Peru staat op springen
PISTAS
Na driejaar Alan Garcia is de chaos compleet
VAS
COLOMBIA
ECUADOR
I'm oi°
BRAZILIË
Ihiclayo
-Trujiilo^
Xhlmbotf
>Huancayo
Arequipa
AMERIKA
Jong, energiek, progressief en superpopulair. Het heeft
allemaal maar weinig mogen baten. Na drie jaar is het gros
van de Peruanen hun ooit veelbelovende president Alan
Garcia spuugzat. Zijn bewind is overspoeld door een golf
van corruptie, economische chaos en geweld. Peru staat op
springen. Het geloof in de in 1980 herboren democratie
begint te verdwijnen. Sendero Luminoso, de maoïstische
guerrilla, is opgerukt naar de grote steden. Garcia wil harder
optreden. Links vreest een ware heksenjacht.
Bijna elke dag is er wel ergens een
bomaanslag in de Peruaanse hoofd
stad Lima. Traangaswolken beneve
len de atmosfeer in het centrum. Po
tige agenten gaan stakers, studenten
en straatventers te lijf. Regelmatig
wordt er met scherp geschoten. Het
bloed druipt van krantenfoto's en te
levisiebeelden.
door Rob Sprenkels
Je moet ermee leren leven, zo luidt het
motto van de meeste Limezen. Geweld
of geen geweld, crisis of geen crisis, de
bedrijvigheid in de Peruaanse hoofdstad
kent geen grenzen. Het is nog niet licht of
de eerste hordes van semi-illegale straat
venters, meer dan 200.000 in totaal, kie
zen hun positie.
Er is van alles te koop. Van een warme
hap en geneeskundige fratsen tot een Ja
panse autoradio, dollars of een sexy da
messlipje uit Taiwan. Alle straten van Li
ma, tot in de troosteloze sloppenwijken,
doen dienst als marktplein. Het is één
grote winkel van Sinkel.
Ook na het vallen van de duisternis
blijft het leven er bruisen. Bars en restau
rants doen goede zaken. Honderden
mensen staan geduldig in de rij om 'Fio
na' te zien, de 'grootste erotische erva
ring op het filmdoek'. En dat terwijl am
per twee blokken verderop de oproerpo
litie een demonstratie van stakend bank
personeel probeert te verspreiden met
behulp van een gemotoriseerd, gepant
serd waterkanon op wielen.
Je valt van.de ene verbazing in de an
dere. Een goed stuk geïmporteerd vlees
uit Argentinië kost, dank zij alle staats
subsidie, nog niet de helft van wat het in
Buenos Aires zelf moet opbrengen. Met
de taxi naar het vliegveld is bijna net zo
duur als de Aeroperu-vlucht naar Cuzco,
een uur vliegen.
Een stukje zeep? In m'n hotel krijg ik
te horen dat het schaars is. Na twee da
gen kom ik een straatventer tegen die er
zonder blikken of blozen 5 gulden voor
vraagt. Postzegels? Vergeet het maar,"
ook niet op het postkantoor. Ze zijn al
een paar maanden op. Alles gaat sinds
dien door de frankeermachine.
Kater
Na drie jaar Alan Garcia is de economi
sche chaos compleet. De progressief ge
zinde president maakte na zijn machts
aanvaarding furore door de prijzen van
eerste levensbehoeften te verlagen en te
gelijkertijd de salarissen te verhogen. De
toenemende koopkracht zou de nationa
le industrie nieuw leven moeten inbla-
Even leek het er op dat die plannen
zouden slagen, maar inmiddels zitten de
Peruanen met de kater. De buitenlandse
deviezen zijn op, veel van de gemaakte
winst is het land uit gepompt, de indus
trie ligt opnieuw plat en de economie is
volkomen scheefgegroeid. "Er is geen
enkele oplossing in zicht", gelooft de
linkse senator Genaro Ledesma.
