Rijschoolhouder met de billen bloot
Examencijfers moeten meer licht gaan werpen op ondoorzichtige branche
ZATERDAG 15 OKTOBER 1988
XTRA
PAGINA 21
BIJLAGE VAN HET LEIDSCH/ALPHENS DAGBLAD
Voor degene die het rijbewijs wil
halen is het altijd moeilijk de juiste
rijschool te kiezen. Het geven van
rijles valt niet onder de
beschermde beroepen, zodat er
nogal wat kaf onder het koren zit.
Het Centraal Bureau voor
Rijvaardigheidsbewijzen maakt
binnenkort per rijschool de
examenresultaten bekend die
boven het gemiddelde liggen, met
het doel de consument meer en
beter inzicht te verschaffen bij de
keuze van rij-instructeur. Een
maatregel die nu al tot hevige
discussies heeft geleid. "Een
ongenuanceerde manier van
publieksvoorlichting", zegt de een.
"Hierdoor wordt een ware
saneringsslag ingeluid en dat is
alleen maar in het belang van de
consument", zegt de ander. Een
reportage over een branche in
opspraak.
door Gerard van Putten
De rijscholenbranche wacht bin
nenkort een ingreep die zuive
rend zal moeten werken. In op
dracht van minister Smit-Kroes
moet het Centraal Bureau voor
Rijvaardigheidsbewijzen in Rijs
wijk uiterlijk begin volgend jaar
de namen bekend maken van rij
schoolhouders wier geslaagden-
percentages boven het gemiddel
de liggen.
CBR-woordvoerder Verhoef: "Door
de invoering van dit nieuwe systeem
zal de consument niet alleen beter
worden geïnformeerd over het onder
wijsniveau van de rijscholen, ik ver
wacht dat door deze maatregel ook
het bestand van rijschoolhouders be
hoorlijk zal worden geschoond. En
ook dat is uiteraard in het belang van
de consument".
De branche staat er bar slecht voor
en de vooruitzichten zijn somber,
meent F.J.J. Feirabend, coördinator
erkenningen rijscholen bij de ANWB.
En in die visie staat hij niet alleen. Het
aantal achttienjarigen zal blijkens een
prognose van het Centraal Bureau
voor de Statistiek na 1990 dalen. De
spoeling voor de rijschoolhouders zal
dus nog dunner wordèn en er is al een
groot overschot aan personen die hun
boterham respectievelijk zakcent ver
dienen door anderen de eerste begin
selen van het autorijden bij te bren
gen.
Overcapaciteit
Een onderzoek van het Econo
misch Instituut van het Midden- en
Kleinbedrijf bracht enkele jaren gele
den aan het licht dat er toen al een
overcapaciteit aan rij-instructeurs
was van 50 procent. Feirabend, in het
dagelijks leven belast met de door
lichting van rijschoolhouders die in
aanmerking willen komen voor
ANWB-erkenning, waagt zich aan de
voorzichtige schatting dat dit percen
tage inmiddels is opgelopen tot 55
procent. Bovag-zegsman Rob Boon
zegt over genoeg aanwijzingen te be
schikken om te kunnen voorrekenen
dat van de rond 6000 namen die bij het
CBR bekend zijn er voor hooguit 2000
rijscholen werkelijk plaats is.
Dat de tijd zo langzamerhand was
aangebroken om de groei van deze be
drijfstak af te remmen, daarover be
staat nauwelijks discussie. "Hier in
het dorp is het weinig gebeurd omdat
iedereen hier iedereen kent, maar in
de stad komt het vaak voor dat de sla
ger ineens autorijles gaat geven", zegt
de Nieuwkoopse mevrouw Van der
Laan, wier echtgenoot Theo al dertig
jaar een verkeersschool runt. "Aan
die oneerlijke concurrentie zou inder
daad een einde moeten worden ge
maakt".
