Coachen is kijken en reageren
Sportbijlage 1988-1989
Kennis van zaken, weten waar je
over praal en wat moet je doen.
Vakkennis dusonontbeerlijk voor
een coach. Hoe doen jullie die ken
nis op. hoe maken jullie jezelf wij-
Klerks: Vakkennis kun je op
verschillende manieren verzame
len. Onder meer door veel te lezen,
maar daar heb ik te weinig tijd voor
en bovendien geen zin in. Ik vind
het veel plezieriger en zinvoller om
een avondje met andere sporters
BRAM WASSENAAR
Bram Wassenaar (44) is voor
malig Nederlands atletiekkain-
pioen op de 800 en 1500 meter.
Werkzaam op het Voorlichtings
bureau voor Voeding verbond hij
zich tien jaar geleden als trainer
aan De Bataven, een functie die
hij nu nog vervult. Als bonds
coach kreeg hij te maken met de
iniddenafstandlopers Rob Drup
pers en Han Kulker. Laatstge
noemde (van wie hij de persoon
lijke trainer is) bracht hij vlak
achter ('ram en Coe naar het Eu
ropese brons op de 1500 meter en
naar de Europese indoortitel. De
Voorschotenaar beschouwt dat
als zijn grootste succes in zijn
trainersloopbaan tot nu toe.
GERARD BAKKER
Gerard Bakker (48) was in
zijn actieve periode als tafelten
nisser viermaal finalist bij de
strijd om de nationale titel, maar
won niet eenmaal. Zijn revanche
kreeg hij later met Bcttine Vries-
ekoop, de meest succesvolle pupil
uit de befaamde school van Bak
ker. De Leidsc verzekeringsdes-
kundige is als coach reeds toe aan
zijn zilveren jubileum. "Mijn
grootste succes? Nee. niet de Eu
ropese titel van Bcttine. Belang
rijker vind ik dat ik vrijwel elk
jaar een jeugdkampioen van Ne
derland heb afgeleverd".
en coaches te praten. Dat werkt
veel sneller dan een paar dikke pil
len proberen door te worstelen. Na
tuurlijk, er zijn best nuttige boek
werkjes verschenen, maar een
groot nadeel is dat je aan een boek
niets kunt vragen. Bovendien, op
het moment dat een boek ver
schijnt is de inhoud door de
praktijk achterhaald. Als je je trai
ningsmethodieken uit boeken
moet halen dan loop je achter de
feiten aan".
Van den Berg: "Ik kan echt uren
met andere trainers ouwehoeren.
Heerlijk vind ik dat en ik steek er
enorm veel van op. Hoe vaak ik niet
met Gerard Bakker heb zitten pra
ten en wat ik van hem niet allemaal
heb opgestoken".
Klerks: "Ook voor medische as
pecten geldt dat je een directere
weg moet kiezen om je kennis te
verzamelen. In boeken verschijnen
meestal rapporten die twee, drie
jaar oud zijn. Als je op medisch ge
bied bij wilt blijven, kun je veel be
ter regelmatig met artsen gaan pra
ten en af en toe een kijkje nemen in
een laboratorium. In de roei wereld
is dat niet zo'n probleem want
daarin is zo'n beetje iedereen arts".
Bakker: "Ik steek het meest op
van coaches uit andere sporten. Zo
ben ik ooit heel wat wijzer gewor
den van een lezing van Leen
Pfrommer. Ik spreek ook liever
een kwartier met iemand als Han
Kulker dan dat ik een uur met een
andere tafeltennis-malloot zit te
kleppen. Het zijn vaak psychologi
sche dingetjes die je oppikt. Ik mag
ook graag interviews lezen met
mensen als Trumbic, Michels en
Happel. Die zeggen vaak hele sim
pele dingetjes, die echter o zo be
langrijk zijn".
Klerks: "Daar ben ik het helemaal
mee eens. Als coach van topspor
ters moetje het van details hebben,
meestal liggen die op het mentale
vlak. Bij een sport als roeien be
schikt op zeker moment iedereen
over het beste materiaal. Dan geeft
mentale kracht de doorslag".
Bakker: "Bij ons ligt dat toch
even anders. Het materiaal kan nog
altijd de doorslag geven. Dan kom
je plotseling weer tegenover een
Chinees te staan die met een of an
dere autoband speelt en daarmee
de meest vreemde ballen slaat.
Voordat je het in de gaten hebt en
je aan je tegenstander hebt aange
past is het al afgelopen en lig je er
uit".
