'De waarheid over Achterberg bestaat niet'
In Baam wappert
drie maanden
de Eschervlag
PODIÜMBLIK
Paganini gestorven door kwikvergifhging?
DINSDAG II OKTOBER 1988
KUNST
PAGINA 19
Nieuw
operagebouw
in Cairo
geopend
CAIRO (AP) - Onder klaroenge
schal en geknal van vuurwerk
heeft de Egyptische president
Hosni Mubarak gisteravond in Cai
ro het nieuwe operagebouw ge
opend. Het is in de plaats gekomen
van het oude gebouw, dat vorige
eeuw de openstelling van het Suez-
kanaal luister moest bijzetten en 17
jaar geleden door brand werd ver
woest.
Het ivoor-kleurige, van neo-isla-
mitische koepels voorziene opera
gebouw heet officieel Centrum
voor Onderwijs en Cultuur. Behal
ve een theater met 1.300 stoelen
omvat het complex een museum,
bibliotheek, kunstgalerij en andere
zalen.
Het geld voor de bouw, 50 mil
joen dollar, is na een bezoek van
Mubarak aan Tokyo in 1983 door
Japan gefourneerd. Vanwege de
ziekte van keizer Hirohito was er
bij de opening geen vertegenwoor
diger van de Japanse keizerlijke fa
milie aanwezig. Officiële Japanse
recepties en partijen werden om
dezelfde reden van het programma
afgevoerd.
In de rose gekleurde zaal werd
het Egyptische volkslied gevolgd
door een uitvoering van Japans ka-
buki-theater.
Het nieuwe operagebouw ont
leent zijn officieuze naam aan de
vermaarde oude opera, die 1971 in
vlammen opging. Twee bronzen
beelden die uit de as werden gebor
gen, staan aan weerszijden van het
gazon, als een herinnering aan de
vergane glorie.
Het oorspronkelijke operage
bouw, van bouwmeester Khedive
Ismail, werd in 1869 in gebruik ge
nomen als onderdeel van de open
stelling van het Suez-kanaal. On
der de aanwezigen bij de plechtige
opening van keizerin Eugenie van
Frankrijk. Ismail had de Italiaanse
componist Giuseppe Verdi voor de
opening opdracht gegeven de ope
ra Aïda te schrijven, maar die was
niet op tijd gereed en beleefde pas
twee jaar later zijn première in Cai-
Op de plaats van de oude opera
staat nu een parkeergarage. De
nieuwe opera is gevestigd op het ei
land Gezira in de Nijl, een van de
rijkste buurten van Cairo.
Niet alle Egyptenaren zijn even
ingenomen met het project. "Wij
hebben geen behoefte aan een ope
ragebouw," zei Ibrahim Kamel,
een arbeider. "Wij hadden meer ge
had aan woningen, of een zieken
huis".
Brinkman: Letteren
bij RTV vruchtbaar
RIJSWIJK (ANP) - Het biblio-
theek- en letterenbeleid kan met
zijn artistieke achtergrond kwali
teitsverbeterend werken op de me
dia als cultuurindustrie. Het voor
nemen de afdeling letteren over te
hevelen van de departementsdirec
tie Kunsten naar de directie Radio,
Televisie en Pers levert op deze
manier de beste bijdrage aan de
cGltuurpolitieke oriëntatie van de
verschillende delen van het cul-
tuurbelèid. Dit heeft minister
Brinkman (Cultuur) geantwoord
op schriftelijke vragen van kamer
leden van de regeringspartijen
WD en CDA en van de oppositie
partijen PvdA en D66.
Volgens Brinkman betekent de
organisatorische herschikking op
het departement van WVC niet dat
het letterenbeleid ophoudt kunst
beleid te zijn. "Bevestigd wordt dat
ook buiten het organisatorische
verband met de directie Kunsten
kunstbeleid wordt aangetroffen.
