hun recht komen' 'Tegenstellingen moeten tot De zwanezang van een genie Generaties trompettist Ode aan Frans Hamer Gevarieerd Altzangeres Jard van Nes en Mahler FRANKFURT Het gonst van de bedrijvigheid in de controle kamer van de 'Alte Oper'. Net zijn de opnamesessies voor De.non van 'Der Abschied' uit Mahlers 'Das Lied von der Erde' afgerond. Dirigent Eliahu Inbal, die met deze produktie zijn integrale Ma- hler-cyclus met het Radio Sinfonie Orchester Frankfurt voltooit, is zichtbaar tevreden over het bereikte resultaat. Er hoeft weinig gecorrigeerd te worden. Slechts de tonen van de mandoline klin ken hem te luid. Jard van Nes, die de alt-partij voor haar rekening neemt, is echter vrij gespannen: "Ik ben nooit tevreden over me zelf. Het^ kan altijd beter. Zo ervaar ik dit nu eenmaal. Dat ligt waarschijnlijk aan m'n karakter". Zangeres Jard van Nes: 'Ik ben nooit tevreden overmezelf Het kan altijd beter Inbai is uiterst verheugd over de samenwerking met de Nederland se zangeres. "Ze heeft een schitte rende stem", vindt hij, "vooral in het middenregister bezit zij ee$ haast zilverachtige klank. Ze weet zich bovendien enorm met de in houd van de tekst te vereenzelvi gen". Toen Inbal een alt nodig had voor uitvoeringen van Mahlers 2de symfonie in Parijs, kreeg hij een bandje met opnames van Jard van Nes in handen gespeeld. Hij aarzel de geen moment en besloot daarop vrijwel meteen om haar tevens voor 'Das Lied von der Erde' te en gageren Jard van Nes zong dit opus al met andere dirigenten. Onlangs nog onder niemand minder dan de Italiaan Carlo Maria Giulini, terwijl ze het in de komende jaren ook on der Riccardo Chailly hoopt te gaan doen, met wie zij binnen niet al te lange tijd de 'Folksongs' van Berio voor de plaat zal gaan opnemen. De Inbal-versie van Mahlers zwanen zang. waarvan de tenorpartij wordt vertolkt door Peter Schreier, ver schijnt deze herfst op de markt en is zowel los als in combinatie met de symfonieënreeks verkrijgbaar Heeft Jard van Nes zich door een bepaald voorbeeld laten leiden bij haar interpretatie van dit stuk? Componisten strijden Gaudeamusprij s AMSTERDAM (ANP) - Een inter nationale juFy heeft het werk gese lecteerd van dertien jonge compo nisten voor uitvoering tijdens de Internationale Gaudeamus Mu ziekdagen van 9 tot en met 13 sep tember in Amsterdam. In totaal waren er 253 partituren van jonge componisten tot 30 jaar uit de gehe le wereld ingezonden voor dit jaar lijks evenement. Na afloop van het laatste concert, zondagmiddag in Wangzaal van de Beurs van Berlage, zal bekend wor den gemaakt wie de winnaar is ge worden. Deze wordt bekroond met de Gaudeamusprijs 1988, die be staat uit de opdracht voor het ma ken van een stuk voor solo of duo waarvoor 5.000 gulden beschik baar is. De geselecteerde werken zijn van jonge componisten uit Ita lië, Griekenland, Verenigde Sta ten, Canada, de Bondsrepubliek en Frankrijk. Er werden ook twee Ne derlandse werken geselecteerd: 'Study in Five Parts for piano' van Richard Rijnvos en het orkestwerk 'Tala' van Jan Rokus van Roosen daal. De Gaudeamus Muziekdagen zullen zich dit jaar geheel afspelen in Amsterdam. Dit in tegenstelling tot de andere muziekactiviteiten die Gaudeamus voor het seizoen 1988-1989 op het programma heeft staan; deze zijn gespreid over het gehele land. De drie concerten met de gese lecteerde werken van jonge com ponisten vormen de kern van de Internationale Gaudeamus Mu ziekdagen (IJsbreker en Wang zaal). Daarnaast zullen er nog ande re muziekactiviteiten plaats vin den. Zo zal in De IJsbreker een concert worden gegeven met elec- tro-acoustische composities die een prijs hebben gewonnen in het concours voor dit soort muziek te Bourges (Frankrijk), dat in samen werking met Gaudeamus georga niseerd wordt. Verder