Van Eekelen: een
brekebeen in
politiek Den Haag
'Discussie rond mijn persoon
is niet in belang van Defensie'
Sudanese kerken op vredesmissie ook in Nederland
PAGINA 2
WOENSDAG 7 SEPTEMBER 1988
DEN HAAG - Twee parlementaire enquêtes plus twee onderzoeken van de Algemene
Rekenkamer waren er voor nodig, maar uiteindelijk is dan toch duidelijk geworden dat dr.
Willem Frederik van Eekelen niet geknipt is voor de Haagse politiek. De 57-jarige ex-
diplomaat gold de afgelopen jaren als aimabel en betrouwbaar. Zijn lijfspreuk luidde:
"Mij treft geen enkele blaam". Maar zijn imago werd bepaald door achtereenvolgende
affaires als RSV. Walrus, en Paspoort. Het leverde hem op het Binnenhof de weinig
vleiende bijnaam 'Eikeltje Van Eekelen' op. Zelfs affaires waar hij part noch deel aan had
werden hem aangewreven.
door
Peter de Vries
De benoeming van Van Eekelen
tot minister van defensie was een
van de verrassingen van de forma
tie van het tweede kabinet-Lub-
bers in de zomer van 1986. Nie
mand had gerekend op een terug
keer van deze liberaal. Maar door
de interne woelingen binnen de
aangeslagen, gekortwiekte en ver
deelde WD kreeg en greep Van
Eekelen toch weer z'n kans.
Ondanks de verkiezingsneder
laag mocht de WD in 1986 verder
meeregeren. Voor het geslonken
aantal ministersposten kon een
keus gemaakt worden uit een grote
groep ambitieuze en gretige libera
len. Rudolf de Korte wilde graag,
en zou uiteindelijk op Economi
sche Zaken zijn Waterloo vinden.
De gevallen leider Ed Nijpels werd
in de politieke luwte van Volks
huisvesting gemanoeuvreerd.
Voor de VVD-vacature op het de
partement van defensie stond de
succesvolle milieu-minister Pieter
Winsemius kandidaat, maar die
weigerde. De markante Groningse
Commissaris der Koningin Henk
Vonhoff werd benaderd, maar
haakte af. Derde keus was Van
Eekelen. Die bedacht zich geen
moment.
De liberaal koesterde al jaren
lang de wens minister te worden
Twee keer was hij staatssecretaris
geweest: in het eerste kabinet Van
Agt (1978 - 1981) op Defensie en tn
het eerste kabinet-Lubbers (1982 -
1986) op Buitenlandse Zaken, waar
hij 'Europa deed'. Het waren pos
ten waar hij zich weinig kon profi
leren, wat afgezonderd van het po
litieke strijdgewoel, maar waar hij
desondanks de nodige waardering
oogstte voor zijn kennis van zaken
Integer
De CDA-er Gualthene van Wee
zei herinnerde zich Van Eekelen in
1986 als "betrouwbaar, integer",
maar de politicoloog en doctor in
de rechtsgeleerdheid was wel wat
"weinig politiek" De voordracht
van Van Eekelen voor defensie
stuitte desalniettemin op weer
stand. Premier Lubbers toonde
zich weinig ingenomen, maar wil
de op deze benoeming de formatie
niet laten stranden. Aanleiding
voor het rumoer was het rapport
van de parlementaire enquétecom
missie naar de opkomst en onder
gang van het RSV-concern.
De scheepsbouwgigant was niet
alleen door de VVD'er Van Aard-
enne op de been gehouden. Ook
Van Eekelen stak als staatssecreta
ris van defensie miljoenen in RSV
door middel van marineopdrach
ten. Het RSV-rapport: "Met een
overgave die aan de speeltafel niet
zou hebben misstaan, werden in
korte tijd honderden miljoenen
aan defensiegeld aan RSV toever
trouwd".
over de financiële gang van zaken
bij de bouw van twee onderzeeers.
Van Eekelens naam viel weer. Hij
plaatste als staatssecretaris in 1978
de bestelling voor de duikboten.
