Hoe leren baby's communiceren?
Van een gebreide bustehouder tot overspel
Drie onderzoekers ontdekken
zes stadia in leren spreken
Hoofdredacteur Rob van Vuure over vijftig jaar Margriet
'Prrrt, prrrt'. Op dat niveau
pleegt menige volwassene te
communiceren met baby's.
Aan de antwoorden is lange tijd
geen aandacht besteed. Drie
Amsterdamse
wetenschappers hebben zich
verdiept in de spraak
gedurende het eerste jaar. Hun
belangrijkste boodschap is:
ouders moeten zich niet te snel
zorgen maken. "Gewoon doen
wat je hart ingeeft"
door Annemiek van Oosten
Een beetje baby ligt ook weieens
met open ogen van zijn/haar rust te
genieten. Een baby is ook maar een
mens en elk mens wil van tijd tot tijd
zich ontspannen. Lekker een beetje
rondkijken en voor de vuist weg wat
pruttelen. Niets aan de hand. Tot het
moment waarop een waanzinnig
groot hoofd plotseling de wieg in
duikt. 'Prrrt, prrrt, prrrt, prrrrrrrt',
klinkt het uit de mond van een vol
wassene.
Drie Amsterdamse wetenschappers,
deskundigen op het gebied van 'baby-
spraak', schieten in de lach na de vraag of
zoiets schadelijk is voor een kind. "Doen
wat je hart je ingeeft, dan doe je het
goed", verzekert orthopedagoog en loge-
pedist Janette van der Stelt.
Haar collega Florien Koopmans-Van
Beinum, doctor in de letteren: "Je hoeft
niet altijd volzinnen te maken. Het be
langrijkste is plezier hebben". De vol
gende geruststelling komt van psycho-
analist en logopedist Kino Jansonius-
Schultheiss: "Als zo'n volwassene na vijf
jaar nog hetzelfde geluid maakt, dan pas
moet je je zorgen maken".
Babytaai
De drie vrouwen vertellen dat ze op
nogal wat weerstand stuitten bij manne
lijke collega's toen ze enkele jaren gele
den begonnen met het eerste onderzoek
naar de ontwikkeling van spraak en com
municatie en ontwikkelingsstoornissen
bij baby's.
"Er was vrijwel niets bekend over de
manier waarop baby's taal verwerven.
Taal? Daar spreek je immers pas van zo
dra het eerste woord over de lippen
komt", zegt Florien Koopmans over de
dagen dat hun onderzoek nog in de kin
derschoenen stond. "Spraak in het eer
ste levensjaar? Ach, de meeste collega's
zagen het als de nieuwe hobby van een
stelletje moeders".
Jannette van der Stelt: „En dat terwijl
alle moeders, vaders en andere verzor
gers onmiddellijk begrepen waarover we
het hadden. De financiering van ons on
derzoek was echter een probleem. Het
duurde lang. En dat terwijl de man die
daarover moest beslissen net zelf een ba
by had". Er komt iets van spot in haar
stem: "Maar ja, het zei hem niet veel. Hij
had waarschijnlijk ook niet veel tijd voor
zijn kind. Was bezig met z'n proef
schrift".
Florien Koopmans kreeg afgelopen za
terdag op het congres 'Taal en Spraak' in
Utrecht volop de gelegenheid om de ge
schiedenis van het onderzoek nog eens
fijntjes in herinnering te brengen. "Het
was een uitstekende gelegenheid andere
De onderzoekers Jansonius, Van der Stelt en Koopmans (van links naar
rechts): "We ontdekten vaste patronen voordat een kind leert spreken".
taalonderzoekers te wijzen op het be
staan van zoiets als babyspraak".
Het begon allemaal tijdens een con
gres in Frankrijk. Een taalwetenschap
per had, naar de mening van de drie
vrouwen, de euvele moed te veronder
stellen dat alle geluiden, alle klanken van
een baby betekenis hebben. "Wij wilden
weieens weten hoe de spraakontwikke-
ling bij kinderen tot één jaar werkelijk
verloopt. Hoe komt het dat mensjes uit
eindelijk taal produceren? Hoe begint
het? Wij vermoedden dat het maken van
geluiden vooral een technische kwestie
was. Een zaak van trainen".
