Directeur Bert Erades: 'Het zal langzaam moeten slijten'
LcIUac FdUU 91/11, Kt U.C Vld&
oi/ica un hA OTVI "i itw rlD ¥TIQ <V
ZATERDAG 3 SEPTEMBER 1
muleert: "De schoolbesturen en de di
recties waren akkoord met de inhoud
van het fusierapport, alleen de twee me
dezeggenschapsraden moesten er hun
goedkeuring nog aan geven".
De gebeurtenissen volgden elkaar na
die 21ste juli echter in een snel tempo op;
terzelfdertijd namen ze voor de Leidse
Pabo een ongunstige wending. Voordat
directeur Erades begint aan zijn recon
structie van de hectische voorvallen die
zich de afgelopen maand binnen de mu
ren van het schoolgebouw hebben afge
speeld, voor een goed begrip eerst een
overzicht wat daaraan de laatste jaren
voorafging.
Gedwongen
De Leidse Pabo vestigde zich vier jaar
geleden in het gebouw van de voormali
ge RK huishoudschool aan het Galgewa
ter. De Pedagogische Academie voor het
Basis Onderwijs was feitelijk een fusie
tussen de Haanstra kweekschool (de eer
tijds aan de Vliet gevestigde opleidings
school voor kleuterleidsters) en het
Haagsch Genootschap (een pedagogi
sche academie) in Den Haag. Het ging
om een gedwongen samenvoeging van
schoolgemeenschappen, die voortvloei
de uit de Pabo-wet. Aan de fusie kleefde
het negatieve aspect dat bijna vijftig pro
cent van de ongeveer veertig docenten in
de categorie 'boventallig' werd geplaatst.
Het sociaal plan dat Deetman destijds
lanceerde ten behoeve van de 'bovental
lige' leerkrachten voorzag er in dat ze tot
1 augustus 1987 niet in hun belangen
zouden worden geschaad. Deze jongere
krachten werden tot genoemde datum
beziggehouden met 'ontwikkelings
werk', ze werden belast met de samen
stelling van een nieuw leerplan dat
moest dienen als fundament voor het ba
sisonderwijs nieuwe versie (bestemd
voor leerlingen vanaf vier jaar).
"Maar de 'boventalligen' raakten we
niet kwijt op 1 augustus 1987", weet Era
des nog maar al te goed. Minister Deet
man wilde nog meer fusies doorvoeren
in het hoger beroepsonderwijs. In 1985
gaf hij dat al te kennen in de vorm van
zijn notitie 'Samenvoeging Taakverde-
Bij nader inzien heeft de in
1984 beklonken
samenvoeging van de Leidse
Haanstra kweekschool en het
Haagsch Genootschap niet
meer voorgesteld dan de
geboorte van een kind met een
waterhoofd. Vier jaar lang
sleepte het bestaan van de
Leidse openbare
Pedagogische Academie voor
Basis Onderwijs (Pabo) zich
noodgedwongen voort van de
ene naar de andere
fusiebespreking. Een tekort
van ruim negen ton leidde
evenwel tot het besluit de vlag
te strijken. "Het is alsof je een
rouwproces doormaakt, het zal
langzaam moeten slijten".
door Gerard van Putten
Galgehumor aan het Leidse Galge
water. Conciërge Nico Zirkzee toont
directeur Bert Erades een wit dun
doek, bedrukt met fraaie, blauwe
sierletters. Het opschrift heeft de al
lure van een blikvanger. 'Leidse Pa
bo', het spettert er als het ware van
af.
"Kijk eens aan", roept Zirkzee, "een
half jaar geleden besteld en nu net bin
nengekomen". De conciërge vraagt of
het nog wel zin heeft de vlag uitbundig te
laten wapperen nu het onherroepelijk
vaststaat dat de schooldeuren met in
gang van 1 augustus 1989 definitief zul
len worden gesloten. "Hang maar op",
krijgt Zirkzee als opdracht mee, "uitein
delijk is dat met de school ook gebeurd".
