Andorra: skiën langs ongebaande pistes
'Beelden zijn bij
toeval ontstaan'
Skiërs moeten het dit keer met extraatjes doen
Luxueus
ijspaleis
DONDERDAG 22 SEPTEMBER 1988
PAGINA 13
WINTERSPORT
Tussen Pas de la Casa en Grau Roig mooi langlaufparcours
WortelMax naast een van zijn scheppingen (foto gpd)
Op weg naar het ski-land
Andorra mocht de trein in
Hospitalêt wel stoppen, maar
niet uitladen. Daar aan de
voet van de Pyreneeën zou
ons een bus wachten, die ons
in goed anderhalf uur over de
2350 meter hoge bergpas van
Frankrijk naar Andorra
gebracht zou hebben. Door
hevige sneeuwval was de
bergpas echter gesloten.
Gelukkig is het kleine
prinsendom Andorra ook van
Spaanse zijde te bereiken,
dus zette de trein ons via
enkele duistere tunnels een
station verder af; Tour de
Carol. De busrit, nu niet via
de Franse maar de Spaanse
grens, duurde wel ietsje
langer. Aangezien we
voornamelijk slapend in de
trein de 1300 km lange
aanloop tot de aansluitende
busrit hadden afgelegd, werd
deze tegenvaller opgeruimd
genomen. Het voordeel van
een treinreis.
door
Wim Breedveld
In Andorra zelf konden we alle
kanten uit om te skién. Op zich is
dat natuurlijk plezierig, omdat je
een gevarieerd skiprogramma
kunt samenstellen voor een week.
Iedere dag een ander gebied piste,
een andere omgeving.
Na een paar dagen kwam het ver
langen naar een vaste stek vlak bij
de piste toch weer boven. Immers,
de vakantiedagen begonnen steeds
met het wachten op de skibus naar
die centra, dan volgden de toch wel
lange ritten naar de pistes en in de
namiddag was er de dwang van de
laatste bus voor de terugtocht. Een
lekker vakantieritme komt er dan
niet in.
Bezwaarlijker was echter, dat je
na een dag heerlijk vermoeiend en
rozig makend buiten zijn, steeds te
rug werd geworpen in het drukke,
stoffige en commerciële Andorra la
Vella zelf.
Winkelparadijs
Dit grote centrum, waar kenne
lijk zomer en winter gewerkt wordt
aan de de verbetering van straten,
wegen en gebouwen, is één groot
belastingvrij winkelparadijs. Dat
oefent dan ook de grootste aantrek
kingskracht uit op de toeristen, die
goedkoper dan thuis hun elektro
nica, foto- en filmmateriaal, parfu
merieën, duurdere kleding, goud
en zilver kunnen inslaan.
Wie daarvoor geld wil uitgeven
en ook weer niet al te ver boven zijn
budget wil uitschieten dient dan
wel te besparen op eten en drinken.
Dat lukt wonderwel in de centrum
plaats, die wemelt van kleine gezel
lige eethuisjes en bars, waar buiten
een ruime keuze aan drank ook al
tijd wel wat snacks te vinden zijn.
Je moet ze zelf zoeken of je
klampt een taxichauffeur aan, die
je tegen betrekkelijk laag tarief
buiten het dorp bij een sfeervol res
taurant zal afzetten.
Prinsendom
Andorra la Vella is de hoofd
plaats van dit prinsendom, dat uit
zeven verspreid over het miniland
liggend parochies bestaat. Dat
geeft al aan. dat er nog steeds een
sterke kerkelijke oriëntatie is. Het
staatje heeft dan ook twee staats
hoofden; de president van Frank
rijk en de aartsbisschop van het
Spaanse Urgell.
Trouwen doe je er alleen in de
kerk, hetgeen scheiding onmoge
lijk maakt. En het is al een staaltje
van progressiviteit, dat vier jaar ge
leden een discussie werd aange
zwengeld om die kerkelijke huwe-
lijksinzeging te laten volgen door
een burgerlijke registratie.
Andorra la Vella biedt in zijn
drinklokalen, waar veel eigen in
woners komen, veel stof tot ge
sprek bij een goed glas wijn. Ook
over dit soort veranderingen in dit
oord, dat door de uitbundig uitge
stalde en dus ook belastingvrije te
lecommunicatie, al lang uit het
berg-isolement gehaald is.