Wassenaar: "Gelukkig is dat bij
atletiek uitgesloten. Materiaal
speelt geen enkele rol. atleten zijn
helemaal op zichzelf aangewezen
en dus speelt de mentaliteit een
hoofdrol. Mijn kennis haal ik wel
degelijk voor een belangrijk deel
uit boeken. Ik vind het heerlijk om
vakliteratuur te lezen en volgens
mij is het ook belangrijk om boe
ken te lezen. Om een analyse te
kunnen maken van aspecten die je
moet beheersen en op basis waar
van je je oefenstof samenstelt is het
pure noodzaak om te lezen. Je
moet potverdomme toch weten
hoe bepaalde spieren heten en hoe
het hart functioneert?"
Klerks: "Maar die spieren heten
al duizend jaar hetzelfde, dus daar
hoef je niet achter te komen door
intensief te lezen"
Van den Berg: "Hoe het hart
werkt? Ik controleer de hartslag
van Mandy nooit. Ik kan tijdens de
training zien hoe zij er voor staat en
of er pauzes moeten worden inge
last. Ik weet met welke snelheid en
kracht zij bepaalde schoppen moet
en kan maken. Als ik merk dat die
snelheid en kracht verminderen
weet ik dat het anders moet. dat ik
haar andere technieken moet laten
doen of rust moet inbouwen. Als ik
Bram hoor praten denk ik dat ik
maar weinig theoretische kennis
heb en veel meer op mijn gevoel
werk".
Klerks: "Maar dat is ook logisch
Bram en ik hebben veel meer met
het fenomeen uithoudingsvermo
gen te maken dan bij een explosie
ve sport als taekwondo. Bij roei-
trainingen moet je nauwkeurig op
de hartslag letten. Ik laat mijn roei
ers bijvoorbeeld een half uur lang
met een hartslag van 185 roeien en
dat doe ik niet zomaar"
'De simpele details doen het 'm dikwijls'
Gerard Bakker, Bram
Wassenaar, Jan Klerks en
Gerard van den Berg
hebben met zijn vieren
een paar dingen gemeen.
Ze zijn stuk voor stuk
trainer/coach van een
individuele sporter,
behaalden met die atleten
in verleden en heden
aansprekende successen
en zijn met hun
respectievelijke pupillen
straks in Seoul ook
aanwezig op de
Olympische Spelen. In
tegenstelling tot de in
deze bijlage veelal
opgevoerde club- of
teamcoaches
concentreren zij zich een
goed deel van het jaar op
één topper, hoewel zij, als
verenigingsmensen, de
achterban
vanzelfsprekend niet uit
het oog verliezen. De drie
Leidenaars en ene
Voorschotenaar, die
overigens geheel toevallig
Wassenaar heet, kwamen
op de uitreiking van de
Leidato-sportprijs in
januari van dit jaar zelf op
het idee om eens gevieren
rond de tafel te gaan zitten
voor een discussie over het
fenomeen coach. Ad van
Kaam en Jaap Visser
schoven namens het
Leidsch/Alphens Dagblad
aan en tekenden het
volgende verhaal op.
Klerks: "Bij het roeien in elk ge
val niet. Iedereen die een oude fiets
heeft kan een ploeg coachen. Het is
toch vooral een kwestie van fee
ling. Weten wat er bij een sporter
leeft. Ik zeg niet dat diploma's
waardeloos zijn, maar ze bieden in
elk geval geen garantie datje, als je
ze hebt. ook een goede coach
bent".
Bakker*'Ik heb één diploma.
Voor mijn tweede ben ik gezakt.
Zou Bettine beter zijn geweest
wanneer ik daarvoor was ge
slaagd? Ik denk het niet, hè"
Wassenaar: "Ik heb op de diver
se cursussen niet veel nieuws ge
leerd. Literatuur in de atletiek is al
verouderd als die uitkomt. Je eigen
ervaring als sporter, gekoppeld aan
de ontwikkelingen in het vak, zijn
de belangrijkste uitgangspunten.
Veel praten met kenners, met lo
pers, met collega's uit andere tak
ken van sport levert meer en betere
informatie op dan de cursus. Ik heb
overigens alle diploma's wel".
Van den Berg "Integendeel zou
ik zeggen, een diploma biedt geen
enkele garantie. Kijk naar Cruijff,
neem Michels. Persoonlijkheid en
ervaring zijn veel belangrijker dan
papiertjes".
Hoever reikt de invloed van de
coach van een individuele sporter?
