Half Amerika mijdt de stembus
Schuldvraag Heizeldrama
nog levensgroot probleem
'EG bouwt aan buitengrenzen een fort'
Reportage
Registratie hindert vooral zwarten en Spaans-taligen
PAGINA 2
ZATERDAG 15 OKTOBER 1988
WASHINGTON - Wie zich de af
gelopen maanden in de staat Ohio
als kiezer wilde laten registreren,
hoefde daarvoor niet al te veel
moeite te doen. De benodigde for
mulieren lagen zo ongeveer overal
binnen handbereik.
Met de gas- en elektriciteitsreke
ningen kwamen formulieren mee,
in de bibliotheken en postkantoren
lagen ze, en bij alle vestigingen van
hamburgerkoning McDonalds wa
ren ze als inlegvel op de dienblaad
jes te vinden.
door
Henk Dam
Je kon zelfs de democratie naar
je toe laten komen. In sommige
zwarte woonwijken gingen vrijwil
ligers alle huizen langs, op zoek
naar nog niet geregistreerde kie
zers. Daarvoor in ruil kregen ze dan
50 cent per vangst.
Dat lijkt allemaal nogal extreem,
maar de realiteit is dat, als je in
Amerika iedereen die mag kiezen
wil laten meedoen, je tot extreme
maatregelen je toevlucht moet ne
men. Want ruwweg de helft van de
Amerikaanse kiezers stemt niet.
Over de laatste tientallen jaren
gerekend, hebben zelfs steeds min
der kiezers de gang naar de stem
bus gemaakt. In 1960, toen het tus
sen Kennedy en Nixon ging, stem
de nog 63,1 procent. In 1984, bij de
ongelijke strijd tussen Mondale en
Reagan, 53,1 procent. En de ver
wachting van de politieke experts
is, dat het percentage dit jaar zelfs
wel eens onder de 50-procent-grens
zou kunnen zakken. Dat zou dan
vooral komen, omdat Dukakis en
Bush van die weinig aansprekende
persoonlijkheden zijn.
Het percentage Amerikanen dat
stemt, is lager dan in alle andere
Westerse democratieën, met uit
zondering van Zwitserland. Ter
vergelijking: in ons land doet bij
parlementaire verkiezingen gauw
87 procent van de kiezers mee, in
Engeland gaat het om 76 procent,
Frankrijk scoort 86 procent, West-
duitsland 87 procent en Italië 90
procent.
Deze unieke situatie heeft grote
politieke betekenis. Want ga maar
na. Als Bush straks met iets meer
dan de helft van het aantal uitge
brachte stemmen wint, dan bete
kent dat in feite dat een kwart van
het totale electoraat heeft uitge
maakt dat hij de volgende bewoner
van het Witte Huis wordt.
Dat krijgt nog wat meer diepte,
als je bedenkt dat degenen die niet
stemmen voor een groot deel beho
ren tot de Amerikanen met de lage
inkomens en lage opleidingen.
Veel kansarme zwarten en Spaans-
taligen maken van de niet-stem-
mers deel uit.
En dat zijn nu juist de groepen
van wie men zou mogen verwach
ten dat zij eerder Democratisch
dan Republikeins zullen stemmen.
Want de Democratische partij is
van oudsher meer de partij van de
sociale wetgeving, de Republikein
se veel meer de partij van het be
drijfsleven en de winnaars.
Dat vooral de groepen aan de on
derkant van de samenleving tot de
slechte stemmers behoren, heeft
bijvoorbeeld het fenomeen Reagan
mogelijk gemaakt. Bij de verkie
zing van 1980 haalde Reagan 52
procent van de stemmen en Carter
38 procent.
Maar toen aan de ruwweg 80 mil
joen niet-stemmers (in dat jaar iets
minder dan de helft van het totale
electoraat) werd gevraagd wat zij
zouden hebben gestemd, ant
woordde 51 procent: Carter, en 37
procent: Reagan. Als met andere
woorden al die niet-stemmers wel
hadden gestemd, dan zou de jong
ste Amerikaanse geschiedenis er
wel eens heel anders hebben kun
nen uitzien.
