'Ze noemden haar'one of the
guys
inVOC-
Neushoorns in het park van Versailles
Theater
pakhuizen
Natascha Emanuels' maakt programma over Billie Holiday
DINSDAG 18 OKTOBER 1088
KUNST
PAGINA 19
In het LAK-theater in Leiden
vormen de doodzelfmoord en on
gelukken het uitgangspunt voor
de tragi-komedie Bloed geen
woord van liefde' van de eerste
FAct-productie van dit seizoen.
Het stuk, waarover regisseur
Ruud van Wijk zich heeft ont
fermd wordt op woensdag 19 en
donderdag 20 oktober opgevoerd.
Een man en vrouw maken van
moord een prestigekwestie. Dit
alles heeft plaats tegen de achter
grond van familiegeheimen en
calvinistisch leed.
Op vrijdag 21 en zaterdag 22
oktober zijn de schijnwerpers ge
richt op de Engelse schrijfsters
Vita Sackville-West en Violet Tre-
fusis in de voorstelling 'Vita en
Violet' van De Mug met de Gou
den Tand. Maureen Teeuwen en
Joan Nederlof zetten zowel de
schrijfster als hun biograaf neer
in een dubbelportret,
heen en weer worden geslingerd
tussen hun behoudende waarden
en hun liefde voor elkaar.
Het programma van de Leidse
schouwburg is de komende wgek
het toneel van zeer uiteenlopende
activiteiten op theatergebied.
Woensdag 19 oktober is de avond
van de Europese première van de
hofdansen van Yogyakarta, door
Suryo Kencono (Gouden Zon).
Met deze voorstelling wordt een
tipje van de sluier opgelicht van
i de Leidse schouw-
2 cultuur rijkdom die de
Javaanse vorstenhuizen kennen.
De première wordt ondersteund
door een Javaans Gamelanor
kest.
Op donderdag 20 oktober kun
nen kinderen 's middags en 's
avonds terecht bij de voorstelling
Broertjes op stap' van de gebroe
ders Frank en René Groothof. De
ze tweede voorstelling van de jon
gens heeft lovende kritiek ont
vangen van de pers en het mag
een bewijs voor succes worden ge
noemd dat de Amsterdamse
Stadsschouwburg tot drie keer
toe was uitverkocht voor de voor
stelling.
Voor de tweede maal is het stuk
'Een Gelukkige Hand' van Co-
burn in het theater te zien. Mary
Dresselhuis en Ton Lensink ont
moeten elkaar als twee bejaar
den tijdens een kaartspelletje in
het bejaardentehuis. Hun zwarte
verleden komt aan het daglicht,
waarbij Coburn in het stuk de
karakters allerminst heeft ont
zien. De humor in het spel maakt
het verhaal, dat uitgaat van tra
giek, lichter verteerbaar.
Jack Spijkerman vidt het
schouwburgpodium op zondag
23 oktober en maandag 24 okto
ber. In een dubbelrol speelt hij zo
wel de vader, die een fervent na-
tuur- en vogelliefhebber is, als de
zoon die treurt om de liefdeloos
heid van zijn vader jegens hem.
De relatie tussen beide verwan
ten staat centraal in het theater
programma van cabaret 'Dubbel
en Dwars'. Van deze productie
zal de VARA op beide avonden
opnamen maken.
In activiteitencentrum Muzen-
hof in Leiderdorp wordt een
voorstelling gegeven van het
raamtheater uit Antwerpen.
Bert André speelt in het stuk 'De
Kontrabas' de rol van een musi
cus die de middelmaat niet heeft
weten te ontstijgen.
AMSTERDAM (ANP) - Het aantal
theatercentra in Amsterdam is uit
gebreid met een nieuwe gelegen
heid. De voormalige pakhuizen
van de Verenigde Oostindische
Compagnie (VOC) worden omge
bouwd tot theaterruimte. De Zaan
dammer A. de Jong is initiatiefne
mer van deze exploitatie. Voor
heen verzorgde hij de technische
produktie van Nederlandse shows
die in de pakhuizen werden gege
ven voor buitenlandse toeristen.
De Jong wil zijn plannen betaal
baar maken door de gebouwen te
vens te gebruiken als onderkomen
voor commerciële activiteiten
zoals bedrijfspresentaties, verga
deringen van personeelsverenigin
gen en feesten en partijen.
