van Leeuwen zei hierover: "Het vrijzinnig protestantisme zal van harte en voluit moeten meedoen, nu de kerk als geheel voor immense uitdagingen staat. Juist geloofsgemeenschappen die vrijheid, verdraagzaamheid en humaniteit in hun vaandel voeren, dienen zich te keren te gen gewelddadigheid, onvrij heid en onmenselijkheid in deze wereld". Hervormde Kerk: aangeno men naar Leerbroek W. Roos Harskamp; bedankt voor Tub- bergen P. Noordmans Hauler- wijk. Gereformeerde Kerken: beroepen te Amsterdam-West W. Reinders Ten Boer (Gr.); aange nomen naar Bergambacht kandi daat P. van Commenee Kampen. Gereformeerde Kerken Vrij gemaakt: bedankt voor Axel (voor zendingsdienst in België) A. van Zuijlekom Franeker, voor Helpman en Groningen-Oost J. Burger Bussum, voor Pretoria (Die Vrije Gereformeerde Kerke) F. Folkerts Stadskanaal. Gere formeerde Gemeenten: be dankt voor Capelle a.d. IJssel en Wageningen J. Kareis Rijssen, voor Gorinchem D. Hakkenberg Groningen, voor Woerden J. van Eckeveld Zeist. Remonstrantse Broederschap: aangenomen de benoeming tot geestelijk verzor ger in het revalidatiecentrum 'Helionare' te Wijk aan Zee (deel werk) mevrouw C. A. Philipsë (nu werkzaam in de gezond heidszorg) Den Haag. 'Christelijke Ambassade'. De commissie 'Kerken en het joodse volk' van de Wereldraad van Kerken veroordeelt in een verklaring de steun van de 'Christelijke Ambassade' in Je ruzalem aan de expansiepolitiek van rechtse partijen in Israël. "De bijbel", zegt de Wereld raad-commissie, "laat geen inter pretatie toe die onrecht en ge weld aanmoedigt en goddelijke goedkeuring tracht te geven aan territoriale aanspraken". De 'Christelijke Ambassade' is voor de commissie 'Kerken en het joodse volk' een voorbeeld van verkeerde benadering van het conflict in het Midden-Oosten.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 2