De opdracht besloeg toen circa 425
miljoen gulden, maar de 'Walrus
affaire' zou uiteindelijk rond het
miljard gaan kosten.
De betrokkenheid van Van
Eekelen bij RSV en Walrus leidde
tot een uniek parlementair tafereel.
In het eerste Kamerdebat met de
nieuwe regering viel PvdA-leider
Wim Kok premier Lubbers hard
aan op de benoeming van Van
Eekelen: "Dit is de verkeerde man
op de verkeerde plaats". Zelden
werd er zo hard op de man ge
speeld. Het mocht niet baten. De
betrokkene zelf begreep niets van
het tumult rond zijn persoon: "Mij
treft geen enkele blaam", liet hij in
de kranten noteren.
Schandpaal
De oppositie had het duidelijk
op de bewindsman voorzien. De
PvdA probeerde de VVD'er zelfs
aan de schandpaal te nagelen voor
de miljoenenstrop die het Rijk
dreigde op te lopen bij de aanschaf
van grote hoeveelheden dollars
voor de luchtmacht. Van Eekelen
moest de tegenvaller uit de krant
vernemen, maar meer blaam trof
hem niet. Het besluit was door zijn
voorganger genomen.
De minister leverde zelf echter
ook de nodige munitie voor de kri
tiek op zijn functioneren. In 1987
werd zijn beleid voor de tweede
keer onderwerp van naspeuringen
van de Algemene Rekenkamer. Dit
keer ging het om het paspoortbe-
leid, en weer was een onvoldoende
het resultaat. De belangen van de
burger waren in de eerste fase van
het paspoortdrama door Van Eeke
len onvoldoende in het oog gehou
den. Hij stond toe dat gerenom
meerde bedrijven als Joh. Ensche
dé en de Staatsdrukkerij werden
uitgerangeerd voor de order, oor
deelde de Rekenkamer.
Het mocht niet baten: Van Eeke
len bleef onverstoorbaar zitten. Hij
had het naar zijn zin op zijn minis
terspost. Hij genoot. Over de reeks
onvoldoendes die hij inmiddels
toch geïncasseerd had, haalde hij
gewoon zijn schouders op. Begrij
pen deed hij het eigenlijk niet: wat
zeurden ze nu, hij had toch niets
misdaan? "Die is met geen tank
weg te krijgen" wisten ambtenaren
uit zijn omgeving. Maar het vierde
onderzoek werd hem toch fataal.
Rommelaar
De parlementaire enquêtecom
missie naar de paspoortaffaire
toonde geen enkele clementie voor
de getergde bewindsman. "...Wel
haast bij voortduring onzorgvul
dig...". "...een aantal belangrijke fi
nanciële risico's...." luidden dit
keer de formuleringen. Maar de on
dertoon in de kritiek was dezelfde
als in de eerdere rapporten: Van
Eekelen was een rommelaar, met
weinig oog voor het politieke de
tail. Een brekebeen. Het enig ver
schil was dat het rapportcijfer dit
keer gevolgen had voor dr. W.F
Van Eekelen.
Zijn afscheid van de Kamer was
gistermiddag waardig. Van de
rechtvaardiging van zijn beleid als
staatssecretaris had hij in het rap
port niets teruggevonden. Deson
danks achtte hij zichzelf onschul
dig. Het was opoffering dat hij het
veld ruimde: "Een minister van de
fensie behoort zich tot het uiterste
te verdedigen, maar hij heeft te
vens de taak de verliezen te beper
ken".
Van Eekelen kondigt in het flitslicht van de fotografen zijn aftreden
ister: ''Mij treft geen enkele blaam
Hieronder volgt de letterlij
ke tekst van de verklaring,
waarmee minister Van Eeke
len gisteren afscheid nam.
"Mijnheer de voorzitter.
Ik dank u voor de gelegenheid
die u mij biedt voor het afleggen
van een verklaring naar aanleiding
van het rapport van de enquête
commissie. Mijn verklaring sluit
aan bij het commentaar dat de be
windslieden van buitenlandse za
ken u vandaag mede
hebben toegezonden,
ik volledig heb ingestemd.