zijn er twee concerten met werken van drie componisten, die in de jaren zestig tijdens de Gaudeamus Muziek- week hun entree maakten: Jan van Vlijmen, Zoltan Jeney en Thomas Marco (Stedelijk Museum en IJs breker). In samenwerking met de VPRO wordt een extra concert uitgevoerd door het Radio Symphonie Orkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Lucas Vis met werk van de Amerikaan Jay Allen Yim, de Fransman Michael Jarrel en de Nederlander Jan Rokus van Roosendaal (Wangzaal). De Muziekdagen worden ge opend met een concert op vrijdag avond in de Wangzaal. Dit concert, dat eveneens wordt uitgevoerd in samenwerking met de VPRO, wordt verzorgd door het Radio Symphonie Orkest en het Groot Omroepkoor onder leiding van Da vid Porcelijn. Uitgevoerd worden werken voor koor en orkest van de Amerikaanse Nederlander Jeff Hamburg en van de in Nederland nog onbekende Engelsman James Stevens. Alle concerten worden opgeno men door de NOS-radio met uit zondering van het openingscon cert dat de VPRO voor haar reke ning neemt. door Maarten Brandt "Nee, ik spiegel mij bij het instude ren van een werk per definitie nooit aan wat anderen gedaan heb ben. Wel luister ik soms naar mijn voorgangsters. Om er achter te ko men hoe zij technische problemen het hoofd bieden en niet zozeer vanwege de opvatting. Die moetje zelf zien te ontwikkelen. Dat is een groeiproces. Persoonlijk bewon der ik de vertolking van Mahlers 'Lied' met mijn lerares Christa Ludwig het meest. Vooral haar ver tolking onder Klemperer, die de beste is die ik tot op heden van dit stuk hoorde". Steriel Jard van Nes heeft dus onder veel verschillende Mahler-vertol- kers gezongen, niet alleen Inbal, maar ook Haitink. In 1989 zal zij sa menwerken met Leonard Bern stein, die dan in Amsterdam Ma hlers 8ste symfonie in het kader van zijn bij Deutsche Grammo- phon lopende Mahlercyclus zal op- "Het boeiende bij Bernstein zo wel als Inbal is, dat het leeuwen deel van de ópnames tot stand komt op basis van de live-concer ten, die parallel aan de re-takes (op name-correcties - red.) plaatsheb ben. Het live-elementmaakt de zaak uiteraard extra spannend. Ook al omdat de kans dat er iets mislukt natuurlijk vrij groot is. Toch neem ik dat risico voor lief. Je 'Brian Wilson' - Brian Wilson (Sire) De ruim 27 jaar oude geschie denis van The Beach Boys is er een van vele hoogte- en diepte punten. Tot dat laatste mag on getwijfeld de verdrinkingsdood van Dennis Wilson in 1983 wor den gerekend, maar vooral toch de geestelijke ineenstorting van het brein achter de groep, de nu 46-jarige Brian Wilson, die zich zelf al in de tweede helft van de jaren zestig in een droefgeestig isolement van overvloedig drugsgebruik en manische de pressies manoeuvreerde. Brian Wilson, naar eigen zeg gen het slachtoffer van een terro riserende vader (zijn doofheid aan één oor werd veroorzaakt door een oorvijg op zeer jonge leeftijd), heeft zijn rol van muzi kaal genie maar heel even aange kund. Dat was in de beginjaren zestig, toen hij met z'n jongere broers Carl en Dennis alsmede neef Mike Love en kennis Al Jar- dine de Californische surfsound introduceerde, een onbezorgde synthese van Chuck Berry-rit- miek en weidse harmony-voca- len die geënt waren op de ver richtingen van bekende Ameri kaanse jaren vijftig-ensembles als The Four Freshmen en The Four Aces. In die jaren rolde het ene pakkende niemendalletje na het andere uit zijn toverdoos: Fun fun fun, Surfin USA, Sloop John B, Surfer Girl, en noem ze allemaal maar op. Om wat later plaats te maken voor aanzienlijk intelligentere, en soms zelfs ge niale composities van het kaliber Good VibrationsGod only knows, I can hear music, enzo voort. Het waren juist deze songs die deel uitmaakten van het al bum Pet Sounds uit 1966, het Beach