Opnamen
Het eerste onderzoek begon met weke
lijkse opnamen (beeld en geluid) van Flo-
riens baby. Ook een andere collega met
een baby werd onder druk gezet mee te
werken. Na de eerste analyse van het ma
teriaal zijn de wetenschappers via con
sultatiebureaus in contact gekomen met
andere ouders en hun baby's.
"We ontdekten vaste patronen en on
derscheiden nu zes stadia vóór het mo
ment waarop een kind het eerste woord
spreekt", begint Florien Koopmans.
Haar twee collega's springen waar nodig
bij. "Het tijdstip waarop kinderen op een
andere manier geluid beginnen te maken
verschilt nogal, dus we laten om misver
standen te voorkomen en geen ongerust
heid op te wekken begrippen als 'na drie
maanden' en na 'veertig weken' weg",
klinkt het vooraf.
De baby, zo is nu wetenschappelijk
vastgesteld, begint haar/zijn loopbaan in
het produceren van decibellen heel een
voudig. „Volwassenen maken geluiden
via het systeem van één cyclus van in- en
uitademing. Heel kleine kinderen doen
dat ook, ze maken echter eerst slechts
eén geluidje binnen één uitademing. Het
is meestal zacht en vlak. Het is een voor
zichtig uh of eh".
Na een aantal weken lukt het ze om tij
dens de stemgeving te stoppen, de stem
banden stil te zetten, te vergelijken met
het maken van een eerste lettergreep van
een woord. Het is een a, o, u of een i.
"Daarna volgt het stemgeven, de bewe
ging waarbij de mondkeelbuis wordt ge
bruikt. Voorbeeldje? Zo'n geluid als
'ara'. De tong en kaak worden bewogen
en de stem wordt stilgezet. Er wordt ein
deloos mee gevarieerd en het gebeurt
steeds verfijnder. Sommige ouders den
ken dan al dat het kind woordjes spreekt,
omdat ze iets herkennen". De volgende
fase is er een van veel minder articuleren,
maar het aanhoudend geluid maken en
dat kan dus ook huilen of krijsen zijn.
Brabbelen
De vijfde ontwikkeling herkennen
veel ouders onmiddellijk. De drie weten
schappers noemen het 'brabbelen', de
periode waarin de variatie weer terug
keert en de herhaling haar entree maakt.
"Geluiden als gagaga en bababa spre
ken volwassenen erg aan. Het is talig",
zegt Florien Koopmans. "En dan volgt
het gebruik van vaste geluidscombina
ties, in vaste situaties, waarop ouders
stempels kunnen drukken. Zij kunnen
bijvoorbeeld denken: nu wil hij drin
ken". Het is volgens haar ook vaak het
moment waarop mensen denken dat hun
kind al 'papa' of 'mama' kan zeggen".
Niet alleen de produktie van geluid,
ook de mimiek ofwel lichaamstaal van
een kind is belangrijk voor het leren
communiceren. "Toch niet onbelangrijk
gereedschap in een mensenleven. Voor
waarde is wel dat volwassenen de signa
len zien en er op reageren. Hoe ontstaan
Communicatie tussen moeder en baby: Plezier hebben is het belangrijkste. Je hoeft niet altijd volzinnen te ma
ken". (fotos GPD)
er anders vaste geluidscombinaties in
vaste situaties? Verzorgers van kinderen
die niet opletten, kunnen erop rekenen
dat een kind op andere manieren de aan
dacht zal proberen te trekken".
De kennis over babyspraak moet ou
ders vooral niet onzeker maken, vinden
Koopmans, Van der Stelt en Jansonius.
"Het is immers nu al eeuwenlang zo dat
volwassenen erin slagen kinderen te as
sisteren bij het vinden van de toegang tot
het gebruik van de moedertaal. Wij we
ten nog niet zeker of een baby met zijn of
haar spraak uiting geeft aan gevoelens,
maar we pleiten er beslist niet voor om
kinderen maar te laten huilen. Het type
geluid zegt misschien niet veel over de
gemoedstoestand van een kind, de span
ning waarmee het gebeurt, doet dat wel.