"De stichting die het theater be
heert hoeft geen geld te verdie
nen", aldus De Jong, "als de activi
teiten fïnanciëel maar gladjes ver
lopen. Dat betekent dat we het the
ater zakelijk moeten onderbou
wen: het gebruik van het theater is
voor 70 procent voor commerciële
aterproduktie"
activiteiten en voor 30 procent voor
culturele". Op dit moment zijn er al
bedrijfspresentaties in het theater
geweest en de eerste culturele acti
viteit is er op 15 november. Zange
res Mathilde Santing komt dan
naar het theater in het kader van
haar droomtoernee 'Handbereik'.
De invulling van het culturele
ROTTERDAM - "Met Bil
lie heb ik mijn hele leven
al iets. Mijn moeder riep
mij en mijn zusje als ze op
de radio was: 'Billie, Billie
op de radio!' Ik heb nog al
tijd een agendaatje uit
1959, en op 17 juli heb ik
geschreven: Billie Holiday
overleden. Die vrouw is ie
mand voor mij. Voor zover
ik mij kan herinneren leef
ik mijn hele leven al met
haar in mijn hoofd".
Aan het woord is cabare
tière Natascha Emanuels.
Op 1 november gaat in the
ater Bellevue in Amster
dam haar programma 'Na
tascha on Holiday' in pre
mière een voorstelling
waarin ze de Hollywood-
leugen over Billie Holiday
zal proberen te ontzenu
wen.
door
Joost van den Hooff
Geëmotioneerd, traanvocht op de
oogballen: "De eenzame weg die zij
in het Amerika van die dagen is ge
gaan, de eenzame strijd die zij als
zwarte, verslaafde vrouw heeft
moeten leveren in een racistische
omgeving, voortdurend achter
volgd door de federale recherche,
en nou niet bepaald met van die
fantastische vrienden om haar
heen, is fascinerend".
"Nadat ze heeft moeten bloeden
om drieduizend dollar bij elkaar te
sparen om clean te worden, wat
haar lukte in een kliniek op Man
hattan waar haar anonfrniteit zou
worden gewaarborgd en wat haar
de hoop geeft op een leven zonder
drugs, ziet ze, wanneer ze de kli
niek verlaat wéér een kerel van de
federale recherche staan. En ze
weet dat ze verraden is, dat ze wéér
geschaduwd zal worden, dat er
wéér op haar gelet zal worden, dat
ze wéér de klos is. Want als je weet
dat ze zitten te wachten tot je in de
fout gaat, ga je een keer in de fout,
vervul je de verwachting van ande
ren". "Dat moment, het moment
waarop ze bij het verlaten van de
kliniek die rechercheur ziet staan,
betekent een grote kentering in
haar leven: in één klap verliest ze
voorgoed haar vertrouwen in de
mensen. Ze is afgekickt, is op een
moment dat haar leven een andere
wending had kunnen nemen en
dan wordt alle hoop de bodem in
geslagen. Want ze heeft ook nie
mand die haar echt met hart en ziel
Onderwereld
Natascha is verontwaardigd. Ze
vindt dat 'haar' Billie - opnieuw,
voor de zoveelste keer - onrecht is
aangedaan. Houdt het dan nooit
op? En, zegt ze op haar negenen-
veertigste, zonder overigens iets te
willen afdoen aan de kwaliteiten
van 'mevrouw Ross': "Ross was
dertig toen ze Billie speelde. Dat is
véél te jong. Wantje moet de blues
snappen van Billie Holiday. Billie
zingt geen blues, maar heeft de
blues in haar stem, omdat ze zoveel
heeft meegemaakt. Om haar te
kunnen spelen moet je je met haar
kunnen identificeren. Niet dat je
óók de heroinespuit ter hand moet
hebben genomen, maar je moet
wel door de blues zijn geraakt. Je
kunt geen onbekommerd, jong
meisje zijn dat het leven uitslui
tend als zonneschijn ziet".
Natascha begon aan een script
over Billie Holiday. "Ik was jaren
voornamelijk met m'n hoofd bezig
geweest, ik wilde mijn hart en mijn
ziel weer eens laten spreken. En ik
wilde dat Billie recht werd gedaan.
Niet om een heilige van haar te ma
ken, maar ik wilde haar portrette
ren vanuit mijn bewondering en
respect voor haar. Dat is dus niet de
waarheid over Billie Holiday, maar
zoals ik haar zie. En zoals ze ook ge
zien wordt door de mensen die
haar gekend hebben en die haar
'one of the guys' noemden: een tof
mens dat op toernee niet onder
deed voor de leden van het orkest
als het om gokken en zuipen ging.
"De film begint met een down
kind. Maar ze lachte veel, maakte
veel gein, was heel onbevangen.