Kunnen jullie invloed uitoefenen
Een Leids (trainers)onderonsje op een typisch Leids plekje. Van links r
?n Bram Wassenaar.
rechts Jan Klerks Gerard van den Berg, Gerard Bakker
tijdens de wedstrijd? Zo niet, zou
den jullie willen dat je die moge
lijkheid had?
'Het belangrijkste
is dat je je als coach kunt inleven in
de sporter. Ik probeer er achter te
komen wat er door mijn atleten
heengaat. Ik kan daarvoor gebruik
maken van mijn persoonlijke en-a-
ringen uit een grijs verleden.
Coachen is een kwestie van kijken
en reageren. Soms moet je ingrij
pen. corrigeren en soms moet je je
op de vlakte houden. Tijdens het
EK van Stuttgart, twee jaar gele
den, maakte Han een hele ontspan
nen en zelfverzekerde indruk. Dan
is mijn inbreng nihil. In Rome, op
het WK. was het vorig jaar anders.
Toen heb ik een paar keer op Han
moeten inpraten omdat ik zag dat
het niet helemaal goed zat".
'Ik kan dus uitsluitend invloed
uitoefenen vóór een wedstrijd. Als
ik tijdens de warming-up consta
teer dat Han een lome indruk
maak, stap ik naar hem toe. Maar
tijdens de wedstrijd kan ik alleen
maar toekijken. Overigens vind ik
dat niet zo'n punt, want Han is een
pure tacticus. Als het er op aan
komt, tijdens grote toernooien, dan
staat hij er. Bij minder belangrijke
wedstrijden heb ik wel eens de be
hoefte Om hem ia" ïi-nnt
dan is hij soms helemaal niet bij de
les".
Klerks: "Ook ik ben tijdens een
wedstrijd aan de goden overgele
verd. Dat vind ik jammer, want er
zijn best wel eens momenten waar
op ik contact met mijn roeiers zou
willen hebben. Maar het is nu een
maal verboden om tijdens wed
strijden met die toeter in de hand
mee te fietsen Het enige wat ik kan
doen is de jongens opbeuren als ik
zie dat ze voor een wedstrijd onze
ker zijn. Dan herinner ik ze aan be
paalde dingen die heel goed zijn ge
gaan in vorige wedstrijden of tij
dens de recente trainingen".
Van den Berg: "Ik kan wel dege
lijk invloed uitoefenen tijdens een
wedstrijd, heel veel zelfs. Ik zit aan
de rand van de mat en kan een wed
strijd behoorlijk beïnvloeden. Ik
kan mijn pupillen tijdens een wed
strijd bepaalde technieken toeroe
pen. Na een ronde van drie minu
ten komen ze naar de kant en kan
ik bepaalde zaken nog duidelijker
maken. Ik heb constant, de volle
negen minuten, direct contact met
mijn pupillen. Dat houdt ook een
risico in, want het kan wel eens
fout gaan en dan vraag je je ach
teraf af of het wel zo verstandig is
geweest om bepaalde aanwijzin
gen te geven".
Bakker: "Ik word dan geacht tij
dens de wedstrijd mijn kaken op
elkaar houden, maar ik kan wel be
paalde signalen geven. Ik heb oog
contact met Bettine waardoor ik
haar bepaalde adviezen kan geven,
bijvoorbeeld welke service ze moet
gebruiken. Tussen de games door
kan ik dus gewoon met haar praten
en dan kun je als coach grote in
vloed uitoefenen. Tafeltennis is
een concentratiesport, dus is inti
midatie een belangrijk wapen. Om
dat ik zelf een beetje het klappen
van de zweep ken, kan ik in de huid
van Bettines tegenstanders krui
pen. Zo probeer ik er achter te ko
men wat Bettine moet doen om
haar tegenstanders uit hun even
wicht te halen".
"Een voorbeeld. Bettine speelde
ooit ergens in Tsjechoslowakije
een wedstrijd waarin ze geen greep
had op het spel. Volgens haar was
de bal niet rond, ze maakte een
wanhopige indruk. Dan kun je als
coach zeggen: 'Joh. zeur niet, zij
speelt met precies dezelfde bal'.