"Voor mijn toekomst ben ik niet
bang, maar dat er koppen gaan rollen
staat voor mij vast. En in sommige ge
vallen zal ik dat niet betreuren", zegt
Han Lacourt, eigenaar van een fami
lierijschool in Leiden.
"Ik zie er het voordeel wel van dat
de geslaagdenpercentages per school
bekend worden gemaakt", verklaart
rijschoolhouder Fleur uit Oegstgeest.
"Wat je wel krijgt: er zal niet zo snel
meer een examen worden aange
vraagd".
Feirabend: "Zodra een begin wordt
gemaakt met het bekendmaken van
de geslaagdenpercentages, wordt
meteen een geweldige saneringsslag
ingeluid".
Of als gevolg daarvan de goeden
niet langer onder de kwaden moeten
lijden, valt evenwel nog te bezien. Na
mens de Bovag zegt bijvoorbeeld
woordvoerder Rob Boon: 'Tot op ze
kere hoogte is het prima dat het CBR
opening van zaken gaat geven, maar
het is wel zo dat cijfers niet alles zeg
gen over de rijscholen. De een kan het
zich nu eenmaal veroorloven onder
andere omstandigheden te werken
dan de ander";
Een voorbeeld ter verduidelijking:
de rijschoolhouder die verder niets
achter de hand heeft zal minder kies
daan: aan kredietwaardigheid en han
delsbekwaamheid".
En als aan die laatste aspecten
wordt voorbijgegaan, moet volgens
Mattijssen toch hardop de vraag wor
den gesteld wie, althans in relatie tot
de consument, als een malafide in
structeur mag worden aangeduid. De
voormalige FAM-bestuurder zou zich
kunnen voorstellen dat bij gebrek aan
toezicht van de overheid een rij
schoolhouder zich met zijn rijschool
organisatorisch aan de zelfkant van
de maatschappij beweegt, maar als
opleider verrekte goed les geeft. "Ik
zal ook de laatste zijn om te beweren
dat een hobbyist met een instruc-
teursbewijs zijn vak slecht verstaat.
Het is een ander verhaal of een derge
lijk instituut in stand mag worden ge
houden ten koste van degene die voor
z'n boterham helemaal afhankelijk is
van het geven van rijlessen".
Moeite
keurig moeten zijn met zijn examen-
aanvragen dan bijvoorbeeld de voor
malige militaire rij-instructeur De
laatste weet zich financieel gerugge-
steund door zijn pensioen, en kan het
zich daarom veroorloven een kritisch
aannamebeleid te voeren en per jaar
een beperkt aantal examens aan te
vragen.
"Er zijn rijschoolhouders die de bui
al zien hangen", weet Feirabend. "Om
aan een zo hoog mogelijk geslaagden
percentage te komen gaan ze de zoge
naamde kwetsbare groepen weren.
Ouderen, etnische minderheden, in
validen".
Er zullen nog meer methoden wor
den gevolgd om het percentage van
geslaagden kunstmatig hoog te hou
den. Han Lacourt zal niet vreemd op
kijken als bepaalde rijschoolhouders
straks met twee CBR-nummers gaan
werken. "Ik zou me kunnen voorstel
len dat de goede leerlingen straks on
der het eigen firmanummer worden
aangemeld voor het examen, en de ze
perds onder een ander nummer, zon
der dat die minder begaafde leerlin
gen daar zelf van op de hoogte zijn".
Bij het CBR in Rijswijk is op die
truc een passend antwoord gevonden.
Dat beweert althans woordvoerder
Verhoef, zonder daarover verder in
details te willen treden. "Het lijkt mij
niet handig tekst en uitleg te geven
over de methode die we hier hebben
ontwikkeld om dergelijke kunstgre
pen te kunnen onderkennen. Maar
dat we er op gaan letten, dat kan ik ze
bij voorbaat verzekeren".
