'Ik ben een grote vijand
van gemummel op toneel'
Een melodie van niks
Filmuniein
Rusland wil
eerherstel
Solzjenitsyn
Concours kamermuziek in
Heerlen krijgt erkenning
DONDERDAG 6 OKTOBER 1988
PAGINA 25
De Compagnie van de XXe Eeuw is
een ongesubsidieerd
toneelgezelschap dat is opgericht
om in de vrije sector stukken te
spelen. Aan de basis staan in het
vak doorknede theatermensen. De
artistieke leiders Paul de Lussanct
en Jéröme Rcehuis, dramaturg Ton
Vorstenbosch, regisseurs Hugo
Claus en Dimitri Frenkel Frank en
de ontwerpers Sophie van Kleef,
Paul de Lussanct en Benno de
Vries. Namen die grote
verwachtingen wekken.
De Compagnie wist een sponsor te
interesseren en kon zo Hugo Claus
inschakelen die een nieuw stuk
schreef. Het kreeg als titel 'Het
Schommelpaard' mee. Voor deze
nieuwe produktie haalt de
Compagnie een aantal acteurs van
het tableau weg waar je u tegen
zegt: Paul Gieske, Jules Hamel,
Martijn Oversteegen, Jéröme
Reehuis en Johan Ooms.
De laatste vervangt Ramses Shaffy
die herstelt van een heupbreuk. Een
vijftal acteurs dat gezamenlijk
genoeg persoonlijkheid en
zeggingskracht heeft om een groot
gezelschap te schragen. Er is een
regisseur voor nodig van het kaliber
Claus om dit span acteurs in de
hand te houden.
Het stuk is morgenavond in de
Leidse Schouwburg te zien.
Hugo Claus over de Compagnie en 'Het Schommelpaard'
AMSTERDAM (GPD) - In de sec
tor vrije produkties wordt vaak uit
Angelsaksische bron geput. Stuk
ken die hun kracht op het New-
yorkse Broadway of het Londense
West-End bewezen en die - in het
Nederlands vertaald en met een
sterke bezetting - ook in de Neder
landse schouwburgen gedijen. Dit
seizoen zijn er echter opvallend
veel stukken van eigen bodem,
waaronder drie van Hugo Claus.
Van deze poëet, romancier, regis
seur, vertaler, beeldend kunste
naar en toneelschrijver speelt het
Mechels Theater Thuis'. Een trio
Vlaamse acteurs, met onder ande
ren Jo de Meyere, speelt 'Pas de
deux' en de Compagnie van de
XXe eeuw is verantwoordelijk
voor het ontstaan van 'Het Schom
melpaard', dat Claus speciaal voor
dit gezelschap schreef en ook bij
dit gezelschap regisseert.
door
Rob Bouber
Ofscnoon de
eerste uur Jéröme Reehuis, Paul
de Lussanet en Dimitri Frenkel
Frank tot de vriendenschaar van
Hugo Claus behoren, heeft de taal
virtuoos geen rol als oprichter, in
spirator en aanjager gespeeld.
Claus heeft directe bemoeienis met
het nieuwe gezelschap als schrijver
en regisseur. Hugo Claus: „Ik fun
geer als beschermheer, een vrij
zonderlinge term in deze democra
tische tijd. Ik zat thuis rustig naar
de televisie te kijken toen Jéröme
Reehuis mij belde en zei: 'Wij heb
ben zojuist de Compagnie van de
XXe Eeuw gesticht...' Hij klonk
heel opgewonden en duidelijk
vanuit een café. Ik antwoordde
heel vrolijk: 'Bravo, gefeliciteerd',
waarop Jéröme stelde: 'En daar
moet jij uiteraard beschermheer
van worden'. Ik was een tikkeltje
uitgelaten en stemde er in toe be
schermheer te worden van wat hij
BAS JAN ADER - Vanaf 15 okto
ber wordt in het Stedelijk Museum
in Amsterdam een overzichtsten
toonstelling gehouden van het
werk van Bas Jan Ader. De exposi
tie heet „Bas Jan Ader (1942-1975)
en duurt tot en met 4 december. Bij
de opening verschijnt een publika-
tie over deze kunstenaar met tek
sten van Paul Andriesse, Ger van
Elk en William Leavitt, een uitgave
van Openbaar Kunstbezit.