Boys-meesterwerk bij uit stek, dat evenwel enkele maan den na release hopeloos werd overschaduwd door het histori sche Beatles-album Sergeant Pepper's Lonely hearts Club Band. Het is geen geheim dat Brian Wilson die slag nooit te boven is gekomen. Het verhaal doet zelfs de ronde dat Paul McCartney hem in die tijd in zijn villa op zocht en dat Wilson hem niet on der ogen durfde te komen. Hoe dan ook, het verging hem sedert dien steeds slechter. Hij vrat zich vol, greep naar alles wat maar naar drugs riekte, en verbouwde zichzelf in de loop van de jaren zeventig tot een aandoenlijke vetklomp van 300 pond. The Beach Boys zelf bleven gefor ceerd zoeken naar nieuwe con cepten, vonden die soms tijde lijk, maar getalenteerde 'vreem delingen' als Ricky Fataar en Blondie Chaplin bleken binnen dit emotionele familiedrijfje niet te aarden. Kort en goed: ze wer den nooit meer wie ze ooit ge weest waren. Brian Wilson schijnt op zeker moment zo ver heen te zijn ge weest dat hij zijn zelf geschreven repertoire geheel opnieuw moest instuderen, wilde hij aan concer ten blijven deelnemen, al kwam krijgt immers op die manier ten minste iets dat leeft en dat een veel directere afspiegeling is van wat het musiceren in de praktijk in houdt dan de dikwijls zo steriele dat vaak neer op lijfelijk aanwe zig zijn. Wie zich het Beach Boys concert in het Haagse Congres gebouw (1980) nog herinnert, kan daarover meepraten. Als een kasplantje zat hij achter een key board, van kruin tot teen gedro geerd, totaal van de wereld. Maar zie, het kan verkeren. Na in de loop der jaren een leger the rapeuten te hebben geconsul teerd, is Brian Wilson geestelijk zowaar aan de beterende hand en lichamelijk teruggekeerd tot normale proporties. In zijn door lijfwachten afgegrendelde mil jardenoptrekje in Malibu be schikt hij op afroep over dik be taalde fitness-coaches en geeste lijke hulpvërleners die hem er naar eigen zeggen overheen heb ben geholpen, al blijft zijn toe stand volgens psychiatrische rapporten die van een 'schizoïde persoonlijkheid': balancerend tussen kinderlijke euforie, suïci dale depressies. Nog steeds een ziekelijk introvert man, niet in staat om in het normale menselij ke verkeer emoties te uiten. Het past dan ook in zijn overle- vingstherapie dat hij juist nu, op midelbare leeftijd, zijn eerste so lo-album lanceert. Een album vol dankwoorden aan de zieleknij- pers die hem er weer bovenop hielpen, een album ook waarop de andere Beach Boys geheel en al ontbreken (blijkens een inter view in Rolling Stone omdat de boel nu echt finaal op z'n gat ligt). Wat ervan te zeggen? In eerste instantie ervoer ik de lp 'Brian Wilson' als de niet erg indruk wekkende zwanezang van een genie uit vroeger tijden, wiens creatieve gaven nog slechts in elektronica en niet in songs zijn vervat. De toonzetting is zeer vergelijkbaar met die van het al bum 'Surfs Up' uit 1971, destijds een deels geslaagde poging de oppervlakkige surfsound voor goed te begraven. Geholpen door de multi-instrumentalisten An dy Paley en Michael Bernard, zet Brian Wilson ditmaal de vanouds vertrouwde muur van Beach Boys-vocalen geheel in z'n eentje neer. Een indrukwekkend spek takel, dat wel, maar zijn nogal schrale solostem valt er bij in het niet. Wie het levenswandel van Brian Wilson niet kent, zal wei nig boodschap aan dit album studio-opnames van tegenwoor dig, waarbij het zelfs mogelijk is om er afzonderlijke tonen tussen te plakken'". Inbal zelf is buitengewoon ge lukkig met de nauwe samenwer king tussen de technische staf van Denon. zijn orkest en de 'Alte Oper': "Het komt niet vaak voor dat men gedurende een lange tijd door middel van concerten en op names aan een dergelijke onderne ming kan werken. Toch is dit naar mijn mening de enige goede ma nier. Let