De Delftse rijschoolhouder Chris
Mattijssen heeft geen goed woord
over voor het plan van het CBR. "Het
is zo ongenuanceerd als maar zijn
kan", roept hij uit. Mattijssen zegt dat
niet uit eigenbelang, zelf is hij niet
bang voor publicatie van de examen
resultaten van zijn school. Die liggen
al jaren op een zodanig gemiddelde
dat zijn school wordt vermeld in de er-
kenningsgids van de ANWB.
Mattijssen is evenwel gewend over
zijn eigen bedrijf heen te kijken, en
daardoor botst hij al sinds 1955 met
het ministerie van verkeer en water
staat, met kamerleden en met het
CBR in zijn drang de bedrijfstak te
verschonen. De laatste tien jaar trad
hij op als voorzitter van de Federatie
van Autorijschool Managers (FAM),
op 1 juni trad hij terug.
Hij zegt thans op persoonlijke titel
te spreken, met de verbitterde herin
nering aan de talloze besprekingen
waaraan hij de laatste dertig jaar deel
nam. Aan hoeveel conferentietafels
Mattijssen heeft aangezeten, de Delf
tenaar is de tel kwijt geraakt. Wat voor
hem wel vaststaat: de gedachtenwis-
selingen leverden zelden of nooit iets
op. Of zoals de door collega's als 'idea
list' betitelde Mattijssen het uitdrukt:
"Men dronk een glas, men deed een
plas en alles bleef zoals het was".
Ook als straks de percentages van
eerstgeslaagden gepubliceerd zullen
worden, zal naar de mening van Mat
tijssen veel bij het óude blijven. "Ge
slaagdenpercentages zeggen geen lor
over de totaalopleiding. De cijfers die
straks door het CBR zullen worden
gepubliceerd geven de consument
geen enkel inzicht over het niveau
van de theoretische opleiding. En dan
stel ik weer de vraag die ik al zo vaak
heb gesteld: wat verstaat de overheid
Rijschoolhouders bij Het Witte Huis in Oegstgeest: "Bij ons rijden de
kleintjes de groten in de wielen door onder de prijs te werken".
(foto s Wim Dijkman)
rijschoolhouders letterlijk eikaars te
genligger worden. "In deze bedrijfs
tak is de situatie tegengesteld aan die
van de levensmiddelenbranche", ver
zucht Lacourt. "Daar werkt de super
markt met lage prijzen de kruidenier
weg. Bij ons rijden de kleintjes de gro
ten in de wielen door ver onder de
prijs te duiken".
Het gangbare lesuurtarief ligt tus
sen de 42 en 50 gulden. Wie het voor
minder doet is in de ogen van Lacourt
een beunhaas, die evenwel onbelem
merd z'n gang mag gaan. Artikel 23
van de grondwet verschaft namelijk
iedereen de vrijheid onderwijs te ge
ven aan anderen. Menigeen voelt zich
al dan niet daartoe gestimuleerd
door gewestelijke arbeidsbureaus een
omscholingscursus te gaan volgen
dan ook geroepen het instructeursbe-
wijs te gaan halen.
Twee agenda's
Han Lacourt: "Meer dan dat in-
structeursbewijs wordt niet ge
vraagd. Verder zijn er geen belemme
ringen. De huisschilder, de taxichauf
feur en de buschauffeur die in zijn
vrije tijd autorijles wil geven kan dat
doen. Zelf sta ik ingeschreven in het
register van de Kamer van Koophan
del en ik heb ook mijn middenstands
diploma, maar er zou geen haan naar
kraaien als dat niet het geval zou zijn".