Alleen: er gebeurt het een en ander,
ze krijgt de nodige klappen te in
casseren. Op haar tiende wordt ze
verkracht, op haar zestiende speelt
ze de hoer. Haar onbevangenheid
verdwijnt. Bij wie zou dat niet het
geval zijn? Maar ze is géén slachtof
fer, zoals in de film. Zij is een
vrouw die koos voor wat ze deed.
Zij koos voor de mannen met wie
ze omging. Louche mannen. Pus
hers en andere onderwereldfigu
ren. Daar viel ze op. Ze raakte opge
wonden van die klootzakken".
Ironie
"Ze koos ook voor de heroïne. En
daarmee voor de dood. Ze wist dat
het een doodlopende weg was.
Maar bij gebrek aan goeie partners
waren de drugs haar maatjes ge
worden. Ze leefde wekenlang al
leen thuis bij de televisie met haar
drugs. Ik kan me dat ook heel goed
voorstellen, als je niemand hebt.
Als haar moeder, met wie ze een he
le hechte relatie had, sterft, zegt ze -
ze is dan vijfentwintig: Ik weet dat
ik nu alleen blijf. Met de dood van
haar moeder is ook haar enige on
voorwaardelijke liefde voorbij. Ze
zegt dan: "Ik kan niet huilen, maar
als ik sterf kunnen anderen mis
schien om mij huilen, omdat ik een
verbond met de duivel heb geslo
ten".
Natascha is niet meer te stuiten
in haar apologie van Billie. "Het
heeft mij echt verbijsterd", zegt ze,
"dat die vrouw, ondanks vijftien
jaar drugsgebruik, ondanks alle
stank voor dank die ze heeft gekre
gen, ondanks het feit dat ze is ver
raden door de man met wie ze het
bed deelde, toch nog zo lang op de
been is gebleven, toch nog zoveel
heeft gedaan, is blijven optreden,
platen is blijven maken. Dan moet
er sprake zijn van een grote inner
lijke kracht. Ze werd niet voor niks
Lady genoemd. Ze dwong respect
af, door haar dapperheid, door de
consciëntieuze manier waarop ze
haar werk deed, door haar eruditie
en levenswijsheid, maar vooral om
dat ze, hoewel geboren in het getto
van Baltimore ©n met maar vijf
klassen lagere school, absoluut
niets had van een poor black girl.
Ondanks alle ellende, tegenslagen
en teleurstellingen is ze nooit in cy
nisme blijven steken. Ze kon wel
heel ironisch zijn. Het ironiseren
heeft haar ongetwijfeld mede op de
been gehouden".
Peking-eend
Tijdens de studie die ze van Bil-
Billie Holiday tijdens
lie Holiday maakte als voorberei
ding op haar theaterprogramma
'Natascha on Holiday' kwam Ema
nuels tot "de idiootste ontdekkin
gen". Ze vertelt: "Ik ben verzot op
Peking-eend. En wat blijkt? Het
was ook een van haar lievelingsge
rechten! Omdat ik het verschrikke
lijk vind mijn wenkbrauwen te epi
leren, scheer ik wel eens wat haar
tjes weg. Wat lees ik over Billie?
Dat ze een keer met het scheerap-
paraat is uitgeschoten, waardoor ze
één wenkbrauw kwijt was. Zo heb
ik tal van kleine overeenkomsten
tussen ons ontdekt. Gewoontes die
ze had en waarvan ik zeg: hé, dat
doe ik ook al heel lang! Dingen die
ze zei, hoe ze over een aantal zaken
dacht, hoe ze naar mensen keek,
haar liefde voor de nacht, wanneer
rhensen tevoorschijn komen die je
anders niet ziet, de sterke band die
ze met haar moeder had, de rol die
haar intuïtie in haar leven speelde.
Ik herken het allemaal. Intuïtie, bij
voorbeeld, was bij ons thuis héél
belangrijk. Mijn moeders voorge
voel regeerde het huishouden".
Negroïde
Ze haalt diep adem: "En dan, na
tuurlijk, het negroïde bloed dat
ook door mijn aderen stroomt, en
dat herkenbaar is in mijn stemge
luid. Ik zou bij voorbeeld nooit een
document over Doris Day kunnen
maken. Ik ben me altijd bewust ge
weest van mijn kleur. Ik spreek al
gemeen beschaafd Nederlands,
ben hier opgevoed, probeer me
heel westers te gedragen, mensen
gaan ook met me om als een blan
ke, ik ben ook Nederlands cabaret
gaan doen, en zoals je weet is Ne
derlands cabaret héél Nederlands,
maar ik ontkom er niet aan dat ik
ben gekleurd door blanke, Antilli
aanse, Chinese en Indiaanse voor
ouders. Ik heb dan ook het gevoel
dat ik met mijn programma over
Billie weer terug ben bij mijn roots.