Niet, dat iedereen nu wegloopt
met al die modernisme uit het aan
palende Frankrijk of Spanje.
"Nu weet ik wat ik heb. Bij ver
andering weet ik niet wat ik zal
krijgen." Dat is de boeren-wijs-
heid, die het conservatisme onder
steunt.
"Knellende huwelijksbanden?
Dat lossen we op onze vertrouwde
manier wel op," zegt onze ge
sprekspartner met een veelbete
kende knipoog.
Ze vinden het ook niet vreemd,
dat formeel twee buitenlanders
hun land bestieren, want al vanaf
1419 hebben ze een eigen Consell
de la Terra (volksraad). Die werd
overigens jaren lang alleen door de
familiehoofden (Caps de Casa) ge
kozen en pas in 1933 kwam er stem
recht voor alle mannen, gevolgd
door stemrecht voor de vrouwen in
1970. Iets meer macht kregen de ei
gen inwoners pas in 1981, toen de
28 raadsleden (vier namens iedere
parochie) hun eigen regerings
hoofd (Cap de Govern) en parle
ment mochten kiezen.
Immigranten
De bijna 47.000 inwoners hebben
slechts voor 17 procent de Andor-
rese nationaliteit. Meer dan de helft
zijn geïmmigreerde Spanjaarden
(vooral uit Barcelona), die 55 pro
cent van de bevolking vormen,
Fransen (7,5 procent) en verder een
mengelmoes van allerlei nationali
teiten. Daaruit mag overigens niet
afgeleid worden, dat het makkelijk
is om je in dit belastingparadijs te
vestigen. Daaraan worden tegen
woordig hele hoge eisen gesteld.
Trouwen met een autochtone in
woner of inwoonster lijkt nog de
meeste kans te bieden, alhoewel
dit niet inhoudt dat daarmee de
Andorrese nationaliteit wordt ver
worven.
Gaan de inwoners over de
schreef, dan mogen ze kiezen uit
berechting in Spanje of Frankrijk
(Urgell of Perpignan). Veel ernsti
ge delicten worden er niet ge
pleegd, alhoewel in ons drinklo-
kaal de namen genoemd worden
van nog levende Andorrezen, die in
1941 de laatste ophanging hebben
meegemaakt.
Alhoewel de eigen regering niet
machtiger lijkt dan een gemiddel
de dorpsraad in ons land, moet wel
bedacht worden dat hun zorg zich
ook uitstrekt over de honderdui
zenden gasten van het land. Karei
de Grote moet tegen het einde van
de negende eeuw de eerste belang
rijke gast geweest zijn, die enige
tijd in Andorra verbleef, op weg
met zijn legers naar Spanje om er
de arabieren te verdrijven. Overi
gens moeten daarvoor al pelgrims
door dit staatje zijn getrokken op
weg naar Santiago de Compostella.
Er zijn nog mooie resten van oude
vestingen, bruggen en kerken te
bewonderen.
Inkomsten
Met tien miljoen overnachtingen
per jaar is het dorp bijna het hele
jaar door vol met toeristen, de be
langrijkste bron van inkomsten.
Slechts één procent van de bevol
king werkt in de landbouw, waar
mee het land zich van eigen voed
sel en drank voorziet. En tabak,
want dat is een belangrijk land-
bouwprodukt.
De rest leeft van een beetje in
dustrie en vooral van de handel: de
belastingvrije nering in het dorp en
de minstens zo belangrijke door-
voer-handel, waarbij via ingewik
kelde constructies veel btw en an
der belastinggeld valt terug te ver
dienen. En het toerisme wordt
daarbij ook onder handel gerang
schikt. Het is als het ware de toele
veringsbasis voor alle nering. Er
zijn 35.000 hotelbedden en 26 cam
pings, die in de zomer overvol zijn
en in het overweldigende ber
glandschap zijn gelegen.
Voor de skiërs zijn er gelegenhe
den te over en bieden de vijf grote
skigebieden alles voor zowel be
ginners als de zeer geroutineerden.