Het rapport heeft mij ernstig te
leurgesteld. Van de rechtvaardi
ging van mijn beleid als staatsse
cretaris, die ik getracht heb te ge
ven tijdens de verhoren door de
commissie, is nauwelijks iets terug
te vinden. Blijkbaar ben ik er niet
in geslaagd de leden van de com
missie, die ik allen persoonlijk res
pecteer als toegewijde parlementa
riërs, te overtuigen. Mijn aan de
commissie overlegde schriftelijke
verklaring is zelfs niet in het ver
slag van de verhoren opgenomen.
Mijn bezwaren tegen het rapport
betreffen het feit dat men de pro
blematiek heeft ontleed in ver
schillende aspecten, vervolgens
een nogal theoretische, althans
weinig op de bestuurlijk praktijk
gerichte analyse daarvan geeft en
tenslotte deze aspecten onvoldoen
de in een algemeen kader plaatst.
Ook ben ik van mening dat de com
missie zich meer heeft gebaseerd
op de tijdens de verhoren gegeven
antwoorden dan op het dossier als
geheel en dat een aantal belangrij
ke vragen niet zijn gesteld.
Procedures
De commissie besteedt in haar
samenvattende beschouwing de
meeste aandacht aan de procedu
res, waarin volgens haar sprake is
van een groot aantal tekortkomin
gen. Ik wil nogmaals onderstrepen
dat ik op belangrijke momenten in
het project rond de aanvraag van
de offertes, de gunning van de or
der en de tekening van de overeen
komst. wel degelijk interne en ex
terne deskundigen heb ingescha
keld. afwegingen van jarenlang on
derzoek en overleg heb gemaakt en
alternatieven heb bezien. Beslui
ten konden in redelijkheid zo wor
den genomen als ze zijn genomen.
Ik ben er nog steeds van over
tuigd dat de gemaakte keuzes wat
onder meer het paspoortsysteem,
de producent en de betrokkenheid
van de overheid betreft, op goede
gronden zijn gemaakt en qua in
houd de toets der kritiek kunnen
doorstaan. Ik stel vast dat de com
missie dit nergens met zoveel
woorden bestrijdt.
Op een enkel punt wil ik nog na
der ingaan. Zo komt tot mijn verba
zing in de eindconclusies het
woord fraudebestendigheid niet
voor, terwijl het mijn periode al:
staatssecretaris juist daarom ging
De onmogelijkheid om daarove
overeenstemming te bereiken tus
sen de departementen van buiten
landse zaken en binnenlandse za
ken heeft lange tijd een verlam
mende invloed gehad op de voort
gang van het project.
Beschuldiging
De commissie schrijft dat het mi
nisterie van buitenlandse zaken
fraudebestendigheid van het sys
teem als wapen gebruikte om de ei
gen ideeën terzake door te voeren.
Dat is een ernstige beschuldiging,
maar de commissie heeft het niet
nodig gevonden hiervoor bewijzen
aan te voeren. Voor mij was fraude
bestendigheid het leidende begin
sel en ik constateer dat dit ook ka
merbreed wordt onderschreven.
Daarmee was onverenigbaar dat
het paspoort op zo'n 750 verschil
lende gemeentehuizen zou worden
bedrukt.
Ik was mij ervan bewust dat een
bedrijf van paspoortproduktie en
personalisering niet paste binnen
het departement van buitenlandse
zaken. Maar de zeggenschap inza
ke paspoorten diende uiteraard
wel bij dat departement te blijven
rusten.
Daarom is gekozen voor een con
structie waarin de controle van de
overheid op het produktiebedrijf
gewaarborgd was. En ik kan mij
niet voorstellen dat de kamer geac
cepteerd zou hebben dat een der
gelijke controle zou hebben ont
broken. Als de Kamer kritiek heeft
op die constructie, dan zal zij te
vens moeten aangeven hoe een pri-
vatiserings-operatie dan wel suc
ces zou kunnen hebben.