Op de parallelle wisselmarkt is de dol
larkoers losgeslagen. Minister van eco
nomische zaken Cesar Robles Freyre
heeft nu al een inflatie van 400 procent
voorspeld. "Voor zover ik weet is er nog
nooit een land aan inflatie overleden", zo
verontschuldigt zich premier Armando
Villanueva.
Vakbonden berekenen dat een gemid
delde familie per maand minstens 45.000
Intis (plm. 600 gulden) nodig heeft om te
kunnen rondkomen. De meeste werkne
mers verdienen echter niet meer dan tus
sen de 10 a 20.000 Intis, niet eens de helft
dus. Iedereen eist meer loon. De ene sta
king volgt de andere op: onderwijzers,
mijnwerkers, bankemployees, ambtena-
Frustratie alom. De in 1980 herstelde
democratie heeft eigenlijk alleen maar
ellende gebracht: nóg meer economische
chaos, steeds meer politiek geweld en als
toegift ook nog een overweldigende golf
van corruptie. "Iedereen die op een sleu-
telpost komt te zitten, spant zich tot het
uiterste in om zo snel mogelijk z'n eigen
zakken te vullen", beweert Mario Vargas
Llosa, de wereldberoemde schrijver die
zijn pen voor de politiek wil opbergen.
Oud roest
De schandalen stapelen zich op. Het
nationale ziekenfonds verhuurt een hele
kliniek - compleet met bedden en ope
ratietafels aan een club artsen voor de
belachelijke som van 100 gulden per
maand.
Een verhaal apart vormen de praktij
ken bij de in handen van de staat zijnde
stoomvaartmaatschappij CPV. Zo is er
70 miljoen dollar betaald voor een schip
dat door de taxateurs slechts op 18 mil
joen dollar werd geschat. Volgens de
vakbond zou het bedrijf verder 6 sche
pen als oud roest hebben verkocht, voor
een totaal van 2 miljoen dollar, terwijl de
vloot in werkelijkheid 200 keer zoveel
waard zou zijn geweest. Om schulden te
kunnen blijven afbetalen heeft de CPV
nu z'n hoofdkantoor in de aanbieding.
De algemene chaos en anarchie weer
spiegelt zich op alle fronten. In het parle
ment gaat visserijminister Romulo Leon
op de vuist met een linkse afgevaardig
de. Een voetbalderby ontaardt in een wa
re veldslag. Jong zijn is verdacht, arm
ook. Veiligheidstroepen pakken elke dag
tientallen mensen op onder het oog van
nauwelijks verbaasde voorbijgangers.
In de 'betere' kringen heerst de over-
tuiging dat er een Pinochet nodig is om
orde op zaken te kunnen stellen. Chili is
de hemel op aarde, zo heet het. Maar on
dertussen lijkt in Peru de opmars van
Sendero Luminoso, het Lichtende Pad,
maar moeilijk te stuiten. Deze maoïstisti-
sche guerrillastrijders hebben nu hun
zinnen op de inmense sloppenwijken
rond Lima gezet.
Sympathisanten en aspirant-guerrille-
ros genoeg. Niemand weet precies hoe-
veel: 10.000, 20.000, 30.000? De meeste
militanten kennen elkaar niet eens, want
Sendero opereert in 'cellen' die uit hoog
uit zes man bestaan. Maar na midder
nacht, beschermd door de duisternis en
met het nodige bier achter de kiezen,
worden de tongen toch wat losser.
Salomon, semi-intellectueel, dikke
brilleglazen en rond de veertig: "De
strijd is op straat, niet bij de stembus.
Verkiezingen veranderen niets, dat heb
ben de heren politici nu wel bewezen. Zij
staan allemaal in dienst van de bourgeoi
sie en het imperialisme. In Peru heeft het
kapitalisme definitief afgedaan. De revo
lutie is binnen handbereik en die kans
mogen we niet laten ontsnappen".
