Waarheid of sensatie?
'Onze Christus wil slechts een gezinnetje'
Ovaties voor Kiri Te Kanawa
Eerste deel 'magnum opus' Adiiaan Yenema:
Audrey Hepburn presenteert
Unicef-gala in Maastricht
Geslaagde
humor van
Independance
Nederland naar architeetuurmanifestatie
DONDERDAG 22 SEPTEMBER 1988
Barbara Hershey speelt Maria Magdalena in Scorceses film
Concert met aria's en liederen van Mozart,
Canteloube, Puccini, Cilea, Bizet en Char-
pentier door Dame Kiri Te Kanawa (so
praan) m.m.v. het Radio Filharmonisch Or
kest o.l.v. Kent Nagano. Gehoord in het
Concertgebouw op 21 september.
AMSTERDAM Van heinde en
verre waren ze toegestroomd, de
fans van Kiri Te Kanawa en an
dere operaliefhebbers. De ope
ning van de jubileumserie 'Ster
ren van de Opera' van het Am
sterdamse Concertgebouw was
daarmee bij voorbaat een voltref
fer. Voor honderd gulden per
plaats wilde het publiek een eve
nement beleven en dat heeft het
gekregen ook.
Kiri Te Kanawa, merkbaar ver
rast door een enthousiasme dat
zich ook op de onmogelijkste
momenten in ovaties ontlaadde,
had al bij haar opkomst de zaal
aan haar voeten. Stralend, beeld
schoon en met een brede lach
naar alle kanten wuivend en bui
gend begon zij aan een concert
dat bijna tot elf uur zou duren, en
gaf haar publiek daarmee, waar
voor zijn geld. Negen aria's, vijf
liederen en het motet 'Exsultate,
jubilate' vormden een ouderwets
programma, dat sterk contras
teerde met de vijf, zes fragmen
ten waartoe sommige andere
operasterren zich bij zo'n gele
genheid beperken.
Ook kwalitatief was er reden
tot juichen, al kan men haar ver
tolkingen onderkoeld en soms
ook gekunsteld vinden. (De af
standelijke esthetiek in de aria
uit 'Adriana Lecouvreur' deed te
rugverlangen naar de bevlogen
heid die Magda Olivero ooit in
diezelfde zaal ten toon spreidde.)
Haar slanke, heldere stem vulde
de ruimte echter moeiteloos met
een in alle regionen egaal timbre
en een strakke toonvorming.
De grootste kracht van Kiri Te
Kanawa ligt in de lyriek, die na
de pauze een hoogtepunt bereik
te in een ragfijn pianissimo waar
mee zij een aria uit 'Louise' van
Charpentier afrondde. Een aria
uit 'Carmen' kwam daarbij dicht
in de buurt, maar ging even de
mist in door een kleine ontspo
ring bij de hoorns van een verder
uitmuntend begeleidend Radio
Filharmonisch Orkest. Het slot
van het concert was on-Hol-
lands: een zangeres die overla
den werd met bloemen (van be
wonderaars) en champagne (van
de sponsor), en een publiek dat
pas na de vierde toegift enigszins
tot bedaren kwam. Met spanning
Poëzie bij tram-
en bushaltes
AMSTERDAM (ANP) - Wachten
den op bus en tram in Amsterdam
kunnen zich momenteel verpozen
met het lezen van poezie. Gisteren
is namelijk een begin gemaakt met
het aanbrengen van informatie-ta
bleaus in de wachthuisjes bij tram-
en bushaltes, met behalve diverse
plattegronden met tramlijnen en
dergelijke ook een gedicht. Wet
houder Van der Vlis van verkeer en
vervoer onthulde gisteren de eerste
informatie-vitrine met gedicht in
een wachthuisje bij het Scheep
vaarthuis, hoofdzetel van het Am
sterdamse Gemeentevervoerbe
drijf (GVB).
