Negentigjarige Joris Ivens nog strijdbaar
Amnesty Rock-concert in New Delhi groot succes
Politiek verleden geeft huldiging scherp gouden randje
Actrice
Nina Bergsma
overleden
'Raptu' van Nacho Duato bij NDT
Isokosld winnaar Elly Ameling-liedconconrs
Standbeeld
Elvis naar
Duitsland
Meeslepende 'Dodendans' van Appel
literaire
'stormvogel'
Sitwell
overleden
PAGINA 10
KUNST
MAANDAG 3 OKTOBER 1988
NIJMEGEN Minister Brinkman van cultuur, verguisd omdat
hij in zijn herstructurerings- en bezuinigingsdrift toneelgroepen
liet verdwijnen en zelfs het Openlucht Museum wilde sluiten,
gaat in ieder geval op één punt positief de geschiedenis in. Dat
bleek zaterdagmiddag in het Nijmeegs museum De Commande-
rie van Sint Jan, nadat hij de cineast Joris Ivens, ooit verguisd
vanwege zijn communistische keuzen en anti-Nederlandse op
stelling in de Indonesië-kwestie, het eerste exemplaar had over
handigd van het boek 'Rondom Joris Ivens, wereldcineast'.
Ivens: "Ik ben blij dat ik dit boek van gekregen heb, meneer
Brinkman, want u was de eerste die naar Parijs kwam".
door
Rijk van Rotterdam
Ivens werd zaterdag in zijn geboor
testad Nijmegen uitgebreid gehul
digd naar aanleiding van zijn op
handen zijnde negentigste verjaar
dag (18 november), 's Ochtends
ontmoette hij de pers in het stad
huis. 's Middags werd de tentoon
stelling 'Rondom Joris Ivens, we
reldcineast. Het begin, 1898-1934'
in De Commanderie geopend en
was er de genoemde uitreiking van
het boek, dat deze tentoonstelling
begeleidt, 's Avonds zong in De
Lindenberg een zaal vol FNV-le-
den 'Lang zal hij leven' voor hem.
Tijdens de persbijeenkomst zei
Ivens over de tijd dat Nederland
hem niet lustte en hij in Oost-Euro
pa verbleef: "Eerlijk gezegd zat ik
tegen mijn wil achter het IJzeren
Gordijn. Ik was het slachtoffer van
de Koude Oorlog. Nederland had
mijn vleugels afgeknipt. Ik heb
mijn best gedaan om in die tijd ook
elders films te maken, maar als ik
geen paspoort heb, kan ik niet wer
ken. Ik kreeg dan weer een pas
poort voor drie maanden, dan weer
geen paspoort, dan weer een voor
een jaar, dan weer geen. Maar for
get about it. Men heeft 41 jaar nodig
gehad om in te zien dat men zich
vergist had. Laten we elkaar nu
maar met rust laten. De minister
heeft in Parijs alles goed gemaakt".
Brinkman 's middags in het mu
seum: „Driejaar geleden heeft u de
band met uw land hersmeed. We
hebben elkaar in Parijs over en
weer zeer goed begrepen".
Onrecht
's Avonds in De Lindenberg
bleek de mantel der liefde echter
nog niet alle raakvlakken van de
kwestie Ivens te bedekken. Onder
deel van de huldiging door de afde
ling Nijmegen van de FNV was een
toespraak door de filosoof, histori
cus Nederlandse arbeidersbewe
ging en hoogleraar Ger Harmsen.
Die zei tegen 'kameraad Ivens':
"Toen minister Brinkman in sep
tember 1985 naar Parijs ging om
jou het Gouden Kalf te overhandi
gen en een ton om je archief te or
denen, zei hij: 'De geschiedenis
heeft u meer gelijk gegeven dan uw
opponenten van destijds'. Dat wa
ren mooie woorden, maar er
schuilt verschrikkelijk veel on
recht achter. De minister moest
wel, want Ivens stond volop in de
schijnwerpers. Maar in de schaduw
stonden duizenden Nederlandse
soldaten die destijds hadden ge
weigerd zich naar Indonesië te la
ten zenden. Van de 4000 zijn er 2500
berecht. Ze gingen de gevangenis
in, één zelfs voor zeven jaar. Deze
dienstweigeraars van toen houden
16 oktober voor het eerst een reü
nie. Ik ben benieuwd of minister
Brinkman dan ook bij hem komt
om te zeggen dat de geschiedenis
lenburg: "Zij vormen het pronk
stuk van de Arbeiders Filmdienst.