Het dichtst bij de 'hoofdstad',
waar de meeste skiers logeren, ligt
het gebied Soldeu-El Tarter, ge
noemd naar de twee plaatsen die
het verbindt: Soldeu en Saint Père
del Tarter. Dit ruime gebied heeft
over de veertig liften, die de skiërs
van 1680 tot op 2560 meter op de
Tossal de Llosada brengen. Deze
hoogvlakte is vooral bij mooi zon
nig weer en weinig wind heerlijk te
skiën, maar niet zelden waait daar
een stijve koude bries. Dan is het
beter iets te zakken naar de bosrij
ke afdalingen van dit gebied, waar
zowel de beginnende skiër als de
gevorderde voldoende mooie bre
de pistes vindt. Er zijn twee
langlaufloipes, van zeven en vijf ki
lometer.
Andere gebieden
Arinsal is een tweede gebied,
minder groot en gelegen tussen
Even buiten Andorra, in het dorp
Canillo, ligt een gloednieuw ijspa
leis. Centraal in dit met veel mar
mer gebouwde luxueuze sportcen
trum, is de kunstijsbaan van 30 bij
60 meter, Olympische afmetingen.
Verder in dit centrum een zwem
bad (25 meter), squashbaan, bio
scoop, spelautomatenhal, sauna,
fittnesruimte, billardzaal.
De ijshockey-accomodatie is he
lemaal ingesteld op grote interna
tionale wedstrijden, zowel in ijs
hockey als kunstrijden. Elektro
nisch scorebord, panoramaruimte
voor pers, twee duizend zitplaatsen
(goed voor 30 procent van de au
tochtone bevolking) en een giganti
sche ruimte, waar de huurschaat-
sen keurig in houten vak klaar
staan.
Maar voor wieTot nu toe is
geen enkele Andorrees de schaats-
kunst machtig. Is dat niet een klein
probleem voor directeur Antoni
Carulla I Naudi?
"Nee. We hopen op de wintergas-
ten. Bovendien is met de scholen
afgesproken, dat alle basisschool
kinderen in oktober tien dagen les
krijgen."
Is dat niet wat weinig om de ijs-
hockeysport een beetje onder de
knie te krijgen?
"Dat valt wel mee. De eerste dag
leren ze op de schaatsen te staan.
De tweede dag moeten ze recht
vooruit schaatsen. De derde dag
pootje over naar links, de vierde
dag pootje over naar rechts. Dan
achteruit schaatsen, remmen en
tenslotte de laatste dagen schaat
sen met stick en puck. Dat moet
lukken."
Met zoveel optimisme moet An
dorra wel een schaatsnatie van
Olympische grootheid worden.
Exploitatieproblemen?
"Alles is betaald door een pro
ject-ontwikkelaar. We hebben al
1000 leden bij voorinschrijving. De
arbeidskosten zijn voor de staat."
Als journalist uit een schaatsland
mag je dan verbaasd zijn over het
aandoenlijke optimisme van de di
rectie, voorlopig heeft Andorra wel
een Ijspaleis, zoals er in heel Ne
derland en waarschijnlijk in heel
Europa niet één te vinden is.
twee bergkammen. Dat maakt
diepsneeuw skiën langs ongebaan
de pistes ook mogelijk. Er zijn zes
tien liften met een veelvoud aan
middelzware en lichte afdalingen.
Pas de la Casa en Grau Roig zijn
de twee dorpen, dicht tegen de
Franse grens, met daar tussenin 55
kilometer pistes en een beschei
den, maar mooi gelegen langlauf
parcours. En 29 sneeuwkanonnen
voor het geval er geen na-
tuursneeuw zou zijn.
Pal is vooral het gebied met veel
korte liften en kleine afdalingen,
die via een zig-zagpatroon lopen
van 2300 tot 1800 meter.
Arcalis, helemaal in het noord
westen van Andorra, is vooral be
kend om zijn kilometers lange
groene, dus erg lichte afdaling en
een langlaufpiste van een paar kilo
meter. Wat skimogelijkheden be
treft veruit het minste van de skige
bieden.
Bij alle skigebieden vindt de op
zich zelf reizende toeristen meerde
re goede hotels of pensions. Hij kan
daarover in Andorra centrum alle
inlichtingen krijgen. De prijzen
zijn gematigd; half pension voor
prijzen die variëren van 35 tot 55
gulden. Andorra centrum is wel
wat duurder.
Wortel Max uit Ramsau stelt zich
voor met wat statistische gegevens.
