China
Japanse
Fascinerende kijk op 5000 jaar beschaving
Werk van
Japanse
fotograaf
Kubota in
Rijksmuseum
Volkenkunde
WOENSDAG 7 SEPTEMBER 1988
KUNST
PAGINA 23
Wie een dezer dagen het
Rijksmuseum voor
Volkenkunde te Leiden
bezoekt, loopt kans het
gevoel te krijgen dat hij
rondwandelt in het
fotokatern van het
weekblad Avenue. Op de
eerste verdieping van deze
cultuurtempel hangt van 9
september tot 30 oktober
een keur van foto's van de
Japanse fotograaf Hiroji
Kubota, foto's die hier
worden tentoongesteld
onder de titel 'China'. Deze
expositie, die wordt
gesponsord door Mobil Oil
en Fuji en die eerder te zien
was in New York, Londen,
Rome en Antwerpen, wordt
op 8 september officieel
geopend door prins Claus.
Ze geeft een boeiend en rijk
geschakeerd beeld van de
Volksrepubliek China, waar
Kubota onder toezicht van
autoriteiten gedurende 1020
dagen opnamen mocht
maken, ook in gebieden die
lange tijd niet mochten
worden bezocht door
vreemdelingen. Een
gesprekje vooraf met de
inrichter van de
tentoonstelling, de heer
Paul van Dongen,
conservator van de afdeling
China van het Rijksmuseum
voor Volkenkunde.
door
Cees van Hoore
LEIDEN - Schokkend kun je de fo
to's van de Japanner Hiroji Kubota
niet echt noemen. Het is dan wel
niet alles jasmijngeur en kersebloe-
semthee wat de klok slaat, er wor
den ook wel wat wrakke sampans
en prauwen door hem in beeld ge
bracht, maar over alle foto's ligt
toch onmiskenbaar een roman
tisch waas. Van Dongen: "Kubota
is een estheet. Hij laat vooral de
mooie kant van China zien. On
danks de studie politicologie die
hij heeft gedaan, neemt hij in zijn
foto's geen stelling. Hij hemelt niet
op en hij kraakt niet af. Hij levert
geen commentaar op de Chinese
samenleving maar registrèert
slechts. En hij doet dat met gevoel
voor schoonheid. Daarbij komt zo
wel het verstilde als het rauwe aan
bod. Ook van dat rauwe ziet hij de
schoonheid. Bovendien is het hem
gelukt te fotograferen in gebieden
waar minderheden wonen en waar
tot nu toe nog niet veel over be
kend was".
Fietsbellen
"Wat ikzelf erg interessant vind,
is de enorme variëteit in zijn onder
werpen en de contrasten tussen
zijn verstilde, mysterieuze land
schappen en het leven in de steden.
Prachtig toch, zo'n foto van een
massa arbeiders die op weg is naar
de staalfabriek. Allemaal op de
fiets. Je hoort het gebel het gebel
uit die menigte opklinken. Ik ben
voor mijn studie zelf een jaar in
China geweest en ik denk dat die
fietsbel op de een of andere manier
karakteristiek is voor China. Er
wordt daar enorm veel gebruik van
gemaakt. De bellen op de fietsen
doen het daar ook allemaal. Dat is
iets wat je als westerling meteen
opvalt".
Hiroji Kubota werd in 1939 gebo
ren in Tokyo. In 1962, na een studie
politicologie, vertrok hij naar New
York, waar hij zich voortaan alleen
nog maar zou bezighouden met fo
tografie. In 1975 was hij met zijn ca
mera getuige van de val van
Phnom Penh en Saigon. Zijn aan
dacht voor Azië groeide en hij be
sloot zoveel mogelijk rond te gaan
reizen in dat werelddeel. In 1978
begon hij met het maken van foto's
in China. Zijn doel: het dagelijks le
ven in de Volksrepubliek in beeld
brengen. Hij legde vele duizenden
kilometers af. In treincoupé's
waarvan de ramen niet open moch
ten omdat anders de verstikkende
rook naar binnen zou slaan. Maar
ook in vliegtuigen, waar de co-pi
loot met de theepot rondging. In
1984, na zo'n 200.000 foto's te heb
ben gemaakt, sloot hij zijn werk
daar af. Niet alles ging van een lei
en dakje. Soms duurde het een
paar maanden voor hij toestem
ming kreeg om een bepaald onder
werp te mogen fotograferen. Maar
al met al waren de Chinese autori
teiten zeer soepel.