En dat is een goed gevoel".
Natascha Emanuels denkt hard
op: "Dat zingen dat ik in mijn pro
gramma over Billie doe is een
herontdekking. Het geestige is na
melijk dat ik twintig jaar geleden al
in Londense clubs liedjes zong van
Sophie Tucker en zo. Eigenlijk de
weg dus die Billie in New York
ging. Ik denk dat ik dat wel weer
zou willen doen. Ik zou, na al die ja
ren Nederlands cabaret, wel weer
de echte jazzscene in willen".
deel van de activiteiten in het thea
ter is nog niet geheel duidelijk. De
Jong den^t aan concerten van
Zuidamenkaanse muziek en jazz
en de kleinere podiumkunsten
zoals cabaret. De exploitant wil
zijn onderneming krachtig maken
door culturele evenementen op
zeer korte termijn te organiseren,
zodat het publiek niet maanden
lang hoeft te wachten op een nieu
we produktie.
In het verleden was het gebouw
ingericht als ontspanningsruimte
voor het personeel van de firma
Stork. Later toen de firma zich niet
langer concentreerde in Amster
dam werden er shows gegeven
voor buitenlandse toeristen.
V.d. Ende bouwt
nieuwe theaters
AMSTERDAM (ANP) - Joop van
der Ende is vorige week met burge
meester Van Thijn en enkele wet
houders overeengekomen een the
ater te bouwen aan de IJ-boulevard
achter het Centraal Station in Am
sterdam. "Mogelijk komt er ook
een dergelijk theater in Maast
richt", maakte oud-eigenaar van
hotel Maastricht, B. Wesly, maan
dag bekend.
Wesly zei "samen met zijn vriend
Joop van der Ende" dergelijke the
aters in de twee steden te willen
bouwen. De twee theaters mogen
inclusief de benodigde grond niet
meer dan 25 miljoen gulden elk
gaan kosten.
Volgens de gemeentewoord
voerder van Amsterdam is er over
eenstemming met de ondernemers
berikt over de lokatie van het thea
ter. Daarnaast werd er vorige week
afgesproken dat het bestaansrecht
van een dergelijk theater zou wor
den uitgezocht.
Volgens Wesly heeft hij met Van
der Ende een contract afgesloten
met de Maastrichtse architect Arno
Meijs. Hij moet de beide theaters
ontwerpen. De voormalige hotelei
genaar hoopt de tekeningen van
het Amsterdamse theater over
twee maanden in zijn bezit te heb
ben. Over de beraamde kosten van
25 miljoen per theater zegt Wesley:
"Bij een theatergebouw van deze
omvang moet je alleen al voor de
belichting en de techniek denken
aan een bedrag van 15 miljoen. Dat
•geld investeren wij niet. De tech
niek moet door de diverse produc
ties en gezelschappen zelf worden
meegebracht".
Canadese prijs
voor schilder
Jean Thomassen
TORONTO - Op de jaarlijke Inter
national Exhibition of Art in
Toronto is in de categorie schilder
kunst een Award toegekend aan
'Dutch Triptych' van de Neder
landse schilder Jean Thomassen.
Aan deze expositie namen 2500
kunstenaars deel. Op 29 oktober
zal de prijsuitreiking plaats heb
ben. Vorig jaar kreeg Jean Tho
massen als enige Europese kunste
naar ook al een prijs.
De actrice-schilderes Ine Veen
uit Heiloo kreeg een eervolle ver
melding voor haar schilderij 'Moe
der en kind'.
Willinks' dierenschilderijen in Slot Zeist
Leugens
"En dan", vervolgt ze, "komt die
film. Lady sings the blues. Ik was
in Londen, haast me om hem als
een van de eersten te zien. Wanneer
ik na tweeëneenhalf uur weer bui
ten sta, denk ik: goed gespeeld,
goed gezongen, maai* dit was Billie
niet".