Bom-ezels
Een bomauto? Nee, dat zou veel te op
vallend zijn in de op 3000 meter hoogte
liggende stadjes van het Peruaanse An-
desgebergte. Er zijn amper verharde
straten te vinden. Behalve dan in Cuzco,
het vroegere middelpunt van het eens zo
uitgestrekte Inca-rijk. Daar zijn alles bij
elkaar gauw een paar duizend vierwie
lers te vinden.
In Huanta, een stadje met twee grote
pleinen, vier kerken en hobbelende
kronkelweggetjes de heuvel op, niet ver
van het beruchte Ayacucho, hebben de
guerrilleros er iets op gevonden: bom-
ezels. Van een verdwaald ezeltje op
straat ligt immers niemand wakker. Al
hoewel?
Er zijn in Huanta dit jaar al drie zwaar
beladen viervoeters uit elkaar gespat. De
laatste een kwartiertje voor het begin
van de militaire parade ter gelegenheid
van de 167ste verjaardag van de Peruaan
se onafhankelijkheid. Wonder boven
wonder bleef dè schade beperkt en vie
len er geen gewonden.
Hoog in het imponerende Andesge-
bergte is het allemaal begonnen. Terwijl
Lima en de andere grote steden aan de
kust zich al lang in de 20ste eeuw hebben
genesteld, zijn de levensomstandighe
den van de keuterboertjes in het Andes-
gebergte niet veel beter dan vier eeuwen
geleden, toen de Spaanse veroveraars ar
riveerden.
Om met Manuel Scorza te spreken, de
Peruaanse schrijver die in 1983 bij een
vliegtuigongeluk om het leven kwam:
'De klokken staan stil, de rivieren stol
len, de prefect beslist over de datum en
de mensen moeten naar zijn pijpen dan-
Dode honden
Die situatie deed Abimael Guzman,
hoogleraar politicologie en filosofie aan
de Huamanga-universiteit van de stad
Ayacucho, aan het eind van de jaren zes
tig besluiten om achter de schermen een
geheel eigen soort revolutie te prediken.
Met Mao, Lenin en Marx in de hand over
het Lichtend Pad, 'el Sendero Lumino
so' van Jose Maria Mariatequi, de grond
legger van het Peruaanse socialisme.
"De Sendero heeft het onderwijs ge
bruikt als geen enkele andere revolutie",
vertelt Manuel Jesus Granados, een 'sen-
deroloog' van het allereerste uur. "Lenin
gebruikte dé arbeiders, Mao de boeren.
De Sendero heeft de leraren gebruikt om
de leer van Guzman te kunnen verkondi
gen".
Gewapende revolutionaire terroristen van de Tupac Amaru-beweging
roeren zich weer in de sloppenwijken van Lima, na een periode van betrek
kelijke rust. ddio AFP,
formeren over z'n activiteiten. En de he
ren ziten niet stil. Inmiddels is in het
Sendero-bolwerk Ayacucho het graf op
geblazen van de 6 jaar geleden om het le
ven gekomen Edith Lagos, een vooraan
staande leidster van de guerrillera-bewe-
ging.
Het leger? De rechtervleugel van de
APRA-partij van president Garcia? "Ik
kan geen definitief uitsluitsel geven", er
kent de linkse senator Genaro Ledesma,
op het ogenblik de coördinator van Vere
nigd Links, het front van progressieve
oppositie-partijen. "Maar de knokploe
gen van de APRA hebben zich de afgelo
pen maanden bewapend, dat is bekend".
Ledesma onthult dat er na de moord
op Febres door het hele land ook activis
ten van Verenigd Links zijn bedreigd.
"En de doodseskaders dragen allemaal
namen van vermoorde APRA-leiders".
Een korte stilte, de bebaarde Ledesma
kijkt peinzend voor zich uit: "Maar het
kan natuurlijk net zo goed het leger zijn,
of een samenwerking tussen beiden".
