Humbug als levensfilosofie
'Niet verklaren, maar
herkenbaar maken'
'Venema heeft ons een
schoftenstreek geleverd'
Verdwaald in speeltuin van Claus
Mystiek tegen heug en meug
WOENSDAG 28 SEPTEMBER 1988
KUNST
PAGINA 25
1(2) Theonlywayisup-Yazz
Plastic Pop
2(1) Stop Sam Brown
3 (3) Wonderful tonight - Eric
Clapton
4(7) Where did I go wrong -
UB 40
5(4) Girl you know it's true -
Milli Vanilli
6(6) The locomotion - Kylie
Minoque
7 (14) A groovy kind of love -
Phil Collins
8(9) Heaven in my hands -
Level 42
9 (11) Paradise by the - Meat
Loaf
10 5) What a wonderful world
- Louis Armstrong
11 (10) Long and lasting love -
Glen Medeiros
12 8) Foolish beat - Debbie
Gibson
13 (15) You came - Kim Wilde
14 (26) Teardrops - Womack
Womack
15 (21) Touchy-A Ha
16 (16) Big bubbles - Ellis Begs
en Howard
17 (18) La primavera - BZN
18 (31) One moment in time -
Whitney Houston
19 (20) Just got paid Johnny
Kemp
20 (12) Tribute - The Pasadenas
21 (13) Is she really going - Joe
Jackson
22 (35) Cause you're not here -
Rene Shuman
23 (39) Domino dancing - Pet
Shop Boys
24 (-) Desire - U2
25 (24) Whenever you need me -
Piet Veerman
26 (19) Sweet little mystery-Wet
Wet Wet
27 (33) Raw - Spandau Ballet
28 (36) Sweet child of mine
Guns and Roses
29 (28) Find my love - Fair
ground Attraction
30 (17) Roses are red-Mac Band
31 Stop this crazy thing -
Coldcut
32 Riding on a train - The
Pasadenas
33 She wants to dance with
me - Rick Astley
34 (22) Superstitious - Europe
35 Age of reason - John
Farnham
36 (27) Fiesta - The Pogues
37 (40) So far away - Selena
38 (23) Shake your thing - Salt
and Pepa
39 (35) Better be home soon -
Crowded House
40 (34) The eveil that men do -
Iron Maiden
Brieven Vestdijk
Ghandi geveild
AMSTERDAM (ANP) - Een parti
culiere verzameling brieven, hand
schriften en dergelijke van beken
de schrijvers, geleerden en filoso
fen uit binnen- en buitenland heeft
gisteren bij Van Gendt veiling in
Amsterdam ruim 11.000 gulden op
gebracht. Een met de hand ge
schreven brief van Simon Vestdijk
bracht het meeste geld op: 720 gul
den inclusief veilingkosten. Het
veilinghuis deelde dit mee.
Drie andere brieven van Vestdijk
veranderden voor samen bijna
1.000 gulden van eigenaar. Ruim
400 gulden werd betaald voor twee
brieven van Mahatma Ghandi.
Musical 'Barnum' bruist van vitaliteit
Barnum. circusmusical door Cy Coleman,
Michael Stewart en Mark Bramble. Neder
landse bewerking: Hans Peters en Hugo
Heinen. Decor: David Mitchell. Muzikale
leiding: Ruud Bos. Regie en choreografie.
Buddy Schwab. Nederlandse tekstregie:
Berend Boudewijn. Met: Mike Burstyn,
Fred Butter, Marloes van den Heuvel, Lils
Mackintosh. Jacky van Oppen en Rick
Somsen in de belangrijkste rollen. Gezien
op 27 september in het Circustheater,
Scheveningen. Aldaar nog te eind oktober
DEN HAAG 'Barnum' is een
belevenis geworden, een theater-
feest voor het hele gezin, een
spektakel met internationale al
lure. Hoe je ook over de televisie
programma's van producent
Joop van den Ende mag denken,
de machtigste man van de Ne--
derlandse amusementswereld
heeft het theateraanbod van dit
seizoen met een spectaculaire
circus-musical verrijkt. Hij heeft
daartoe een miljoeneninveste
ring gewaagd, wat-eerlijk is eer-
lijk-toch een bijzondere prestatie
Tijdens de grootscheepse pu
bliciteitscampagne die aan deze
theatergebeurtenis voorafging,
is aan dat financiële waagstuk al
de nodige aandacht besteed. De
grote vraag was steeds, of het uit
eindelijk produkt al die investe
ringen waard zou blijken te zijn.