De produktie van kunst blijft zo
niet beperkt tot Jiet beleidsterrein
van de directie Kunsten", aldus de
minister.
De herschikking zal per 1 januari
volgend jaar ingaan.
KONING
MID AS
Dit is een recon
structie van het
gezicht en het
hoofd van Koning
Midas, die van
738 voor Chr. tot
696 voor Chr. re
geerde in Gor-
dion, een
landstreek die nu
deel uitmaakt
van Centraal
Turkije. Twee En
gelse deskundigen
hebben in op
dracht van de
Turkse regering
een reconstructie
gemaakt van het
nobele hoofd van
Midas, die alles
wat hij aanraak
te in goud veran
derde. Uitgangs
punt daarbij was
de 2.684 jaar oude
schedel van de
heerser, (foto ap)
Toneelstuk over Gerrit Achterberg in Leidse Schouwburg
Klappers deze weck op toneelge
bied. Zowel in de schouwburg als
in het LAK-theater.
Om met de schouwburg te be
ginnen: vanavond gaat daar het
door Manuel van Loggem ge
schreven stuk over de dichter
Gerrit Achterberg, wiens drama
tische leven gestalte wordt gege
ven door rasacteur Huib Broos.
Op deze pagina een artikel over
deze produktie.
Woensdag- en donderdag
avond in de schouwburg het stuk
'Over de grens' van Lodewijk de
Boer, die wij allen kennen van
zijn Famïly-produkties. Peter
Faber en Olga Zuiderhnek zijn
de hoofdrolspelers in 'Over de
Grens', dat een soort 'geestelijke
striptease' wordt genoemd.
Zaterdag 15 en zondag 16 okto
ber is het podium voor 'coming
man' Dirk Tanghe met het toneel
stuk van het jaar: 'Romeo en Ju-
An Tuts (Julia) en Donald Madder (Romeo) in 'Romeo en Julia'
van Dirk Tanghe. (foto Theo Terwiel)
lia'. Over de inhoud van dit stuk
kan niets nieuws meer worden
geschreven. Overbekend is het
thema van de liefdesdood. Maar
Tanghe maakte er een zeer eigen
produktie van. Hij hield de de
cors strak en transformeerde Ro
meo en Julia in 'een overrompe
lend explosie van vitaliteit'.
Dan het LAK-theater. Op
woensdag- en donderdagavond
laat choreografe Lilian Bruin-
sma daar zien wat zij aan artis
tieke kwaliteiten in huis heeft
met 'De waanzin van de dag'. We
zouden deze produktie kunnen
typeren met 'bewegingstheater'.
Zowel tekst als dans komen aan
bod. Uitgangspunt is een moeilij
ke literaire tekst van Maurice
Blanchot (Wat lezen die mensen
toch een aparte boeken.').
Op vrijdagavond 14 en zater
dagavond 15 oktober brengt Het
Nationaal Fonds 'De ziekte van
de dood'. Het stuk is gebaseerd op
een roman van Marguerite Dur-
as. Daarin wil een man ontdek
ken wat liefhebben is. Hij vraagt
een vrouw tegen betaling enkele
nachten met hem door te brengen.
Een interessant gegeven. De man
wordt gespeeld door Tom Jansen,
een acteur die veel meer aan
dacht verdient dan hij gewoon
lijk krijgt. De vrouw wordt ge
speeld door Paidine Daniels. Op
vrijdagavond 14 en zaterdag 15
oktober brengt Micro-theater Im
perium 'Picknick op het slagveld'
van de Spaanse schrijver Fer
nando Arabal. De absurditeit
van de oorlogvoering is hier het
thema. Ook in de rest van de
maand oktober zal dit stuk nog te
zien zijn (20,21,22,27,28 en 29 ok
tober, aanvang 20.30 uur).