HINDERLAAG - „Hinderlaag"
heet de nieuwste produktie van To
neelgroep Amsterdam. De voor
stelling gaat op 1 november in de
Stadsschouwburg in de hoofdstad
in première. Tekst, regie en decor
zijn van jeroen Henneman. Hinder
laag wordt gespeeld door Fred
Goessens, Paul Erkamp, Eva van
Heyningen, Sep van Kampen, Ma
rian Morée, Perla Thissen en Irvin
Vrede.
ook maar voorstelde. Vier dagen la
ter bleek dat het een uiterst serieu
ze bezigheid was. Of ik een aantal
acteurs dat zich verenigd had wilde
natroneren."
Eskimo's
„Een beschermheer kan niet
meteen met zijn eigen werk aanko
men. Het is zeker niet de bedoeling
van de Compagnie dat het een
doorlopende illustratie zal zijn van
wat ik doe. Maar zij beginnen met
'Het Schommelpaard', een bestel
ling, ze hebben mij gevraagd een
avondvullende voorstelling te ma
ken voor vijf heren. Ik houd van
uitdagingen, van strikte regels en
dit leek me een goede 'challenge'.
Over het algemeen als men mij
vraagt: 'Wil je een toneelstuk
schrijven, zeg ik enthousiast 'ja' en
dan duurt het wel een jaar of 15
maar als men zegt 'wil je een to
neelstuk schrijven voor drie eski
mo's in een broodjeswinkel en het
mag 23 minuten duren', dat begin
ik het interessant te vinden. Onge
veer zoals Shakespeare zijn beve-
lei> kreeg van de koningin. En ik
denk dat ze mij als regisseur ge
vraagd hebben omdat ze denken
dat ik het het minst slecht doe als
ik mijn eigen werk moet vrijge
ven."
Voor de vraag 'waarom de Com
pagnie van de XXe eeuw opge-?
richt?' moeten wij ons dus eigen
lijk tot de acteur Jéröme Reehuis
wenden maar even verder in het
gesprek geeft Claus toch een aan
wijzing die als een zekere verkla
ring kan gelden waarom er zo no
dig een nieuw gezelschap van de
grond moest komen. We mogen
per slot aannemen dat de toneel
mentaliteit van de schrijver/regis
seur in het verlengde ligt van de
geestverwante groep die hij be-,
schermt.
Geprononceerd
We mogen gerust stellen dat een
voorkeur voor geprononceerd ac
teren blijkt uit de aanvankelijke
bezetting van 'Het Schommel
paard'. De Compagnie stelde vijf
spelers met uitgesproken acteerta
lent op: Jéröme Reehuis, Jules Ha
mel, Paul Gieske en Hidde Maas en
Ramses Shaffy. Maas moest afha
ken wegens verplichtingen elders
en Shaffy omdat een fietser in Am
sterdam hem ondersteboven reed
en hij nu herstelt van een zware
fractuur (Claus: „Heel onbeleefd
tegenover mij om zijn heup te bre
ken, dat had ie niet.moeten doen").
Vijf acteurs die genoeg persoon
lijkheid bezitten om bij wijze van
spréken een groot gezelschap te
schragen. Hoe kan een regisseur
die mennen?
Claus: „Door te doen of hij een
veel zwakkere persoonlijkheid is.
Door die indruk te geven. Ik heb ze
natuurlijk al gemend door het
schrijven van het stuk. Ik heb dat
goed verdeeld. Ieder heeft - wat ik
dan, noem - zijn aria. Mennen is
overdreven. Ik stel iets voor. Ze
kunnen te allen tiide zeggen: 'Dat
vinden wij lelijk, dat doen wij
niet."
Loopt u niet de kans dat die vijf
sterke mannen elkaar gaan over-
bieden op het toneel? „Dat zoü ze
ker kunnen maar dat vind ik zeer
goed. Maar natuurlijk. Als Van
Basten een pass geeft naar Gullit
dan klopt dat toch ook. Ze moeten
hun uiterste best doen en dat mag
best via egocentrische wegen gaan.
Laat maar eens zien wat je maxi
maal kunt. Natuurlijk niet vulgair,
ordinair, iets naar je toe trekken,
ten koste van personages of thema
tiek, maar gewoon op puur terrein:
'kijk mij eens spelen', dat vind ik
zeer goed."
