Geen nieuwe massale acties"
Kraakbeweging kiest bewust voor kleinschalige optredens
Voor verkiezingen in
de VS steeds minder
kiezers op de been
Bisschoppen breken gesprek met Acht Mei-beweging af
PAGINA 2
DINSDAG 16 AUGUSTUS 1988
"De politieke kern van de kraakbeweging heeft bewust ge
kozen voor kleinschalige optredens onder het motto 'hit
and run'. Dat is op den duur wel gepaard gegaan met een
verharding. Maar soms helpt een mollie (brandbom) nou
eenmaal beter dan bidden".
Kraker Leo heeft vanaf de Nieuwmarktrellen alle belang
rijke kraakacties en ontruimingen meegemaakt. Hij geniet
in het hoofdstedelijke actiecircuit een reputatie als
strateeg en politiek initiator. Alleen bij de laatste groot
scheepse ontruiming, de gebouwen aan de Conradstraat,
liet hij verstek gaan. „Die panden waren door de groep zelf
al opgegeven, dus daar was echt geen winst mee te beha
len. In het theater van zo'n quasi-veldslag heb ik geen
trek".
De harde kern van de kraakbeweging is min of meer
voortgekomen uit de Nieuwmarktrellen, die plaatsgrepen
in 1975. „Dat was in een tijd van de seksuele revolutie en de
provo-beweging. Veel mensen hadden het idee dat de tijd
rijp was voor fundamentele politieke veranderingen. De
Nieuwmarkt dreigde ten prooi te vallen aan duurdere wo-
ningen, waar de toenmalige bewoners zich niet meer thuis
zouden voelen".
„Alle mogelijke heroïnebazen delijk jongeren
kochten panden met het idee dat ten.
door de komst van de metro die
huizen straks flink in waarde zou
den stijgen. De gemeeente heeft
van de sociale woningbouw in de
Nieuwmarktbuurt een prestige
kwestie gemaakt. En die sociale
woningbouw is er inderdaad geko-
door
Huub Klompenhouwer
Leo werkte in die tijd veel met
Chileense en Argentijnse vluchte
lingen. Hij gaf hen Nederlandse les
en bood hen onderdak door wonin
gen te kraken. In die eerste jaren
waren woningnood en de onder
schatting daarvan door de over
heid de belangrijkste motieven van
de krakers. Goedkope woningen
werden door het gemeentebestuur
opgeofferd voor de veel duurdere
nieuwbouw.
Spreekuren
Maar het was ook een strijd tegen
de huisjesmelkers en projectont
wikkelaars. Er kwamen kraaks-
preekuren en enkele beruchte spe
culanten werden op de voet ge
volgd. Veel van de gekraakte ob
jecten werden dan ook heel bewust
gekozen om die speculanten on
deruit te halen. Dit leidde onder
meer tot het faillissement van de
onderneming Fagel Van der
Sluijs.
De eerste echte confrontatie met
de politie had een paar jaar na de
Nieuwmarktrellen plaats toen kra
kers een aantal door Krasnapolsky
aangekochte panden tussen de
Warmoesstraat en de Nieuwezijds-
voorburgwal in bezit hadden geno
men. De krakers werden met harde
hand door de voordeur verdreven,
waarna ze via de achterdeur weer
binnenkwamen. Dit was meteen de
tijd van de eerste grote straatge
vechten.
Vanaf dat moment werden op tal
van plaatsen in de stad woningen
gekraakt, waartegen de politie ge
wapend optrad. De kraakbeweging
kreeg steeds meer steun en hun ge
weldloze verzet maakte het politie
optreden vaak tot een blamage.
Binnen de kraakbeweging zelf laai
de de discussie over het gebruik
van geweld steeds verder op. Maar
zolang er geregeld winst werd ge
boekt, leidde dit niet tot het uiteen
vallen van de béweging. Een be
langrijke winst was in die tijd De
Grote Keyzer, een pand dat uitein-
De Vondelstraat geldt nog steeds
als een hoogtepunt in de geschie
denis van de kraakbeweging. De
politie werd er verdreven door het
explosief verzet van de krakers
met steun van de buurtbewoners.
Toen bleek dat het gemeentebe
stuur een militaire actie door de po
litie niet schuwde. Zelfs met tanks
werd geprobeerd de krakers te ver
drijven.
De krakers verloren de strijd om
de Grote Wetering. De politie ont
ruimde de luxe appartementen aan
de Prins Hendrikkade, die als sym
bool tegen de leegstand waren ge
kraakt. Dit was ook de eerste ont
ruiming, die tevoren was aange
kondigd en waarbij gebruik werd
gemaakt van 'stillen', politiemen
sen in burger. Een als Sinterklaas
verklede politieman stapte als eer
ste uit een op het dak gehesen con
tainer. Hij werd spoedig gevolgd
door politiemensen, die met breek
ijzers en zagen via het dak het com
plex binnen drongen.
Kraker Leo: „Er zijn steeds twee
stromingen geweest. De één koos
voor onderhandelen met de ge
meente, de ander wilde niets van
compromissen weten en stond har
de confrontatie voor. Maar met de
ontruiming van de Prins Hendrik
kade werd voor ons duidelijk datje
met een harde confrontatie nooit
een pand meer zou kunnen win
nen. Vanaf die tijd werd geweld
loos verzet weer ons motto, hoewel
we niet terugdeinsden voor ge
weld".