Zowaar heeft het er even de schijn van
dat de directeur van de Leidse Pedagogi
sche Academie voor het Basis Onderwijs
school wil maken in een apart soort hu
mor die gedragen wordt door cynische
symboliek. Gezien de ernst van de onwe
zenlijke situatie waarin het personeel, de
studenten en hijzelf verzeild zijn geraakt,
heeft Erades er evenwel nauwelijks be
hoefte aan de lachers op zijn hand te krij
gen.
Zijn betoog over de gedwongen slui
ting van zijn school steekt hij op gedra
gen toon af, hier en daar klinkt bitterheid
door in zijn stem. Luttele dagen na wat
intern al wordt aangeduid als "die rampr
zalige vrijdag" waarop hij, bestuur en
personeel figuurlijk de vlag van de
school streken, strijden weemoed en on
begrip bij hem om voorrang.
"Deze school hoefde niet dicht, dat
was niet nodig. Die mening baseer ik ook
op de cijfers die het Centraal Bureau
voor de Statistiek onlangs heeft gepro
duceerd. De toekomst van de Pabo is po
sitief omdat de werkgelegenheid in het
basisonderwijs zal groeien. Er is de
laatste jaren sprake geweest van een ba
by-boom, vandaar dat er mag worden ver
wacht dat er in 1991 een tekort aan leer
krachten zal ontstaan. Zelfs uitgaande
van de nu geldende, en voor onderwijs
krachten nauwelijks te verdedigen
groepsgrootte van gemiddeld 32 tot 34
leerlingen".
Goede hoop
Strikt formeel laat de op handen zijnde
sluiting van de Leidse Pabo zich simpel
verklaren. Het aantal leerlingen benader
de op geen stukken na de normen van
het ministerie van onderwijs. Om een
zelfstandig bestaan te kunnen leiden,
dient de schooladministratie van een Pa
bo minimaal 250 namen van studenten te
tellen. Een Pabo die een gedeeld bestaan
leidt met een andere hogere beroepson-
derwijs-instelling moet nog altijd min
stens 150 leerlingen in huis hebben. De
Leidse Pabo haalde die norm op geen
stukken na.
"Maar na het dieptepunt dat we in 1986
bereikten meldden zich steeds meer
mensen hier aan. Er bestond hier goede
hoop dat we die honderd vijftig binnen
niet al te lange tijd zouden halen. Dat zou
voor ons voldoende zijn geweest voor
een fusie met de Haarlemse Pabo. Maar
helaas kwamen we daarvoor ook een be
drag van 934.000 gulden tekort".
Typerend genoeg viel op 21 juli nog in
deze krant te lezen dat het voortbestaan
van de Leidse Pabo was veilig gesteld.
Achteraf stelt directeur Erades dat hij
niet blij was met de nu als voorbarig te
kenschetsen berichtgeving, waarvan hij
het bestuur van de Haarlemse Pabo als
bron aanwijst.
Al hecht ook Erades er aan te bena
drukken dat er eigenlijk ook alle reden
was om de toekomst van de Leidse Pabo
met vertrouwen tegemoet te zien. De fu
siebesprekingen met de Haarlemse Pabo
verkeerden vorige maand immers 'in de
afwerkingsfase'. Of zoals Erades het for
a -nn i A A *91 J nister nu eenmaal had bepaald dat de bo-
A B A I ventalligen niet eerder dan op 1 januari
twaalf besloten het bestuur en de direc
tie van de Leidse Pabo de reeds klaar lig
gende brieven te versturen. Nog altijd
had Deetman geen uitspraak gedaan
over het verzoek om per 1 augustus te
mogen fuseren. De bewindsman zat mid
den in het kabinetsberaad, was derhalve
niet bereikbaar.
Bestuur en personeel hakten toen de
knoop maar door. Menige student stond
later die dag perplex, na kennisneming
van de inhoud. Degenen die als eerste
jaars het nieuwe schooljaar hadden moe
ten aanvangen moesten zich meteen bij
een andere Pabo laten inschrijven. De
tweede- en derdejaars kregen het drin
gende advies dat zo snel mogelijk te
doen; de vierdejaars mochten blijven.