Mengeling
Paul van Dongen: "Ja. En Kubo
ta heeft natuurlijk het voordeel dat
hij een Aziaat is. Dat maakte het fo
tograferen heel wat makkelijker.
Hij hoefde alleen maar wat Chinese
kleren aan te trekken en hij kon
doorgaan voor iemand van het land
zelf. Hij viel niet op. Daaraan - en
natuurlijk aan zijn vakmanschap -
is het te danken dat de foto's niet
geposeerd overkomen. Maar hij
heeft niet alleen maar gekeken
door de ogen van de Chinezen zelf,
hij heeft ook gekeken door de ogen
van een buitenstaander. Die men
geling maakt zijn foto's zo interes
sant".
Kun je zeggen dat Kubota in zijn
foto's de 'poëzie' van het land Chi
na in beeld heeft gebracht, zowel
het 'eeuwige' als het 'tijdelijke'?
"Daar zit wel iets in. Als u ten
minste met 'poëzie' niet alleen
maar het geijkt dromerige bedoelt.
Al zijn foto's hebben dan wel een
zekere schoonheid, maar neem nou
zo'n foto van die gestroopte hon
den die ergens in een hok worden
gerookt - die is toch verre van dro
merig. Dat heeft toch iets van: kijk
Nieuwe reeks 'Mooi weer vandaag'
LEIDEN- Bernhard Droog, Julien Schoenaerts, Hetty Blok en Rick Nico-
let vormen de bezetting van de Nederlandse produktie van David Sto
rey's toneelstuk 'Mooi weer vandaag'. Het viertal geeft van deze produk
tie vrijdagavond 9 september een proefvoorstelling in de Leidse Schouw
burg.
Het stuk ging achttien jaar geleden in Londen in première en werd kort
daarna door de Haagse Comedie op het repertoire genomen. Paul Steen
bergen en Ko van Dijk speelden destijds de mannelijke hoofdrollen en
boekten er een weergeloos groot succes mee. Het werk van Storey werd
bij die gelegenheid gekarakteriseerd als indrukwekkend en ontroerend.
6 (3) Is she really going out
Joe Jackson
7 (9) The only way Yazz
Plastic Population
8 (8) Shake your thang Salt
V Pepa
9 (4) Eenmaalkomjij terug
Koos Alberts
10 (11) Foolish beat Debbie
Gibson
11 (10) Superstitious Europe
12 (23) The Locomotion Kylie
Minogue
13 (19) Roses are red Mac
Band
14 (31) Heaven in my hands
Level 42
15 (12) The right stuff Vanes
sa Williams
16 (36) Long and lasting love
Glenn Medeiros
17 (27) Sweet little mystery
Wet Wet Wet
18 (13) Don't be afraid Robert
Cray Band
19 (21) Love or Loneliness - Zi-
natra
20 (14) Heat it up Wee Papa
Girl Rappers
21 (22) He ain't heavy, he's my
Bill Medley
22 (28) Talking 'bout a Tracy
Chapman
23 (33) Big bubbles no troubles
Ellis Beggs Howard
24 (30) Dancin' easy Funhou-
se
25 Where did I go wrong
UB 40
26 Paradise by the dash-
boardlight Meat Loaf
27 La Primavera BZN
28 Just got paid Johnny
Kemp
29 (18) I owe you nothing
Bros
30 (16) Never tear us apart
INXS
31 Fiesta The Pogues
32 (15) Push it Salt V Pepa
33 Whenever you need me
Piet Veerman
34 (17) Another part of me
Michael Jackson
35 (25) I want your love
Transvision Vamp
36 You camne Kim Wilde
37 (20) The Twist Fat Boys
Chubby Checker
38 (24) The best of joint mix
Flim Flam
39 (32) Mannen Renée de
Haan
40 (29) En la playa Los Fieras
(2) Stop Sam Brown
(5) What a wonderful world
Louis Armstrong
(1) Tribute The Pasa-
denas
(6) Wonderful tonight
Eric Clapton
(7) Girl you know it's true
Milli Vanilli
China is - sneller en sneller - in opmars. De belangstelling
heeft, de opdringende handelsmissies ten spijt, niet louter
economische kanten. Het toerisme verlevendigt en er wordt
hard gewerkt aan culturele uitwisselingen. De ontsluiting van
een mooi deel van Azië lijkt een feit te worden. Het waas van
geheimzinnigheid dat over denken, leven en werken van de
Chinese massa én intelligentsia hangt verdwijnt.