Tenslotte is een kind hopeloos afhanke
lijk. Het moet wat, want tot andere din
gen is het nog niet in staat".
Open gehemelte
De twee nog lopende vervolgonder
zoeken bewijzen volgens het drietal het
nut van het hebben van kennis over de
eerste geluiden van een mens. "Nu we
weten in welke fasen de ontwikkeling
van babyspraak is té verdelen, gaan we
na of er mogelijkheden zijn in een vroe
ger stadium gehoorstoornissen bij kin
deren te ontdekken en zo spraakhinder-
nissen in de toekomst vóór te zijn. We
zijn ook bezig te onderzoeken wat we
voor kinderen met een open gehemelte
kunnen doen. Sommigen krijgen op late
re leeftijd de grootst mogelijke spraak-
problemen".
Een advies aan ouders: "Vooral niet
onzeker worden. Gewoon doen wat je
hartje ingeeft en bij twijfel advies vragen
en erop staan dat je serieus wordt geno-
En nog een laatste advies van Janette
van der Stelt voor het geval het wachten
op het eerste woord te lang gaat duren.
"Ik denk dan aan het mopje over de ou
ders van een Duitse jongetje. Ze hadden
al vijf specialisten bezocht en ook de zes
de kon niets vinden. Na het laatste con
sult gebeurde het. Ze zitten aan tafel, de
soep komt, de jongen neemt een hap en
zegt: de soep is koud. Je zult begrijpen
dat de ouders even van hun verbazing
moesten bijkomen en natuurlijk vroegen
ze de jongen onmiddellijk waarom hij
niet eerder had gesproken. Zijn ant
woord was duidelijk: tot nu toe was alles
in orde".
Rob van Vuure, hoofdredacteur van Margriet: "Als iemand moete heeft de eindjes aan elkaar te knopen, dan
moet Margriet ze serieus nemen". <foto gpd»
Op dertig september 1938 verscheen
het eerste nummer van Margriet,
'weekblad voor vrouwen en meisjes'.
Dit jaar viert het op één na grootste
vrouwenblad van Nederland haar 50-
jarig jubileum. Twaalf jaar geleden
werd Rob van Vuure (43)
hoofdredacteur van Libelle. Onder
zijn leiding werd Libelle groter dan
Margriet. Nu bekleedt hij sinds een
jaar datzelfde hoofdredacteurschap
bij zijn voormalige concurrent. En
moet hij proberen de voorsprong van
Libelle weer ongedaan te maken.
door Anka van Voorthuijsen
In één van de eerste afleveringen
van de rubriek 'Margrietje weet
raad', (oktober 1938) voldoet de re
dactie aan een verzoek van mejuf
frouw L.H. uit Utrecht: 'Wij hopen U
van dienst te zijn met dit patroon
voor een gebreide camisole en bus
tehouder'.
Het weekblad Margriet bestaat dan pas
enkele weken, maar de lieve lezeressen
schrijven al stapels brieven, waarin op
lossingen worden gevraagd voor prakti
sche, huishoudelijke problemen. En dat
was dan ook de bedoeling van de redac
tie. 'Margriet is er om u op de hoogte te
houden van allerlei nieuwigheden en we
tenswaardigheden waarvoor wij vrou
wen interesse hebben. Doch eveneens
een blad dat ook graag voor U zal zijn een
steun, een hulp, een raadgeefster, een
vriendin', aldus de redactie in haar eerste
voorwoord.
Het blad is gevuld met tips: in de ru
briek 't is maar een weet wordt het af
druiprek geïntroduceerd ('nooit meer ge
broken kopjes'). Verder valt te lezen hoe
een versleten jurk weer als nieuw kan
worden gemaakt en hoe men een wollen
jumper 'wascht'.
Ook al is het blad niet voor mannen be
doeld, ze komen ook al meteen aan bod.
