De definitieve teloorgang van de elpee
'Mijn stem is de motor van mijn bestaan'
De compact disc heeft de ingeslapen muziekliefhebber wakker gemaakt
Nana Mouskouri: 'Het zingen heeft mij overal doorheen gesleurd'
door Ko van Leeuwen
Het zorgenkind is een troetelkind
geworden. De rekken met de elpees
zijn in de klassieke sector bijna hele
maal verdwenen en ook in het popu
laire genre rukt de compact disc ook
snel op.
Nog maar een paar jaar
geleden stonden ze in een
afgesloten kastje apart. De
baas van de platenzaak moest
er aan te pas komen, want hij
had de sleutel en met hem in
de nabijheid kon je het
kleinood van dichtbij bekijken.
De compact disc was een
vreemde eend in de bijt en de
platenhandel wist er nauwelijks
raad mee. Die kleine
glimmertjes moesten vijftig
gulden per stuk opbrengen,
maar daarvoor werd een
immens luistergenot beloofd.
Geen gekraak meer of zo'n
hinderlijke tik meer. Altijd
optimaal geluid. Maar wie had
daarvoor zo'n bedrag over?
De elpee legt volgens de deskundigen binnen een paar jaar het loodje en de compact disc wordt steeds ingenieuzer: op de laatste Firato werd de cd- video gepresenteerd. "IJt0 wim Dijkman en tom Pri
De opmars van de CD is razendsnel ge
gaan. In twee jaar tijd lijkt de elpee op
eens hopeloos ouderwets. Als Rob
Edwards, directeur van de Nederlandse
Vereniging van Producenten en Impor
teurs (NVPI), hoort dat ik nog geen CD-
afspelertje bezit lacht hij verbaasd. Wel
belangstelling ervoor en er over schrij
ven, maar er zelf nog geen hebben, hij
vindt het eigenlijk te dol voor woorden.
Hetgeen niet wegneemt dat volgens
hem de teloorgang van de elpee nu een
flinke vaart heeft genomen. Edwards:
"De CD wint met grote snelheid terrein.
En bij de klassieke muziek zet die ten
dens duidelijker door dan bij het popu
laire genre. Deutsche Grammophon
heeft al aangekondigd dat ze vanaf janu
ari volgend jaar in principe geen elpee
meer zullen uitbrengen. Daarmee loopt
DG voorop, want vrijwel alle andere la
bels zullen nog niet zo ver gaan. Zo lang
het publiek nog naar elpee's vraagt, wor
den ze geleverd. Maar het is een kwestie
van tijd. De resultante van het geheel is
dat de eerlijke zwarte plaat op den duur
wel het loodje legt".
Razendsnel
Hoe lang kan dat duren? Edwards:
"Dat gaat echt razendsnel. Een kwart
van de Nederlandse huishoudens bezit al
een CD-speler en dat heeft de verwach
tingen van iedereen ver overtroffen. De
prognose was dat in 1990 bij veertig pro
cent van de Nederlandse gezinnen een
CD-speler zou staan. Die schatting is snel
aangepast en nu wordt er gesproken van
vijftig procent. En mogelijk is dat nog
aan de veilige kant".
"Het gaat allemaal veel en veel harder
dan we hadden gedacht. Alle schattin
gen zijn tot dusver overtroffen. Er gebeu
ren ook zoveel leuke dingen op dat ge
bied. Ik heb hier nu een CD-tje van 3 inch
op m'n bureau liggen en daar staat de he
le Bolero van Ravel op. Zoiets is toch
magnifiek".
Richard de Jong, labelchef bij de
grammofoonplatenmaatschappij Poly-
dor, die voor ons land DG vertegenwoor
digt, geeft het met enige aarzeling toe.
Deutsche Grammophon zal de rem op de
platenproduktie zetten. De Jong: "Dat is
ook wel logisch. Er komen steeds minder
elpees en steeds meer CD's. Een aantal
uitgaven komt alleen nog-op CD uit. Als
er verder niets onverwachts gebeurt, zet
die tendens zich voort. Een kwestie van
vraag en aanbod".
In elk geval zullen geen elpee-versies
worden geperst van de nieuwe 'Galleria'-
serie die DG binnenkort uitbrengt voor
de prijs van dertig gulden.
Aanwas
De aanschaf van een CD-speler wordt
vanzelfsprekend behoorlijk beïnvloed
door de enorme aanwas van de plaatjes.