Deze onthulling vormde de start
van de actie Publieksprijs voor het
Nederlandse Boek, die dit jaar in
het teken staat van de poëzie. Tij
dens deze actie van de Stichting
Collectieve Propaganda van het
Nederlandse Boek (CPNB), die
duurt van 22 oktober tot 2 novem
ber, kunnen Nederlandse lezers
hun geliefdste dichter kiezen. Zij
kunnen met behulp van een bij de
boekhandel verkrijgbaar formulier
kiezen uit negen genomineerden:
Nel Benschop, J.A. Deelder, Toon
Hermans, Judith Herzberg, Rutger
Kopland, Lucebert, Huub Ooster
huis, Annie M.G. Schmidt en Wil
lem Wilmink.
Zondag 6 november zal in een
rechtstreekse uitzending van de
Vara-tv worden bekend gemaakt
welke dichter(es) het publiek heeft
uitverkoren voor de prijs van
15.000 gulden en een sculptuur van
Jeroen Henneman.
nog wat tekst en uitleg krijgt
nog wat informatie op een heel
aparte wijze voorgeschoteld.
De kantinejuffrouw van het le
ger stapt vlak voor de pauze
even uit haar rol en richt zich
quasi schooljuf-achtig tot het
publiek. Ze leest dan een stukje
voor een Duits boekje en geeft
haar eigen interpretatie van
Brecht. Daar moeten de toe
schouwers het dan maar mee
doen, voor de rest mogen ze ge
woon lachen.
"Wees maar eens twee uur
lang leuk", zei regisseur Bin-
nerts vorige week in deze krant.
Inderdaad geen eenvoudige op
gave, maar Independance is er
met 'Man is man' volledig in ge
slaagd.
ERNA STRAATSMA
DEN HAAG (ANP) - Nederland
doet mee aan de Europese archi
tectuurprijsvraag die onder de titel
Europan door negen Europese lan
den is uitgeschreven. Het thema is
'Verandering van het leefpatroon
en de woningbouw'. Architecten
tot veertig jaar kunnen in het kader
van de prijsvraag woningprojecten
ontwerpen voor ongeveer 35 ste
den. De Nederlande steden zijn
Amsterdam, Arnhem en Den Haag.
Het is de bedoeling dat de winnen
de ontwerpen worden uitgevoerd.
Europan is een Frans initiatief.
Onder de naam Programme d'Ar-
chitecture Nouvelle (PAN) worden
al vijftien jaar architectuur- en ste-
debouwmanifestaties georgani
seerd. Aan Europan nemen deel:
België, de Bondsrepubliek Duits
land Frankrijk, Griekenland, Italië,
Nederland, Oostenrijk, Spanje en
Zwitserland. Het gaat om uitwisse
ling van ideeën en ervaringen. Het
Nederlandse deel van Europan
wordt opgezet door de Stichting
Research Instituut Gebouwde Om
geving in Amsterdam. Het doet dit
in opdracht van het ministerie van
Welzijn, Volksgezondheid en Cul
tuur.
De Nederlandse lokaties waar
voor architecten ontwerpen kun
nen maken, zijn: het Caritas-terrein
in Amsterdam-Noord direct naast
het Noord-Hollands Kanaal,
'Stadsblokken' op de zuidelijke
Rijnoever in Arnhem en 'Ammuni-
tiehaven' in Den Haag, een terrein
in de binnenstad dat vrijkomt bij
sloop van het Prins Bernhardvia-
duct.
Rond de Europese architectuur-
prijsvraag zijn nog andere evene
menten georganiseerd, waaronder
een manifestatie van 3 tot 6 oktober
in Berlijn. Daar presenteren de
deelnemende landen zich met ex
posities en lezingen over de wo-
ningbouwsituatie in het eigen land.
De Nederlandse bijdrage kwam tot
stand in samenwerking met de
Stichting Wonen en de drie ge
meenten die een bouwlokatie heb
ben aangeboden.
Europan kent per land ten hoog
ste vijf prijzen en vijf eervolle ver
meldingen toe. De winnaars wor
den in mei volgend jaar bekend ge
maakt. De bekroonde ontwerpen
worden in het najaar van 1989 in
het Centre Pompidou in Parijs ten
toongesteld.