De moord op advocaat Febres kwam
op hetzelfde moment dat president Alan
Garcia hardere maatregelen aankondig
de tegen het op een revolutie uit zijnde
terrorisme. Politie en leger krijgen op
nieuw de vrije hand bij hun strijd tegen
de rebellen en zijn niet langer meer af
hankelijk van het Openbaar Ministerie.
"We moeten vertrouwen hebben in ons
leger en onze politie", zo zei Garcia letter
lijk.
Samenzwering
Ook wil de president zware straffen op
illegaal wapenbezit, samenzwering te
gen de staatsveiligheid en elke vorm van
openlijke steun aan het terrorisme. De
dagen van El Diario, het krantje dat fun
geert als spreekbuis van Sendero Lumi
noso, zijn geteld. Maar ook parlementair
links voelt zich bedreigd.
Ledesma: "Op het ogenblik zitten er
ongeveer 600 activisten van onze partijen
in de gevangenis. Allemaal op beschuldi
ging van terrorisme. Met de nieuwe wet
ten kan iedereen de bak in draaien. De
politie stopt een pistool in je zak en je
bent de klos".
Een nogal vreemd sfeertje de afgelo
pen weken in Peru. Het begon allemaal
met een felle publiciteitscampagne van
de rechtse partijen, waarbij om hardere
maatregelen werd gevraagd. Het terro
risme maakt misbruik van onze demo
cratie, zo heette het. Een paar honderd
fanatiekelingen houden 50.000 studen
ten van hun studie. Negentig procent
van de terroristen die worden opge
bracht loopt een paar weken later weer
vrij rond.
Vervolgens kwam er de vrijspraak
voor de half juni bij toeval gearresteerde
Osman Morote, de rechterhand van Sen-
dero-leider Abimael Guzman. Algemene
verontwaardiging, maar in feite was er
niets aan de hand. Morote zelf heeft
openlijk toegegeven dat hij tot Sendero
behoort en er bestaan bewijzen genoeg
bij de reeks van processen die hem nog
wachten. Maar als gevolg van de eerste
vrijspraak schreeuwde plotseling het
halve land om hardere maatregelen. Toe
val?
Advocaat Diego Garcia Sayan, een van
de meest vooraanstaande mensenrech-
tenstrijders, heeft zo zijn twijfels: "Gar
cia heeft precies gezegd wat rechts en de
militairen van de harde lijn wilde dat hij
zou zeggen. Het hele sfeertje van 'we
staan op het ogenblik machteloos' heeft
geholpen om veel mensen van de juist
heid van de maatregelen te overtuigen".
Noodtoestand
Garcia Sayan windt zich op, verheft
zijn stem: "Maar wat machteloos? In één
derde van het land heerst de noodtoe
stand, ook hier in Lima. De halve Andes
wordt bestuurd door almachtige poli-
tiek-militaire commando's. Dagelijks
worden de meest elementaire mensen
rechten vertrapt. Er zijn op het ogenblik
zeker 3000 vermisten. In Lima zijn de af
gelopen dagen meer dan 4000 mensen
van de straat gehaald. De meesten omdat
ze geen identiteitsbewijs bij zich hadden.
Maar dat maakt hen nog geen terrorist",
zo klinkt het verontwaardigd.
Betekenen de maatregelen een staats
greep binnenshuis? "Ik ben bang van
wel", erkent de nog jonge advocaat met
een diepe zucht. "Maar erger is het feit
dat nu niemand meer zeker is van zijn si
tuatie, zelfs ik niet. Het verdedigen van
de mensenrechten is in de ogen van de
autoriteiten een obstakel geworden voor
het bestrijden van het terrorisme. We zijn
een gevaar geworden. De mensenrech
tenbeweging America's Watch is uit Aya
cucho gezet, er zijn hulpverleners van de
katholieke kerk opgepakt, het Rode
Kruis wordt geweerd".