Nederland loopt voorop in de opmars
van de CD, onmiddellijk gevolgd door
Engeland, Frankrijk en Duitsland. Je
kunt het zo gek niet bedenken of de mu
Sommigen noemen haar
gekscherend Nana Monturi, maar ze
heet natuurlijk Nana Mouskouri. Een
Griekse die in Nederland al jarenlang
kind aan huis is. Dezer dagen
concerteert ze in de Rotterdamse
Doelen, en vond even tijd voor een
kort gesprek. Ze wordt binnenkort 54
jaar, maar ziet daarin geen
belemmering van haar zangcarrière.
"Leeftijd bestaat uitsluitend in de
geest van een mens".
door Margriet Hunfeld
Een 53-jarige vrouw in een knal
gele slobbertrui, met zwarte los
hangende haren en een wit-omran-
de bril. Ze lacht verlegen. Frommelt
nerveus aan een wit zakdoekje in
haar rechterhand en gaat welwil
lend zitten.
Dan, met een zachte bvertuiging die
echt lijkt: "Praten is voor mij zoiets als
mezelf laten leeglopen. Ik vind het moei
lijker dan zingen. Daarom probeer ik niet
te hoeven praten wanneer ik moet zin
gen. En vandaag, ja, dan moet ik zingen".
ziek is al op CD verkrijgbaar en de hand
zame schijfjes worden grif verkocht, ook
de duurdere. Maar de prijs is al lang niet
meer vijftig gulden voor elk schijfje. Al
leen de spiksplinternieuwe opnamen
zijn zo duur. Verder is de prijs van de CD
zo gaan schommelen dat het de verbaas
de consument welhaast duizelt.
Denkt Edwards dat over laten we zeg
gen tien jaar de elpee helemaal verdron
gen is door de CD? "Het zou me niets ver
bazen als dat al veel eerder gebeurt. Het
heeft de maken met de verkoop van de
afspeelapparatuur. En die gaat nog
steeds in stijgende lijn. Het is heel begrij
pelijk dat de klassieke muziek bij die
ontwikkeling voorop loopt, want het zijn
vooral de ouderen die al zo'n spelertje
hebben en dat zijn meestal de luisteraars
naar de klassieke muziek".
"Jongeren moeten dus nu nog gebruik
maken van de apparatuur van de ouders,
maar dat zal ook veranderen. En als dat
proces op gang komt, dan zal het echt ra
zendsnel gaan. Ik schat dat dat proces
zich in het begin van de jaren negentig
zal voltrekken. Dan zal die eerlijke zwar
te plaat snel verdwijnen. Nu is het zo dat
zestig procent van de muziek op CD
wordt gezet. Dat betekent dat dus nog al
tijd ruim een derde deel op de grammo
foonplaat uitkomt".
- Maar wie nu een pick-up koopt is dus
een beetje dom bezig?
Edwards moet lachen en zegt: "Ik zal
de laatste zijn om de mensen voor dom te
verslijten. Maar ja, nu ik met het vlieg
tuig kan, ga ik niet meer met de boot, zal
ik maar zeggen".
Kwaliteit
De prijs van het CD-tje is iets waar de
consument geen enkele kijk op heeft.
Globaal gezien zijn er drie prijsgroepen.
Dat is de C-groep van tien tot twaalf gul
den, dan de B-groep van twintig tot der
tig gulden en de A-groep van veertig tot
vijftig gulden. Verder zweeft daar van al
les tussenin. Maar volgens de vakmen
sen kan een CD van de duurste klasse in
kwaliteit net zo goed zijn als die in de
goedkoopste catagorie. Dat maakt het
niet doorzichtiger.
Bij V D is er een speciale actie waar
bij CD-tjes tegen goedkope prijzen wor
den aangeboden. Van het label Xeno-
foon bij voorbeeld liggen er tal van klas
sieke opnamen voor iets meer dan een
tientje, en van het label Artemis comple-
Ze doelt op de camera-repetities voor de
opnamen van haar concert in de Doelen,
dat zaterdag 8 oktober op de Nederland
se televisie zal worden uitgezonden.
"Ik heb in mijn leven veel problemen
gehad," begint ze. "Maar het zingen heeft
mij daar altijd doorheen gesleurd. Mijn
stem is de motor van mijn bestaan. Ik
heb het geld dat ik ermee verdien niet
meer nodig. Uit financieel oogpunt hoef
ik nooit meer te zingen, maar ik zou me
geen raad weten wanneer ik moest stop
pen".
"Ik werk op dit moment met jonge
mensen. Dat houdt me jong. Maar in ok
tober word ik vierenvijftig". Ze doet haar
bril af, wijst naar de huid rond haar ogen.