„Ik ben namelijk een hartstoch
telijk vijand van het hedendaagse
gemummel dat voor spreken door
gaat. En die amechtige gebaren die
voor naturel doorgaan. Dat is de
dood van het toneel. Ik bedoel dat
je bij de meeste toneelstukken
geen drie zinnen kunt verstaan om
dat ze zo nodig innerlijk bezig zijn
en dat ze dan door een grote witte
wolk lopen, liefst met witte scher
men van decors met heel veel Do
nizetti of popmuziek op de achter
grond, dat is exact wat ik niet am
bieer. En wat een acteur, zijn naam
waardig, ook niet ambieert. Ik zou
het liefst eigenlijk een grote beton
nen ruimte hebben, waarin geen
enkel decor, geen enkele belich
ting, niets in de"handen, niets in de
zakken, en dat de acteur het doet.
De acteur kan alles als hij dat wil."
Sommige regisseurs maken ook
proefondervindelijk toneel, maar
gebruiken een tekst als kapstok en
hangen daar - terwijl ze repeteren -
hun eigen structuur, hun eigen
vormgeving aan op: nieuwe tek
sten, nieuwe situaties, inbreng van
spelers. Hangt Claus sterk aan zijn
eigen tekst?
„Bij mij staat de tekst vast. Als
gegeven. Maar tijdens de repetities
wordt die natuurlijk veranderd. Ik
ben zoals elk groot kunstenaar een
schizofreen en ben op dat moment
geen schrijver meer. Dan ben ik re
gisseur. Met het grootste gemak
kan ik zeggen: 'Dat is heel slecht
geschreven: die man weet van
schrijven geen bal. Ziet hij niet dat
dat zo moet eindigen? En dat de
volgende repliek zo moet zijn. Een
gezonde vorm van schizofrenie. Er
zijn schrijvers die zelf regisseren,
die zitten als kippen te broeden op
elke komma. Als ik toneel schrijf,
schrijf ik vanuit mijn verbeelding.
Ik zie allemaal gebeuren hoe het
zou moeten, dat dient mijn tekst
zoals ik hem aflever. Maar dan
houdt het op. Wat schiet ik ermee
Hugo Claus: "Al die amechtige gebaren, dat is de dood van het toneel
op om op zoektocht te gaan om dat
zelfde te reproduceren? Daar is
geen bal aan, want dat weet ik al, ik
heb het geschreven. Ik ga als regis
seur toch ook naar de schouwburg
om mezelf een beetje te amuseren.
Dus waarom zou ik dat wat ik eer
der gemaakt heb, gaan herhalen?
Daarnaast is het totaal onmogelijk.
Het heeft geen enkele zin om het
maar te proberen want de acteurs
hebben een eigen persoonlijkheid,
hebben een eigen manier van den
ken, voelen spreken. Die moet tot
zijn recht komen, via mijn tekst en
niet andersom."
Allegorie
„De mannen zijn in een vrij bi
zarre ruimte op zoek naar iets vrij
wonderlijks, wat niet uitgesproken
wordt, althans niet verklaard
wordt, in die zin dat het op tiental
len manieren verklaard wordt - dus
helderheid is daar niet geboden -
en dat is het Schommelpaard dat er
staat. Ik heb het de Compagnie niet
makkelijk gemaakt. Niet gezocht
naar een vrijblijvende komedie
waar de bevolking zich kan amuse
ren. Het is wel om te lachen maar
het heeft vreemde, wrange tonen.
Het genre leunt aan bij iets wat Ne
derland niet zo ligt: de allegorie.
Het is meer een nachtmerrie dan
wel een reëele toestand. Nage
bootst van de werkelijkheid. Het is
een domein des theaters, waar
wensdromen, fantasieën, herinne
ringen allemaal aan de gang kun
nen gaan."
„Ik zou ook wensen dat acteurs
op zoek gaan naar een vorm van
rethoriek. Natuurlijk niet de retho-
riek van vroeger, ook niet de alle
gorie van vroeger, de metafoor van
vroeger maar wel op een heel mo-
defne manier. En de zoektocht
daarnaar is wat mij bezighoudt. Ik
weet niet precies hoe het moet. Ik
weet niet hoe acteurs nu rethorisch
moeten spreken. Ik weet wel hoe
het niet moet. Ik weet ook dat het
niet gegalm moet zijn en hol gebral.