Bezorgdheid, ook in de troosteloze
sloppenwijken rond Lima, waar meer
dan de helft van de inmiddels bijna 7 mil
joen koppige bevolking van de Peruaan
se hoofdstad huist. Bijna iedereen ver
wacht nieuwe razzia's.
Xenon weet nog maar al te goed hoe
het er tot begin vorig jaar aan toe ging.
Hij werd namelijk twee keer afgevoerd
door de militairen die het huis van zijn
ouders met hun geweer in de aanslag on
dersteboven keerden. De eerste keer om
dat hij niet kon aantonen waar hij werk
te, niet zo vreemd in een stad waar meer
dan de helft van de mensen geen echte
vaste baan heeft. De tweede keer omdat
er boeken van Karl Marx en Fidel Castro
werden gevonden, en ook de nodige link
se tijdschriften. "Uit voorzorg gaat nu al
le compromitterende literatuur naar de
vuilnis", vertelt hij.
Nieuwe razzia's
Volgens de meeste 'senderologen'
speelt Garcia met de harde maatregelen
alleen maar de guerrilleros in de kaart.
Raul Gonzales, een van de meest promi
nente Sendero-kenners van het ogen
blik: "Nieuwe razzia's zullen de verpau
perde bevolking van de sloppenwijken
radicaliseren. Hoe meer mensen er wor
den aangehouden, des te meer comités
van familieleden er komen. Hoe harder
de vakbonden worden aangepakt, des te
makkelijker wordt het voor Sendero om
er vat op te krijgen".
Gonzales ziet de toekomst somber in.
"Binnen Sendero heet het dat de revolu
tie binnen twee, drie jaar een feit zal
zijn", zegt hij, "en na het horen van de
toespraak van Garcia vrees ik dat die
kans inderdaad bestaat. Maar hoeveel
Peruanen zoiets zullen overleven, dat
durf ik niet te voorspellen".
Regelmatig wordt er in Lima met scherp geschoten. Het bloed druipt van de krantenfoto's en de televisiebeelden. De
foto toont het omslag van een Peruaans weekblad, met daarop de velzeggende titel 'Horror!'.
In mei 1980, aan de vooravond van de
eerste democratische presidentsverkie
zingen na 12 jaar militaire dictatuur, acht
Guzman de tijd rijp. In Chorrillos, een
volkse buitenwijk van Lima, worden vol
gens het recept van Mao tal van dode
honden opgehangen aan lantaarnpalen.
De gewapende strijd is begonnen.
Al snel maakt de Sendero Luminoso
zich berucht als een wrede club van ter
roristen. De rebellen moorden halve boe
rendorpen uit. Plaatselijke autoriteiten
worden geslagen en gestenigd nadat
eerst al hun keel is afgesneden. "Maar de
Andes is altijd al wreed en gewelddadig
geweest", zo legt de senderoloog Grana
dos een en ander uit.
In 1982 werpt president Fenando Bel-
aunde Terry de Peruaanse marine in de
strijd. Snelle successen, dank zij het be
wapenen van boerengemeenschappen
die de Sendero buiten de deur hebben
weten te houden. Begin 1983 trekt ook
het leger richting Ayacucho. Het wordt
stil rond de maoïstische guerrilla. Maar
de militairen weten zich niet te beheer
sen.
Bloedbad na bloedbad, massagraf na
massagraf. Het officiéle optreden is wel
licht nog wreder dan dat van de Sendero.
De golf van repressie treft ook de hoofd
stad Lima. De gevangenissen puilen uit.
Vakbondsactivisten, onderwijzers en in
tellectuelen verdwijnen achter de tralies
zonder enige vorm van proces.