Hij maakte 11 muziekcassettes, 14
grammofoonplaten, speelde in
twee films, komt minstens vijf keer
per jaar op de televisie, heeft twaalf
wettelijke en vier onechte kinde
ren, was zeven keer voor een optre
den in Holland en heeft een archief
met 400 artikelen over hem zelf en
zijn ambachtelijke wortelsnijdenj.
Wij komen echter vooral voor de
bizarre ijsfiguren in de tuin rond de
oude watermolen in Ramsau. Me
tershoge grillige structuren, waar
van de ijs- en sneeuwkristallen
door de felle winterzon een blauw
achtige gloed verspreiden. Hoe
maakt de 66-jarige Max deze speel
se natuur-sculpturen, die zoveel
toeristen uit het hele Zillertal trek
ken?
"Die zijn uit puur toeval ont
staan. Ik had weer eens een journa
list op bezoek. De bomen waren be
sneeuwd en ik was daarvoor even
bezig geweest met de tuinslang.
Brak ineens de afsluiter. Het water
spoot alle kanten op. Niet te stui
ten. Het was koud en ik liet het
maar zo. Toen een uurtje later het
waterleidingbedrijf de zaak ge
klaard had en ik met de journalist
naar buiten ging. werd ik zelf ver
rast door de ontstane ijsfiguren. Ik
heb voor de fotograaf geposeerd bij
die bomen en meteen was ik een
ijsbeeldhouwer."
Die faam heeft hij in volgende ja
ren toen maar waar gemaakt. Zo
dra de sneeuw gevallen is en de
vorst streng en constant genoeg is,
pakt hij zelf de tuinslang en gaat
spuitend en scheppend in zijn tuin
te werk.
"Ik spuit maar wat en de rest
doet de natuur. Het trekt echter
duizenden mensen per seizoen."
Strijd
Voor hem is dat de reden om een
pittig strijd te leveren met het ge
meentelijk waterleidingbedrijf van
Mayrhofen, waarvan hij betrekt.
"Ze presenteren me steeds hoge
re rekeningen, maar ik vertik het ze
te betalen. Ik doe dat toch zeker
voor het toerisme. Ze zouden mij
moeten betalen."
Die lange strijd gaat nu al zo'n 25
jaar door en al die tijd weigert Max
te betalen. De rekeningen stapelen
zich op, maar ze worden wel ver
stuurd in het besef dat er bij Max
niets extra's te halen valt. Het is er
wel, maar Max blijft koppig zijn ka
chel er mee aansteken.
Hij is het prototype van de Tiro-
ler lolbroek, die met veel muzikali
teit en platte boerse humor de gas
ten in de hotels van het Zillertal
weet te vermaken. Duivelsviool,
wasbord, gitaar, hoedjesdans, dij-
enkletserij, lederhosen-pret. Het
gaat er nog wel in, vooral bij de in
steeds grotere groepen aankomen
de Amerikanen of Japanners. Al
hoewel Max ook wel beseft, dat de
ze vorm van amusement bij de Hol
landers, Belgen en Noord-Duitsers
aanzienlijk minder in de belang
stelling ligt dan tien jaar geleden.
Hij verliest sterk aan de disco en
elektronische muziek.
Geen nood, want Max heeft meer
lucratieve zaken op zijn program
ma. Hij was de eerste die van oude
boomwortels, de bekende souve
nir-houtsnijwerkjes maakte. Oude
mannetjes, vrouwtjes, kurketrek-
kers, sierblokken, handgrepen,
schilderijtjes. Hij maakt het alle
maal en jarenlang had hij alleen
recht.
Rijk geworden?
"Daarvoor drink en eet ik te veel.
Ik heb echter voor al mijn kinderen
wat opzij kunnen leggen. Eerst vei
lig, dacht ikverborgen in een oude
kast. Kon de belasting niets vin
den. Maar de muizen vraten de bil
jetten op. Nu sta^t er wat op de
bank, krijg ik misschien toch nog
een leuke begrafenis."
De trein brengt de wintersporter tot aan de voet van de Pyreeën.