De 19-jarige Nicorien Bol uit Breda en
de 20-jarige Patricia de Windt uit het
Limburgse Simpelveld hebben in Lei
den een kamer betrokken, deels om hun
studie te volgen bij de Leidse openbare
Pabo, deels om de ambiance van het so
ciale studentenleven binnen de vereni
ging Quintus te proeven. "Die expresse-
brief heeft toch wel de nodige ongemak
ken bezorgd", vertelt Patricia. "Ik zit
midden in de ontgroening. Om me in
Den Haag te kunnen laten inschrijven
moest ik toestemming vragen om even
uit die werkweek weg te kunnen. Voor
mij is dit allemaal onverwacht gekomen
omdat ons steeds is verzekerd dat het
met die fusie met Haarlem wel goed zou
komen".
Nicorien Bol. bijna tweedejaars: "Ik
vind het verschrikkelijk wat er is ge
beurd, maar gelukkig stappen heel wat
studenten over naar Den Haag. Niette
min zal die overstap toch enige aanpas
sing vergen, het lesprogramma van de
ene Pabo sluit meestal niet aan bij de an
dere".
Patricia de Windt (links) en Nicorien Bol: "Die expressebrief heeft ons de
nodige ongemakken bezorgd".
Schandalig
De 20-jarige Joyce Smits uit Leiden is
helemaal niet te spreken over de manier
waarop bestuur en directie van de Leidse
Pabo de voorlichting heeft verzorgd. "Ik
vind het schandalig dat ze ons zo laat op
de hoogte hebben gesteld. Notabene
vlak voor het schooljaar", maakt ze van
haar hart geen moordkuil.
In mei rondde ze met succes haar stu
die aan het atheneum af; eerder had ze
zich al laten inschrijven bij de Leidse Pa
bo. "Op de open dag die enkele maanden
geleden werd gehouden is met geen
woord gerept over een eventuele sluiting
van de school. Bij toeval hoorde ik vorige
week vrijdag dat de zaak zou dichtgaan.
En inderdaad, diezelfde avond vond ik in
mijn brievenbus de expressebrief waarin
dat werd meegedeeld. Dat wij zo laat van
een en ander op de hoogte zijn gesteld
verwijt ik in de eerste plaats toch de lei
ding van de school. Na lezing van die
brief heb ik meteen actie ondernomen;
ik ga nu naar de openbare Pabo in Den
Haag. Overigens heeft dat enige financië
le consequenties voor mij. Omdat ik op
mezelf woon krijg ik de reiskosten niet
vergoed".
Dat er studenten zijn die vinden dat
bestuur en directie van de Leidse Pabo
onvoldoende opening van zaken hebben
gegeven over de positie van de school,
kan directeur Erades zich best voorstel
len. "Maar wij hebben constant het
voortbestaan van de school voor ogen ge
had. Op een gegeven moment zat ik zelfs
te onderhandelen over mijn eigen ont
slag. De minister had weer eens een nieu
we maatregel bedacht, de lesplaatsen-
constructie. Het lag in de bedoeling om
van de Leidse Pabo een lesplaats te ma
ken onder Haarlemse directie".
"Voor wat betreft die reiskosten waar
voor sommigen komen te staan, we gaan
proberen een sociaal fonds daarvoor aan
te spreken. Het is niet onmogelijk dat
daaruit geld vrijkomt. In elk geval heb
ben we een en ander al onder de aan
dacht van het departement gebracht".
Onwezenlijk
Zoals het er nu naar uitziet blijven er
alles bijeen zestien docenten om rond
vijfentwintig vierdejaars studenten te
begeleiden tot 1 augustus 1989. Hoe on
wezenlijk de ontstane toestand op deze
school is, kan als volgt worden aangege
ven. In theorie zijn die vierdejaars leer
lingen er niet eens van verzekerd dat ze
tot die datum werkelijk begeleiding zul
len krijgen.