wel, je kunt best om de zo veel jaar een Mahlersymfonie op nemen. In de tussenliggende tijd ben je echter zodanig veranderd, dat je de intensiteit van het ene naar het andere moment niet of nauwelijks kunt verleggen". "Nu is uitgerekend de samen hang tussen Mahlers composities onderling enorm essentieel en we achtten het ogenblik thans rijp om in het bijzonder dit gegeven eens te profileren. Dat vereist een geweldi ge concentratie, die je niet zomaar opbouwt en dus liever niet moet onderbreken. Die concentratie is nodig om een ferme greep te kun nen ontwikkelen op een ingenieu ze structuurwereld, die aan de ene kant voortborduurt op die van de klassieken - Mahler bouwt mijns inziens voort op Beethoven -, maar die anderszijds als basis dient voor een arsenaal aan tegenstellingen tussen platvloersheid en verheven heid, licht en duisternis, leven en dood, vreugde en verdriet en noem maar op". Afwijzen Het concert in kwestie bevestigt in hoge mate het Mahler-beeld, Bijdragen: Bram van Leeuwen Willem Schrama hebben. Anderzijds vraag ik me af wat me in tweede instantie toch aan dit mens blijft boeien. Misschien is dat het respect voor iemand die je ooit kippevel be zorgde. God only knows. W.S. Willy Schobben - Arcade Het is weinig musici gegeven om na het passeren van de 70 nog met een nieuwe plaat op de markt te komen. Een van die uit zonderingen is de Nederlandse trompettist Willy Schobben. De nu 72-jarige Willy viert met de verschijning van deze lp/cd ook een bijzonder jubileum. Het is namelijk 65 jaar geleden dat hij voor het eerst met zijn trompet op de bühne stond. Zo is hij al ruim drie generaties actief in diverse bands. Zijn grootste bekendheid geniet hij ongetwijfeld bij de generatie van rond de Tweede Wereldoorlog. Willy Schobben, de man met het snorretje en de gouden trompet, was samen met Ben Rowold de oprichter van de band The Sky- masters. Hij speelde in bands bij diver se omroepen en zijn grootste po pulariteit verwierf hij in 1962 met het nummer Mexico dat maan den op de hitparade stond en we kenlang eerste stond. De nog steeds muzikaal actie ve Willy (hij heeft een big band waarmee hjij vooral in het Lim burgse optreedt) zette dat num mer samen met een serie andere opnieuw op de plaat. De trom pettist die al hoorbaar was op de 78-toerenplaat is nu ook digitaal vastgelegd op cd. Voor de produktie van de plaat die vooral bij ouderen herinne ringen zal oproepen, tekende een andere trompettist namelijk Marty die voor zijn collega ook een aantal nummers componeer de. Bekendste is ongetwijfeld Beach party' dat luisteraars zul len herkennen als de tune van het tv-programma 'Ter land, ter zee en in de lucht'. Verder een hernieuwde kennismaking met 'oldies' als Brandend Zand (van Anneke Grönloh) en Lapland. B.v.L. zoals we dat aan de hand van ande re opnames van Inbal reeds enige jaren kennen en dat wordt gety peerd door een grote mate van spontaniteit en een rigoreus afwij zen van alles wat naar het geparfu meerde en gepolijste zweemt. Een zangerigheid a la Bruno Walter, het subtiele in de frasering van een Ra fael Kubelik en Inbals eigen voor keur voor een ongerepte, integere en eerlijke weergave van het noten beeld zetten de toon. De akoestiek in de giftte zaal van de in 1981 voor beeldig gerestaureerde 'Alte Oper' is niet minder dan grandioos. Overal is de klank doorzichtig, nooit te scherp en indien nodig mooi rond. Kortom, precies dat fraaie sonore gemiddelde dat ook via de in deze ruimte geregistreer de CD's wordt afgegeven. De andere zuil van Inbals huidi ge activiteiten in Frankfurt is zijn vastlegging van alle Bruckner- symfonieën voor Teldec, waarvan zojuist de 5de aangevuld met de door Nicola Samale en Giuseppe Mazzuca gereconstrueerde finale van de 9de symfonie werd uitge bracht. Uit