maar daar schiet je niets mee op. Ik
heb tegen haar gezegd: 'Oké, als jij
vind dat die bal niet rond is dan doe
je net alsof je struikelt en ga je bo
venop op die bal staan'. Dus Betti
ne trapt die bal plat waarop ik haar
bij mij roep en net doe alsof ik woe
dend ben. Maar in werkelijkheid
zei ik. 'Prima gedaan, die bal is
hartstikke plat, die krijgt niemand
meer overeind. Hier is zij doodziek
van, nu moetje lachend naar de ta
fel lopen, haar recht aankijken en
er meteen tegenaan gaan'. Bettine
won die partij op haar sloffen en na
afloop kreeg ik van alle kanten
complimenten voor mijn sportie
ve gedrag als coach. 'Fantastisch,
je gaf haar meteen op haar sode
mieter', werd er gezegd. Zo zijn er
een heleboel mogelijkheden om je
tegenstander te zieken. Als je be
zweet bent kun je heel eenvoudig
de bal nat maken. Je haalt hem
even door het zweet, serveert diep
en als je tegenstander de bal op z'n
forehand krijgt rolt-ie zo van het
batje af. Of dat ethisch verant
woord is? Weet ik veel, het gaat
toch alleen maar om de winst. Er
zullen best grenzen zijn, maar waar
die ergens liggen, ik zou het niet
weten".
Waar doen ze hel voor, jullie pu
pillen? Al dat gezweet en geploeter
ineen land waar nauwelijks waar
dering bestaat voor de individuele
topsporter en waarin alles behalve
een topsportklimaat heerst?
Klerks: "Ze doen het in elk geval
niet voor de eer van het vaderland
of zoiets. Ze doen het puur voor
zichzelf. Inderdaad, het topsport
klimaat is in Nederland verre van
optimaal. Toch wordt het langzaam
iets beter"
Bakker: 'Maar het schiet niet
echt op. Je wordt door de samenle
ving nog altijd voor gek verklaard
als je zegt dat je vijf uur per dag
traint. Dat begrijpt niemand. Ze
kunnen het wel begrijpen dat ie
mand elke avond in de disco zit. De
laatste vijf jaar is het voor Bettine
een stuk moeilijker geweest om zo
veel trainingsarbeid op te brengen.
Van alle kanten kreeg ze te horen
dat het toch wel eens tijd werd om
's avonds lekker uit eten te gaan en
om twee uur haar nest in te duiken.
'Joh Bettine', je hebt het nu toch al
lemaal wel een beetje gezien? Je
bent Europees kampioene geweest
en twee keer de Top 12 gewonnen,
waar maak je je nu nog druk om?'
En dan al die ruzies met de bond.
JAN KLERKS: "IEDEREEN MET EEN OUDE FIETS KAN TRAINER WORDEN"
Bettine werd van buitenaf min of
meer gedwongen af te wijken van
de lijn die je moet volgen om top
prestaties te kunnen leveren. Op
een gegeven moment heeft ze de
draad toch weer op kunnen pak
ken en is ze teruggekeerd naar de
oude situatie. Dat betekent dat ze
weer heel wat dingen opzij heeft
moeten zetten Ze is pakweg zes
jaar teruggekeerd in de tijd".
Waarom ze dat doet? Omdat ze
nog één keer alles wil geven, straks
in Seoul, waar ze haar carrière af
sluit. Als ze er daar vroegtijdig uit
vliegt is het jammer, maar ze zal
niet verliezen omdat ze niet hard
genoeg heeft gewerkt Ze kan
straks alleen verliezen omdat een
ander beter is. Het woordje 'als' zal
in Seoul niet mogen klinken. We
hebben het gevoel dat we werke
lijk alles doen wat in onze moge
lijkheden ligt om straks goed te
kunnen presteren. We zijn bij wijze
van spreken bereid een zak stront
op te eten als we straks maar niet
tegen elkaar hoeven te zeggen: 'als
we toch zus', of, 'als we nou zo'.
Mocht dat toch gebeuren dan zul
len we beiden strontziek zijn. Betti
ne wil gewoon proberen het maxi
male uit zichzelf te halen".
Wassenaar: "Natuurlijk doet
Han het voor zichzelf en de tijd die
hij er in steekt is ook de beste moti
vatie. Op een kampioenschap hoef
ik hem alleen maar te herinneren
aan de geïnvesteerde trainingsar
beid om hem er van te overtuigen
dat hij een paar minuten echt kei
hard moet gaan lopen".
Van den Berg: Waar doet ze het
voor? Dat vraag ik me ook wel eens
af als ik zie wat ze er allemaal voor
moet doen. Het kost Mandy echt
klauwen met geld. De bond is zo
armlastig dat ze voor elk toernooi
zelf geld mee moet brengen. Voor
het laatste EK moest ze 550 gulden
bijpassen en als ze straks inder
daad naar Seoul gaat kost dat haar
4000 gulden. Waar doet ze het dan
voor? Voor zichzelf natuurlijk".