De westerse smaakmakers verdringen zich in hun hang naar
primeurs en kwantiteiten. De laatste jaren wordt ook wat
meer op kwaliteit gelet.
Zes jaar geleden lokte het Paleis voor Schone Kunsten in
Brussel enkele honderdduizenden mensen naar zijn
presentatie van opzienbarende grafvondsten. In 1990 wacht
Europa in het Rotterdamse museum Boymans een uitgediepte
reprise van al dat schoons. Dan kunnen ook de recente parels
een plaatsje krijgen. Brussel laat het er niet bij zitten. Al over
twee weken, vanaf 16 september, wordt in de Koninklijke
Musea voor Kunst en Geschiedenis (Jubelpark) een
magistraal gecomponeerd overzicht van vijfduizend jaren
Chinese beschaving geboden. Het gaat om de vele facetten van
die cultuur: al hebben de kunsten een verbeeldende en
bindende functie, de grote uitvindingen en ontdekkingen van
het oude China staan centraal. Hoe groot is de invloed van die
vroege activiteiten op de voortgang van de wetenschappen en
de wereldwijde ontwikkelingen
China, Hemel en Aarde geeft een kleurig antwoord.
BRUSSEL - Kompas, pa
pier, drukkunst en...buskruit. Ze
worden de vier Grote Uitvindingen
genoemd, beredeneerde vondsten
die van bepalende invloed waren
op de koers van de mensheid.
Plaats en tijd van handeling: het
Groot Chinese Rijk, eeuwen en
eeuwen vóór westerse beschavin
gen hün octrooi claimden.
Deze uitvindingen vormen de
boeiende kern van een groot en
groots opgezette tentoonstelling in
het Brusselse Jubelpark dat na het
bezoekersrecord van de Bloed en
Vuur-presentatie van de Azteekse
schatten weinig rust tussen Hemel
en Aarde werd gegund. Opnieuw
haalt Brussel de boeiende geschie
denis van de Chinese dynastieën
dichterbij. Ditmaal is het kader rui-
Monument Ab Visser
DEN HAAG (GPD) - Er moet een
monument voor de in 1982 overle
den schrijver Ab Visser worden op
gericht. Dit gedenkteken zou in de
stad Groningen, Vissers geboorte
plaats, moeten verrijzen. Dit is een
van de doelstellingen van de Ab
Visser Sociëteit die op 15 oktober
tijdens een bijeenkomst in het Let
terkundig Museum in Den Haag in
het leven wordt geroepen.
door
André Oosthoek
mer en het veld breder. De wereld
van de kunsten vindt nu een mu
seale maar natuurlijke bedding in
het meeromvattende vlak van de
cultuur.