Er staat per slot van rekening
nogal wat op het spel. Van den
Ende heeft daarom zo veel moge
lijk risico's willen uitsluiten. Hij
contracteerde regisseur Buddy
Schwab, die reeds een aantal
'Barnums' in verschillende lan
den op zijn naam heeft staan.
Ook titelrolspeler Mike Burstyn
had al ruime Barnum-ervaring:
hij speelde dezelfde rol een aan
tal jaren geleden op Broadway.
Die schat aan ervaring heeft
vruchten afgeworpen. De show
verloopt in hoog tempo en bruist
van vitaliteit.
Daarbij zit het gegeven dan
ook wel verdraaid handig in el
kaar. Met de middelen van het
circus, dus met veel toeters en
bellen, wordt in grote lijnen het
leven van P.T. Barnum ten tone
le gevoerd. Zang, dans. acroba
tiek en uitbundige, lekker in het
gehoor liggende, muziek zijn
daarbij volop aanwezig. Tal van
echte show-choreografieën met
enthousiaste muzikale begelei
ding door een flink orkest verho
gen de feestvreugde. Met hum
bug als zijn levensfilosofie heeft
Barnum een droomwereld vol il
lusies voor het grote publiek ge
realiseerd. Eerst met een raritei
tenkabinet, waarin hij bijvoor
beeld de oudste vrouw, de klein
ste man en de grootste olifant ter
wereld presenteerde, later met
het beroemde circus The Grea
test Show On Earth. Helemaal
niet zo gek dus, dat sommigen
beweren dat Joop van den Ende
wel iets van Barnum weg heeft.
Humbug niet als flessentrek
kerij of als leugentje om bestwil,
maar als middel om het muisgrij
ze bestaan van alledag extra
kleur te geven. Humbug als fan
tasierijk doorzettingsvermogen
om toch door te gaan, ook als an
deren er niet in geloven. Het is
eveneens het verhaal van de lief
de van een man en een vrouw:
Barnum de idealist, zijn echtge
note de nuchtere realiste die el
kaar (op een kleine misstap van
Barnum met operazangeres De
Zweedse Nachtegaal na) trouw
blijven. Marloes van den Heuvel
is met haar heldere stem en be
scheiden maar toch kordate op
treden geknipt voor deze rol. Mi
ke Burstyn is de onvermoeibare
spil, waar alles om draait. Hij
zingt, danst, acteert en haalt zelfs
acrobatische toeren uit. Het Ne
derlands van Burstyn is aan
vaardbaar, zijn onmiskenbare
accent geeft de sympathieke dro
mer Barnum zelfs een extra di-
Naast het gebruikelijke pró-
grammaboekje is er naar aanlei
ding van deze produktie ook nog
een fraai geïllustreerd Barnum-
Boek verschenen, waarin een
biografische schets en de teksten
van de musical zijn opgenomen.
Daar staat ook het volgende: "De
prins der Humbug, Barend Bluf,/
Scène uit 'Barnum', waarin Mike Burstyn zelf ook acrobatische toeren verricht. (foto Kors van Bennckom)
larie en bombarie moet,/ over
drijven, altijd goed,/ groot,
groots, supergroot,/ pas dan kom
ik op dreef,/ ik geef niet op zo
lang ik leef'. Aan dit credo, hum
bug als levensfilosofie, is een
feestelijke show voor jong en
oud gewijd.
WIJNAND ZEILSTRA
AUTEURSRECHT - China heeft
gisteren toegezegd de toetreding te
overwegen tot een internationale
conventie ter bescherming van het
auteursrecht. China houdt zich niet
aan internationale verdragen over
het auteursrecht, en er worden dan
ook veelvuldig ongeautoriseerde
vertalingen gepubliceerd van wer
ken van buitenlandse schrijvers.
Peter Eversteyn regisseert 'Loot' van Joe Orton
Regisseur Peter Eversteyn.