Anderhalf jaar geleden leest ze
Billie's autobiografie, die fce al ja
ren in huis heeft, maar waar ze
nooit aan toe is gekomen, druk als
ze in die jaren is met haar vrouwen
cabaret, workshops, lesgeven, re
gisseren en optredens op manifes
taties. Ze wil inmiddels wel eens
wat anders, en wanneer ze op een
van haar drie boekenkasten af
loopt, pakt ze - 'gedachteloos',
zoals ze nu zegt - de autobiografie
van de plank, leest het boek in één
adem uit en weet dan: "De film is
gemaakt als promotie voor me
vrouw Diana Ross. Daarvoor heb
ben ze Billie Holiday misbruikt. De
film is een Hollywood-leugen, een
bevestiging van het vertekende
beeld dat Amerika van Holiday
heeft. Dat van een arme, zielige,
ZEIST - Carel Willinks werk
heeft op de een of andere manier
altijd tot de verbeelding gespro
ken. Zijn rijkelijk met verstaan
bare symboliek gestoffeerde
schilderijen hebben altijd een
groot publiek aangesproken. "De
kleine man moet ik hebben, dat is
mijn publiek. De mensen zijn uit
gehongerd omdat ze met moder
ne kunst geen plaatjes meer kun
nen kijken", heeft hij eens ge
zegd. Aan 'plaatjes' geen gebrek
op de tentoonstelling 'Willink na
tuurlijk', die thans in slot Zeist is
te zien.
door
Hans Lutz
De zalen van het vorstelijke Slot
Zeist bieden onderdak aan een
complete menagerie: neushoorns,
yaks, miereneters, zebra's, giraf
fen, slangen, lama's, maraboes,
condors en een enkele kameel
achtergronden als Parijse parken,
Italiaanse ruïnes of zeventiende
eeuwse fantasielandschappen.
Willink's fantastisch-realisme
verraadt zich ook in de dierschilde-
rijen, waarmee hij zich tien jaar
lang (van 1952 tot 1962 - in dezelfde
periode had hij ook zijn toppro-
duktie als portretschilder) heeft be
zig gehouden. In die periode maakt
hij zeventien schilderijen, waarin
hij dieren in een voor hun vreemde
omgeving plaatst. Dat werkt, zoals
men in Zeist kan zien, uiterst ver
vreemdend. Maar bij Willink zit er
altijd nog wat meer achter.
Veel moeite hoeft de beschou
wer er niet voor te doen om deze
diepere betekenis te ontdekken.
Willink heeft zich altijd intensief
betrokken gevoeld bij alles wat het
geluk in onze wereld bedreigt: oor
log, verdriet en geweld. Daarnaast
dreigen dieren het slachtoffer te
worden van de menselijke bemoei
enis. Willink ging dikwijls naar Ar-
daar de dieren te schilderen,
de. Hij werd altijd wat droevig van
al die opgesloten dieren. Het schil
derij 'Dierentuin' uit 1958 toont een
kameel en een bison achter tralies,
'Maar', zo zei Willink eens, 'de op
passer is vergeten het hek dicht te
doen'. Daarmee bedoelde hij dat de
dieren wat hem betreft de vrijheid
mochten opzoeken.
De tentoonstelling in Zeist, die
tot stand kwam onder auspiciën
van de Zeister Stichting voor
Kunst en Cultuur (tentoonstel
lingscoördinator Cora Hollema le
verde een onvoorstelbare inspan
ning door in twee maanden tijd alle
schilderijen beschikbaar te krij
gen) begint met een schilderij uit
1927: 'Duiven'. Willink had toen al
onder invloed van Henri Le Fau-
connier de overgang van het ab
stracte naar het figuratieve schilde
ren gemaakt. Er zitten twee duiven
op een afgebroken tak (bij Willink
telkens terugkerend symbool van
eindigheid) met een spreeuw op de
voorgrond. Op de achtergrond
dreigende wolken. Voor wie de le
symboliek duidelijk: juist in die
tijd had zijn vrouw Miesje van der
Meulen een verhouding met de
schrijver Reinder Blijstra (de
spreeuw) en het huwelijk dreigde
te stranden (gebroken tak, donkere
wolken). Hetgeen in 1929 ook ge
schiedde.
Het geexposeerde werk toont de
virtuoze handigheid van Willink.
De kracht in het 'natuurlijke' as
pect van Willink's kunstenaar
schap schuilt in de oorspronkelijk
heid van de combinatie van op
zichzelf weinig originele elemen
ten. Willink kopieerde zonder eni
ge schroom: de dieren, die hij fijn
schilderend overnam van foto's uit
Artis; de luchten die hij leende van
de Hollandse meesters van de Gou
den Eeuw, de bosschages waar
voor Ruysdael het materiaal lever
de, de landschappen die men vier
eeuwen geleden bij de 'italianisan-
ten' en caravaggisten al vond. Een
ratatouille van stijlen, met meester
hand en een geraffineerd gevoel
r compositie bii elkaar gevoegd
Twee door Willink uit Artis nageschilderde neushoorns in een keurig
aangelegd Europees park. De dieren mochten wat hem betreft 'de vrijheid
opzoeken'. (foto gpdj
een fantastisch realisme.
e zien in Slot Zeist te Zeist; openings-