Dat grote kader werkt allerminst
verwarrend; de lijnen blijven dui
delijk en verwijzen haarscherp
naar de samenhang. Zo blijken de
fabuleuze schatten uit de graven
van keizers en groten een stevige
basis te vinden in de ontwikkeling
van wetenschap en techniek. Er
hoeft, met andere woorden, niet
langer uitsluitend gekeken te wor
den naar de invloed van louter ar
tistieke, sociale of politieke facto
ren. Of zoals de Brusselse conser
vator Simonet zegt: Het China van
de grote keizers en van de kunste
naars is tegelijkertijd het China
van de astronomen en metaalgie
ters machinebouwers en wevers,
boeren, kwekers van zijderupsen
en producenten van veredelde
graansoorten.'
Overzicht
Daarmee is al iets gedaan aan de
inventarisering van de tijdelijke in
China, Hemel en Aarde
Conservator Paul van Dongen van het Leidse Rijksmuseum voor Volkenkunde naast een foto van Kubota.
(foto Holvast)
gelijkheid open voor fundamente
le, zelfs schokkend radicale om
wentelingen op alle terreinen, óók
die van kunsten en wetenschap
pen.
De stap van Middeleeuwen naar
Renaissance bijvoorbeeld is een
heel grote en betekenisvolle. Ze
maakt de ontwikkeling van een
moderne wetenschap mogelijk,
schept kansen voor onafhankelijk
denken en maakt de weg vrij voor
handelskapitalisme, agressieve ex
ploratie en exploitatie.
De Chinese beschaving staat
daar, ondanks alle raakpunten,
buiten. Zij heeft niettemin, uitvin
ding na uitvinding, bijgedragen
aan de ontwikkeling van een mo
derne wetenschap in het Westen.
De vraag hoe de ontwikkeling van
dat Westen zou zijn geweest zónder
Chinese activiteit is zéér interes
sant.'
Primeurs
De tentoonstelling zal voor de
bezoekers die met een complex
van westerse suprematie behept
zijn, soms pijnlijke ontdekkingen
opleveren.
Eeuwen voor Costerianen en Gu
tenbergers in Haarlem en Mainz
om de boekdrukprimeur zouden
vechten, werd in China zeer fraai
gedrukt.
Het geldt ook voor het kompas.
De Chinezen gebruikten al lange
tijden een zuidgericht kompas
voordat de noordgerichte variant
de koers van de wilde vaart ging
bepalen.
En er is méér: effiency in paarde-
krachten, pompen, waterdichte
schotten, het axiaal roer, mechani
sche uurwerken, diepboringstech-
nieken, de seismograaf, de regen
meter en een vérgaande beheer
sing van de waterbouwkundige
wetten.
De toepassing van deze vindin
gen is tot het gemeengoed van alle
dag gaan behoren. De aanraking
van Oost en West, te beginnen met
de reisvaardige Marco Polo, is daar
niet vreemd aan. Ondanks alle
spraakverwarring en misverstan
den is de dialoog tussen met name
bekeergrage jezuiten en beterwe-
tende mandarijnen van belang ge
weest. De gevolgen aan het begin
én het einde van de Zijdeweg zijn
merkbaar in het dagelijkse leven,
al wordt de bron nauwelijks er
kend of herkend.
Een dergelijke confrontatie van
(tenminste) twee culturen wordt
nu in Brussel opnieuw beleefd. De
westerse mens komt, ziet en ver
wondert zich. Hij ontmoet de uitin
gen en dragers van een geheel an
dere beschaving die, aan het einde
van een vijfduizendjarige periode,
in ijltempo moeten wennen aan de
verworvenheden van de moderne
samenleving.
De persoonsgerichte dynastieën
maakten plaats voor een meer
volksgerichte maatschappij die de
waarden van de aloude filosofie in
een nieuw licht plaatste. Voor het
eerst in vele eeuwen kent dit onme
telijke rijk dat voor het verband
van honderden miljoenen mensen
staat, sinds de roerselen van oorlog
en revoluties binnen de Grote Re
volutie de uitdaging van de Nieu
we Tijd. De tentoonstelling geeft
inzicht in die ontwikkelingsgang,
het verloop van meningen en uitin
gen, de groei naar ontsluiting en
openheid.