Uit de sloppenwijken rond de hoofd
stad staat de op Cuba gerichte Tupac
Amaru-beweging op. Ook de Sendero
geeft nieuwe levenstekens. En nu niet
meer alleen in Ayacucho en omstreken,
maar van Trujillo in het noorden tot Are-
quipa, niet ver van de grens met Chili.
Met pvergrote meerderheid stemmen
de Peruanen in 1985 op Alan Garcia. De
jonge, charismatische politicus van de
progressieve APRA-partij lijkt de enige
man die Peru nog van een burgeroorlog
kan redden. Hij belooft een einde aan de
staatsterreur en grote ontwikkelingspro
jecten voor het achtergestelde boeren
land. "We moeten de wortels van de ge
wapende rebellie uit de grond trekken",
aldus Garcia destijds.
Zinloos
Maar wat in eeuwen is scheefgegroeid
trek je niet in één dag recht. "Toegege
ven", zegt Roberto Houchy, leider van
een Nederlands ontwikkelingsproject in
het heuvelachtige bergland rond de stad
Cuzco, "niemand heeft zoveel geld in de
Andes gestoken als Garcia". Maar hij
klaagt over het ontbreken van duidelijk
beleid. En dat maakt volgens hem alle
pogingen bijna zinloos.
Als voorbeeld het Nederlandse pro
ject, Proderm geheten. Het draait al
sinds 1978 en steunt ook op de Europese
Gemeenschap. In totaal is zo'n 20 mil
joen dollar met het project gemoeid. Het
gaat om een aaneenschakeling van mi
cro-projecten om het levensniveau van
de boerengemeenschappen rond Cuzco
te verbeteren. 15.000 families is de hel
pende hand geboden, maar de ervaring is
tot op zekere hoogte frustrerend.
Houchy: "De mensen oogsten nu drie
keer zoveel aardappelen als vroeger,
maar of ze er nu ook echt beter van zijn
geworden? Nee. De regering geeft mil
joenen uit aan subsidies op rijst-import.
Verder zijn er de voedseldonaties uit het
Westen. Het gevolg is dat er steeds min
der mensen aardappelen eten en de prijs
zakt. Neem daarbij de inflatie van 1 pro
cent per dag en de onmogelijkheid dat de
boer het met de oogst verdiende geld
waardevast kan beleggen. Hij is er geen
cent beter van geworden".
Voor Houchy reden om het project vol
gend jaar september af te ronden. "We
zijn hier op agrarisch gebied veel groter
geworden dan de staat, ook dat kan niet".
Wat de van Frans-Venezolaanse afkomst
zijnde ontwikkelingsexpert vooral
dwars zit is het feit dat Alan Garcia
'Proderm' als een van zijn eigen projec
ten presenteert. "Dat heeft veel spannin
gen gecreëerd", zegt hij.
Houchy vertelt dat de Sendero nogal
massaal aanwezig is in de regio. "Regel
matig komen we ook een gewapende co
lonne tegen". Moeilijkheden? "Hier nog
niet, maar vorige week is er een collega,
een ingenieur, in Puno vermoord, vlak
bij de grens met Bolivia".
Een gearresteerde groep terroristen van het 'Sendero Luminoso' met de
voorraad wapens en explosieven waarover het zestal bij arrestatie beschik
te. (foto ANP)
Doodseskader
"Voor elke vermoorde burgemeester,
soldaat en politieagent zal een kopstuk
sterven van Sendero Luminoso". De
waarschuwing is niet mis te verstaan,
want hij is gevonden op het in een grote
bloedplas liggende kadaver van Manuel
Febres Flores. Deze ultra-linkse advo
caat had een paar weken eerder succes
vol Osman Morote verdedigd, de num
mer twee van Sendero Luminoso.
Het eerste rechtse doodseskader in
Peru is opgestaan onder de naam Rodri-
go Franco, een in 1986 vermoorde advi
seur van president Alan Garcia. Het com
mando heeft beloofd elke maand te in
Utenwl
,,5
Director
jsar Httdebrandt