Dat is het interessante van het re
gisseren. Om dat proefondervinde
lijk te ontdekken. Niet om van te
voren een of andere theorie op te
stellen hoe de klanken moeten
worden vertolkt."
LEIDEN - Op 27 oktober wordt in
de Leidse Groenoordhallen een bij
zondere muzikale manifestatie ge
houden. The New London Chorale
die in ons land zoveel succes oogst
te met de elpees The Young Ama-
deus en The Young Messiah en vo
rig jaar al op tournee gingen,
brengt ditmaal een hommage aan
Giuseppe Verdi.
Tom Parker het brein achter The
New London chorale werkte ruim
Voorstelling: Melodie. Choreografie Bep-
pie Blankert; muziek Louis Andriessen;
tekst K. Schippers. Gezien op 5 oktober in
het LAK-theater alwaar nog vanavond.
LEIDEN - De pogingen dans en
tekst op een theatraal interessan
te manier aan elkaar te koppelen,
zijn in het recente verleden vaker
mislukt dan geslaagd te noemen.
Een gezelschap als het Rotter
damse Studio's Onafhankelijk
Toneel is er eigenlijk als een van
de weinige in geslaagd een
vruchtbare combinatie tussen
tekst en dans te ontwikkelen.
Nu schijnen zo'n acht van de
tien voorstellingen gedoemd te
mislukken in het theater,
zolang de speurtocht naai
nieuws, iets anders of naar
we verbanden voortgezet
is dat niet erg.
Kwalijker wordt het wi
een theatermaker of choreograaf
aantoont weinig van al die mis
lukkingen te hebben geleerd.
Melodie, de laatste produktie
van choreografe en danseres
Beppie Blankert, is daar een
voorbeeld van.
Zij blijkt nog steeds met de na
weeën van de experimenteer
drift uit de jaren zeventig te wor
stelen. Toen luidde het recept
voor een theatraal experiment
ongeveer als volgt: neem een the
ma (in Melodie: de herinnering),
pretendeer iets intellectueels en
iets
vordt
giet dat in een multimediaal jas
je. En de grenzen tussen de disci
plines moeten vervaagd.
Dus komt in Melodie een dan
seres op die plaats neemt achter
de vleugel en haar muzikale ta
lenten tentoonspreidt door de
toetsen te beroeren met een en
kele vinger in een vaag melodie
tje. Vervolgens neemt ze als ac
trice ook tekst voor haar reke
ning en onderstreept ze die met
bewegingen.
Water bij de wijn. Een van de
schuldigen in dit geval is K.
Schippers die teksten leverde
die het niveau van de L.O.I. cur
sus creatief schrijven nooit zul
len overstijgen. Wat dacht u van
"de nevel van je vorige plekken",
"wite kaarsjes steken dapper
omhoog, ambassades" of van "de
bloem is verkleed, gaat over in
overbegerige lettergrepen?"
Beelden van herinneringen in
het Candlelight programma van
Blankert.
Hoofdschuldige is zij echter
zelf: ze pretendeert van alles
maar er gebeurt niets. Bewegin
gen blijven bewegingen, tekst
blijft tekst, muziek muziek.
Niks geen meerwaarde. Geen
onderlinge gevechten tussen
dans en tekst, geen spanningen
en geen harmonie. Om van uitda
ging maar te zwijgen. Een herin
nering wordt bij Blankert nog al
tijd gemimed via een denkfrons
Beppie Blankert en Caroline Dokter in 'Melodie'.
in het voorhoofd. Nee, Melodie is
een koele, afstandelijke voorstel
ling zonder bloed en liefde,, zon
der persoonlijkheid. Niets dat de
aandacht kan vasthouden. En
dan is verveling nog niet eens het
ergste, maar al die would be pre
tenties.