Bert Voeten en Pierre Dubois over beschuldiging collaboratie:
AMSTERDAM - "Dat boek van
Venema is een listig weefsel
van halve waarheden en on
waarheden. Het stikt van de
verdraaiingen. Wat Venema
mij geleverd heeft, is een regel
rechte schoftenstreek. Het is
werkelijk perfide."
Schrijver Pierre H. Dubois heeft
geen goed woord over voor het vo
rige week verschenen eerste deel
van Adriaan Venema's omvangrij
ke studie 'Schrijvers, uitgevers
hun collaboratie'. Hierin schrijft
Venema ondermeer dat Dubois op
verzoek van Henri Bruning een ar
tikel schreef voor De Schouw - het
huisorgaan van de Nederlandsche
Kultuurkamer - van 16 februari
1942. "Dat is gewoon egn leugen!
Venema zegt zich te baseren op
brieven van Bruning aan mij. Maar
hij heeft ze niet goed gelezen. Uit
die brieven blijkt heel duidelijk dat
ik dat artikel in eerste instantie
voor Criterium had geschreven.
Het is pertinent niet op Brunings
verzoek gebeurd."
Dubois vindt het ook onjuist dat
Venema hem niet de kans heeft ge
geven zijn visie op de 'feiten' te ge
ven. "Een serieuze onderzoeker
had dat gedaan. Die wil zoveel mo
gelijk natrekken. Het is waar dat ik
in mijn jeugd een zekere sympa
thie had voor het fascisme. Daar
heb ik in mijn boek 'Hermetisch en
besterd' ook helemaal geen geheim
van gemaakt, maar dat was in '38 al
afgelopen. Dat Venema dit soort
dingen schrijft, steekt mij zeer".
Venema zegt bewust geen oogge
tuigen te hebben geinterviewd. "Er
zijn er domweg te weinig die nog
leven". Alleen Bert Voeten - die in
de oorlog actief was als correspon
dent voor de Nederlandsche Kul
tuurkamer en volgens Venema zijn
oorlogsdagboek 'Doortocht' pas na
de oorlog schreef - zou hij wel heb
ben willen spreken. "Maar ik kreeg
signalen uit zijn omgeving dat hij
niet met mij wilde praten".
Bert Voeten: "Dat zijn pure ver
zinsels! Als hij mij in een vroeg sta
dium van zijn onderzoek had bena
derd, had ik hem best commentaar
willen geven. Zijn aanpak deugt
natuurlijk van geen kant. Je kunt
jezelf niet opwerpen als grootin
quisiteur en vervolgens de be
schuldigden weigeren te horen.
Maar ik ben niet van plan ook maar
iets tegen Venema te ondernemen.
Dat is teveel eer voor iemend die
een man als Bantzinger de dood
heeft ingejaagd. Met zo iemand wil
ik niets te maken hebben, maar
dan ook niets. Hij heeft ons inder
daad een schoftenstreek geleverd".
RIOD
Mevrouw P.C. Gerritse, mede
werkster van het Rijks Instituut
voor Oorlogsdocumentatie (RIOD)
in Amsterdam, vindt het te verde
digen dat Venema niet met Dubois
en Voeten gesproken heeft. "Zij
kunnen wel reageren, anderen niet.
Dat levert inderdaad een verte
kend beeld op. Bovendien spreken
de documenten voor zich. Die lie
gen er niet om. En je moet niet ver
geten dat het al weer een dikke
veertig jaar geleden is. De argu
mentatie van mensen is verscho
ven. Ook om die reden kan ik mij
wel voorstellen dat Venema abso
luut geen behoefte had aan com
mentaar. En wat al die door recen
senten geconstateerde fouten be
treft, ook Lou de Jong maakt fou
ten. In november verschijnt een
nieuw deel van zijn hand waarin
weer een enorme lijst zal staan met
correcties. Daar ontkom je niet
aan. Het blijft mensenwerk. Overi
gens moet ik tpegeven dat het in
derdaad niet altijd duidelijk is
waar Venema zijn vondsten van
daan heeft".
'Het Schommelpaard' van Hugo Claus
door de Compagnie van de XXe Eeuw. Re
gie: Hugo Claus. Decor: Benno de Vries.