Inbals Mahler-en Bruckner- opnames blijkt trouwens wel. dat het eertijds middelmatige Radio Sinfonie Orchester Frankfurt zich gedurende de laatste 10 jaar tot een top-ensemble heeft ontwikkeld. Een ensemble, dat in één van de Duitse HiFi-bladen in een enquête verslag als het op de Berliner Phil- harmoniker na beste orkest van de Bundesrequblik wordt be schouwd. Het wordt hoog tijd, dat Inbal eens wordt uitgenodigd voor gastdirecties bij het Concertge bouworkest en de Wiener Philhar- moniker. Goede toekomst voor Wet Wet Wet SCHIPHOL - Ze zijn inmiddels naar hun woonplaats Glasgow te ruggekeerd om zich voor te berei den op een toernee door de Vere nigde Staten, maar daarna is er een grote kans dat ze aansluitend in no vember opnieuw Nederland aan doen. Voor een uitgebreide toer nee. Nu waren ze even in het land voor de presentatie van hun derde single die de titel 'Sweet little mys tery' meekreeg en die inmiddels al in de Top 40 staat: Wet Wet Wet. Voor bassist Tom Cunningham, drummer Graeme Clark, zanger Marti Pellow en Neil Mitchell (key board) ziet de toekomst er veelbe lovend uit.„We zijn erg enthou siast. We moeten hard werken, want muziek is nu onze boterham," aldus Marti, een vriendelijke jon gen met een duidelijk Schots ac cent. door BertPol Neil is nog bescheidener van aard. De vier artiesten, want dat zijn ze inmiddels geworden, ko men uit één van de vele weinig flo rissante woonwijken in de indus triestad Glasgow. "We komen alle maal uit arbeidersgezinnen. Mijn moeder bijvoorbeeld is werkster", aldus Marti, die met de drie ande ren niet meer in het ouderlijk huis vertoeft, maar in de binnenstad een appartement heeft betrokken. Glasgow, een stad met een hoog percentage aan werklozen, is trots op de groep. Ook de Wet Wet Wet- leden hadden geen werk. Een carri ère in de muziek moest volgens hen een mogelijkheid zijn om uit de grauwheid van dat werkloze be staan te komen. En het is hen blijk baar gelukt, gezien hun elpee, drie singles en tal van tv-optredens. Het viertal kent elkaar al vanaf de schoolbanken en is na een verre van gemakkelijke start ("je bent toch allemaal verschillend en dat moet wel in elkaar passen") er toch in geslaagd om professioneel zich te presenteren. "Als je jong bent en je hebt geen werk, zoek je naar iets om aan de slag te komen". Wet Wet Wet heeft ook een klein beetje te maken met het vaak re genachtige weer in Glasgow. Maar de naam van de groep is eigenlijk afgeleid van een lied, waarin de woorden voor komen, 'his face is wet wet with tears'. Dat vonden Tom, Marti, Neil en Graeme ont roerend, en voegden er toen voor de aardigheid nog een derde wet aan toe. Marti zegt dat ze zich best thuis voelen in de popwereld. "We zullen er voor waken, dat drugs en alcohol ver van ons blijven. We beseffen heus wel dat het vaak maar een kleine stap is om een verkeerde weg in te slaan, maar we zijn er nog altijd^elf bij en houden ons wel on der controle". Hij en de anderen zijn ervan overtuigd, dat over tien jaar hun muziek nog immer be staat. OPDRACHT - Het college van ge deputeerde staten van Groningen heeft de schrijver Max Dender- monde opdracht gegeven tot het schrijven van 40 sonnetten over Groningen. Het is de bedoeling dat deze gedichten in de loop van 1989 in een bundel zullen verschijnen. De provincie Groningen verleent wel vaker schrijfopdrachten. De bundel zal onder andere als relatie geschenk dienen. De opdracht is Dendermonde verleend als waar dering voor zijn prestaties. Ook het feit dat hij in Groningen is geboren speelt een rol. - Frans Hamer maakt een ontwerp Expositie 'Frans Hamer 80 jaar' - Een roe pende in de woestijn, tot 10 september. Ars Aemula Naturae, Pieterskerkgracht 9 Lei den. Geopend: dagelijks van 10-17 uur en 's zondags van 14-17 uur. LEIDEN