AMSTERDAM (GPD) - Gerrit
Achterberg (1905-1962) is een van
de meest gelezen dichters uit de
Nederlandse poëzie. Van zijn bij
uitgeverij Querido verschenen
Verzamelde Gedichten zijn in de
loop der jaren ruim 40.000 exem
plaren verkocht. Sinds zijn dood is
er veel over hem en zijn poëzie ge
publiceerd. Er bestaat een Achter-
bergkring en een Achterbergkro
niek. Over zijn dramatisch verlo
pen leven schreef Manuel van Log
gem een toneelstuk dat vanavond
te zien is in de Leidse Schouwburg.
Het betreft een co-productie van
de nieuwe stichting Hollands The
ater en de restanten van toneel
groep Theater. De regie is in han
den van Christiaan Nortier, de rol
len worden gespeeld door Huib
Broos, Yoka Berretty en Danielle
van Zwieten. Huib Broos, die de ti
telrol speelt: "Het is beslist geen
strikt biografisch toneelstuk. Het is
een interpretatie. Achterberg spe
len zoals hij was, kan natuurlijk
niet. Het gaat over het fenomeen
Achterberg. Ik zou het eerder een
lovc-story met bijna alle elementen
uit zijn leven willen noemen. Het
stuk gaat over de onmogelijke lief
de".
Twee miljoen voor verbetering
Stadhuis/Muziektheater
AMSTERDAM (ANP) - Het stads
bestuur van Amsterdam heeft voor
volgend jaar twee miljoen gulden
gereserveerd voor aanpassingen
aan het onlangs opgeleverde Stad
huis/Muziektheater. Het gaat daar
bij om aanpassingen op het gebied
van bewaking, luchtventilatie en
deursluitingen.
"De gebruikers van het gèbouw
hebben om die aanpassingen ge-
LOF-prijs voor 'Flair'
AMSTERDAM (ANP) - De Stich
ting Lucas-Ooms Fonds heeft de
LOF-prijs 1988 voor Nederlandsta
lige tijdschriftjournalistiek toege
kend aan het Vlaamse vrouwen
weekblad Flair. De stichting heeft
dit gisteren bekendgemaakt.
Hoewel het volgens de jury om
een weekblad gaat dat buiten de
Nederlandse grenzen wordt gere
digeerd en uitgegeven, blijkt het
veel Nederlandse vrouwen zo aan
te spreken dat de helft van de totale
verkoop van 400.000 exemplaren
per week in Nederland wordt om
gezet.
Flair is er volgens fie jury in ge
slaagd een "begrip te worden in
ons deel van Europa". "Door zijn
originele aanpak heeft Flair kans
gezien in korte tijd door te dringen
tot de harten van honderdduizen
den vrouwen", aldus de stichting.
Aan de prijs is een legpenning en
een geldbedrag van 10.000 gulden
verbonden.
vraagd", aldus de directeur van de
dienst openbare werken, B. Smit.
"Het gebouw is ontworpen met een
zo groot mogelijke openheid naar
het publiek toe. Nu het gebouw in
gebruik is, kleven daar toch een
aantal nadelen aan". Volgens Smit
was er al een bepaald bedrag van
de twee miljoen op de begroting
gereserveerd. Hij kon niet precies
zeggen hoeveel extra geld met de
aanpassingen is gemoeid.
De bewakingsmogelijkheden
van het gebouw zijn de portiers al
vanaf de opening een doorn in het
oog. De computer die automatisch
deuren sluit en opent, functioneert
niet altijd naar wens. Zo wordt de
deur van de raadszaal automatisch
geopend als één van de deuren van
de fractiekamers wordt ontsloten.
Wethouder M. Luimstra van kunst
zaken heeft vlak na de opening van
het gebouw nog opgesloten geze
ten in één van de kamers nadat de
deur achter haar hermetisch in het
slot viel. "Het spook van het nieu
we stadhuis", zo wordt het compu
tersysteem door veel ambtenaren
genoemd.
De deur van het Muziektheater
wordt vervangen omdat het open
en dicht gaan voor een constante
tocht in de rest van het gebouw
zorgt. Een nieuwe draaideur moet
dat probleem uit de wereld helpen.