Het verwijt dat ik mij het meeste
aantrek, is dat van onvoldoende
sturing en inadequate aanpak. Ie
der die met mij gewerkt heeft weet,
hoe ik voortdurend probeer alle be
trokkenen bij een. project tot hun
recht te laten komen, en uiterste
zorgvuldigheid betracht bij afwe
ging en besluitvorming. Bij vele
projecten waarbij ik de afgelopen
elf jaar betrokken was, heeft dat
ook geleid tot resultaten waaraan
ik nog steeds met voldoening terug
denk.
Als staatssecretaris van defensie
voor de aanschaf van de Leopard-2
tank en de Orion-vliegtuigen, het
draaien van de startbaan op de
vliegbasis Eindhoven, en de ver
werving van vijf terreinen voor de
opslag van Amerikaans materieel.
Als staatssecretaris voor europese
zaken heb ik een rol kunnen spelen
bij de wijziging van het EEG-ver-
drag en de aanzet voor een gemeen
schappelijke markt waarop thans
ons aller hoop is gevestigd.
Redelijk
Een geëmotioneerde Van Eekelen negeert, direct na het voorlezen va
zijn verklaring, met starende blik de uitgestoken hand van WD-fracth
leider Voorhoeve. (foto gpi
Ik probëer daarmee mijn verant
woordelijkheid binnen het pas
poortproject niet te ontlopen. On
getwijfeld hadden zaken beter ge
kund. Waar is dat niet het geval
Maar ik blijf van mening dat het on
der de gegeven omstandigheden
redelijk was dat ik de samenwer
kingsovereenkomst tekende. Als
ik dat niet gedaan had, zou Neder
land nog in geen jaren een fraude
bestendig paspoort hebben gehad.
Meneer de voorzitter.
Ik heb kennelijk velen in deze
Kamer, waaronder mijn politieke
vrienden, tot dus ver niet kunnen
overtuigen. Ik heb mij beraden op
de betekenis daarvan voor mijn
functioneren als minster van de
fensie, een functie die ik ruim twee
jaar met volledige inzet heb ver
vuld, en die mij buitengewoon ter
harte gaat. Het planningsproces is
nu op een nieuwe leest geschoeid,
en op Prinsjesdag zal u een tienja
renplan worden voorgelegd waarin
prioriteiten zijn gesteld, gebaseerd
op de moeilijke, maar zo zorgvul
dig mogelijke afweging. Gaarne
zou ik de verdediging van dat plan
en het geheel aan veranderingsope
raties dat ik op gang heb gebracht,
tegenover het parlement verdedi
gen. Een minister van defensie be
hoort zich ook tot het uiterste te
verdedigen, maar mij heeft tevens
de taak de verliezen te beperken.
- De bereidheid tot het dragen van
verantwoordelijkheid voel ik als
het kernpunt voor ieder mens.
Maar zeker voor een minister van
defensie, waar het letterlijk gaat
om zaken van leven en dood. De af
weging van dje verantwoordelijk
heid blijft een' persoonlijke zaak.
Die afweging heb ik dan ook per
soonlijk gemaakt, waarbij ik nim
mer enige koppeling met andere
personen of andere onderwerpen
heb gelegd. Mijn conclusie is dat
een voortzetting van de discussie
rond mijn persoon, ook al heeft die
betrekking op een vorige functie,
niet in-het belang is van Defensie.
Daarom heb ik besloten Hare
Majesteit De Koningin te vragen
mij ontslag te willen verlenen als
minister van defensie.
Ik dank de Kamer voor de open
en constructieve gedachtenwisse-
ling die ik met vele, zeer vele leden
heb gehad. Nederland is een bij
zonder land, in vele opzichten
Vrijheid en democratie blijven
voor mij de grootste waarden van
onze maatschappij.
Dank u.
(W.F. VAN EEKELEN)
De burgeroorlog in Sudan zal
geen winnaars kennen. Alleen
een politieke oplossing kan een
eind maken aan het conflict tus
sen het islamitische noorden en
het overwegend christelijke zui
den van het land.