(foto's GPD)
Miami winterhit in brochures van Nederlandse touroperators
Je wilt als reisorganisatie graag
elke winter met iets nieuws
komen. Maar wat te doen als elke
Alpenhelling reeds is
afgestroopt, als er nergens meer
nieuwe wintersportoorden
worden gebouwd, als zelfs de
aanleg van nieuwe skiliften in
reeds bestaande gebieden is
gestokt? Dan zoek je naar
alternatieven. Naar snoepjes.
Dan geef je de klant
sneeuwgarantie (Interlux), gratis
skygym (Vrij Uit) of zelfs een
gipsgarantie (Hotelplan). Die
laatste organisatie laat het
daarbij overigens niet alleen
tegen gereduceerde prijzen kan
men zich via de gids ook nog
eens wintersportmateriaal
aanschaffen.
Extraatjes dus. Met
HOTELPLAN op de eerste rij
van uitdelers. Skiërs die bij de
Rijswijkse touroperator een
wintersportreis hebben geboekt,
krijgen hun reissom terug als ze
na een ongeval in de sneeuw niet
verder kunnen skiën. Maar dan
moeten ze eerst wel een cursus
van vijftien lessen hebben
gevolgd bij een van de 250 Ski
Aerobic Centre's in Nederland
(prijs: 125 gulden). Ook moeten
zij hun skibindingen laten
afstellen bij een speciaalzaak en
dienen zij een
annuleringsverzekering te
hebben afgesloten.
Wat de r
winterbestemmingen betreft:
Hotelplan heeft het vooral in de
winterzon gezocht. Net als veel
andere Nederlandse
reisorganisaties staat Miami in
Florida promiment in de
catalogus (negendaagse reizen
zijn er al vanaf 1198 gulden). In
Egypte heeft Hotelplan plaats
gereserveerd in strandhotels en
bungalows in de badplaatsen
Sharm el Sheikh en Hurghada
aan de Rode Zee. Prijzen vanaf
1087 gulden per week per
persoon. Hotelplandirecteur
Frans van Steenis: "IkJjen ervan
overtuigd dat Florida en Egypte
geweldige concurrenten zullen
worden van de Canarische
Eilanden,"
Ook bij ARKE wordt van de
winterzonbestemming Miami
bijzonder veel verwacht.
Directeur Ferry Fransen: "Dat is
logisch. Afhankelijk van het type
accomodatie is een vakantie in-
Florida vanaf tweehonderd
gulden per week per persoon
duurder dan een reis naar de
Canarische eilanden. En er zijn
zelfs voorbeelden te vinden,
zoals rondom Kerst, dat de prijs
van een vijftiendaagse reis naar
Miami vrijwel gelijk is aan die
van een vijftiendaagse reis naar
Playa des Ingles op de
Canarische Eilanden."
'Nieuwtje'
De Twentse reisorganisator is
een van de weinigen die de
Nederlandse wintersporters een
echt 'nieuwtje' kan aanbieden:
vliegen naar Lyon met een
charter en vandaar per bus naar
Meribel of bijvoorbeeld
Valmorel. Ter vergelijking: een
achtdaagse vliegreis naar
Valmorel kost 130 gulden meer
dan een nachtpendel per bus en
een vliegreis naar Meribel 390
gulden meer dan een autoreis
naar precies hetzelfde
appartement. De ski-vliegreizen
naar Oostenrijk (Innsbruck met
Tyrolean Airways) zullen na de
twee succesvolle afgelopen jaren
worden voortgezet. Tenslotte
meldt Arke dat de
vliegverkeersdrukte naar
plaatsen als Tenerife (Canarische
Eilanden) en Faro (Portugal)
zoveel mogelijk zal worden
vermeden door afwijkende
vertrekdagen. Naar Tenerife
wordt nu ook op dinsdag
gevlogen (vrijdag is de drukste
dag) en naar Fao op vrijdag
(maandag de drukste dag).
Bij HOLLAND
INTERNATIONAL valt op, dat
het door Hotelplan afgestoten
Andorra voor het eerst als
wintersportplaats in de
catalogus is opgenomen. Nieuw
is ook de speciale Holland
International Bergland Expres
die op de populaire Oostenrijkse
bestemmingen zal gaan rijden,
maar net als bij de andere
reisorganisaties zijn de echte
primeurs toch ook hier alleen in
de winterzonvakanties te vinden
met - onvermijdelijk - Miami-als
de grootste publiekstrekker
(prijzen vanaf 1175 gulden per
negendaagse reis per persoon).
door
Rob van den Dobbelsteen
Voor het eerst kan er met
Holland International deze
winter ook vanaf vliegveld Beek
bij Maastricht naar Tenerife
worden gevlogen.