Erades: "Het is natuurlijk een puur hy
pothetische veronderstelling, maar stel
je voor dat die zestien docenten binnen
kort hun sollicitatiebrieven zien be
kroond met een aanstelling elders, dan
staan die vierdejaars wel met hun han
den in het haar. We hebben ze overigens
op die nauwelijks denkbare mogelijk
heid geattendeerd".
Gezien de leeftijdsopbouw van het
personeel vreest Erades evenwel voor
een toekomst zonder veel vooruitzich
ten. En dan zegt hij ook voor zichzelf te
spreken. "Deze school telt nogal wat per
soneelsleden met vele dienstjaren. Ik
voorzie toch problemen. Ook voor me
zelf. Zodra je tegenwoordig de 45 bent
gepasseerd ben je afgeschreven. Des
noods ga ik buiten het onderwijs zoeken
naar een baan".
"Ook ik hoef me tot 1 januari 1990 geen
financiële zorgen te maken", zegt con
ciërge Zirkzee. "Maar aan de andere kant
- realiseer ik me maar al te goed dat ik
mijn leeftijd tegen heb, ik ben 48. Ik ga zo
snel mogelijk solliciteren. Als er maar
even een mogelijkheid is ben ik hier weg
Liever wacht ik niet die eerste januari
van 1990 af'.
Hard aangekomen
"De mededeling dat de school gaat
sluiten is bij het personeel hard aangeko
men. Iedereen kan dat van mij aanne
men", zegt Erades. De laatste dagen is de
46-jarige directeur geregeld collega's te
gengekomen die de kluts enigermate
kwijt waren. "Ze liepen ietwat ver
dwaasd rond. En dat is natuurlijk lo
gisch. Los even van de onzekere toe
komst die menigeen nu wacht, is het ook
zo dat het merendeel van de zo vertrouw
de gezichten binnenkort verdwijnt.
Neem alleen maar de derdejaars, die hele
groep gaat nu naar de openbare Pabo in
Den Haag. En zo gaan er nog vele andere
leerlingen weg. Vergelijk het maar met
een rouwproces, het zal langzaam moe
ten slijten".
ling Concentratie'. Tevens bepaalde de
bewindsman dat in een nieuw sociaal
plan (Sociaal Beleidskader) dat 'boven
tallig' Pabo-personeel tot uiterlijk 1 janu
ari 1990 in dienst mocht blijven. "Prach
tig natuurlijk voor de betrokkenen dat
hun salarissen tot die datum gegaran
deerd waren, voor de school zijn ze in de
loop der jaren een ballast gaan vormen".
Signalen
Goed beschouwd heeft de 'fusie-
school' zich in de afgelopen vier jaar
voortgesleept van de ene naar de andere
fusiebespreking. De bezuinigingsplannen
van onderwijsminister Deetman nodig
den scholen er als het ware toe uit fusie
besprekingen aan te knopen met part
ners, die naar eigen goeddunken moch
ten worden aangezocht. In Leiden liepen
de Pabo, 'Vronestein' als academie voor
de gezondheidszorg, de christelijke Pabo
in Oegstgeest, de laboratoriumschool
'Rijnland' en de 'Reinwardt-academie' al
in 1984 vooruit op de plannen die Deet
man een jaar later zou ontvouwen. In het
beleid dat Deetman indertijd voor ogen
had pasten niet meer dan 350 hbo-scho-
len.
Erades:"Zelfs voordat de Pabo-fusie
rond was werden er al gesprekken ge
voerd over samenvoeging met andere
hogescholen in de Leidse regio. De ach
tergrond daarvan was dat ons destijds
signalen bereikten over een plan dat de
minister wilde droppen. Wij beschikten
toen over informatie dat hij het hogere
beroepsonderwijs op ëén hoop wilde ve
gen. Of er een lek was bij het ministerie
van onderwijs? Ach, laat ik zeggen dat
wij daar goede contacten hadden. En nog
steeds hebben. In elk geval namen we de
verworven voorkennis over het plan seri
eus genoeg om te bezien welke conse
quenties een fusie zou hebben".