Andere aanpassingen behelzen on
der meer de bouw van extra toilet
ten in de parkeergarage en verbete
ringen van het bestaande luchtver
versingssysteem.
LONDEN (AP) - De wereldbe
roemde violist Nicolo Paganini, die
in 1840 overleed, is waarschijnlijk
gestorven aan de gevolgen van een
kwikvergiftiging, zo valt te lezen in
een artikel in een Brits medisch
tijdschrift.
Volgens de Australische arts
J.G.O'Shea heeft het er alle schijn
van dat Paganini is bezweken aan
een kwikvergiftiging die door zijn
artsen was veroorzaakt, en niet aan
tuberculose aan de longen en het
strottehoofd, zoals de officiële
doodsoorzaak luidde.
O'Shea merkt in zijn artikel in
het tijdschrift van de Royal Society
of Medicine op dat nooit lijkschou
wing op het stoffelijk overschot
van Paganini is verricht. Hij acht
het waarschijnlijk dat de violist ja
renlang grote hoeveelheden kwik
tot zich heeft genomen - een mid
del dat destijds werd voorgeschre
ven ter behandeling van syfilis.
Uit de correspondentie van Pa
ganini valt op te maken dat deze al
in 1820 ernstige problemen met de
gezondheid had. Hij leed toen aan
een chronische hoest en kampte te
vens met gewichtsverlies. Een arts
in Palermo schreef purgeermidde
len voor "om verborgen vergiften
uit het lichaam te verdrijven".
Toen geen verbetering in zijn
toestand optrad consulteerde Pa
ganini een tweede arts, die op basis
van het feit dat de violist zeer veel
losse seksuele contacten had on
derhouden, de diagnose syfilis stel
de en kwik voorschreef.
Volgens O'Shea staat niet vast
dat Paganini inderdaad syfilis had,
maar kan wel worden geconclu
deerd dat de kwikbehandeling zijn
gezondheid alleen maar schade
heeft berokkend. De violist zelf
repte in een brief aan een vriend
over "dodelijke doses" die hij, op
advies van zijn arts, regelmatig tot
zich nam.
Omstreeks 1828 had Paganini al
zijn tanden verloren, was hij bijna
blind en werd hij geplaagd door ze
nuwtrekken, waardoor zijn hand
schrift vrijwel onleesbaar was ge
worden - verschijnselen die duiden
op een chronische kwikvergifti-
.ging.
Door de violist geconsulteerde
artsen zeiden echter dat hij aan tu
berculose leed en nog hooguit een
jaar te leven zou hebben. Hij hield
het daarom maar bij zijn kwikbe
handeling, aldus O'Shea, die ver
der stelt dat de kwikvergiftiging
mogelijk ook tot een persoonlijk
heidsverandering heeft geleid.
"Paganini werd van een nogal
impulsieve, agressieve, ambitieuze
en zelfverzekerde persoonlijkheid
tot een apathisch, zichzelf afzonde
rend man die bang was om zich in
het openbaar te begeven", aldus
O'Shea.
liefde zijn hospita dood. Hij kreeg
TBR, maar stelde zich vooral ter
beschikking van de poëzie. Later
zou hij trouwen met Cathrien van
Baak, die overigens nog leeft. Huib
Broos en Yoka Berretty zijn sinds
jaar en dag liefhebbers van het
werk van Achterberg. Yoka Berret
ty speelt drie rollen: zijn hospita,
zijn psychiater en zijn vrouw. "Het
zou voor het stuk dodelijk zijn als
je die door drie verschillende men
sen liet spelen. Bovendien kan je
op deze manier een soort projectie
suggereren: in zijn psychiater en
zijn vrouw zocht hij zijn hospita".
Berretty omschrijft Achterberg als
"een gesloten, stugge, Calvinisti
sche man die enorm veranderde als
hij gedronken had".