Kostuums: Sophie van Cleef. Gezien in de
Stadsschouwburg Amsterdam op 27 sep
tember. Op vrijdagavond 7 oktober is 'Het
Schommelpaard' te zien in de Leidse
AMSTERDAM Het uitgangs
punt van Hugo Claus' nieuwste
stuk is veelbelovend. Twee wel
gestelde heren komen terecht in
een merkwaardig bordeel, geleid
door een oudere travestiet die
vroeger toneelspeler moet zijn
geweest. Haar belangrijkste at
tractie is een mysterieuze vrouw,
die de eigenschappen van een Si
rene en een Medusa in zich lijkt
te verenigen en die luistert naar
de bijnaam 'Het Schommel
paard', een naam waarin de sug
gestie van exceptionele li
chaamsbouw besloten ligt.
Een terroristische aanslag ver
woest het bordeel dan gedeelte
lijk, sluit het af van de buitenwe
reld en doet daarmee de normen
van de grote wereld'vervagen.
Paniek alom, maar uiteindelijk
wordt voor de twee mannen de
aantrekkingskracht van de ge
heimzinnige figuur in de aan
grenzende kamer groter dan hun
overlevingsdrang, ook als zij be
seffen dat die ontmoeting even
eens hun dood betekent. Geza
menlijk en onder begeleiding
van (natuurlijk) muziek uit 'Tris
tan und Isolde' van Wagner over
schrijden zij de fatale drempel.
Het absurde van dit gegeven
met talloze verwijzingen naar an
dere literaire werken vormt voor
Claus een ware speeltuin die hij
opsiert met hele en halve citaten.
De aantrekkingskracht van het
mysterieuze in een wereld van
clichés en banaliteiten lijkt
eveneens een kolfje naar zijn
hand, maar het gebrek aan strak
ke lijnen versterkt het fragmen
tarische karakter en de indruk
van oppervlakkigheid.
In het verleden heeft Claus
zich een enkele maal gewaagd
aan het stripverhaal, dat hij vol
stopte met verwijzingen en cita
ten, maar dat hij ook een frag
mentarische opbouw gaf vol as
sociaties en gedachtensprongen.
Op het toneel levert hetzelfde
procédé echter een moeizaam ge
heel op. Ook modern drama eist
nu eenmaal dat gebeurtenissen
met elkaar verbonden zijn in een
samenhang die tot op zekere
hoogte logische overgangen mo
gelijk maakt, zelfs binnen een
absurd kader.
In 'Het Schommelpaard', aan
gekondigd als een komedie zon
der 'een begin, een zwelling en
een eind', gebeurt dat niet. Het is
Claus' goed recht met dit stuk te
verwijzen naar de tijd 'van de
verbrokkelde, versplinterde
mens', maar een man met zijn to
neelervaring had moeten weten
dat juist humor - ook zwarte hu
mor - een bevattelijk en overzich
telijk kader nodig heeft. In de
slotscène geeft hij dat ten dele
ook aan door een van zijn perso
nages te laten zeggen: 'dit is een
kwalijke komedie, maar daar
kun jij moeilijk over oordelen
omdat je deel uitmaakt van die
komedie'.
Dankzij de consequent volge
houden absurditeiten en ironi
sche ondertoon zal 'Het Schom
melpaard' als leesdrama moge
lijk meer kansen hebben. Mis
schien was het echter ook beter
geweest als Claus niet zelf de re
gie had gevoerd. Van onderlinge
spanning tussen de over het alge
meen bordpapieren personages
was nauwelijks sprake en ënkele
mooie momenten van Jéróme
Reehuis als de bordeelhoudster
Mevrouw Thalia bleven teveel in
de lucht hangen.
PAUL KORENHOF
LEIDEN In het voorjaar startten
de regisseur Peter Eversteyn en
zijn jonge toneelgroep 'Effecten in
ontwikkeling' met een vertaald en
bewerkt stuk van Joe Orton, onder
de onvertaald gelaten Engelse
naam 'Loot'.
door
Lidy van der Spek
Orton werd in 1967 in zijn slaap
vermoord door zijn beste vriend en
collega Halliwell, vermoedelijk
omdat hij meer succes had met zijn
toneelstukken dan Halliwell. Voor
dat deze zelf een te groot aantal
slaappillen inneemt, schrijft hij een
gedenkwaardige brief waarin hij
vermeldt dat hij zijn vriend van het
leven heeft beroofd om de diepere
inhoud van Ortons dagboek, een
geschrift dat enige jaren later is uit
gegeven en verfilmd.