En daar ligt nu juist het zwakke
punt van de rijschoolwereld, naar de
overtuiging van Mattijssen. Zolang de
overheid geen andere eisen stelt dan
vakbekwaamheid', kan er ongelimi
teerd gerotzooid worden. Om aan de
kost te komen hebben sommige les
gevers zich ware meesters getoond in
het plegen van malversaties. De geraf
fineerdste trucs zijn uitgedacht om de
belastingdienst te ontduiken en leer
lingen te bedotten. Niet voor niets
merken de ANWB-ers Feirabend en
Wölcken op dat in de rijschoolwereld
alles al eens is uitgevonden. Inder
daad is de rijschoolwereld in dat op
zicht heel inventief, beaamt Mattijs-
Tot voor drie jaar was de belasting
dienst nauwelijks berekend op het
boekhoudkundige gegoochel van
sommige rijschoolhouders. Belas
tingambtenaren dachten te kunnen
volstaan met het tellen van benzine
bonnen om het totaal aan gegeven les
sen vast te stellen, maar er zijn heel
wat benzinebonnen doorgescheurd.
De inspecteur die houvast dacht te
hebben aan de agenda van de instruc
teur om zodoende het aantal lesuren
te bepalen, kwam bedrogen uit.
Anoniem zijn er heel wat branche
genoten bereid te verklaren dat het bij
tal van rijscholen gebruikelijk is met
twee agenda's te werken. Intussen
heeft de Fiscale Inlichtingen en Op
sporingsdienst meer grip op de briga
de van L-borden. "Zolang het niet
ontaardt in een heksenjacht is die fis
cale controle een prima middel om de
oneerlijke concurrentie tegen te gaan
die de zwartrijder de bonafide rij
school aandoet", vindt Rob Boon van
de Bovag.
Al wekt woordvoerder De Savornin
Loman op z'n minst de indruk dat het
ministerie van financiën de FIOD-
controles bij de CBR-dependances
het liefst wil verzwijgen, in het 'veld'
blijkt men terdege van de fiscale con
trole-activiteiten op de hoogte. Als de
fotograaf van deze krant in de nabij
heid van Het Witte Huis in Oegstgeest
de plaats waar in deze omgeving
wordt afgereden voor het examen
wat foto's maakt, wordt hem voor
zichtig gevraagd of hij soms van de
FIOD is. Het ontkennende antwoord
levert een zucht van verlichting op.
Maar er is meer. Mevrouw Grave-
kamp van de gelijknamige Katwijkse
rijschool vertelt over goedkope lessen
waarvan de leerlingen niet méér op
steken dan almaar rechtdoor rijden.
Het gebeurt ook, zo verzekert La
court, dat de kilometerprijs wordt ge
drukt door de leerling gedurende het
lesuur vele technische handelingen te
laten plegen. In een uur (of gedeelte
daarvan) dus veel achteruit de hoek
om laten rijden, insteken, helling-
proef en keren. "Het moet uit de leng
te of uit de breedte komen. Iemand
die onder de prijs werkt zal de kilome
terprijs hoe dan ook moeten drukken
en ook zoveel uren maken, wil er toch
nog brood op tafel komen".
Andere uitwassen worden opge
somd door Mattijssen. In zijn eigen
woonplaats Delft is het voorgekomen
dat een instructeur zijn leerling een
veel te hoog ("driehonderd gulden te
veel") bedrag aan examengeld in re
kening heeft gebracht. Er worden
examens vroeg aangevraagd in de we
tenschap dat de kandidaat vrijwel ze
ker zal zakken. Gedurende een aantal
lessen wordt met populaire tarieven
gewerkt, waarna vervolgens wordt
vastgesteld dat de leerling niet vol
doende rijvaardig is en daarom hoog
nodig toe is aan vervolglessen, waar
voor dan meer betaald moet worden.
Veelvuldig, weet hij, wordt ook toege
zegd dat het examen wordt aange
vraagd. Helaas gebeurt het bij herha
ling dat die toezegging 'per ongeluk
expres' wordt vergeten.