U hebt er een bijdrage mee gele
verd aan het emancipatieproces
van de arbeiders en aan de accepta
tie van de vakbeweging".
Ivens, die dit jaar de Gouden
Leeuw van Venetië kreeg voor zijn
oeuvre, genoot zaterdag zichtbaar
van de locale huldeblijken, van de
ovaties als hij in zijn lichtbruine
winterjas en met zijn stok, verge
zeld door zijn assistente en vrien
din Marceline Loridan een zaal bin
nenkwam of verliet, van de vragen
van de pers ("Hoe bedoelt u: 'Staat
u nog achter al uw films?' Wat ik
gedaan heb deed ik omdat ik vond
dat ik het moest doen". En: "Geen
vragen meer? Ik ben nog fit!") en
van de notities over hem en zijn
werk, door zijn collega Johan van
der Keuken in het museum voorge
lezen ("Nog altijd heb ik bij het fil
men momenten, waarop ik denk:
"Hoe zou Ivens het gedraaid heb
ben?"').
Het weerzien met Nijmegen
raakte hem diep: "Toen ik door de
stad reed, heb ik bijna gehuild. Er
is zoveel verdwenen en de verf is zo
nieuw. Die moet een beetje oud
worden, maar de verf zal wel goed
gewassen worden in Nederland".
En wat betreft de toekomst: "Die
heb ik vanmorgen om zeven uur
gezien vanuit mijn hotelkamer: de
zon op de Waal in de nevel. Ik kon
de dingen zien, die ik beleefd heb,
hier in deze stad. Als het fysiek mo
gelijk is, wil ik daar nog wel een
film over maken".
AMSTERDAM (ANP) - De actrice
Nina Bergsma is vrijdag op 76-jari-
ge leeftijd overleden, zo heeft haar
familie zaterdag bekend gemaakt.
Bergsma is vooral bekend gewor
den door haar medewerking aan
een enorm aantal hoorspelen.
Nina Elise Bergsma werd op 29
april 1911 geboren in Bandoeng in
Indonesië. Na haar gymnasium-b-
opleiding ging ze in 1932 naar de
Ajnsterdamse toneelschool. Daar
behaalde ze drie jaar later het di
ploma. Kort daarop kreeg ze werk
bij het Nieuw Schouwtooneel. La
ter speelde ze ook bij andere gezel
schappen -- waaronder het Kinder-
tooneel en het Nederlandsch
Jeugdtooneel -- en in een aantal
vrije produkties. Tot 1948 stond ze
op de planken. Vanaf die tijd werk
te ze mee aan tal van hoorspelen,
waarbij ze ook veel 'kinderstem
metjes' deed. Ze schreef enkele
spelen voor radio en televisie en ze
deed op dat gebied ook veel ver
taalwerk.
Filmer Joris Ivens (90): 'Geen vragen meer? Ik ben nog fit
hun meer gelijk heeft gegeven dan
hun opponenten".
Van FNV-voorzitter Johan Ste
kelenburg kreeg Ivens de speld
"voor langdurig lidmaatschap".
Ivens is geen lid van het FNV, maar
in de jaren dertig maakte hij wel
films voor de vakbeweging. Steke-
DEN HAAG (ANP) - Huischo-
reograaf Nacho Duato van het
Nederlands Dans Theater heeft
een nieuw ballet gemaakt. Hij
koos er de Wesendonck-Lieder
voor van Richard Wagner en
noemt zijn nieuwe werk 'Rap-
tus'. Het gaat op 20 oktober in
première in het theater van het
gezelschap aan 't Spui in Den
Haag.