Dat Eversteyn de vertaling van
'Loot' zelf op zich nam, heeft twee
redenen. De Engelse taal zit hem in
het bloed (zijn moeder is Engelse
van geboorte). Bovendien is de
reeds bestaande Nederlandse tekst
volgens Eversteyn erbarmelijk.
Die tekst is weliswaar een bijna let
terlijke vertaling, maar de waar
achtige spreektaal is erin ver te zoe
ken. De première van 'Loot' vond
plaats in het Amphi-theater in Am
sterdam, daarna volgden uitvoerin
gen in het Shaffy theater, in
Utrecht, Nijmegen en Arnhem. In
Leiden zal het stuk van woensdag
tot en met zaterdag in het LAK-the-
ater te zien zijn. Wellicht kan dan
volgend jaar een reclame-ballon
worden opgelaten met daarop de
titel van een volgend stuk van
Orton, een idee dat de LAK-coördi-
nator Roland Helmer nu nog niet
ziet zitten.
Waarom heb je juist dit stuk van
Orton gekozen?
Dat is een lang, en moeilijk uit te
leggen verhaal. Tijdens mijn studie
aan de theaterschool in Amster
dam raakte ik al enigszins gefasci
neerd door deze anarchistische,
provocerende toneel-schrijver, een
man die brak met de bekende
schrijftraditie, die heilige huisjes
zoals de staat, de kerk, de morele
benadering van personages met
groot elan omvergooide, en die in
wezen een stap verder ging dan de
wereldverbeteraars van de jaren
zestig. Orton wilde de wereld her
kenbaar maken in zijn volstrekt
immorele personages, in zijn grove
interpretaties over dood en seksua
liteit. Echter louter en alleen 'her
kenbaar', hij wenste niets te verkla
ren. Geen oorzaak- en gevolg rede
neringen dus, geen psychologische
of politieke achtergronden, niets
van dit alles. Ook ik voel me geen
wereldverbeteraar en ik ben
niet geinteresseerd in politiek
theater".
"Een ander aspect aan dit stuk is
de relativiteit van de tijdgeest. Wat
in de zestiger jaren shockeerde,
maakt in de jaren tachtig weinig in
druk meer. Van een satire over de
kerk wordt niemand meer warm of
koud, dat zegt ook iets over deze
tijd. Ik zou dit stuk dan ook niet
meer willen benaderen als een
nostalgisch verleden maar 'als ge
schiedenis'. Zoals Dennis Potter
naar aanleiding van een interview
eens zei: 'Ik kan terugkijken naar
de jaren vijftig als naar die goeie
ouwe tijd, maar ik kan de tijd ook
terughalen als geschiedenis, juist
omdat het mij dingen over het he
den vertelt".
Wat zijn je plannen voor dè toe
komst?
In december speel ik met deze
groep (vier jongens en één meisje,
vorig jaar afgestudeerd aan de to
neelschool en mimeschool in Am
sterdam) een nieuw stuk onder de
titel 'Shakespeare the sadist'. Het
is een collage van teksten van
Shakespeare, delen van andere
schrijvers en eigen geschreven
werk. De titel wil ik niet uitleggen,
omdat ik nu eenmaal geen zin heb
om iets te verklaren, zij spreekt
voor zich en wordt duidelijk (of
niet) tijdens het spel. Hetzelfde
geldt overigens voor de titel
"Loot"' waarvoor ik niet eens het
Nederlandse woord 'buit' heb ge
bruikt. En volgend jaar komen wij
weer met een stuk van Orton, waar
schijnlijk met 'What the butler
saw'. Verder proberen we natuur
lijk het grote geldprobleem te be
strijden door het aanvragen van
subsidies, waardoor we aan een
langere termijn ontwikkeling kun
nen gaan werken".