Kiri Te Kanawa: egaal timbre, strakke toonvorming. (foto pr)
kunnen we afwachten of Katia gende drie concerten zijn de
Ricciarelli op 30 oktober a.s. dit kaarten overigens goedkoper.)
succes kan evenaren. (Bij de vol- PAUL KORENHOF
AMSTERDAM - Niet vaak
zal een boek al bij voorbaat
zoveel stof hebben doen op
waaien als het gistermiddag
op een heuse persconferen
tie ten doop gehouden eer
ste deel van het 'magnum
opus' van Adriaan Venema
over schrijvers, uitgevers en
hun collaboratie. Begin dit
jaar 'onthulde' Venema in
een interview in de Haagse
Post dat schrijvers als Bert
Voeten, Ed Hoornik, Garmt
Stuiveling en vooral Ga
briel Smit in de oorlog niet
bepaald een frisse rol had
den gespeeld.
door
Gerlof Leistra
In datzelfde interview vertelde Ve
nema: "Ik ben nog steeds - en dat
moet ik onder controle houden als
ik aan het werk ben - blind van
woede op mensen die fout zijn ge
weest". En iets verderop: "Ik weet
vaak van tevoren dat ik gelazer
krijg en in wezen vind ik dat ook
leuk".
Venema kan dezer dagen zijn lol
wel op. Bij uitgeverij De Prom pu
bliceerde Martien J.G. de Jong 'De
dichter en zijn rechters. Een
pleidooi voor eerlijkheid en begrip
inzake Nederlandse schrijvers on
der Duitse bezetting.' De Jong
noemt Venema daarin onder meer
een 'literaire raddraaier' en 'een li
teraire plunderaar'. Venema zou
slordig en selectief te werk gaan en
bewust een onverzoenlijke hou
ding innemen. En in De Tijd van
deze week schrijft de Neerlandicus
Willem Huberts: "Venema's boek
is het gevolg van naarstig en klerk
achtig speuren in vele archivalia,
met als resultaat een kaartenbak
vol dichtbeschreven fiches. Die
bak is ter Arbeiderspers omgeval
len. En de klerk laat nu de lezer het
werk afmaken".
In zijn nieuwe boek brengt Vene
ma volgens Huberts "niets nieuws,
slechts oude feiten worden door
hem voor het voetlicht gebracht en
als resultaat van eigen onderzoek
gepresenteerd". Huberts betrapt
Venema op "vele tientallen fou
ten". Verder wijst Huberts er fijn
tjes op dat Venema's boek geen li
teratuuropgave bevat, evenmin
een lijst van geraadpleegde archie
ven en ook al geen volledige bron
vermelding van het geciteerde ma
teriaal. Zijn studie is dus niet con
troleerbaar.
Betrapt
Zit Venema nu goed of fout? Tij
dens de drukbezochte persconfe
rentie in het kantoor van De Arbei
derspers sloeg Venema terug met
een pamflet tegen de 'bedenkelij
ke' motieven van Martien J.G. de
Jong. Volgens Venema neemt De
Jong hem kwalijk dat hij de dichter
J.W.F. Werumeus Buning zo hard
heeft aangepakt en probeert hij
daarom Venema op fouten te be
trappen. Maar wie heeft gelijk?
The Tjongh Khing
wint illustratieprijs
AMSTERDAM (ANP) - De illustra
tieprijs, de Professor Pi-Prijs van
het Amsterdams Fonds voor de
Kunst is toegekend aan The
Tjongh Khing. Hij krijgt de prijs
van 10.000 gulden voor zijn illustra
ties in de boeken De stad van goud
en andere verhalen uit het Oude
Testament en Bonkie en Uk.
Hoewel er de laatste tijd diverse
nieuwe talenten op dit terrein zijn
bijgekomen heeft de jury toch ge
kozen voor de "oude rot in het vak"
Khing, die al meer dan 25 jaar als
professioneel illustrator werkt.
Het verbazingwekkende is vol
gens de jury dat de ontwikkeling
die Khing in de loop der jaren heeft
doorgemaakt, nog steeds voort
duurt.