Met die booddschap probeert
de Sudanese Raad van Kerken
de strijdende partijen rond de ta
fel te krijgen. Tot nu toe zonder
resultaat. Een delegatie van de
Raad van Kerken reisde echter
gematigd optimistisch af naar
Europa omdat zij vlak vóór haar
vertrek hoorde dat een ontmoe
ting tussen de Sudanese regering
en de rebellenleider John Ga-
rang nu aanstaande is. De reis is
een initiatief van de Sudanese
Raad van Kerken. De coördina
tie berust bij de Wereldraad van
Kerken in Genève.
De predikant E. Kutjok, alge
meen secretaris van de Raad van
Kerken, en mevrouw dr. P.
Kuch, die betrokken is bij het
medisch programma van de
raad, zijn deze week in ons land
Zij praten met vertegenwoordi
gers van kerken, kerkelijke hulp
organisaties en politieke partijen
om hen te betrekken bij hun
zoektocht naar vrede in Sudan.
De Nederlanders worden inge
licht over het werk van de raad in
dit overwegend islamitisch land,
zoals het programma voor de ve
le vluchtelingen rond de hoofd
stad Khartoum. Uiteraard is ook
de rampzalige situatie door de re
cente overstromingen onder
werp van gesprek.
Geen partij
De Sudanese Raad van Kerken
probeert in de burgeroorlog tus
sen het noorden en zuiden een
neutrale positie in te nemen.
"Wij zijn geen partij", zei Kutjok.
"Wij propageren vrede. Alleen
door gesprek kan er een eind aan
de problemen komen". De secre
taris van de Raad van Kerken is
ervan overtuigd dat deze dialoog
er ook zal komen. Beide partijen
zullen op den duur de noodzaak
daarvan inzien. "De burgeroor
log infecteert het hele leven. Eco
nomisch zal het pas beter gaan
als er vrede is".
Het is, volgens Kutjok, te sim
pel te veronderstellen dat de
godsdienst de belangrijkste oor
zaak van het conflict is. "Tussen
het noorden en zuiden zijn talrij
ke verschillen. De ongelijkheid
tussen het redelijk ontwikkelde
Arabische noorden en het onder
ontwikkelde Afrikaanse zuiden
is al eeuwenoud. Die werd door
de Britse koloniale macht handig
uitgebuit en is na de onafhanke
lijkheid in 1956 niet verdwenen.
De strijd is er een voor sociale ge
rechtigheid".
De Raad van Kerken levert
daarin zijn eigen bijdrage. Hij
protesteerde bij de regering te
gen invoering van de islami
tische wetgeving. Kutjok: "Deze
roept alleen maar conflicten op.
Niet alleen tussen moslims en
christenen, maar ook tussen
moslims onderling". Hoewel dat
officieel niet wordt toegegeven,
is de wetgeving in Sudan al door
en door islamitisch, zeggen de
twee Sudanezen.
De christenen maken 12 pro
cent van de bevolking uit, ruim
2,5 miljoen. Op een paar inciden
ten na worden zij in het dagelijks
leven niet gediscrimineerd. Wel
wordt het de kerken in het noor
den onmogelijk gemaakt aan
zendingswerk te doen, en kerk
bouw kan ook niet. De Raad van
Kerken wordt van regeringszijde
vooral in administratief opzicht
tegengewerkt. Het duurt door
gaans erg lang voordat kerken
toestemming krijgen voor een
bepaald projekt.
Aids en orde
Enkele orden en congrega
ties voor mannelijke religieuzen
in de Verenigde Staten hebben
voor nieuwkomers een aids-test
verplicht gesteld. Mannen die
seropositief zijn bevonden, wor
den niet toegelaten. De orden
verwachten in financiële proble
men te komen als zij voor aids-
patiënten zouden moeten zor
gen.
Ze wijzen erop dat ziektekos
tenverzekeraars de kosten van
behandeling niet voor hun reke
ning nemen als seksueel contact
oorzaak van de ziekte is. Immers,
ordeleden worden geacht celiba
tair te leven. Een lid van de con
gregatie van de paters Maristen
uit Baltimore verklaarde echter
onlangs in het rk weekblad 'Na
tional Catholic Reporter', dat
aids in byna elke orde voorkomt.