'Want er zijn in de huishouding tal van
karweitjes die zoo specifiek mannelijk
zijn, dat zelfs de flinkste huisvrouw er
niet toe komt ze te verrichten'. Onder de
kop En nu mannenvroolijk aan den slag
zien wij foto's van een man die het snoer
van een schemerlamp vervangt en een
tuinhekje timmert.
Oorlogswinter
Tot halverwege 1943 bleef Margriet
ook tijdens de oorlogsjaren wekelijks
verschijnen. Vrolijke nummers, zo op
het eerste gezicht. De breipatronen en
korte romantische verhalen bepalen het
grootste gedeelte van de inhoud.
Maar de wanhoop blijkt bij nader in
zien al snel. Een speciale rubriek wordt
ingesteld: Parels, bemoedigende gedach
ten in donkeren tijd. 'De lente is gegaan.
De zomer is vergleden, zonder dat wij het
beseften. We zijn bang wat deze eerste
oorlogswinter ons brengen zal'. Maar
Margriet zou Margriet-niet zijn als de lie
ve lezeressen niet een hart onder de riem
werd gestoken: 'Laten wij niet klagen
over dingen die wij verwachten. Die mis
schien nooit komen en die, als ze er een
maal zijn, lichter te dragen blijken dan de
verwachting ervan'.
De praktische tips passen zich aan bij
de tijden. 'Aan de textielregeling kunnen
wij helaas niets doen. Maar van uw oude
jurk valt nog veel leuks te maken voor
uw kindje'. Of: 'De suiker is op de bon.
Laat uw huisgenoten goed in hun kopje
roeren, zodat niets wordt verspild'. Of:
'Ook al heeft u minder kolen, uw huis
wordt toch warmer als u de kieren dicht'
De laatste anderhalf jaar van de oorlog
verscheen Margriet niet meer, wegens
papierschaarste.
In de jaren vijftig doet de show-wereld
haar intrede bij Margriet. In elk nummer
staat een pagina Sterrenparade en min
stens één koninklijke romance. De we
reld van 'moeder' is wijdser geworden,
zo blijkt uit de inhoud. Een dokter be
handelt wekelijks een kwaaltje en Dr. Sis
Heijster heeft een pagina levende op
voedkunde: 'Huiswerk hoort erbij. Maar
daarna mag de schoolgaande jeugd toch
zeker wel naar de radio luisteren?'
Emancipatie
Er is een rubriek waarin kinderziektes
worden besproken en pagina's waarop
de gefotografeerde 'baby's van de week'
op een zwart-wit fotootje prijken. In
Margriet weet raad beantwoordt een
deskundige de prangende vraag of roze
wel geschikt is voor de moeder van de
bruid.
Aan het eind van de jaren zestig drin
gen voorzichtig emancipatoire opmer
kingen de kolommen binnen. Margriet
stuurt een doodgewone huisvrouw op re
portage naar Afrika: 'Zij zag Afrika zon
der politieke bril, maar met de ogen en
het hart van een vrouw die zelf moeder
is'. Maar Margriet tekent daarbij aan: 'Wij
vrouwen en moeders hebben zachte
stemmen. Niemand let op ons, maar als
wij samen onze stemmen verheffen, zul
len de mannen ons moeten horen'. De
'doodgewone huisvrouw' staat zelfs met
een filtersigaret in haar mond op de foto.
En in de rubriek Margriet weet raad dui
ken de eerste huwelijksproblemen op:
'Wij leven langs elkaar heen'.
In 1970 is het uit met de voorzichtig
heid. In interviews wordt 'het traditione
le huwelijk, waarin niemand de verde
ling van het werk ter discussie stelt' afge
keurd. Harriët Freezer, feministe van het
eerste uur, spreekt de lezeressen be
schuldigend toe: 'Zolang er nog meisjes
zijn die hun aanstaande als een soort le
vensverzekering zien, bestaat er bij man
nen een terechte trouwangst'.
In Margriet weet raad vraagt een leze
res of het wel normaal is dat haar rnan al
leen op vakantie wil en de raadgeefster
zegt: 'Dat moet kunnen voor een paar da
gen of enkele weken'.
Tot 1980 gaat Margriet door op die toer.