Eenmaal nadat de gedachtenwisselin-
gen in een meer dan verkennende fase
waren beland, trok de delegatie van de
christelijke Pabo in Oegstgeest zich als
nog terug. De achtergrond van dit besluit
was dat 'Vronestein' als beoogde fusie
partner verlangde dat de nieuwe school
een interconfessioneel karakter zou krij
gen. Het bestuur van de Reinwardt-aca
demie liet vervolgens weten eveneens
niet langer in te zijn voor een samengaan
met eerdergenoemde scholen; de be
roepsopleiding voor museumwerkers
zocht en vond aansluiting bij schoolge
meenschappen in Amsterdam.
Wacht aangezegd
"De overgebleven instellingen zegden
ons als medestichter van de Leidse Ho
geschool de wacht aan. Het argument
we hadden te veel boventallig personeel
en dat werd een te groot financieel risico
geacht. In augustus 1986 heropenden wij
de onderhandelingen met de Leidse Ho
geschool. Begin juli 1987 kwam het defi
nitieve bericht dat de Leidse Hogeschool
toch maar afzag van een fusie. Er was in
middels nieuw personeel aangetrokken.
Bij een fusie hadden die omwille van de
rangorde naar dienstjaren weer plaats
moeten maken voor onze 'boventalli
gen'. Al met al hadden de besprekingen
bijna een jaar geduurd".
Omdat een zelfstandig bestaan met mi
nimaal 250 studenten onhaalbaar was, is
het bestuur van de Leidse Pabo er voort
durend op uit geweest een fusie met ver
gelijkbare scholen aan te gaan. "In dat
kader werd in september vorig jaar de
Haarlemse Pabo als fusiepartner aange
zocht. "Daarnaast hebben we gepro
beerd onszelf rugdekking te geven door
een zogeheten verzoek tot 'beëindiging
de kampten wij in Leiden met een tekort
van 934.000 gulden, voor een periode van
17 maanden. De voorzitter van de Haar
lemse Pabo, Kemner, liet toen geschokt
weten dat er op zijn school een revolutie
zou uitbreken als hij de fusie met ons zou
laten doorgaan. Wat niet wegneemt dat
er met Kemner tot vorige week vrijdag
dagelijks contact geweest. Tot op het
laatst heeft die man zich ten opzichte van
ons positief opgesteld".
In een vermetele poging de financie
ring van de bewuste 934.000 gulden rond
te krijgen, diende het bestuur van de
Leidse academie allereerst een verzoek
in om de fusie per 1 januari 1990 te laten
ingaan, in plaats van per 1 augustus 1988
"Als ons dat zou zijn toegestaan was er
nu niks aan de hand geweest", beweert
Erades. "We zouden quitte hebben ge
speeld als we een subsidie hadden gekre
gen volgens de oude berekeningsmetho
de, en Haarlem volgens de nieuwe".
Intern werd al evenzeer bekeken of er
fondsen konden worden gevonden ter
dekking van het tekort. Met name werd
in dat verband een beroep gedaan op de
boventallige docenten. Hun werd ge
vraagd vrijwillig ontslag te nemen, waar
bij wachtgeld als wisselgeld moest die
nen. Erades: "We wilden op die manier
een natuurlijk verloop creëren. Enige
personeelsleden zegden hun medewer
king toe. maar we bleven toch nog met
een gat van vier ton zitten".
Laatste poging
Maandagmorgen 22 augustus werd bij
de Leidse openbare Pabo de afwijzende
beschikking bezorgd op het verzoek de
fusie per 1 januari 1990 te mogen laten in
gaan. Wat derhalve nog liep was het ver
zoek om ministeriële goedkeuring van
de fusie met ingang van 1 augustus.
Bestuur en directie van de Leidse Pa
bo besloten een allerlaatste poging te wa
gen door het voltallige personeel ("regu
lier en boventallig") op donderdag 25 au
gustus in vergadering bijeen te roepen.