Ondertekenen
"Tegenwoordig is het wel zo dat de
kandidaat de geleidebrief, de aan
vraag voor het examen, mede moet
ondertekenen. Zodra er enige twijfel
bestaat over de vraag of de rijschool
houder de examenaanvraag inder
daad bij het CBR heeft ingediend, is
het zaak na een week of twee bij het
CBR te informeren of de examenaan
vraag inderdaad is ingediend", ver
strekken Feirabend en Wölcken vrij
blijvend nog maar eens een advies.
"Het zure is dat de fiscus ons be
schouwt als een bedrijf, we betalen
btw en bijzondere verbruiksbelas
ting. Dat zou mij niet hinderen als de
rijschool inderdaad als bedrijf werd
aangemerkt en zou vallen onder de
vestigingswet. Maar het enige waar
naar gekeken wordt is of iemand tij
dens het examen voor het instruc-
teursbewijs blijk heeft gegeven over
zekere technische vaardigheden te
beschikken, over didactische kennis.
Maar aan de twee andere eisen die de
vestigingswet naast vakbekwaam
heid vraagt hoeft niet te worden vol
Het merkwaardige doet zich voor
dat rijschoolhouders die op grond van
jarenlange ervaring de kneepjes van
het vak kennen, moeite hebben zich
zelf te verkopen als bonafide ver
keersschool. Neem Leidenaar La
court. Hij zit nu 22 jaar langs de weg,
maar nog altijd vindt hij het verrekte
moeilijk zich in oriënterende tele
foongesprekken met potentiele klan
ten te onderscheiden van de beunha-
Van degenen die. zoals hij het uit
drukt, mensen erin laten tuinen en die
naar zijn oordeel in onderwijskundig
opzicht "asociaal" bezig zijn. Hij staat
goed aangeschreven in kring 44 (Lei
den en omgeving) van het CBR, met
67,11 procent zit hij ruim boven het
kringgemiddelde dat in de buurt van
de 45 procent ligt. Maar toch haken
vele bellers meteen af zodra hij zijn
prijs noemt. "Als je zegt: ik reken 45
gulden per uur, zeggen velen be
dankt, hangen op en wenden zich ver
volgens tot iemand die onder de prijs
werkt".
Tien lessen voor pakweg 220 gul
den, voor hem kan een dergelijk tarief
niet. Want ga maar na, zegt hij, nooit
kan dat lesgeld gebaseerd zijn op een
reële kostprijsberekening. Een klop
op de garagedeur kost al vijftig gul
den, dan heeft Lacourt het nog niet
gehad over onderhoud, reparatie en
verzekering van het wagenpark.
Wie zekerheid wil hebben over de
vraag of het bedrijf bonafide is, wordt
bij autorijschool Gravekamp in Kat
wijk doorverwezen naar Bovag en
ANWB. Datzelfde wordt ook gedaan
bij de Leidse autorijschool Ton van
den Bos. Advertenties, zo wordt hier
en daar beweerd, moeten met enige
argwaan worden gelezen, wie genoeg
werk heeft zal niet adverteren.
"Dat is onzin", vindt de Haagse rij
schoolhouder Swillens die namens
het almaar uitbreidende filiaalbedrijf
Tempo ("negentig auto's en 9000 leer
lingen") spreekt. "Wij adverteren
voor vier ton per jaar, en als dat niet
was gebeurd waren we nu niet zo
groot. Wij zijn onderhand de grootste
klant van het CBR en dat wekt hier en
daar jaloezie op. Wij werken met in
structiekaarten. We verstrekken de
klanten een overzicht van h^t lespro
gramma, er wordt in geen geval uit de
losse pols gewerkt. Natuurlijk zit er
ook onder onze instructeurs het nodi
ge kaf onder het koren, maar we
trachten dat euvel zo veel mogelijk te
rug te dringen door de heren geregeld
bij te scholen op applicatiecursussen.
Ik durf te stellen dat we goed bezig
zijn".
Gids
Het antwoord op de vraag of de con
sument te maken heeft met een bona
fide dan wel malafide rijschoolhouder
laat zich gemakkelijker geven dan
menige rijschoolhouder voorgeeft.