Muziek van Wagner wordt zelden
voor ballet gebruikt. Duato raakte
evenwel gefascineerd door de poé-
zie van de liederencyclus en door
de dramatische kracht van het
werk van Wagner in het algemeen.
Het ballet bestaat uit vijf delen: so
lo, pas de deux, pas de trois, pas de
deux en solo. Walter Nobbe ont
wierp het dekor en de kostuums
voor 'Raptus'.
Wagner maakte de liederen op
vijf gedichten van Mathilde We-
sendonck met wie de componist in
1857-1858 een heftige relatie had.
Van de vijf liederen worden er vier
bij het ballet vertolkt. Ze worden
de ene voorstelling door de mezzo
sopraan Ann Morgan gezongen, de'
andere door de alt-mezzo Sylvia
Schluter. Het Nederlands Balletor
kest begeleidt het nieuwe pro
gramma van het NDT.
Daarin zijn ook opgenomen 'Ta
bula Rasa' van Ohad Naharin op
muziek van Arvo Part en 'Forgot
ten Land' van artistiek directeur Ji-
ri Kylian op muziek van Banjamin
Britten. Behalve in Den Haag
wordt dit programma ook uitge
voerd in Amsterdam en Rotter
dam.
Het ballet van Naharin werd vo
rig jaar voor het eerst door het NDT
gedanst. De zeer enthousiaste ont
vangst ervan vormt de reden om
dit werk opnieuw op het repertoire
te nemen.
Het ballet van Kylian, destijds
gemaakt voor het balletgezelschap
NEW DELHI (UPI) - Tiendui
zenden Indische rock-fans
dansten en klapten tot de vroe
ge zaterdagochtend op de mu
ziek van westerse pop-gigan
ten tijdens het 'Mensenrechten
nu'-concert voor Amnesty In
ternational, het eerste grote
rock-concert in India.
Het enorme Jawaharlal Nehru-sta-
dion in de hoofdstad was uitver
kocht en bood de toeschouwers
bijna achteneenhalf uur popmu
ziek. "Het werd tijd voor een con
cert als dit", zei een 25-jarige Indi
sche uit New Delhi, "het is leuk".
Van voor het podium tot de hoog
ste rangen in de arena reageerde
het publiek enthousiast op de mu
ziek van enkele van de bekendste
westerse rockmusici als Bruce
Springsteen, Sting, Peter Gabriel,
Tracy Chapman, de Senegalese ar
tiest Youssou Ndour en de Indi
sche rockviolist L. Shankar.
De show maakt deel uit van een
toernee langs veertien landen die is
bedoeld ter ondersteuning van
Amnesty International bij zijn vie
ring van het opstellen van de Uni
versele verklaring voor de rechten
van de mens in 1948 en om de druk
van de publieke opinie te verster
ken om de verklaring na te leven.
De musici begonnen en eindig
den het concert gezamenlijk met
uitvoeringen van Bob Marley's reg-
gae-klassieker 'gGt up, stand up
(fight for your rights)' en ieder riep
tijdens zijn eigen optreden het pu
bliek op zich in te zetten voor de
mensenrechten. Peter Gabriel
kreeg luid applaus bij zijn oproep
om het aloude Indische kasten-sys-
teem te beëindigen, waarbij de ge
boorte de sociale status voor het le
ven bepaalt. "Niet langer kasten
systeem, niet langer onaanraakba-
ren", zei hij, verwijzend naar de
laagste sociale klasse, die zelfs bui
ten het kastensysteem ligt. "Vecht
voor mensenrechten in India.
Strijd voor mensenrechten in de
hele wereld. Voeg je bij Amnesty
International", verklaarde Spring
steen.
Het was de eerste maal dat een
Indisch publiek getuige kon zijn
van een rockconcert van westerse
artiesten, met alles wat daarbij
hoort, zoals enorme geluids- en
lichtinstallaties, video-schermen
en een uitgebreid podium. Het pu
bliek bestond voornamelijk uit jon
ge mensen uit de kleinere midden-
en hogere klasse, die al langer wes
terse popmuziek kennen. De mees
te mensen droegen spijkerbroeken
en t-shirts, maar veel vrouwen
droegen ook sarees en mannen de
traditionele halflange hemden en
sandalen.