Volgens Frances Fox Piven en
Richard A. Cloward, de schrijvers
van het boek 'Why Americans
don't vote' (New York, 1988), heeft
het massale niet-stemmen zelfs er
voor gezorgd dat de Amerikaanse
politiek in de hele 20e eeuw zo
overwegend rechts van aard is ge
weest.
Registreren
Wat is er de reden van, dat zoveel
AMERIKA KIEST
Amerikaanse kiezers hun demo
cratische plichten verzaken? Een
van de belangrijke redenen is ze
ker, dat het niet zo eenvoudig is om
te stemmen. Dat komt omdat ie
dereen die wil stemmen, zich eerst
moet laten registreren.
Ook daarin is Amerika anders
dan de meeste andere Westerse de
mocratieën, waar je gewoon auto
matisch een stemformulier krijgt
toegestuurd als er verkiezingen
voor de deur staan en je de kiesge
rechtigde leeftijd hebt bereikt.
Die registratie werd zo'n 90 jaar
geleden ingevoerd, en was bedoeld
om de toen veel voorkomende
fraude in de stemlokalen tegen te
gaan. Maar tegelijk-was de registra
tie voor de politieke partijen een
machtig wapen om ongewenste
kiezers tegen te houden.
Als bij gemeenteraadsverkiezin
gen bijvoorbeeld de aan de macht
zijnde partij goede redenen had om
de kiezers in de armste wijken te
vrezen, dan was registratie een uit
komst. Je zorgde er gewoon voor
dat er in die wijken heel weinig re
gistratielokalen met bovendien on
mogelijke openingsuren waren.
Desnoods stelde je aanvullende ei
sen als een 'poll-tax' (een soort be
lasting).
Zo open en bloot anti-democra
tisch wordt er nu niet meer opge
treden, hoewel hier en daar de aan
de macht zijnde partij nog steeds
opvallend weinig moeite doet de
voor ongeletterde kiezers gecom
pliceerde registratie-procedures
te vereenvoudigen. Want nog
steeds geldt: wie aan de macht is,
heeft er geen belang bij dat zich bij
een volgende verkiezing ineens
grote groepen nieuwe kiezers bij
de hokjes komen aanmelden.
Campagnes
Maar niettemin: in 35 van de 50
Amerikaanse staten zijn de afgelo
pen vier jaar barrières weggeno
men op de weg naar een simpeler
registratie. In 23 staten bijvoor
beeld kunnen de kiezers zich nu
per post laten registreren, een veel
eenvoudiger procedure dan de ou
derwetse manier: zelf naar een kan
toor toegaan. En Ohio, met z'n fast-
food-registratie, spant in alles de
kroon.
Het opvallende is nu, dat on
danks dit toegenomen gemak, deze
grotere toegankelijkheid, en on
danks grote registratie-campagnes
van zowel de Republikeinse als de
Democratische partij het percenta
ge niet-stemmers de afgelopen ja
ren niet is afgenomen.
Schattingen van politieke des
kundigen houden het erop, dat
zelfs indien alle beperkende maat
regelen rond registratie zouden
worden opgeheven, dat hooguit 6
tot 7 miljoen mensen extra naar de
stembus zou brengen. Dat is nog
geen twaalfde deel van het totale
aantal niet-stemmers.
Hoe komt dat? Directeur Curtis
Gans van de research-groep Com
mittee for the Study of the Ameri
can Electorate: "Steeds minder
mensen geloven dat stemmen zin
heeft. De wil om mee te doen en het
geloof dat deelname van belang is,
is aan het afsterven".
Onderzoek van Gans en anderen
heeft uitgewezen, dat er een duide
lijke band bestaat tussen niet-
stemmen en een ook voor het ove
rige geringe maatschappelijke be
trokkenheid. "Degenen die niet
stemmen, zijn over het algemeen
ook niet betrokken bij andere vor
men van politieke, religieuze of so
ciale activiteit", aldus Gans.
Passief
Als Gans gelijk heeft, dan is dat
minstens even zorgelijk als de mo
gelijkheid voor aan de macht zijn
de partijen om door middel van in
gewikkelde registratie-procedures
mensen van de stembus weg te
houden.