Khing heeft respect voor het ver
haal waarbij hij de tekeningen
maakt, voegt daar duidelijk iets
aan toe, maar domineert nooit door
een te dwingende eigen stijl.
De prijs wordt op 11 november in
Paradiso in Amsterdam uitgereikt.
IN HARNAS GESTORVEN - De
Britse komiek en acteur Roy Kin-
near is afgelopen maandag tijdens
de filmopnamen in Spanje voor
'De laatste terugkeer van de vier
musketiers' van zijn paard werd
geworpen. Met een bekkenbreuk
werd hij in het ziekenhuis opgeno
men, waar hij later aan een hartaan
val overleed.
In de jaren zestig maakte hij met
zijn warhoofdig gedrag furore in de
satirische serie "That was the last
week that was", waarin bekende
politici op de hak werden geno
men. Hiermee werd de basis ge
legd voor de succesvolle serie
'Monty Python's Flying Circus'.
Kinnear laat zijn vrouw en drie kin
deren achter.
In haar functie van 'goodwill-abassadrice' van Unicef heeft Audrey
Hepburn gisteren in Maastricht het eerste exemplaar van het boek 'Ze zeg
gen dat vrede leuk is' in ontvangst genomen. (foto anp>
MAASTRICHT (ANP) - Filmster
Audrey Hepburn, ambassadrice
van Unicef, het kinderfonds van de
Verenigde Naties, heeft gistermid
dag in het Maastrichtse Expositie-
en Congrescentrum (MECC) het
eerste exemplaar ontvangen van
een boekje over kinderen van Liba
non.
De titel van deze bundel met fo
to's van Jos van Noord luidt: 'Ze
zeggen dat vrede leuk is'. Daarin
geven kinderen van Libanon hun
belevenissen weer gedurende de
voorbije dertienjarige oorlog. Het
boekje, voorzien van een voor
woord van Audrey Hepburn, wordt
voor 12,95 gulden verkocht ten ba
te van Unicef. De opbrengst is be
stemd voor de jeugd van Libanon.
Audrey Hepburn verblijft al en
kele dagen in Maastricht waar zij
morgenavond een fondswervende
Unicef-galashow presenteert die
als omlijsting dient voor de officie-
Ie opening van het MECC eerder
die dag door prinses Margriet en
mr. Pieter van Vollenhoven.
Jonge talenten beneden de vijf
tien jaar uit Frankrijk, Groot-Brit-
tannië, Portugal, Oostenrijk, Grie
kenland, Spar\je, Italië en Neder
land leveren er strijd om de Danny
Kaye-award. Zij worden door be
kende landgenoten geïntrodu
ceerd. Wat ons land betreft zal Paul
van Vliet de 13-jarige Monique de
Bruin uit Rotterdam aan het pu
bliek voorstellen. Van Vliet zal te
vens samen met Audrey Hepburn
een speciaal optreden verzorgen.
De Amerikaanse zanger Harry
Belafonte vraagt nog aandacht
voor zijn 12-jarige landgenote Tra
de Spencer, een talent dat al een lp
op haar naam heeft staan.
De presentaties van de jeugdige
vocalisten worden beoordeeld
door een internationale jury waarin
zitting hebben Christina Deute-
kom, Horst Tappert (Derrick) en
Gina Lollobrigida. De muzikale be
geleiding wordt verzorgd door het
Metropole-orkest onder leiding
van Harry van Hoof. Aan het pro
gramma verleent ook de Koninklij
ke Mannen Zangvereniging
Maastreechter Staar uit Maastricht
medewerking.
De TROS-televisie zendt de Uni
cef-galashow vrijdag 7 oktober via
Nederland 2 vanaf 20.29 uur uit. Di
verse andere landen doen dit vóór
het eind van dit jaar.