Leidenaar Nico van der Meel 'beste Nederlander'
DEN HAAG (ANP) - Soile Isokoski
uit Finland is de winnaar van het
eerste Elly Ameling-liedconcours,
dat sinds maandag in theater Dili-
gentia in Den Haag is gehouden.
Isokoski verdiende tienduizend
gulden met haar prestatie. Dit
heeft de organisatie zaterdag na af
loop bekendgemaakt.
Op de tweede plaats werd beslag
gelegd door Kym Marsha Amps uit
het Verenigd Koninkrijk. De derde
plaats was voor Fiona Cameron,
eveneens uit het Verenigd Konink
rijk afkomstig. Zij ontvingen res
pectievelijk 7.500 en 5.000 gulden.
De prijs voor de beste Nederlander
was weggelegd voor Nico van der
Meel uit Leiden. Hij ontving 3.500
gulden.
Het concours telde 55 deelne
mers, allen jonger dan 35 jaar. Het
is bedoeld om het lied eens een-
BREMERHAVEN (AP) - Precies
dertig jaar nadat Elvis Presley van
de loopplank stapte om in de
Bondsrepubliek dienst te doen als
Amerikaans militair werd zaterdag
in Bremerhaven een bronzen
standbeeld van de 'Koning van de
Rock and Roll' van boord gehesen.
Het levensgrote beeld was door
het Britse Presley-centrum voor
deze dag uitgeleend aan Bad Neu-
heim, de stad waar Elvis tijdens
zijn 'Duitse' diensttijd heeft ge
woond. In Bremerhaven werd het
beeld opgewacht door zo'n 300 fans
van Elvis, terwijl de Westberlijnse
artiest Dirk Juettner zo getrouw
mogelijk enkele van diens liederen
ten gehore bracht.
traal te stellen op een groot con
cours. Het is vernoemd naar Ame-
ling, omdat juist zij met opera- en
oratorium-aria's wereldvermaard
heid heeft verworven. De zangeres
verzorgde zelf een openingsrecital.
Het concours wordt onder meer ge
financierd uit giften van overhe
den, culturele fondsen en verschei
dene bedrijven.
Het concert droeg niet de sporen
van de meningsverschillen die de
afgelopen week naar boven kwa
men toen de artiesten de organisa
tor, het dagblad Times of India, be
kritiseerden wegens de hoge toe
gangsprijzen en de minimale ver
wijzingen naar het doel van het
concert, steun aan de mensenrech
ten, en de maximale exploitatie
van de viering van het 150-jarig be
staan van de krant. "Wij zijn hier
niet gekomen voor een verjaar
dagsfeestje", verklaarde Bruce
Springsteen eerder.
Een toernee-functionaris en ver
tegenwoordiger van het dagblad
verklaarden privé dat het blad het
verband met de mensenrechten
had geminimaliseerd na orders van
de Indische regering. Na protesten
van de organisatoren werd in niéu
we advertenties meer aandacht be
steed aan het mensenrechten-as
pect.
Amnesty International wekte de
wrevel van de regering in New Del
hi nadat het dit jaar melding maak
te van talloze beschuldigingen over
schending van de mensenrechten
in de grootste democratie van de
wereld, waaronder standrechtelij
ke executies, marteling door de po
litie en misbruik van veiligheids
wetten. Gabriel, Sting en directeur
Jack Healy van Amnesty herinner
den tijdens een persconferentie
aan de berichten en riepen de rege
ring onder premier Rajiv Gandhi
op er wat aan te doen.
i actie tijdens het
'De Dodendans' van August Strindberg in
de vertaling van Karst Woudstra door to
neelgroep De Appel. Met: Eric Schneider.
Christine Ewert en Robert Prager. Regie:
Agaath Witteman. Vormgeving: Jos Groe-
mer. Gezien op 1 oktober in de Appelstudio
van het Appeltheater.