Als een eerbewijs aan het levenswerk van Frans Hamer, zo ziet Sipke van der Land de expositie die tot 10 sep tember te bezichtigen is in het gebouw van Ars Aemula natu rae. De Limburgse kunstenaar Frans Hamer werd in Nijmegen geboren op 24 november 1906. Hij kreeg zijn opleiding aan het KTA (Kunst, Techniek, Arbeid) in 's-Hertogenbosch en het Hooger Instituut voor Schoone Kunsten in Antwerpen bij prof. I. Opsomer. Hamer groeide op in een katholiek gezin, vandaar dat religie in zijn leven een belangrij ke rol speelde, maar zijn roeping lag in de kust die gewijd was aan zijn geloof. De afgelopen twintig jaar ex poseerde Frans Hamer niet meer, wat echter niet betekende dat hij stil heeft gezeten, zoals te zien is op de tentoonstelling in Leiden naar aanleiding van zijn tachtigste verjaardag. Het idee hiervoor was afkomstig van Sip ke van der Land, die Ars bereid vond ruimte hiervoor ter be schikking te stellen. Bijna tach tig werken, waarvan een groot deel gemaakt is na 1970, geven een indruk van de veelzijdigheid van Frans Hamer. Hij schildert niet alleen maar maakt ook teke ningen, mozaïeken en glas in lood. Uit 1970 dateert een kun stenaarsportret, dat opgevat kan worden als een symbolische voorstelling van Hamers kunste naarschap, omdat de afgebeelde figuur in de ene hand een pen seel en in de andere hand een kruis vasthoudt. Binnen de religieuze thema tiek komen naast beeltenissen van Christus, Maria en vele heili gen, bijbelse voorstellingen voor, zoals 'De vlucht naar Egyp te' en 'Batseba'. De geïdealiseer de beelden en het ongewone kleurgebruik geven sommige schilderijen een onwerkelijk, enigszins sprookjesachtig karak ter. De werkwijze van Frans Ha mer verschilt van keer tot keer. Soms werkt hij zijn figuren heel precies uit of stileert ze juist, soms ook gebruikt hij een zicht bare verftoets. Ook voor de teke ningen geldt dat Hamer steeds varieert. De meest indruk maak te een portrèt van zijn vader uit 1934 waarin de grote precisie het gevoel geenszins uitsluit. Door overmatige stilering en idealise ring krijgt de mystieke en sym bolische inhoud zo'n sterke na druk dat er eerder een afstand ontstaat dan betrokkenheid. Gezien de invloed van de By zantijnse mozaïeken en de kunst van Jan Toorop, staat het werk van Frans Hamer in een lange traditie, maar het lijkt nauwe lijks geworteld te zijn in deze tijd. Deze indruk wordt beves tigd door een passage uit een tekst van Sipke van der Land: "Het zal niemand verbazen dat Frans Hamer zich soms voelt als een roepende in de woestijn van het moderne levensgevoel en de moderne kunstopvatting..." Met dit overzicht van zijn werk treedt de als "profeet" en "klui zenaarkunstenaar" gekarakteri seerde Hamer na lange tijd weer in de openbaarheid. NANCY STOOP Brit wint Artis-cartoonwedstrijd AMSTERDAM (ANP) - De Brit Pete Field heeft de internationale Artis- cartoonwedstrijd gewonnen. Hij krijgt de Gouden Aap en 2.000 gulden. Tweede en derde werden respectievelijk Srecko Puntaric uit Joegoslavië en de Belg Luc Descheemaeker. Zij zijn bekroond met de Zilveren Aap 1.500 gulden) en de Bronzen Aap 1.000 gulden). Een eervolle vermelding kregen Pavel Radosta uit Tsjechoslowakije, Jos Geboes uit België. Pavil- des Vangelis uit Griekenland en Davor Stambuk uit Joegoslavië. De wedstrijd was uitgeschreven door de Nederlandse Cartoonistenver enigingen De Tulp in het kader van het 150-jarig bestaan van de Amster damse dierentuin. Cartoonisten uit 38 landen stuurden 1531 tekeningen in, alle met het thema „Dier en Mens". Een jury selecteerde zestig car toons uit 21 landen, welke te zien zijn in de dierentuin. Deze expositie duurt tot en met 30 oktober en is voor Artis-bezoekers gratis toegankelijk.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1988 | | pagina 37