Het resultaat van deze sa
menwerking is een soldatenko-
medie over een Britse com
pagnie in India. De groep is per
ongeluk de vierde man kwijt
geraakt en zoekt voor ze op ap
pèl moeten verschijnen een
vervanger. Een man is een man,
en dus besluit het drietal een
willekeurige voorbijganger aan
te spreken. Dat blijkt een onno
zele pakknecht te zijn die ner
gens nee tegen kan zeggen, en
daarom uitstekend geschikt is
als soldaat. Deze domme Au
gust vindt alles best zolang hij
er maar beter van wordt. De
nogal ingewikkelde persoons
verwisseling vindt plaats. De
eenvoudige arbeider wil zijn
vrouw niet meer kennen en ge
looft na verloop van tijd echt in
zijn nieuwe identiteit.
Het opkomende fascisme in
de tijd waarin Brecht dit stuk
schreef is duidelijk terug te vin
den in 'Man is man'. De domme
arbeider die zich overgeeft aan
bedrog en misdaad om er zelf
beter van te worden staat hier
voor de massale aanhangers
van het fascisme. Opportunis
ten, dat zijn alle zes personen in
'Man is man'. Er wordt heel wat
geregeld en gesjoemeld onder
het mom van 'voor wat hoort
wat'. De domme August, die er
in eerste instantie wordt inge
luisd, blijkt uiteindelijk toch de
slimste van het stel. Hij werpt
zich op als nieuwe leider van de
compagnie.
Volgens Wim Schouten - oud-uit
gever van De Bezige Bij en goed
bevriend met een groot aantal door
Venema aangevallen auteurs - is
dat een zinloze discussie. "Adriaan
jongen, kan jij met jouw geniale
energie niet iets anders verzinnen?
Misschien zaten ze hier en daar wel
fout, maar het waren gewoon aardi
ge mensen". De opmerkingen van
Huberts - aanwezig op de perscon
ferentie - liet Venema on weerlegd,
waarmee hij feitelijk schuld beken
de. Arbeiderspers-directeur Theo
Sontrop noemde het mammoet
project van Venema "de grootste
voetnoot bij de boeken van Lou de
Jong".
Venema heeft nog twee delen in
voorbereiding en hoopt in 1992 zijn
handen weer vrij te hebben. Ook
die delen zullen wel weer de nodige
commotie veroorzaken. Nu al zei
Venema met verrassende feiten te
zullen komen over het verleden
van Simon Vestdijk, Lodewijk van
Deyssel en P.C. Boutens. Het
laatste woord is nog niet gespro
ken. Maar Venema kan zich daar
niet echt druk om maken. Het
maakt immers niet uit hoe ze over
je schrijven, als ze maar over je
schrijven.
VENETIË De Amerikaanse ac
trice Barbara Hershey schreef his
torie door twee jaar op rij in Cannes
de Actrice-Prijs te winnen. In 1987
voor 'Shy People', in 1988 voor 'A
World Apart'. Filmliefhebbers die
hun Nederlandse klassieken ken
nen, herinneren zich mogelijk Bar
bara nog als de twintiger jaren-hip
pie uit Nikolai van der Heyde's in
'Man is man' van Bertold Brecht door
Theaterwerkplaats Independance; regie:
Paul Binnerts; met: Lukas Dijkema, Mei-
no van Kesteren, Debbie Korper, Toos
Sax van de Weyden, Wannie de Wijn en
Nelleke Zitman; gezien op 21 september
in het LAK-theater te Leiden en daar van
avond nog te zien.
LEIDEN - Een clowneske voor
stelling geven, maar dan aan de
hand van een toneeltekst uit de
wereldliteratuur, dat wilde
Theaterwerkplaats Indepen
dance uit Arnhem. Paul Bin
nerts werd als regisseur ge
vraagd omdat hij ervaring heeft
met dergelijke projecten. Deze
Brecht-specialist koos voor het
stuk 'Man is man' (Mann ist
Mann, 1926) van Bertold
Brecht.
Friesland opgenomen film 'Ange
la'. Nu speelt Hershey de rol van
Maria Magdalena in 'De verleiding
van Christus', Martin Scorceses
film die tot groot verdriet vanaf
vandaag in Nederland zal worden
vertoond. Ook in Leiden. Een ge
sprek met de actrice.