Volgens producent Peter En
gelsman is het zeker niet te bedoe
ling een 'relstuk' uit te brengen.
"Alles gebeurt met de grootst mo
gelijke liefde voor wat hij gedaan
heeft. Er zullen na afloop natuur
lijk genoeg mensen zijn die zeggen:
zo was hij niet. Maar dat hou je al
tijd". Broos: "De waarheid over
Achterberg bestaat niet. Wat wij
wel kunnen doen is een tipje van de
sluier oplichten. Maar het blijft na
tuurlijk onze interpretatie. Voor
mensen die Achterberg niet ge
kend hebben, is het ongetwijfeld
een spannend verhaal. Het is be
slist geen poëzieprogramma. Ver
der moeten de mensen het maar ge
woon bekijken".
V.l.n.r, Yoka Berretty (vrouw van Achterberg), Huib Broos (Achterberg) en regisseur Christiaan Nortier.
Staand: Danielle van Zwieten (het meisje). Let op het verbluffend goed gelijkende kapsel van Broos.
(foto Kors van Bennekoml
Escherkamer in het Baarnse kasteel Groeneveld.
BAARN (GPD) - Pieck, Wil
link, Escher. Drie eigentijd
se kunstenaars. Weliswaar
overleden maar nog steeds
top of the bill als het grote
publiek het voor het zeggen
heeft. Om het even of hun
werk in het Singer in Laren,
in het Stedelijk in Amster
dam of op kasteel Groene
veld in Baarn te zien is;
drommen mensen trekken
naar het werk van de emi
nenties.
door
Rob Bouber
Tot 22 december wappert de
Escher-vlag van het torenbordes
op kasteel Groeneveld om er een
schare publiek te verwelkomen.
Even buiten het slot - aan de voet
van de toegangstrap - staan twee
constructies die zich niet onmid
dellijk als Eschers laten herken
nen. Dat kan ook moeilijk, want de
twee veelvlakkige constructies
'Icosaeder' en 'Dodecaeder', die
aan twee of drie basisvlakken hun
balans ontlenen, zijn van Popke
Bakker uit Bergen aan Zee. De
kunstenaar is door de organisatie,
die de artistieke nalatenschap van
Escher beheert en uitstalt, uitgeno
digd vanwege zijn Escheriaanse
denken.
Pal achter de entree is een ver
koophal ingericht, propvol Escher-
spullen: Escher-kalenders, -speel
kaarten, -hoofddoeken, -kadopa-
pier, -affiches, -puzzels, -prent
briefkaarten, zelfs Escher-kussens
Expositie met
kanariefantjes
en drakedissen
ding. Merchandising: het werk van
Maurits Escher in zijn algemeen
heid en detailmotieven in het bij
zonder zijn terdege geëxploiteerd.
Bewondering
Hij is nog steeds populair: en niet
alleen in Nederland; in Amerika is
de mathematicus zeer bekend. Tij
dens de rondgang in het kasteel zal
men vele malen bewonderende
kreten in de taal van de United Sta
tes horen uitdrukken.
Zes jaar geleden herbergde
Groeneveld - toen net gerestau
reerd - ook al een Escher-tentoon-
stelling. De keuze voor Baarn is
niet zo verwonderlijk. Escher sleet
er een belangrijk deel van zijn le-
maakte hij in zijn 'Baarnse perio
de', ook wel zijn mathematische
periode genoemd. In 1982 was de
expositie in het koetshuis. Nu in
het kasteel zelf.
Om doublures te voorkomen zijn
er nieuwe elementen aan de ten
toonstelling toegevoegd: om te be
ginnen is het accent gelegd op de
'Regelmatige Vlakverdelingen'. In
totaal maakte Escher 137 van deze
reeksen zich herhalende patronen,
geïnspireerd op de Majolica- en
stuc-motieven uit het Alhambra in
het Spaanse Granada. Er zijn twee
grote collecties 'Regelmatige Vlak
verdelingen'. De grootste is in
Amerikaanse, particuliere handen
en is niet beschikbaar voor ten
toonstellingen. Daarom hangt van
die 'partij' hier een erg fraai gefoto
grafeerde versie. Vergroot zijn er
36 stuks op de tentoonstelling te
zien. De tien originelen komen uit
het Haagse Gemeentemuseum en
van particulieren.