Extraatjes
Op het gebied van extraatjes
introduceert DE JONG INTRA
de Ski-Plus vakantie. In de
veronderstelling dat
Nederlandse skiërs in grote grote
wintersportgebieden over het
algemeen niet optimaal gebruik
maken van de mogelijkheden
omdat ze niet te ver van 'huis'
durven, biedt De Jong Intra zijn
klanten de mogelijkheid twee
dagen lang tochten te maken
onder leiding van een ski
begeleidster. Ook de
zogenaamde langlaufreizen
mogen tot de categorie extraatjes
worden gerekend. Hier blijft de
bus als een soort bezemwagen
steeds bij de groep.
Bij O AD wordt een aantal
wintersportreizen aangeboden
waarbij in de prijs bijvoorbeeld
een skipaS, de huur van ski's en
zelfs skilessen zijn inbegrepen.
Maar alweer is het echte nieuws
in de gids met de
winterzonbestemmingen te
vinden. OAD vliegt deze winter
voor het eerst naar Tunesië.
Jacques van Maurik, directeur
van Oad Vliegreizen: "Na het
succes met onze reizen naar
Marokko geloven we dat ook
Tunesië een succes kan
worden."
VRIJ UIT is genereus voor
vroegboekers. Wie voor 31
oktober een wintersportreis
boekt, krijgt drie gratis
skigymlessen van de ANWB die
op 90 verschillende plaatsen in
ons land wordt gehouden. De
drie lessen vormen overigens
slechts een onderdeel van de in
totaal achttien lessen durende
cursus. VRIJ UIT komt voor het
eerst met een uitgebreid
programma voor het Dolomiti
superski-gebied (464 liften en
1100 kilometer niet aangesloten
pisten) met als centra de
wintersportoorden Wolkenstein
en Corvara.
Zonbestemmingen
De NBBS heeft de
wintersportbrochure en
winterzonbrochure van elkaar
losgekoppeld. Maarten van hei
Kaar (directeur van de NBBS):
"De vraag naar typische
zonbestemmingen is zo groot
geworden dat we wel moesten
besluiten tot twee aparte
brochures". In de
winterzonbrochure neemt
natuurlijk Miami weer een
belangrijke plaats in. Maar men
kan ook al een week naar het
pretcentrum Orlando
(driehonderd kilometer ten
noordwesten van Miami) voor
nog geen vijftienhonderd gulden
per week. De last minute
boekers onder de wintersporters
komt de NBBS tegemoet
daardat zij zich heeft aangesloten
bij de Beddenbeurs, een
Oostenrijks reserveringssysteem
waarbij zich een aantal
belangrijke Tiroolse
wintersportplaatsen heeft
aangesloten. Van het Kaar weer:
"Het biedt onze klanten een
uitstekende mogelijkheid om op
het laatste moment toch nog een
plaatsje te vinden in het
hoogseizoen".
TRANS gaat haar klanten voor
het eerst skiën in Kopaonik, het
'Sankt Moritz' van Joegoslavië
en EVENEMENTSREIZEN
gokt op de meer aktieve
vakantiegangers met
wandeltochten over Madeira en
Marokko en diepzeeduiken voor
de kust van Lanzarote. Dochter
D-TOURS van Eevementsreizen
heeft het aanbod op de
Canarische Eilanden nog eens
uitgebreid en SUNAIR zette
Frankrijk op de meest in het oog
lopende plaats van de
wintersportgids gezet omdat,
zegt Sun Airs Ben Schrijver
"Nederlanders nu wel rijp zijn
voor de Franse Alpen".
Geen
wintersportvakantie tenslotte?
Dan heeft u geluk als u uw reis
bij INTERLUX heeft geboekt.
De Alkmaarse reisorganisatie
betaalt namelijk iedere klant
honderd gulden per geboekte
week terug als er door te weinig
sneeuw drie dagen of langer niet
kan worden geskied. 'Sneeuw
garantie' wordt dat genoemd.
Het woord dekt de lading
geenszins, maar een doekje voor
het bloeden is het wel.