Het zou namelijk betekenen, dat
een omvangrijk deel van het Ame
rikaanse electoraat zo niet cynisch
en egocentrisch, dan toch op z'n
minst maatschappelijk passief is.
En hoe minder de gemiddelde
burger meedoet, des te meer krij
gen groepen die een groot belang
hebben bij deelname aan het poli
tieke proces het bedrijfsleven,
vakbonden, fanatici van links en
rechts de kans de politieke dis
cussie te bepalen. Dat maakt het
vinden van een concensus moeilij
ker. En dat zorgt weer voor mach
teloze regeringen.
BRUSSEL Bijna dneeneenhalf jaar na de veldslag in
het Heizelstadion begint maandag in Brussel eindelijk
het Heizelproces. Zesentwintig Engelse
voetbalsupporters, de burgemeester van Brussel, de
vroegere baas van de Belgische voetbalbond en twee
rijkswacht-officieren staan dan terecht, omdat zij
verantwoordelijk worden geacht voor de
gebeurtenissen op 29 mei 1985.
door
Hans de Bruijn
De Britten wordt 'slagen en ver
wondingen met voorbedachtheid,
de dood als gevolg hebbend zonder
de intentie te doden' ten laste ge
legd. De Belgen wordt 'onvrijwilli
ge doodslag' aangewreven, omdat
zij aansprakelijk worden gesteld
voor de compleet falende orde
handhaving op die zwarte woens
dagavond.
Toen braken voor het begin van
de Europacup-finale tussen het En
gelse Liverpool en het Italiaanse
Juventus hevige rellen uit in vak Z
van de staantribune van het Brus
selse Heizelstadion. De hele wereld
zag rechtstreeks via de televisie
hoe mensen in de paniek werden
vertrapt. Er vielen 39 doden, meest
Italianen, en meer dan 450 mensen
raakten gewond.
In april van dit jaar werd al met
het proces begonnen, maar het
moest meteen weer worden uitge
steld omdat de verdedigers zich
niet behoorlijk hadden kunnen
voorbereiden. Ook nu is het niet
uitgesloten dat de zitting maandag
al snel voor minstens enkele we
ken zal worden verdaagd, omdat
nieuwe stukken op tafel zijn geko-
De kans is ook groot dat het pro
ces voorlopig zal moeten worden
gevoerd zonder het overgrote deel
van de beklaagden. De meeste
Britse 'hooligans' hebben laten we
ten niet van plan te zijn naar Belgie
te komen. De reis is hen te duur en
de lengte van het proces te onze
ker. Verzoeken aan de Belgische
justitie om de reiskosten te beta
len, werden afgewezen.
Uitgeleverd
Vorig jaar werden de supporters
na lang touwtrekken tussen Lon
den en Brussel door de Britse justi
tie uitgeleverd. Zij zaten enkele
maanden in voorarrest in de spe
ciaal daartoe opgeknapte Leu
vense gevangenis. Die voorkeurs
behandeling leidde tot hevige rel
len in andere gevangenissen, waar
gedetineerden protesteerden tegen
de soms middeleeuwse toestan
den.
Begin dit jaar kwamen de sup
porters weer op vrije voeten omdat
het er niet naar uit zag dat het Hei
zelproces snel zou beginnen en er
geen reden was om hen nog langer
vast te houden. Die gang van zaken
voedde de wrevel bij de Britten
over de rechtsgang in Belgie, waar
zij toch al weinig vertrouwen in
hebben.
Zij denken bij voorbaat al ver
oordeeld te zijn, met name door uit
latingen die de vroegere minister
van justitie Jean Gol ooit over hen
deed. Hij schetste de verdachten,
waarvan de schuld nog moet wor
den vastgesteld, als regelrechte cri
minelen. "Een eerlijk proces is on
mogelijk", zegt de Britse advocaat
Livermore, dan ook.
Hij moet samen met zo'n dertig
Belgische en Engelse juristen de 26
supporters verdedigen. Bovendien
heeft de Belgische justitie tot nog
toe niet meegewerkt om het de ver
dachten makkelijker te maken. Zo
hebben de advocaten de grootste
moeite moeten doen om alle pro
cesstukken in hun bezit te krijgen.