China, Hemel en Aarde is het
boeiend rapport van een wereld
beeld dat in de tijd verandert van
statisch tot dynamisch. Techniek
en esthetiek gaan er samen.
(China, Hemel en Aarde: vijfdui
zend jaar uitvindingen en ontdek
kingen. Koninklijke Musea voor
Kunst en Geschiedenis, Jubelpark.
Brussel. Van 16 september tot 16
januari. Dagelijks van 10 tot 17 uur,
woensdagen van 10 tot 22 uur, ge
sloten op maandagen, eerste kerst
dag en Nieuwjaar. Toegang: 180
bfrs, geldt ook voor de demonstra
ties weefkunst, porseleinfabricage
en traditionele technieken).
eens, bah, die Chinezen eten inder
daad hondevlees".
De vele onderwerpen die Kubota
heeft gefotografeerd vragen bij een
expositie natuurlijk om een syste
matische indeling. Van Dongen
heeft dat bereikt door een onder
verdeling in gefotografeerde gebie
den. Binnen die verdeling is er een
indeling in landschap, stad, indus
trie, gewoonten en gebruiken,
noem maar op. Hij heeft de Engelse
teksten naast de foto's in het Ne
derlands vertaald. Die teksten zijn
keurig aangeleverd door het Inter
national Centre of Photography,'
dat ook de verzending van de, soms
manshoge, foto's naar Leiden heeft
verzorgd. Over die instelling is Van
Dongen dan ook zeer te spreken.
Over de Rijksgebouwendienst, aan
welke instelling is gevraagd om en
kele zalen in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde klaar te maken
voor de tentoonstelling, is hij min
der lovend. "We hebben gevraagd
of de Rijksgebouwendienst de ten
toonstellingsruimte wilde aanpak
ken voor we de foto's zouden expo
seren. Er was geen goed licht, de
benodigde expositiewanden ont
braken, kortom: van alles was er
niet. Ambtelijke molens malen
langzaam. Er is tot nu toe dan ook
niets door de Rijksgebouwen
dienst gedaan. Zo komt het dat we
allerlei voorzieningen hebben
moeten bekostigen uit onze eigen
magere begroting. Voor personeel
om de tentoonsielling in te richten
was al helemaal geen geld beschik
baar. We hebben dan ook voorna
melijk gebruik moeten maken van
vrijwilligers. Ik vind dat een zorge
lijke ontwikkeling. Temeer omdat
we voor deze tentoonstelling erg
veel bezoekers verwachten. We
schatten zo'n honderdtienduizend
mensen".
Schildertechniek
Ter gelegenheid van de tentoon
stelling wordt een soort kijkwijzer
uitgegeven alsmede een boekje
met educatief materiaal. In de an
dere steden 'hingen' de foto's van
Kubota er alleen maar; in Leiden
kan de toeschouwer iets meer te
weten komen. Daarbij zullen er
naast sommige foto's voorwerpen
worden gehangen die in het muse
um aanwezig zijn, voorwerpen die
op de foto's voorkomen.
We lopen door de tentoonstel
lingsruimte, waar nog de doosjes
van gloeilampen rondslingeren.
Van Dongen wijst op de overeen
komst die sommige foto's hebben
met bepaalde, in China al eeuwen
lang in zwang zijnde, schildertech
nieken. "Hier, deze foto bijvoor
beeld, die is door Kubato genomen
vanuit een vliegtuig. Kijk, dat klei
ne akkertje daar, onder die wazige
lucht. Net alsof er met de lens een
aquarel is gemaakt. En moetje hier
eens kijken, die foto van die Chine
se jongeren die bij dat enorme
beeld staan met een transistorradio
in de hand. Het eeuwige en het tij
delijke, in een beeld gevangen. Van
mijn bezoeken aan China weet ik
nog precies hoe het er bij dergelij
ke uitstapjes aan toe gaat: dan rol
len de meisjes als ze voor zo'n
machtig beeld staan even de pijpen
van hun spijkerbroek op en trek
ken daar overheen even een jurkje
over aan. Jongeren uit de jaren zes
tig zijn het, als je er zo naar kijkt".