Waar doen jullie het eigenlijk
voor. Waarom moesten jullie zo no
dig coach worden
Klerks: 'Omdat je je wil laten
gelden. Het is ook heel interessant
om te kijken wat je uit je sporters
kan halen, hoever je ze kunt krij
gen. Ik beleef er heel veel plezier
aan. Het is gewoon leuk om met
twee mensen heel lang. heel inten
sief samen te werken en dan iets te
bereiken. Dat kunnen de Olympi
sche Spelen zijn, maar het geeft net
zo veel voldoening om van een paar
minder getalenteerde sporters een
paar redelijk goeie roeiers te ma
ken. Bovendien is dat een beter be
wijs van je kwaliteit als coach dan
succesvol zijn met grote talenten
van wie ik wel eens denk dat mijn
grootmoeder ze ook aan de top had
kunnen brengen",
Wassenaar: 'Zo denk ik er ook
over. Mijn drijfveer is om mensen
beter te laten presteren dan ze
daarvoor deden Daarbij maakt het
niet zo gek veel uit op welk niveau
dat gebeurt. Het is natuurlijk ge
weldig om te constateren dat ie
mand mede dankzij jouw onder
steuning de wereldtop bereikt.
Maar ik kan ook geweldig blij zijn
als tien van mijn atleten, zoals
laatst in Lisse. bij een regionaal
wedstrijdje hun persoonlijk record
verbeteren".
Van den Berg: 'Ik heb zelf op
nationaal niveau aardig gepres
teerd, maar internationaal kwam ik
er niet aan te pas. Toevallig ben ik
iemand tegengekomen die dat wel
kan en wil. Ik probeer haar te laten
bereiken waar ik tevergeefs naar
heb gestreefd. Bovendien ben ik
helemaal gek van taekwondo".
Bakker: "Ik ben coach gewor
den omdat ik altijd maar iedereen
moest feliciteren. Ik wilde als tafel
tennisser de wereldtop halen, maar
had de mogelijkheden niet. Ik had
niets, geen trainingspartner, geen
zaal, niets. Ik ging in Leiden bij de
Imenexco zinkplaten jatten en die
verkocht ik dan aan De Nobel in de
Langestraat zodat ik weer een paar
gulden had om ergens een tafel te
kunnen huren. Maar dat schoot
niet op, want dan moest ik het op
nemen tegen één of andere Hon
gaarse robot die met looie armen
achter de tafel stond en die in zijn
hele lichaam net zoveel aanleg had
als ik in mijn pink. Maar ik kon
hem wel feliciteren omdat om hij
de mogelijkheid had om zes uur
per dag te trainen
"Bij grote toernooien deed ieder
een altijd heel opgewonden als de
Russen binnenkwamen. Nou, ik
vond het maar een stelletje Mongo
len, maar als ik tegen ze moest spe
len kon ik ze na afloop wel een
hand geven. Daar had ik een bloed
hekel aan en daarom ben ik zo blij
dat ik iemand tegen het lijf ben ge
lopen die mij van die frustratie
heeft afgeholpen. Iemand met aan
leg die de mogelijkheid en wil heeft
om hard en veel te trainen. Maar
het gaat helemaal met om mij hoor,
ik ben verder helemaal niet belang
rijk. Vergeleken met Bettine ben ik
maar een pipootje"
JAN KLERKS
Fysiotherapeut Jan Klerks
(39) heeft zelf «een 'sportverle
den' maar viert als roei-coach
desondanks al een decennium
successen. Elk jaar bereikt één
van zijn ploegen wel de finale
van EK of WK en met Ronald Flo
rijn was hij al eens op de Olympi
sche Spelen. Daar gaat hij nu.
met het duo Florijn/Rieks, weer
naar toe en de Leidenaar mikt
daarbij minimaal op een fina
leplaats. "Een medaille zou mijn
grootste triomf tot nu toe beteke-
GERARD V/D BERG
Zesvoudig Nederlands kam
pioen taekwondo Gerard van den
Berg (31) is sinds zes jaar actief
als coach en werd recentelijk be
noemd tot bondscoach bij de
vrouwen. Niet toevallig want met
de Zoetermeerse Mandy de Jongh
behaalde de onderhoudsmonteur
brandbeveiliging de Europese
de wereldtitel. Vanzelfsprekend
rekent de Leidenaar die feiten
tot zijn meest aansprekende re
sultaten op het gebied van
coaching.