DEN HAAG - Het huwelijk als
eindeloze, uitzichtloze strijd,
waarachter een pessimistische
levensvisie schuil gaat, die
slechts alleen van de dood enige
uitkomst verwacht. In 'De Do
dendans' van August Strindberg
maken Alice en Edgar elkaar al
bijna vijfentwintig jaar het leven
zuur. Het blijft een onbesliste
strijd: niet van elkaar kunnen
loskomen, niet met elkaar kun
nen leven. Het smeulende ge
vecht laait op, als neef Kurt op
bezoek komt. Beide partijen pro
beren Kurt voor zich te winnen.
Dat lukt niet. Nadat Kurt is ver
trokken, moeten Alice en Edgar
weer op dezelfde voet verder.
"Zilveren bruiloft dus... doorha
len en verdergaan!", zijn de veel
zeggende slotwoorden van Ed
gar.
Van dit stuk heeft de schrijver
Friedrich Dürrenmatt een be
kende bewerking gemaakt. Wat
er bij hem overblijft, is een sterk
gereduceerde tekst voor een to
neelmatig gevecht voor twee
echtelieden. Gongslagen marke
ren de elf gevechtsrondes, waar
in bij alle leed toch ook veel lach
wekkends zit. De Dodendans-
versie bij het Appeltheater is
aanmerkelijk zwaarder op de
hand. Drie Appel-acteurs zijn on
der leiding van Agaath Witteman
met de originele Strindberg-
tekst aan de slag gegaan. Zij kie
zen voor een psychologiserende
benadering van hun personages.
De gespeelde werkelijkheid van
Scène uit 'Dodendans' van August Strindberg, gespeeld door toneelgroep Appel. V.l.n.r. Eric Schneider,
Christine Ewert en Robert Prager. (foto Pan sok)
Strindberg wordt niet (zoals bij
Dürrenmatt) tot theaterpropor
ties gereduceerd, maar een klein
beetje verhevigd. Met als achter
liggende gedachte: de strijd op
het grensgebied tussen leven en
dood.
In zeker opzicht zijn de acteer
prestaties geweldig, maar de in
tensiteit van het psychologisch
doorwrochte spel van de acteurs
benadrukt het tragisch element.
Dat gaat ten koste van de absur
diteit van de beschreven situatie.
Slechts een enkele keer krijgt
dat aspect ook een kans. In
plaats van de kamer te verlaten
om zijn inspectieplichten te ver
vullen, gaat Edgar in militaire
houding boven op de piano
staan. Het is een nadrukkelijke
toevoeging. De mystieke belich
ting tijdens de absences van de
ziekelijke Edgar geven deze ver
sie zelfs iets verhevends. De door
Strindberg voorgeschreven
danspassen van Edgar tijdens
het pianospel van Alice (eerste
bedrijf) zijn hier uiterst summier
gehouden. De toenaderingspo
gingen van Alice en Kurt (eind
derde bedrijf) worden daarente
gen in een wilde dans breed uit
gemeten. Een onverwachte en
enigszins pathetische toevoe
ging. Het kan allemaal niet ver
hinderen dat er een sterk gela
den sfeer overheerst, die na de
pauze (waarschijnlijk juist dóór
die pauze) aan zeggingskracht
verliest.
De torenkamer van Alice en
Edgar wordt hier aangegeven
door middel van een klein vier
kant plateau, waarop onder meer
acht stoelen, een kleine divan,
een piano en een tafeltje staan. Je
kan er letterlijk je kont niet ke
ren; schitterend symbool voor
het bestaan van deze mensen, die
geen kant meer op kunnen. Als
het stuk begint, is er een grote af
stand tussen dit plateau en de
publiekstribune. Op het mo
ment, dat Kurt verschijnt, wordt
het plateau richting publiek ge
schoven, zodat we er met ons
neus bovenop komen te zitten.
Zo zouden we eigenlijk het stuk
moeten uitzitten, tot in de laatste
scène (na het vertrek van Kurt)
de aanvankelijke opstelling te
rugkeert. Maar helaas wordt het
plateau ook nog eens in een mid
denpositie geplaatst: het op
zich prachtige heen en weer
schuiven van het plateau krijgt
aldus iets willekeurigs.