Tijdens de bijeenkomst, die talloze ma
len werd geschorst, werd de aanwezigen
opnieuw het voorstel van vrijwillige te
rugtreding met recht op wachtgeld voor
gelegd. Erades: "Toen deed zich het
merkwaardige verschijnsel voor dat die
negen ton haalbaar was, maar in dat be
drag zat ook geld van mensen die actief
waren in het onderwijs".
"Wat waar is is waar", reageert concier
ge Zirkzee geprikkeld, "er bestond on
voldoende bereidheid om mee te werken
aan de oplossing die werd aangedragen'
Zij het aarzelend, worden zijn ferm uitge
sproken woorden ondersteund door in
stemmend geknik van zijn directeur
"Toen het bestuur vroeg of er mensen
waren die zich konden vinden in het
voorstel tot vrijwillige terugtreding hield
vrijwel iedereen z'n mond. Vooral de bo
ventalligen zagen er in meerderheid
geen heil in", is het relaas van Zirkzee.
"En dat terwijl iedereen toch de brief had
gelezen van de vakbonden, waarin werd
gesteld dat deze oplossing weliswaar ju
ridisch niet helemaal juist was, maar dat
telefonisch overleg met het ministerie de
toezegging had opgeleverd dat de uitke
ring van wachtgelden geen probleem
was. Zo stond het zwart op wit in die
brief. Overigens vind ik wel dat de vak
bonden dat staande de vergadering nog
best eens extra hadden mogen bena
drukken".
"Alles moest op basis van vrijwillig
heid", benadrukt Erades. "Het bestuur
kon in dit geval niet grijpen naar het mid
del van verplicht ontslag, omdat de mi-
Directeur Bert Erades (links) en conciërge Nico Zirkzee: "Hang die vlag maar op. Uiteindelijk is dat met de school ook gebeurd
van de bekostiging' in te dienen bij het
ministerie van onderwijs. Met ingang
van 1 augustus 1988. Beschouw het maar
als een verzoek tot dispensatieverlening
Als een verzoek te mogen blijven be
staan als losse Pabo, ook al zaten we in
september vorig jaar dan beneden alle
minimumnormen van het departement
met de honderd leerlingen die we in huis
hadden. In april, dus ruim een half jaar
nadat we de brief op de bus hadden ge
daan, kregen we het antwoord. Een af
wijzend antwoord".
Inmiddels was duidelijk geworden dat
het bestuur van de Haarlemse Pabo wel
degelijk genegen was te fuseren met Lei
den, mits die samenvoeging geen geld
zou kosten. En juist die voorwaarde had
al eerder als struikelblok gediend bij eer
dere fusiebesprekingen die de Leidse
Pabo met andere instellingen in het ho
ger beroepsonderwijs had gevoerd. Met
name de bijna twintig leerkrachten, die
'boventallig' werden toen de Leidse
Haanstra kweekschool en het Haagsch
Genootschap zich vier jaar geleden vere
nigden, werden door besturen van ande
re onderwijsinstellingen telkens als een
te groot financieel risico en een bedrei
ging van het eigen personeel gezien.
Onduidelijk
"In december kregen alle hogescholen
een dikke brief van de minister waarin
hij meedeelde dat hij garant bleef staan
voor de salarissen van de boventallige
leerkrachten tot 1 januari 1990, maar dat
hij de uitbetaling ervan anders dan voor
dien overliet aan de hogescholen. Vol
gens een verdeelsleutel zouden de hoge
scholen een bepaalde subsidie voor de
salarisbetaling van boventalligen ont
vangen, nochtans' bleef het onduidelijk
hoe die berekeningsmethode in elkaar
stak".
Een delegatie van de Leidse en Haar
lemse Pabo's kreeg pas op 6 juli daar
over enige losse vingerwijzingen aange
reikt tijdens een bezoek aan het ministe
rie van onderwijs. Een week later wisten
ze op de Haarlemse, respectievelijk Leid
se Pabo precies waar ze aan toe waren.
"Volgens de nieuwe berekeningsmetho
Joyce Smits uit Leiden: "SchaJida-
lig dat ze ons zo laat op de hoogte
hebben gesteld".