('Loot' is vanaf vanavond tot en
met zaterdag te zien in het LAK-
theater)
Poppenspelprïj s
Marijke Meijer
AMSTERDAM (ANP) - Marijke
Meijer heeft de Jan Nelissenprijs
voor poppenspel van het Amster
dams Fonds voor de Kunst gewon
nen voor de voorstelling 'Klaasje
ergens anders'. Het is de eerste
keer dat deze vieijaarlijkse prijs
van 10.000 gulden wordt uitgereikt.
Meijer speelt sinds 1981 produk-
ties voor kinderen van drie tot ze
ven jaar.
De commissie wilde bij deze eer
ste uitreiking van de Jan Nelissen
prijs vooral het poppenspel "pur
sang" benadrukken, want, zegt ze,
het "gewone" poppen- en mario
nettenspel is misschien onderge
waardeerd: "alleen de experimen
tele kant van het poppentheater
werd de laatste jaren* door prijzen
beloond".
'Dark' van Carlson mist structuur
SPJÉP
AMSTERDAM Choreografe
Carolyn Carlson noemt zich
graag regisseuse. Niet onterecht
want haar werk is doorgaans zeer
theatraal; Shamrock, dat zij vo
rig jaar voor het Nationale Ballet
maakte, werd bevolkt door gang
sters en fietsers, baldames, pisto
len en stoelen en vooral een hoop
slapstick-elementen. Samen met
de dans, de belichting en de mu
ziek werd het echt totaaltheater.
Voor haar eigen Parijse gezel
schap maakte de van origine Ca-
lifornische choreografe in april
de produktie 'Dark', nu in Am
sterdam. Hierin liet zij zich inspi
reren door de spirituele en mys
tieke zaken des levens: de bijbel,
de profetiën van Merlijn, maar
'ook de mystieke poëzie, visioe
nen over de apocalyps etcetera.
Geen gemakkelijke kost voor de
toeschouwer. Voor sommigen
zelfs onverteerbare kost zoals
bleek uit het overtuigende boe
geroep na afloop in het Muziek
theater.
Carolyn Carlson is een kop
stuk in Europa: in Parijs werd
een gezelschap speciaal voor
haar opgericht (Groupe de Re
cherches Théatrales de l'Opera
de Paris); zij was jarenlang werk
zaam in Venetië, heeft met
Rudolf Nureyev gedanst en eind
dit jaar wordt er in Frankrijk een
festival rond haar gehouden.
Haar toernees oogstten overal ter
wereld succes.
Was 'Shamrock' een optimis
tisch en humoristisch spektakel,
'Dark' toont de meer pessimisti
sche en introverte aspecten van
Carlson. De openingsbeelden
zijn hartverscheurend mooi, sub
tiel en verwachtingsvol. Hoi, hoi,
hoi een voorstelling om van te
likkebaarden. Goudkleurige, ge
drapeerde doeken over de vloer
en het hemelbed; de sfeervolle
belichting (in kruisvorm); de
dansers die Jezus, de gevallen
engel, priesters, Merlijn en aan
verwante personages voorstel
len, alles schept inderdaad een
poëtische sfeer. Op de achter
grond 'dreigt' een bas. Een gras
veld, een waterput, zwaarden en
maagden, spreekgestoeltes en
mistige wolken complemente
ren het geheel. Surrealistischer
kan het niet. Maar dan. De verve
ling slaat toe na een half uur ko
mische levensgevoelens. Ik kan
geen beeld en pianogetingel
meer tot me nemen, hoe prachtig
het afzonderlijk ook is. Het ont
breekt 'Dark' aan een goede dra
maturgie. Carlson gaat zozeer op
in haar vervoering dat ze vergeet
dat er aardse mensen naar deze
voorstelling zitten te kijken. Van
enige spanningsopbouw of sug
gestieve structuur is geen sprake
en het hele zooitje stort als een
kaartenhuis in elkaar. Het tempo
ijlt wel door, daar helpt geen
kronkeling of buiteling van
Carlson zelf nog aan. De intro
verte zelfbespiegeling slaat niet
over op het publiek. Dark' mist
ieder gevoel voor relativering en
dat maakt de voorstelling moei
zaam. Het begon zo mooi.
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
Scène uit het ballet 'Dark' van Carolyn Carlson. Wat willen de dan
sers op de achtergrond duidelijk maken? Wijzen zij het publiek soms
het gat van de deur? <rotociaudeLè-Ahn>