'Na een scheiding is er heus wel kans op
een goed tweede huwelijk', schrijft het
blad, en stelt vast: 'Iedereen kan over
spannen worden'. Aan het begin van de
jaren tachtig wordt de klok teruggge-
draaid.
Doorsnee vrouw
"Libelle kreeg toen meer abonnees
dan Margriet", zegt de huidige hoofdre
dacteur, Rob van Vuure (43), over die re
dactionele wijzigingen. "De inhoud was
wat overdone. De redactie droeg veel din
gen uit, maar je moet toch uitkijken in
welke mate je de lezeressen ermee om de
oren slaat".
-De lezeressen haakten af, dus veran
derde de inhoud. "Margriet is een blad
voor de doorsnee Nederlandse vrouw.
Die getrouwd is en kinderen heeft, of wil
trouwen". Dat Margriet tegenwoordig
minder inhoudelijke verhalen en inter
views bevat, minder informatie geeft, be
strijdt van Vuure: "Het moet gezellig
zijn. Dat is belangrijk. Maar dat staat niet
gelijk met oppervlakkig. Margriet is ge
zellig, maar ook informatief. Je moet het
op een aangename wijze brengen".
Hij daagt uit: "Noem maar een pro
bleem en het kan in de Margriet. Alles
kan". Een paar relaties naast elkaar kan
bijvoorbeeld. "In de jaren zeventig werd
dat misschien over acht pagina's met
zwart-wit foto's gebracht. Nu doen we
het ook, maar op een andere manier. We
nemen een brief mee over dat onderwerp
en zo komt het in de vraag en antwoord-
rubriek".
Een lesbische vrouw die via kunstma
tige inseminatie zwanger raakt? "Kan
ook. Niet uitgebreid midden in het blad,
maar wel via de doktersrubriek of Mar
griet weet raad. Alles kan, als je het maar
op de juiste manier doseert. We hebben
er nu rubrieken voor. In de jaren zeven
tig werd het allemaal zo zwaarwichtig.
Dat kostte abonnees. Veel van onze leze
ressen krijgen hun portie ellende wel.
Die willen een gezellig blad. Met leuke
dingen".
Serieus
De rubriek die begon als Margrietje
weet raad en een enorm succes was, is na
vijftig jaar nog steeds het paradepaardje
van het familieblad. Van Vuure vindt dat
Margriet dank zij die rubriek zich van de
concurrenten onderscheidt. "Margriet is
serieuzer. Er zitten hier dagelijks acht
mensen die vragen beantwoorden van le
zers. Dat zijn docenten, maatschappelijk
werkers, we hebben hier een half
RIAGG zitten. We kiezen voor die ser
vice en dat wordt gewaardeerd. Die acht
toestellen rinkelen de hele dag. We krij
gen 1500 brieven per week".
Hij vindt Libelle en Margriet voor '80 a
90 procent' op elkaar lijken. "Het ver
schil is miniem. Margriet weet raad, is
ontzettend arbeidsintensief en het kost
veel geld, maar het is wel de kracht van
Margriet. Relationele, seksuele en medi
sche problemen worden toegankelijk ge
bracht in zo'n rubriek. Ook voor mannen
trouwens. Waar moeten mannen wat le
zen als ze geduvel hebben in hun relatie?
Als je toevallig geen therapeut in je fami
lie hebt of een aardige vriend, dan kan je
als man ook bij 'Margriet weet raad' te
recht".
Zo af en toe komen er ook boze brieven
van de lezeressen. Van Vuure: "Als ze het
idee hebben dat Margriet iets als on
trouw goed praat, schrijft dat dat wel kan.
Dan komt er een lading boze brieven. Of
als je dure groenten nodig hebt om de re
cepten te maken. Of als er veel dure mo
de in één nummer staat. Als we net doen
alsof het allemaal maar kan. Daarop pro
beren we dus heel scherp te letten. Als ie
mand thuis zit, kinderen heeft en moeite
moet doen de eindjes aan elkaar te kno
pen. dan moet Margriet ze serieus ne
men. Als je daar badinerend over doet.
jaag je ze de gordijnen in. Dat willen we
niet".