"Geen lifting, geen make-up", zegt ze
trots.
Geen ster
Ze vertelt over haar kinderen, die altijd
thuis blijven wanneer zij weg is voor haar
Hans van Zwol: "De platenhande-
laar is heus niet te beroerd elpees in
de bakken te zetten". (foto gpd>
te Verdi-opera's voor twintig gulden. Dat
zijn twee CD-tjes in een doosje. Voor zo
iets betaal je in bij de grote labels al gauw
vijf keer zoveel.
NVPI-directeur Edwards: "Ik ken het
label Xenofoon niet. Nooit van gehoord.
Maar dat wil niet zeggen dat het niet
goed is. Ik weet het niet. Maar er is de
laatste jaren veel troep op de markt geko
men. Ik wil niet zeggen dat elke goedko
pe CD rotzooi is, vaak zijn er hele goeie
bij. Maar je hebt op het ogenblik veel
CD's van oudere opnamen die niet meer
beschermd worden. De zogenaamde
masterbanden, waarvan je met je opna
me moet uitgaan, liggen toevallig wel in
de kluizen van de platenmaatschappijen.
Dus wat gebeurt er: ze maken een CD
van een grammofoonplaat en met alle ge
volgen vandien. Het is werkelijk afschu
welijk hoor, wat er gebeurt".
Piraterij
"Er is veel piraterij", zegt E.H. Eek-
hoff, secretaris van de Nederlandse Ver
eniging van Grammofoonplaten Detail
handel (NVGD). Hij heeft zelf twee pla
tenzaken. Eekhoff: "Goedkope CD's zijn
soms werkelijk van inferieure kwaliteit.
De markt wordt overspoeld en verstoord
door rommel en dat is een groot pro
bleem. Ik heb CD's gehoord die gewoon
werk: "Ze worden verzorgd door een
goede gouvernante die volledig mijn
plaats kan innemen omdat ze even oud is
als ik en al vanaf de eerste dag dat ik mijn
kinderen kreeg voor ze zorgt. Hoewel ik
vaak gescheiden ben van mijn kinderen,
heb ik een diepgaand contact met ze. Ik
ben namelijk geen ster. Ik gedraag me
niet zo. Bovendien hebben we geen last
van de dagelijkse ergernissen die in je le
ven sluipen zodra je de mensen van wie
je houdt elke dag ziet. Ik kom en ga, en ie
dere keer is het een grote vreugde om
weer even thuis te zijn. En heus, niets en
niemand is perfect in dit leven, dus pro
beren we er het beste van te maken".
Tijdens het gesprek, waarbij Mous
kouri de leiding heeft en geen enkele te
rughoudendheid betoont niet wat be
treft haar privéleven en niet ten aanzien
van haar carrière gebruikt ze steeds dit
soort levensbeschouwelijke standaard
uitdrukkingen. "Rechtvaardigheid is de
via oude elpees zijn gemaakt. Dat ge
beurt illegaal via Italië en Denemarken.
Op sommige CD's kun je duidelijk de
naald van de pick-up op de plaat horen
zetten".
Hans van Zwol weet meer van het
goedkopere en onbekende label Xeno
foon: Hans van Zwol. Hij drijft sinds jaar
en dag in de Haarlemse binnenstad een
grammofoonplatenzaak waar alleen
klassieke muziek te koop is. Ook zijn
zaak is het toonbeeld van de moderne
tijd der geluidsdragers. Nog maar enkele
bakken met elpees, veelal complete ope
ra's en andere verzameldozen met com
plete symfonieën van bepaalde compo
nisten. Voor de rest alleen aanbiedingen
van een tientje of minder.
Verder in de zaak alleen CD's, zover
het oog reikt. Xenofoon is een van de
twee labels die Hans van Zwol samen
met zijn compagnon Paul Jonkers uit
brengt. Het andere label heet Astoria. De
CD-tjes worden in Engeland gefabri
ceerd.
Hans van Zwol: "Wij produceren zelf
en we laten onze CD's vervolgens maken
bij een uitstekende fabriek in Engeland.
We leveren vooral aan V D en aan De
Bijenkorf. Die willen dat dan exclusief
hebben. Dat gaat meestal in partijen van
duizend tot vijftienhonderd en dat ver
kopen we in één keer. Daardoor zie je die
CD's voor twaalf gulden te koop in het
warenhuis en ook hier bij ons. Want dat
hebben we er bij gezegd, in onze eigen
winkel verkopen we ze ook".
Produktiekosten
- Maar op de goedkope CD is veel kri
tiek.