Plafond
Nieuw is een flink deel van een
plafond dat Escher ooit voor een
nu;)..-.-
daar ook een plaats kreeg maar er
in 1961 werd gesloopt. Het is pas te
ruggevonden in een kelder. Het be
staat uit uitgezaagde dieren: vo
gels, vlinders, bijen, vleermuizen.
Alleen in het centrum is de beken
de Escher-tegenvorm te vinden:
vogels leunen aan tegen vlinders.
De kunststof uit de jaren '50 is
smoezelig, duidelijk aangetast. Het
wegbreken of oversauzen van in
opdracht gemaakte wanden en pla
fonds is natuurlijk een vorm van
kunstvandalisme maar het gebeurt
meestal in argeloze eer en deugd.
Op het postkantoor van Hilversum
is een Escher-muur weggeschil-
derd. Zo ook geschiedde in een
paar kantoorpanden in Amster
dam. Vooruitziende geesten op het
ministerie van landbouw in Den
Haag hebben hun oorspronkelijke
Escher wel intact gelaten.
Eveneens nieuw zijn de ontwer
pen voor bankbiljetten (nimmer
uitgevoerd Financien gaf de voor
keur aan Eppo Doeve) en postze-
gelontwerpen. Absoluut nieuw -
met een knipoog naar de eerder
vermelde merchandising - is het to
nen van de industriële toepassing
van de 'Regelmatige Vlakverdelin
gen' door Jan des Bouvrie die ook
de tentoonstelling inrichtte. Er is
een Escher-kamer, waarin niet al
leen Escher-meubels maar ook
Escher-stoffen, -gordijnen en -lam-
pekappen. Twee constructies van
Popke Bakker flankeren de
Escher-kunst die hier steeds meer
gaat intrigeren.
Als geen ander heeft Escher de
grafiek benut. De grafiek weten te
optimaliseren door contrastrijke
toonwaarden tegen elkaar aan te
zetten in elkaar ontmoetende vor
men. Escher spotte met de logische
perspectiefwetten door absurde si-
bouwen. Vooral de ruimtelijke or
dening van bebouwing en terreih
was zijn voornaamste inspiratie
bron. De eerste bouwwerken zijn
nog getekend (of in hout gestoken)
binnen de grenzen van het bestaan
de perspectief. Zie de 'Toren van
Babel' of een van zijn Italiaanse
landschappen. De houtsnede 'Vol-
dersgracht' in Delft (1939) vertoont
nog niet een teken van het bewuste
optische bedrog waarin Escher uit
eerder al 'Stilleven en straat': boe
ken en pijp liggen op het tafelblad
dat tot aan de horizon doorloopt en
tegelijkertijd' de basis voor een
straat vormt. De huizen staan op
het tafelblad. Hier gloort de ge
dachte van het onlosmakelijke, van
het Al dat ineenstroomt.
Meestal was Escher bloedseri
eus: hij behandelt zijn eigen duali
teitsgedachte, zijn besef van goed-
en-kwaad in 'Engeltjes-duiveltjes'.
karikaturaal te werk gaat. Bij voor
beeld in 'Vlakvulling II'. Probeer
het maar eens! Neem een vel van 30
x 40 centimeter en teken in die
rechthoek, tegen elkaar aanliggend
een stuk of dertig dieren, met cen
traal ook nog eens een Indische
god die de wonderlijke kana
riefantjes en drakedissen toelacht.
(De tentoonstelling in kasteel
Groeneveld duurt tot en met 22 de
cember; alleen 's maandags geslo-