Ondanks het meeslepende
spel van Eric Schneider, Christi
ne Ewert en Robert Prager is dus
deze 'Dodendans' door De Appel
toch maar gedeeltelijk geslaagd
te noemen,'omdat de enscene
ring als geheel niet altijd overtui
gend is.
WIJNAND ZEILSTRA
van Stuttgart en zeven jaar geleden
ook op het repertoire van het NDT,
is intussen een 'klassieker' van Ky
lian. De choreograaf heeft het ver
der ontwikkeld en gewijzigd. De
bezetting is geheel nieuw.
LONDEN (AP) - Sir Sacheverell Si
twell, dichter, kunstrecensent en
de laatste van de drie literaire Sit-
wells, is zaterdag op 90-jarige leef
tijd overleden in zijn huis Weston
Hall bij Towcester in Northamp
tonshire.
Sacheverell en zijn excentrieke
broer Sir Osbert en zuster Dame
Edith Sitwell, waren bijna 50 jaar
de 'first family' van de Britse litera
tuur. Ze werden beschouwd als de
voorsten van de avant-garde in de
jaren '20, toen ze in Londense krin
gen békend stonden als de 'storm
vogels'. Het waren alle drie pro-
duktieve schrijvers en verzamel
den de meest getalenteerde en cre
atieve mensen van hun tijd om zich
heen.
De componist William Walton
woonde jaren lang in Londen bij
hen in. Hij schreef de muziek voor
de gedichten die Edith reciteerde,
en componeerde 'Belshazzar's Fe
ast' in de stallen van Weston Hall.
"Hij maakte zo'n verschrikkelijke
herrie op de piano dat we hem uit
het huis moesten verbannen," zei
Sacheverell.
De Sitwells organiseerden in
1919 de tentoonstelling van Franse
kunst die Picasso en Modigliani bij
het Britse publiek bekend maakte.
Noel Coward schreef parodieën op
hen, en met hun patricische uiter
lijk met de lange neüs waren ze een
geliefd doelwit voor karikaturen.
Sacheverell Sitwell werd gebo
ren op 15 november 1897 als de
jongste telg van de vierde baron Si
twell en afstammeling van de gra
ven van Northumberland. Zijn eer
ste werk publiceerde hij in 1924, en
in de daaropvolgende 56 jaar
schreef hij 50 dichtbundels en ze
ker 40 andere boeken over reizen,
muziek, kunst en architectuur.
Terwijl zijn broer met veel verve
de literaire kringen shockeerde
met zijn exhibitionistisch gedrag
en zijn even beroemde zuster be
faamd werd om haar excentrieke
uitdossing, ging Sacheverell liever
op reis. fn 1982 zei hij dat hij zijn
jeugdwens had vervuld en alle
mooie oorden en dingen op aarde
had gezien. Het mooist vond hij Ve
netië, met de tempels van Angkor
Wat in Cambodja als goede tweede.
In 1950 schreeft Sitwell bijna een
jaar lang de beroemde column van
Atticus in de Sunday Times, waar
in hij commentaar leverde op
amusante gebeurtenissen in het le
ven om hem heem. In 1981 zei hij
volgens de toenmalige anonieme
schrijver van de column over zich
zelf en zijn broer en zuster: "Wij
worden ondergewaardeerd. Ob
scuriteit zet in en de enige eer die ik
heb gekregen is de vrijdom van de
stad Lima omdat ik een lezing over
Velasquez had gegeven. Maar ik
heb redelijk vertrouwen in mijn
faam op de lange termijn".
Sitwell's biograaf John Leh-
mann zei in 1969 dat Dame Edith
en Sir Osbert van de drie ongetwij
feld het beroemdst waren gewor
den, maar dat Sir Sacheverell een
"uiterst begenadigd schrijver was
en tegen het eind van de jaren '20
gedichten schreef die zeer opmer
kelijk waren".
Dame Edith overleed in 1964.
Toen Sir Osbert vijfjaar later stierf,
werd Sacheverell de zesde baron
Sitwell. Hij bleef schrijven tot de
dood van zijn vrouw Georgia in
1980, met wie hij 56 jaar getrouwd