Het dossier is maar liefst 31.500
pagina's dik. De beklaagden kon
den dat alleen in handen krijgen als
zij bereid waren 30 frank (f 1,65) per
gekopieerde pagina te betalen. Zij
zouden dus bijna een miljoen frank
(55.000 gulden) moeten neertellen
om een exemplaar van alle proces
stukken te krijgen. Pas na veel aan
dringen was de justitie bereid voor
enkele exemplaren te zorgen.
Schuld
De aanklagers zullen het overi
gens allerminst makkelijk hebben
om de schuld van de betrokkenen
te bewijzen. De verdachte suppor
ters zijn opgespoord aan de hand
van televisièbeelden en foto's, die
lang niet steeds duidelijk aantoon
den dat de betrokkenen ook inder
daad de aanstichters van de rellen
in het Heizelstadion zijn geweest.
Voor de aanklachten tegen de
vier Belgen ligt dat wat anders.
Herve Brouhon, de socialistische
burgemeester van Brussel, wordt
aangeklaagd als namens de ge
meente verantwoordlijke voor de
staat waarin het Heizelstadion ver
keerde. De meeste slachtoffers vie
len doordat het bouwvallige deel
van de staantribune instortte en
tientallen mensen werden bedol-
Heel wat Italiaanse nabestaan
den en gewonden hebben daarom
juist een eis tot schadevergoeding
bij de gemeente Brussel ingediend.
Los van de aanklacht tegen hem
zelf zal Brouhon daar maandag bij
het begin van het proces voor ge
dagvaard worden. Alleen dat kan al
reden zijn om het proces uit te stel
len, om de advocaten van de burge
meester de kans te geven de scha
declaims te onderzoeken.
Oud-secretaris-generaal Albert
Roosen (71) van de Koninklijke
Belgische Voetbalbond verschijnt
voor de rechter omdat hij als offi
cial verantwoordelijk was voor de
organisatie van de Europa- Cupfi
nale. De rijkswachtofficieren Jo-
han Mahieu (33) en Michel Kensier
(39) haden de leiding van de orde
handhavers in en buiten het Hei
zelstadion.
Blunders
Zoals later is gebleken zijn voor
al door de autoriteiten de grootste
blunders gemaakt. Ondanks alle
waarschuwingen werden de Britse
supporters niet apart opgevangen.
In het stadion bleek dat Britten en
Italianen in naast elkaar gelegen
vakken werden gezet en toen de
rellen uitbraken joegen rijkswach
ters met de knuppel de voor het ge
weld vluchtende supporters weer
het stadion in.
In een rapport stelden weten
schappers begin dit jaar echter dat
het Heizeldrama geen kwestie was
van individueel falen van concrete
personen, maar wel een - uiteinde
lijk dodelijke - kettingreactie van
menselijke vergissingen. Geheel
volgens wat wel de 'Wet van Murp
hy' wordt genoemd: alles wat fout
kan gaan, zal ook fout gaan.
Anderen betoogden weer dat de
rellen in het Heizelstadion waren
geinspireerd door extreem-rechtse
groeperingen, die zo de orde wil
den verstoren. Veel van de Britse
supporters zouden relbejuste aan
hangers zijn van het fascistische
National Front, beweringen die
nooit met feiten zijn gestaafd.
Dat in de harde kernen van de
voetbalsupporters extreem-recht
se elementen zitten, staat wel vast,
en ook dat tussen groepen voetbal
vandalen uit diverse Westeuropese
landen nauwe banden bestaan.
Maar dat van dergelijke invloeden
sprake is geweest in het concrete
geval van het Heizeldrama, valt
door geen enkele officier van justi
tie te bewijzen.
Vervagen
De verwachting is dat het Heizel
proces lang zal gaan duren. Elke
kans op schorsingen zal door de ad
vocaten worden aangegrepen. Bo
vendien zullen de verdachten na
een eventuele veroordeling zeker
in beroep gaan. Naarmate de juridi
sche afwikkeling van de ramp lan
ger duurt, zal de herinnering aan
wat er die zwarte voetbalavond
werkelijk is gebeurd, steeds meer
vervagen.
bij het Heizeldrama. Daarbij vielen
(foto AP)
Maandag staan 26 Engelse voetbalsupporters terecht die betrokken
39 doden en raakten meer dan 450 mensen gewond.