Een lichtpuntje op de valreep:
de dissonante, 'valse' blokfluitto-
nen in de muziek van Louis An
driessen. Hij krijgt het wel voor
elkaar iets als sprankeling en
spanning te suggereren. Maar he
laas, redden kan het Melodie niet
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
een jaar aan zijn onlangs versche
nen elpee The Young Verdi. In de
Groenoordhallen is deze moderne
bewerking van de stukken van
Verdi te zien en te horen. Behalve
Tom Parker en de zangeressen
Vicki Brown en Madeline Bell en
zanger Gordon Neville werken aan
de muzikale happening 200 perso
nen mee. Een groot symfonieor
kest, een ritme-groep en een koor
van 150 personen.
Tom Parker: "De muziek van
Verdi is zo mooi. Eigenlijk zijn het
allemaal hits, In een modern jasje
gestoken zullen zij het publiek van
vandaag nog meer aanspreken".
Voor de muziek van Verdi moest
het orkest worden uitgebreid.
Vooral gezien de grote rol die bla
zers in de stukken van Verdi zijn
toebedeeld. Tijdens de finale zijn
er zelfs doedelzakspelers om het
sluitstuk te completeren.
Bovendien zijn er gastoptredens
in het programma van Rick van der
Linden, voormalig lid van Eksep-
tion en Rein van de Broek. Het pro-
Buchmesse in
Italiaanse sfeer
FRANKFURT (AP) - De internatio
nale boekenbeurs die gisteren in
Frankfurt werd geopend heeft Ita
lië tot thema en de meeste belang
stelling gaat uit naar de schrijver
Umberto Eco.
Eco, auteur van de internationale
bestseller „De Naam van de Roos"
zal op de 40ste Buchmesse overi
gens alleen verschijnen om te pra
ten over andere Italiaanse schrij-
Verschillende galeries, theaters
en musea in Frankfurt verzorgen
onder meer een tentoonstelling
over de „Divina Comedia" van
Dante. De Buchmesse, die tot 10
oktober loopt, verwacht dit jaar de
komst van bijna 8.000 uitgevers uit
95 landen.
r rechts Tom Parker, Made-
gramma in Leiden bestaat uit twee
gedeelten. Voor de pauze zijn de
hoogtepunten te beluisteren van
The Young Amadeus en The
Young Messiah. Na de pauze volgt
The Young Verdi.
Lezers van het Alphens/Leidsch
Dagblad die hun toegangskaarten
halen bij het hoofdkantoor van de
ze krant aan de Witte Singel 1 in
Leidén krijgen tegen inlevering
van een bon een korting van f3.-
per persoon.
MOSKOU (RTR) - De Russische
Filmunie heeft een beroep gedaan
op de top van de partij om de be
slissing die in 1974 werd genomen
om de schrijver Alexander Solzje
nitsyn te deporteren, ongedaan te
maken.
Arakdy Vaksberg, voorzitter van
de juridische commissie van de
Filmunie zei dat ook een Sovjet
tijdschrift bezig was te proberen
een deel van Solzjenitsyns „Goelag
Archipel" over de dwangarbeids-
kampen in de Sovjetunie te publi
ceren. Het was dit boek dat tot de
arrestatie van de schrijver op be
schuldiging van anti-communisme
leidde.
Vaksberg vertelde dat de Film
unie zich afgelopen vrijdag tot het
presidium van de partij had ge
wend. De oproep aan het presi
dium betrof Solzjenitsyns „rechten
als burger, zijn rechten op zijn va
derland en zijn rechten als schrij
ver," zei Vaksberg. De unie zou ook
van plan zijn feestelijk aandacht te
besteden aan de 70ste verjaardag -
op 11 december - van Solzjenitsyn.
Vaksberg lichtte toe: „Wij hebben
het niet over zijn terugkeer. We
hebben het erover of zijn verban
ning legaal was."
Het blad dat aan het onderhan
delen is om een deel uit de „Goelag
Archipel" te publiceren, is het klei
ne literaire tijdschrift „Literatoer-
ny Kirgistan". Solzjenitsyn leeft nu
in de Amerikaanse staat Vermont.
J. J. Johnson en
Blakey toppers
in Jazzmaand
AMSTERDAM (ANP) - Hoogte
punt van de manifestatie Oktober
Jazzmaand van dit jaar is het optre
den van de legendarische trombo
nist J.J. Johnson en in hetzelfde
programma Art Blakey the Jazz
Messengers met Freddie Hubbard
en Dave Pike met het trio van Rein
de Graaf op 29 oktober in het Thea
ter Tuschinski in de hoofdstad.