Een meesterwerk is 'The Last
Temptation' niet precies gewor
den, maar bij de Europese premie-
re twee weken geleden in Venetië
raakte de daar verzamelde filmpers
vrijwel unaniem overtuigd van de
volstrekt eerbare bedoelingen van
Scorsese. Deze week begint de film
aan zijn Nederlands roulement en
kan iedereen zelf zijn oordeel vel
len en Barbara Hershey zien spelen
in de rol van Maria Magdalena.
door
Pieter van Lierop
Tegelijkertijd zal tijdens de Ne
derlandse Filmdagen het in
Cannes dubbel bekroonde 'A
World Apart' worden vertoond
aangezien Hershey daarin drie mi
nuten de Nederlandse acteur
Jeroen Krabbé als tegenspeler
heeft.
Barbara Hershey: „De rol kun
nen spelen van Maria Magdalena,
zoiets kon ik niet anders zien dan
als een buitenkans. De vrouw voor
wie Christus de mogelijkheid in
overweging genomen zou hebben
om eventueel van zijn kruis af te
komen, dat zou toch een heel bij
zonder iemand geweest moeten
zijn. Ik heb me niet op een speciale
manier op deze rol voorbereid. Dat
wil zeggen: niet anders dan ik ge
woon ben te doen. Ik probeer altijd
zo veel mogelijk te lezen over een
onderwerp waarmee ik te maken
krijg, de historische achtergron
den. En dan creëer ik me daarbij
wel een soort beeld over het karak
ter dat gespeeld moet worden.
Maar als ik dat eenmaal heb, pro
beer ik het prompt weer te verge
ten. Ik pleeg de resultaten van mijn
persoonlijk research niet als baga
ge mee naar de set te brengen.
Want je moet open staan voor wat
je regisseur hebben wil en dat is
misschien wel iets heel anders dan
wat jij bedacht had. Maar dan hoop
ik dat onbewust al die extra kennis
die ik tevoren vergaard had toch op
een of andere manier doorwerkt,
verrijkend kan bijdragen aan mijn
spel".
Gezinnetje
"Wat ik persoonlijk interessant
vind aan deze Maria Magdalena is
dat ze voor Christus verleidelijk is
op een heel andere manier dan je
van haar, de voormalige prostituee,
verwachten zou. Voor Christus
heeft haar attractieve waarde wei
nig te maken met veronderstelde
sexuele belustheid, maar met de
wens om met haar een gezinnetje te
stichten. Die twee waren ooit
jeugdvriendjes geweest. Het is
nogal vertederend eigenlijk. Voor
ons is dat een van de meest norma
le en onschuldige verlangens die je
als mens hebben kunt. Voor Chris
tus op dat moment lag het anders
en was het de ultieme verleiding."
"Het is waar dat ik zestien jaar
geleden het boek van Kazantsakis
aan Martin Scorcese heb gegeven
als een verjaardagscadeautje. Niet
echt met de bedoeling het hem te
suggereren als filmproject. Het was
gewoon het mooiste boek dat ik
toen in jaren tijd had gelezen en het
was ook wel het soort stof waarvan
het me waarschijnlijk leek dat het
Martin zou interesseren. Hij had al
tijd al die fascinatie voor religieuze
zaken. Gisteren hoorde ik van hem
dat hij als klein jongetje al kruisi
gingstaferelen tekende".
"Ik ben van de film zeer onder de
indruk. Hij is uiterst respectabel,
ook uit religieus oogpunt gezien. Ik
ben dan ook geschokt door de
enorme agressie die hij oproept en
door het feit dat er in Amerika mas
sale protestacties op touw zijn ge
zet waaraan wordt deelgenomen
door mensen die de film niet eens
hebben willen zien, zichzelf niet
eens de kans hebben gegund om
vast te stellen dat er van godslaster
lijkheid geen sprake is."
De Brecht-opvatting dat het
bij theater toch vooral om amu
sement moet gaan neemt Inde
pendant in dat stuk op de kor
rel. Want gelachen kan er wor
den, van het begin tot het einde.
Het verhaal is a-moralistisch
maar wie behoefte heeft aan