DEN HAAG "De stenen
die overblijven als de mu
ren van de binnengrenzen
in de EG zijn afgebroken
zouden weieens kunnen
worden gebruikt om aan de
buitengrenzen een fort te
bouwen". Europarlementa
riër Alman Metten (PvdA)
voorziet dat de tendens naar
vrijere handel binnen de EG
zijn weerslag zal hebben op
de handel met landen daar
buiten. In negatieve zin dan.
Hij vreest dat de EG een
vrijwel onneembare vesting
wordt voor landen die hier
hun produkten kwijt willen.
door
Nicole Lucas
Metten: "Je moet natuurlijk niet
vergeten dat 'Europa '92' in eerste
instantie bedoeld is als tegenzet te
gen met name Japan en de VS. Het
is eigenlijk wat merkwaardig dat
dat aspect in de discussie momen
teel nauwelijks aan de orde komt.
Alle aandacht is geconcentreerd op
de interne gevolgen van het weg
vallen van de grenzen'".
De Europese Commissie, het da
gelijks bestuur van de EG, heeft bij
diverse gelegenheden al laten we
ten dat het niet de bedoeling is dat
de Europese markt straks ontoe
gankelijk wordt voor buitenstaan
ders. Ook minister Van den Broek
(buitenlandse zaken) schreef in de
memorie van Toelichting op zijn
enkele weken geleden gepresen
teerde begroting; "De vrees die her
en der in de wereld wordt gehoord
Europarlementariër Alman Metten (PvdA): toenemende handelsmaatregelen
als zou de totstandkoming van de
Interne Markt leiden tot een pro
tectionistische opstelling in haar
internationale betrekkingen, is on
gegrond". Waarom dat zo is liet hij
overigens in het midden.
Metten is minder optimistisch.
Hij baseert dat onder meer op de
wijze waarop de Europese Com
missie de laatste jaren de zoge
naamde dumpingregels tegen on
der meer Japan heeft gehanteerd.
"De Commissie mag ingrijpen als
landen van buiten hun produkten
in de EG dumpen, dat wil zeggen
verkopen onder de prijs waarvoor
ze in eigen land worden verkocht.
Ze kan dan heffingen opleggen op
dergelijke produkten om oneerlij
ke concurrentie te voorkomen.
Probleem is echter dat de gegevens
op grond waarvan de Commissie
haar beslissingen neemt niet altijd
even hard zijn". Er wordt daarom,
aldus de Europarlementariër, wel
eens eerder ingegrepen dan ge
rechtvaardigd is.
Verplaatsen
In antwoord daarop zijn de Ja
panners begonnen delen van de
produktie naar EG-landen te ver
plaatsen. Honda, dat overigens al
in 1964 zijn eerste brommerfabriek
in België neerzette, bouwt op dit
moment een motorenfabriek in
Groot-Brittannië. Fuji Heavy In
dustries, de bouwer van Subaru, is
bezig toestemming te krijgen om in
Frankrijk auto's te kunnen gaan
Alman Metten: Europa '921
gen Japan en de VS.
produceren. Maar ook Japanse
chemiebedrijven, machinebou
wers en elektronicagiganten bestu
deren de mogelijkheid om in de EG
(meer) te gaan produceren.
Metten: "De reactie van de Com
missie is geweest een verordening
in het leven te roepen waarin is be
paald dat als niet ten minste veertig
procent van de onderdelen van een
produkt uit Europa komt de anti-
dumpingregels ook van toepassing
zijn". De Japanners hebben furieus
gereageerd en zijn inmiddels naar
de GATT, de wereldhandelsconfe
rentie, gestapt. Een uitspraak zal
echter nog wel even op zich laten
wachten.
De Japanners hebben alle reden
om ongerust te zijn, aldus Metten.
Hij noemt in dit verband het voor
beeld van de auto-industrie. Ver
schillende EG-landen kennen nu
nog diverse regelingen, die in to
taal zo'n zestig procent van de Eu
ropese markt op een of andere ma
nier beschermen tegen Japanse
import. Zo laat Italië jaarlijks hoog
uit 2000 auto's toe uit het land van
de Rijzende Zon en hanteren ook
Frankrijk, Groot-Brittannië en
Spanje plafonds voor de import
van Japanse auto's.