De behandeling van een aan aids
lijdende jezuiet had zijn orde
ruim f. 200.000 gekost.
Voorzitter William Glenn van
het Aids-comité in Chicago le
verde kritiek op het besluit van
de orden. Hij noemde het een uit
nodiging aan bedrijven om aids-
patiënten te discrimineren. Vol
gens officieel kerkelijk stand
punt is discriminatie verwerpe
lijk. Ook de Rk Vereniging voor
de Volksgezondheid staat afwij
zend tegenover de verplichte test
voor mannen die willen intreden.
Ze heeft wel 'enig begrip' voor de
maatregel omdat vooral kleine
orden door de kosten van verzor
ging in grote problemen kunnen
komen.
Geen taboes. De Oostduitse
regering heeft geen lijst meer uit
gegeven met onderwerpen waar
over de kerkelijke pers in het
land niet mag schrijven. De kerk
bladen krijgen officieel alle
ruimte om te berichten over het
kerkelijk leven. Dat werd meege
deeld na een vergadering van
evangelische kerkleiders m
Oost-Berlijn.
Begin augustus hadden kerke
lijke vertegenwoordigers ge
sproken met de overheid. Die er
kent nu, dat getuigenis en dienst
van de kerken het hele leven ra
ken, dus ook maatschappij en sa
menleving. De kerken mogen
dan ook publiceren over onder
werpen die voorheen taboe wa
ren, zoals emigratie, militaire
dienst, het energievraagstuk,
mensenrechten en onderwiis.
Beroepen
Hervormde Kerk: bedankt
voor Hoek van Holland C. Kolk
man Hardenberg.
Gereformeerde Kerken: aan
genomen de benoeming tot gees
telijk verzorger van het 'Zonne
huis' te Beekbergen (deelwerk)
W. Kievit Kampen.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: beroepen te Assen J.
B K. de Vries Groningen (laat
stelijk zendingspredikant).
Leiderdorp. De
king van het Leiderdorps Ka
merkoor met de Hervormd-Ge-
reformeerde Kerkengemeen-
schap in dit dorp wordt hervat.
In december vorig jaar verleende
het koor voor het laatst mede
werking. Goed overleg maakte
de weg vrij voor een nieuwe start
op zondag 18 september me-
een cantatedienst om half 7 in de
Dorpskerk. Uitgevoerd wordt
dan het 'Kyrie in c-moll' (1823)
van Felix Mendelssohn Barthol-
dy.
Rijnsburg. De Rijnsburgse
hervormde kerkeraad heeft een
brief naar de synode gestuurd
hij zijn afkeuring uit
spreekt over de Jezus-film die
binnenkort vertoond gaat wor
den. Het is spot en laster, zegt de
kerkeraad.
Volwassenen. De landelijke
organisaties van het protestants-
christelijk en rooms-katholiek
onderwijs, het CNV en de Unie
School en Evangelie hebben het
'Interconfessioneel Centrum
Volwassenen Educatie' opge
richt. Doel is de christelijke iden
titeit ook in de volwassenen-edu
catie te behouden.
De belangstelling van volwas
senen voor opleiding, scholing
en vorming is de laatste tien jaar
sterk toegenomen. De overheid
streeft naar een onverzuild ge
heel van instellingen. Maar dat
betekent niet dat er geen ruimte
zou zijn voor levensbeschouwe
lijke inbreng. Instellingen kun
nen zelf identiteitsverschillen in
inhoud en uitvoering van scho
ling en vorming zichtbaar ma
ken.
Het nu opgerichte centrum
dient ter ondersteuning daarvan.
Voorzitter van de stichting is mr.
L. A. Struik, secretaris S. W.
Frouws.
(Adres: Ravellaan 1, postbus
2475, 3500 GL Utrecht. Voor na
dere informatie: R. Brand, 030-
913704).