Van Zwol: "En terecht, want er is in
derdaad veel rotzooi bij. Ik heb ook CD's
gehoord waarbij je de naald op de plaat
hoort zetten. Dat bestaat. Maar koop je
bij een goeie zaak, dat kun je er zeker van
zijn dat die rommel daar niet ligt. Ik kan
met de hand op m'n hart zeggen dat hier
alleen kwaliteit ligt. Ook de goedkope
CD's".
Rob Edwards: „De prijs zit 'm ook in
de produktiekosten. Een hele nieuwe op
name met volledig orkest en solisten, dat
kost veel geld. Zo'n, nieuwe CD belandt
dan in de hoogste prijsklasse".
Hans van Zwol: „Inderdaad. Hier heb
ik een voorbeeld. Deutsche Grammopho-
ne komt met een heel nieuwe serie relea
ses, waarvan alleen CD's komen. Geen
elpees meer. Die gaan vijftig gulden kos
ten. Hier heb ik het CD-tje met Tannhaü-
ser, gespeeld door de Wiener Philharmo-
enige rechtvaardigheid in deze wereld",
zegt ze bijvoorbeeld. Of: "Leeftijd be
staat uitsluitend in de geest van een
mens". En: "Succes is als een wals door
het leven". Ze licht niets toe, plaatst haar
filosofieën voornamelijk in het perspec
tief van haar eigen ervaringen.
Zacht, schuchter, frommelend. Mous
kouri: "Vroeger leefde ik erg hecht met
mijn eigen familie. Mijn moeder was au
toritair maar fair. We hadden weinig geld
thuis, en ik moest op alle mogelijke ma
nieren proberen mijn muzikale studie
aan het conservatorium betaald te krij
gen. Een goede vriend van de familie
heeft me uiteindelijk aan een voorschot
geholpen. Ik ben klassiek opgeleid, maar
toen ik in aanraking kwam met de jazz
was ik verkocht en wilde ik niets anders
meer zingen. Nee, nu ben ik niet meer zo
bezig met die muziek. Ik kan het niet
meer. Ik vind dat bij jazzmuziek een
aparte levenstijl hoort en die is tegen-
niker met een wereldster als Jessye Nor
man. Brandnieuw".
"DG geeft van zo'n serie dikwijls ook
een soort promotie-CD uit voor een lage
re prijs. Bij voorbeeld toen Shomo Mintz
zijn vioolconcert speelde op het grach
tenconcert, onlangs in Amsterdam. DG
prijsde z'n CD met het vioolconcert van
Medelssohn opeens als promotie voor
dertig gulden".
- Het is duidelijk. De vertrouwde schijf
zal binnen afzienbare tijd geheel moeten
capituleren. Het zilveren kleinood heeft
gewonnen.
Van Zwol: "Er was al een neergaande
lijn in de omzet van de platenhandel voor
de komst van de CD. De platenhandelaar
is heus niet te beroerd om elpees in de
rekken te zetten. Maar dan moet de con
sument ze wèl kopen. De platenverkoop
is nog maar 5 a 6 procent van je omzet.
Van de tien aangeboden nieuwe uitga
ven op CD komen er hooguit 3 elpees. De
maatschappijen brengen ze steeds min
der uit".
"Nu is de situatie versneld door de po
pulariteit van de CD. Een nieuwe opna
me van een klassieke elpee kost dertig
gulden. Nou, daar heb je een CD voor
waar meer op staat. Hier heb ik een voor
beeld. Een CD-tje met de complete 'Lus
tige Witwe'. Dat was vroeger een doos
met twee platen. En de complete dialo
gen van die operette staan er ook op. Dat
is 70 minuten muziek".
Cassettes
De vereniging De Nederlandse Klas
sieke Vakhandel, waarvan zo'n vijftig an
dere speciaalzaken deel uit maken, geeft
een tweemaandelijks gratis blad uit met
elke maand een andere 'plaat van de
maand'. Een kwaliteitselpee voor een ge
reduceerde prijs. Maar ook daarvoor
wordt de belangstelling minder en er zijn
zelfs al stemmen opgegaan om die plaat
van de maand maar helemaal af te schaf
fen. Zo'n speciale elpee kost twintig gul
den, maar de vakhandel blijft er mee zit
ten. Bij Van Zwol staan er nu een voor de
speciale prijs van een tientje. Als hij
langs z'n duurdere elpee's loopt zegt hij,
alsof hij hardop denkt: "Ik zou ze eigen
lijk meteen allemaal tien gulden moeten
maken".