"Hier dient zich dan een van de
grote problemen aan van de inter
ne markt: die individuele handels
afspraken kunnen na 1992 niet blij
ven bestaan. Maar de vraag is wat
komt er dan?". Metten acht het uit
gesloten dat de markt helemaal
open wordt gesteld. "Dat zou bij
voorbeeld voor Italië betekenen
dat het aandeel van Japanse auto's
op de binnenlandse markt zou op
lopen van 0,5 naar zo'n dertig pro
cent. Want dat is zo ongeveer het
aandeel van de Japanners op de au
tomarkt van EG-landen die geen
quota hanteren".
Er zullen, zo verwacht Metten,
dus beperkingen komen die gelden
voor de EG als geheel. "De auto-in
dustrie lobbiet heel hard. Er wordt
voortdurend op gewezen dat deze
industrietak voornamelijk afhan
kelijk is van de thuismarkt en dat
het wegvallen van een deel van de
ze afzet onmiddellijk tot bedrijfs
sluitingen zal leiden. En daar is de
Europese Commissie erg gevoelig
voor".
Industrie-politiek
Metten voorziet dat de Commis
sie in de toekomst steeds vaker ge
bruik zal maken van anti-dumping
maatregelen. "Het wordt een in
strument van industriepolitiek, ter
bescherming van de eigen belan
gen, in plaats van een middel tegen
oneerlijke concurrentie". Volgens
de PvdA'er oefent onder meer Phi
lips zeer veel druk uit. "De argu
menten die Philips gebruikt in
haar pleidooi om maatregelen te
nemen door de invoer van consu-
menten-elektronica uit Japan wor
den bijna letterlijk door de Com
missie overgenomen. Ze zeggen:
als we verliezen op dat terrein
wordt ook de basis voor de bedrijf-
selektronica, en dus voor een groot
deel van de technologische ver
nieuwing, ondergraven". En sar
castisch: "Op politiek gebied doet
Philips het heel goed, ik zou willen
dat ze commercieel ook zo waren".
Metten stelt overigens nadruk
kelijk dat hij niet per definitie te
gen anti-dumpingmaatregelen is.
"Er vindt natuurlijk oneerlijke
concurrentie plaats. De Japanners
en de Amerikanen zijn wat betreft
ook geen lieverdjes. Soms kan het
nodig zijn, maar het moet tot het ui
terste worden beperkt. Het lokt na
melijk tegenmaatregelen uit, die
kunnen leiden tot een escalatie van
protectionisme".
Mr. R. Nelissen, voorzitter van de
raad van bestuur van de Amro-
bank, liet zich enkele weken gele
den in een interview in het Finan-
cieele Dagblad in soortgelijke be
woordingen uit. Hij voorziet het
ontstaan van regionale blokken,
die de neiging zullen hebben zich
zelf van de rest van de wereld af te
schermen. Volgens Nelissen zullen
naast de EG, de VS en Canada een
zone vormen en zal ook rond Japan
een blok ontstaan. "Afrika en stuk-
fa EUROPA '92 fa
ken van Zuidamerika zullen uit de
boot vallen".
Ontwikkelingslanden
Dat is ook de grote vrees van
Metten. "Washington en Tokyo zijn
door hun economische macht nog
wel in staat om concessies af te
dwingen of om tegenmaatregelen
te nemen. Kijk maar naar de han
delswet die onlangs in de VS is aan
genomen. Maar de meeste ontwik
kelingslanden hebben die moge
lijkheden niet. Zfj zullen dan ook
vooral de dupe zijn".
Veel mogelijkheden om daar
vanuit het Europese Parlement iets
aan te doen, nog afgezien van de
vraag of ze dat zou willen, zijn er
niet. "We hebben in feite maar één
middel om van ons ongenoegen
blijk te geven en dat is de Commis
sie naar huis sturen. Maar dat mid
del is zo grof dat het onbruikbaar
'EUROPA '92' is een serie
verhalen over het wegvallen
van de Europese binnengren
zen en de (mogelijke) gevol
gen daarvan.