In het kader van de Jazzmaand
hebben vijf bekende jazzpodia
(Wilhelmina in Eindhoven, Grand
Theater in Groningen, Hothouse in
Leiden, WIM/042 in Nijmegen en
het BIM-huis) drie groepen (kwar
tet van Piet Noordijk, Curtis Clark
Fivetet en Formatie Loos) uitgeno
digd voor een serie concerten. De
optredens in het BIM-huis van de
ze groepen worden nog dezelfde
maand via de NOS-TV uitgezon
den.
Cecil Taylor geeft met zijn vijf-
mansgroep met onder meer de be
kende Britse improvisator Evan
Parker opnieuw een uitvoering in
het BIM-huis.
Onafhankelijke
bond Hongaarse
filmmakers
BUDAPEST (Rtr) - 4n Hongarije
hebben acteurs, regisseurs, stunt
mannen en andere werknemers in
de film-, televisie- en videoindus
trie de tweede onafhankelijke vak
bond van het land opgericht.
De Democratische Filmvakbond
(MODESZ) zei op haar oprichtings
vergadering zich te zullen inzetten
voor democratische rechten. De le
den-oprichters, onder wie de regis
seurs Miklós Jancso, Peter Bacso
en Pal Sandor, waren ontevreden
over de bescherming die zij kregen
van het officiële Hongaarse vakver
bond SZOT tegen verslechterende
werkomstandigheden.
In Hongarije is eerder dit jaar al
de Democratische Vakbond voor
Wetenschappelijk Personeel opge
richt. Dit was de eerste onafhanke
lijke vakbond in Oost-Europa
sinds de oprichting van Solidariteit
in Polen.
HEERLEN (ANP) - Het Charles Hennen Concours voor strijkerskamer-
muziek heeft in de afgelopen drie jaren in de vakwereld ook internatio
naal zoveel erkenning gekregen, dat het zich ontwikkelt tot het topcon-
cours in zijn soort van en in Europa.
De organisatoren van het volgende concours, waarvan de eindronde 26
februari in de schouwburg van Heerlen wordt gehouden, werken nu sa
men met de Stichting Jong Muziektalent Nederland en de organisatie van
het Orlando Festival. De prijzen voor de verschillende leeftijdscategorie
ën zijn verhoogd.
Het concours is geworden tot het Nationaal Kamermuziekconcours
van Jong Muziektalent Nederland en vindt daardoor aansluiting bij de
Europese Unie van nationale muziekconcoursen.
Deelname staat open voor strijk- en pianotrio's, -kwartetten en -kwin
tetten. De gemiddelde leeftijd van de leden van een ensemble bepaalt in
welke van leeftijdcategorie men uitkomt: amateurs tot 16 jaar, oudere
amateurs, en de beroepsgeroep voor vakstudenten en/of jonge beroeps
muzikanten tot en met 26 jaar. De eerste categorie gaat door, ook al meldt
zich maar één ensemble aan. Vorig jaar waren er vijf deelnemende groe
pen. Voor de categorie oudere amateurs moeten er tenminste vijf ensem
bles zijn wil deze rubriek doorgaan. Vorig jaar verviel dit onderdeel van
het concours.
De belangstelling van wie zich professioneel met strijkerskamermu-
ziek bezig houden, is groter. Vorig jaar namen twaalf ensembles deel. De
aanmeldingen doen verwachten dat het er in februari omngeveer 25 zijn.
Het maximum is gesteld op 30 ensembles, zodat dezelfde jury alle deelne-
mende groepen kan beoordelen. De jury wordt geleid door Theo Olof; le
den zijn: Daniëlle Dechenne, Jean Decroos, Jürgen Kussmaul en Qui van
Woerdekom.
Aan prijzengeld is er voor het concours in totaal 21.750 gulden beschik
baar: 10.000 en 7.500 als eerste en tweede prijs voor de jonge professio
nals, 1.000 en 750 gulden voor de jongere amateurs en 2.500 gulden voor
de oudere amateurs. Ook worden er podium-, radio- en televisieoptredens
aangeboden op zowel nationaal als internationaal niveau. De prijswin
naar kan tevens worden uitgenodigd voor de meesterklas van het Orlan
do Festival.