LEIDEN - Op de speelplaats van het Bonaventuracollege traden gister
middag 'De Gebroeders Flint' op met hun voorstelling 'Haveloos'. Daarin
staken zij onder andere de draak met de .fitness-cultuur. De leerlingen van
het Bonaventuracollege genoten met volle teugen van dit flitsende theater.
(foto Wim Dijkman)
Expositie 'Caecilia'
LEIDEN- Vijf jaar geleden werd in
de expositieruimte 'Caecilia' in
Leiden de eerste tentoonstelling
van vrouwelijke kunstenaars ge
houden. De komende expoêitie in
het pand aan de Caeciliastraat zal
ter gelegenheid van het eerste lus
trum worden geopend door burge
meester Goekoop. Deze opening is
op donderdagmiddag 8 september
(16.00 uur).
De exposanten zijn Anne Bakker
en Coby Eykelenboom uit Leiden
alsmede Hëlène Penninga en Jea-
nette Wittermans uit Den Haag. De
tentoonstelling wordt weer georga
niseerd door de Nederlandse Vere
niging van Huisvrouwen, de Leid
se Vrouwenraad en de Stichting
Vrouwen in de Beeldende Kunst.
De openingstijden zijn: zondag
middag van 13.00-17.00 uur, tevens
is er zaterdagmiddag 10 september
open huis.
houd van Brussels koninklijke hal
len. Het gehele rijtje: astronomie,
papier, drukkunst, buskruit, kom
pas, porselein, brons- en ijzerbe
werking, zijdeproduktie, mechani
ca én de belichting van het uitwis
selend Oost-West-verkeer.
In dat verkeer heeft nu ook Mar
tinair een rechtstreekse plaats op
geëist. In charterverband werden
de nooit eerder in Europa getoonde
schatten uit de Verboden Stad (Pe
king, Gugongmuseum) en de oude
keizersteden Nanjing en Xian,
vindplaats van het fascinerende
7500 krijgers sterke terracotta-le
ger, overgevlogen. Ze werden in
Brussel gevoegd bij de topstukken
uit enkele Europese verzamelin
gen. De staf van de Brusselse mu
sea, onder leiding van de China-
deskundige Simonet, verzekerde
zich bovendien van de medewer
king van de onbetwiste expert Jo
seph Needham, hoogleraar in Cam
bridge en hier medeverantwoorde
lijk voor het peil van collectie én
catalogus.
Constant
Had Europa een Renaissance no
dig om uit het diepe dal van de
Middeleeuwse verduistering te ge
raken, in China stond de klok al die
tijd niet stil.
Joseph Needham licht toe: De
Chinese cultuur heeft geen enkele
periode van verval gekend. Er is
sprake van een constante ontwik
keling op een niveau dat nauwe
lijks aan schommelingen onderhe
vig is. De ontwikkelingslijn is stij
gend of het nu gaat om technologie
of medische wetenschap. Dat
duurt zo voort totdat Europa zich
vrij plotseling meester maakt van
de leidersrol. Hoe dat komt? China
houdt vast aan een evolutie van ge
leidelijkheid binnen de eigen filo
sofie. De grondslag wordt al die
eeuwen niet aangetast. Voor het
westen ligt dat heel anders. Geen
evolutie zonder revolutie, lijkt daar
de stelregel. Traditie is er geen we
zenlijk begrip en dat houdt de mo
Een beeldje van klei uit het oude China.