- De cassettebandjes. Hoe zal het die
vergaan?
Van Zwol: „Dat blijft een heel leuk
meeloopartikel. Ook hier weer: je moet
ze niet te duur maken. In partijen inko
woordig te moeilijk voor mij. Ik lééf niet
meer met jazzmuzikanten".
Doorgeven
"Wat ik mooi vind, zing ik. Zoals het lied
'Waarheen, waarvoor' dat ik in het Ne
derlands op mijn nieuwe elpee 'A voice
from the heart' heb opgenomen. Moei
lijk? Welnee. Niets is moeilijk in dit le
ven, zolang je er maar voor werkt. Ik heb
trouwens altijd twee of drie volksliedjes
in het Nederlands gezongen want ik kom
hier al jaren. Ik vind dit een prachtig
land, ik hou van de mensen. En alles ziet
er schitterend uit, groen, goed onderhou
den, schoon. In mijn land is dat anders,
daar hebben we ook wel mooie plekken,
maar het is er zo dróóg. Alles verschraalt
Ze buigt zich voorover: "Wat telt is het
gevoel alles nodig te hebben: de zon, de
droogte, de warmte, maar ook de regen,
de wind en de bewolking. Dat geldt even
eens voor andere dingen. Ik heb het ge
pen en weg voor iets van een tientje. Die
dingen koop je voor in de auto of de
walkman en voor een tientje ga je niet
zelf opnemen".
Toch blijft er een kleine catagorie men
sen die weigert zich een CD-speler aan te
schaffen. Van Zwol: „Voor die mensen
wordt het straks het land afstropen".
De Nieuwe Muziekhandel in de Leid-
sestraat in Amsterdam is zich juist in el
pees gaan specialiseren. J. Th. Baars van
die muziekhandel: "We hebben ook CD,
alleen schaffen we niet alles aan. We zul
len tot het laatst proberen met grammo
foonplaten door te gaan. Ik vind het ge
woon niet netjes wat er gebeurt".
Opslagplaats
Baars: "Er zijn tal van kleine maat
schappijtjes die noodgedwongen een
keuze moeten maken, daar heb ik begrip
voor. Maar het verraderlijke is dat de
multinationals onder de maatschappijen
zich verbeelden dat de grammofoonplaat
moet worden afgestoten. Ik heb ervoor
gepleit in Europees verband een grote
opslagplaats te hebben, van waaruit alles
op platengebied nog kan worden gele
verd. Tevergeefs. Dat betekent dus dat
de mensen van wie je om het maar een
ordinair te zeggen, jarenlang gevreten
hebt, voor het hoofd worden gestoten.
Maar ik ga zo lang mogelijk door met pla
ten".
- De consument wordt dus vanzelf in de
richting van de CD gemanoeuvreerd.
Van Zwol: "Dat lijkt maar zo. Maar het
is juist de consument die uiteindelijk be
paalt wat er gebeurt. Ik heb mijn klan
tenkring voor een groot deel zien veran
deren. Maar de omzet is gestegen. Ik
moet daaraan toevoegen dat de investe
ring ook gestegen is. En daar zijn we best
blij mee, met deze ontwikkeling. Want er
is nog iets: de ingeslapen muziekliefheb
bers zijn weer wakker geworden. Men
sen die niet zoveel muziek meer draaiden
en nu met de CD kennis maken, krijgen
opeens weer een levendige belangstel
ling. Dat werkt - daar wil ik best voor uit
komen - voor ons ook heel aantrekke
lijk".
Aan de andere kant: "Mensen die al
een hele verzameling elpees hebben
moeten nu niet doen al§of dat allemaal
verloren is. Wat moet ik nu met m'n pla
ten beginnen, vragen ze me dikwijls. Dan
zeg ik: u heeft toch een goeie pick-up?
Die platen kunt u toch draaien?"
- Maar als de pick-up het begeeft?
Van Zwol: "Nou, ik denk dat je zelfs
nog voor platen op 78 toeren naaldjes
kunt kopen. Dus voor de gewone elpees
voorzie ik tot in lengte van jaren wat dat
betreft geen enkel probleem".
Nana Mouskouri: "lk zou me
geen raad weten wanneer ik met zin
gen moest stoppen". (foto gpd>
luk gehad om voortdurend gestimuleerd
te worden door mijn behoefte aan zin
gen. Niet vanwege het geld, maar vanwe
ge het geluk dat ik eruit put. En dat hoop
ik te kunnen doorgeven aan mijn kinde
ren. Die levensmotivatie!".