Tenminste, afgaande op het ANWB-
advies dat Feirabend en Wölcken ge
ven: "Het beste is te vragen om onze
gids. En wat ook kan: de rijschool
houder inzage te vragen van de offi
ciële CBR-brief, daarin wordt jaar
lijks een opgave verstrekt van het ge
slaagdenpercentage".
Om het rijschoolwezen van alle
blaam te zuiveren moet er naar het
oordeel van Mattijssen meer gebeu
ren. "Rij-instructeurs onderwerpen
aan eisen van kredietwaardigheid en
handelsbekwaamheid, dat is éen. Rij-
instructeurs onderwerpen aan een rij
tijdenbesluit, dat is twee. De politie
zou daarop steekproefsgewijs kun
nen toezien door auto's met een L-
bord aan te houden. En wie zonder
bord rijdt komt er wel uit bij een aan
rijding. Veertig uur werken per week,
dat zou het maximum moeten zijn.
Gegarandeerd dat er dan een heel le
gertje van die sjacheraars verdwijnt.
Pas als dergelijke maatregelen wor
den genomen is het echt over en uit
voor de mensen die nu tot elf uur 's
avonds in de auto liggen na een hele
dag achter de vuilniswagen te hebben
gehangen".
onder een school? Heeft de overheid
het dan over een instituut dat onder
richt geeft in een vak, of spreekt
men over een totaalopleiding?".
Voor de consument is het moeilijk
uit te maken of er een vakkundig per
soon dan wel een knoeier schuil gaat
achter een advertentie in dagblad of
gouden gids. Weliswaar dient een rij
schoolhouder sinds 1974 in het bezit
te zijn van een instructeursbewijs, de
praktijk heeft genoegzaam uitgewe
zen dat het diploma dat voortvloeit uit
de 'wet rijinstructie motorvoertuigen'
de consument zeker geen garantie
biedt voor een betrouwbare oplei
ding. Hoe gedegen de instructie in el
kaar zit hangt deels af van de instel
ling en de taakopvatting die de in
structeur er op nahoudt en deels ook
van diens beroepsmatige omstandig
heden.
Molensteen
Degene die naast de bestuurder
plaats neemt om zoveel mogelijk geld
binnen te halen, zal meer naar het aan
tal lesuren kijken en minder naar de
vorderingen van de kandidaten. Op
grond van 22 jaar ervaring meent de
Leidse autorijschoolhouder Han La
court te kunnen zeggen dat het hoge
btw-tarief velen als een molensteen
om de nek hangt. Hij kent ook de col
lega's die voor onverantwoord hoge
lasten staan. Er is hem een geval be
kend van iemand die krachtens een
gesloten leasing-contract 1700 gulden
per maand moet opbrengen om les te
kunnen geven in een Mercedes. "Die
moet er dus eerst voor zorgen dat-ie
1700 gulden binnenkrijgt voordat er
aan verdienen mag worden gedacht.
Dus dan is het niet vreemd dat het
voor zo'n man pezen is van klant naar
klant, en dat hij dan af en toe ook wat
gas bij geeft".
Het is volgens F.J.J. Feirabend van
de ANWB eerder regel dan uitzonde
ring dat instructeurs van 's morgens
acht tot tien uur 's avonds in de auto
zitten. "Zeventig uur lessen per week,
dat is afgaande op de agenda's van in
structeurs beslist niet abnor
maal", zegt ook ANWB-inspecteur
Woleken. Autorijschoolhouders laten
zich moeilijk tot een eenheid smeden.
Naast de rijders die van de lessen keu
rig aantekeningen bijhouden, rijden
er nogal wat lesauto's in het zwarte
circuit rond. Het is daarom dat de
broodnijd soms zo hoog oplaait dat
De Leidse rij-instructeur Han
Lacourt: "Dat er koppen gaan
rollen staat voor mij vast".