„De overmacht van de politie op
de plaats van de ontruimingen
werd te groot. Bij de ontruiming
van het Wyerscomplex neeft de po
litie bijna tweeduizend actievoer
ders moeten wegtillen, terwijl tege
lijk op de Rozengracht een tram in
rook opging. Maar toch verloren
we Wyers".
Wyers was ook een voorbeeld
van een kraakcomplex dat niet uit
politieke motieven gekraakt was,
maar om economische redenen.
„De krakers van Wyers hadden
hun eigen bedrijfjes daar opgezet.
Het ging hen niet om de leegstand-
sproblematiek en de te hoge huren.
Ze wilden er eigen bedrijfjes vesti
gen en voor zichzelf carrière ma
ken en geld verdienen. Binnen de
kraakbeweging werden ze aange
duid met 'grutters', die nooit te por
ren waren voor acties".
Doelen
De harde kern van de kraakbe
weging heeft het kraken van wo
ningen en gebouwen nooit los wil
len zien van andere politieke doe
len, zoals de strijd tegen fascisme
en racisme; tegen de Centrumpar
tij en tegen apartheid. Bij demon
straties na de grote ontruimingen
waren steevast de KLM, de banken
en andere omstreden instellingen
doelwit van hun stenen.
Die acties kregen binnen de be
weging ook steeds meer gestalte,
terwijl de populariteit van de
kraakbeweging bij het grote pu-
brandend tramstel r
bliek sterk terugliep. Leo: „De
overmacht van de politie en haar
structureel gebruik van geweld
noodzaakte ons te zoeken naar
nieuwe strategieën. Zo zijn we in
de Staatsliedenbuurt na de dood
van Hans Kok begonnen met het
sturen van dreigementen naar de
privé-adressen van de politiemen
sen. Tegelijkertijd waren er verras
singsaanvallen op bijeenkomsten
van de Centrumpartij".
De politie heeft er op haar beurt
alles aan gedaan om de kraakbewe
ging te isoleren. „Dag en nacht
werden we gevolgd. Mensen die
pamfletten voor hun ramen had
den geplakt, werden op de meest
extreme uren van hun bed gelicht.
Telefoons werden massaal afge
luisterd en zelfs mensen die al ja
ren de kraakbeweging de rug.had
den toegekeerd, kregen een ante-
cendentenonderzoek omdat ze ge
zien waren bij een blokkade", ver
telt Leo.
Verscheurd
Dat er binnen de kraakbeweging
zelf op een gegeven moment con
frontaties plaatsvonden tussen de
vreedzame krakers en de voorstan
ders van de harde lijn is volgens
Leo sociologisch te verklaren:
„Een typisch verschijnsel binnen
revolutionaire bewegingen. Zodra
het slecht gaat vreten ze elkaar op,
want straks staan we toch weer sa
men op de barricaden".
Toch is daar nog weinig van te
merken. De kraakbeweging lijkt
verscheurd en bestaat alleen nog
uit kleine, individueel opererende
cellen. Leo beaamt dit. „De tijd dat
we een massale beweging op straat
konden brengen is voorbij. We
moeten het nu hebben van kleine
snelle acties, die volgens mij zeker
zo doeltreffend zijn. Denk bijvoor
beeld aan de acties tegen Shell en
Esso. Die wekken bij sommigen
wel wat afkeuring of verontwaardi
ging, maar ze dragen bij aan het
doel waar ook zij achter staan, na
melijk dat Shell zich uit Zuidafrika
terug trekt".
Voor de kraakbeweging als bre
de maatschappelijke actiegroep
ziet hij nog wel een toekomst. „Het
democratiseringsproces is in Ne
derland verbureaucratiseerd. En
de onvrede daarover blijft groeien.
Ook de onverholen macht van de
politiek, waar iedereen de grootste
fouten kan maken en toch mag blij
ven zitten, is een voedingsbodem
voor onrust.
WASHINGTON (Rtr/ANP) - De af
nemende belangstelling voor de
presidentsverkiezingen in de Vere
nigde Staten dreigt dit jaar een
nieuw dieptepunt te bereiken. Het
ziet ernaar uit dat voor de nieuwe
president ook zal gelden wat al
voor president Reagan gold: een
man die nog geen kwart van de kie
zers achter zich heeft staan, omdat
bij verkiezingen niet meer dan de
helft van de kiezers komt opdagen.
Dit jaar zullen de Verenigde Sta
ten, die zichzelf als een toonbeeld
van democratie beschouwen, on
deraan de lijst belanden van de ere-
divisié stemmen.
In tegenstelling tot andere lan
den waar de opkomst van kiezers
zijn ups en downs vertoont, is die
in Amerika de afgelopen 20 jaar ge
staag minder geworden. Op buiten
staanders mogen de conventiescir
cussen en verkiezingscampagnes
de indruk maken van democrati
sche vitaliteit, voor een deel is dat
gezichtsbedróg. Vlak voor de con
ventie van de Republikeinen be
gon, werd bekend dat meer dan de
helft van de kiezers op 8 november
thuis zal blijven. „Het is allerwaar
schijnlijkst dat de opkomst in no
vember de laagste in 40 jaar zal zijn,
misschien wel de laagste in 60
jaar," zei Curtis Gans, directeur
van een studiegroep in Washington
die het Amerikaanse kiezersgedrag
wetenschappelijk volgt. „Ik zou
niet verbaasd zijn als de opkomst
bij de presidentsverkiezingen voor
het eerst onder de 50 procent komt
te liggen," zei Gans, die zowel naar
oppervlakkige redenen als de die
pere wortels van de gemiddelde
Amerikaanse thuisblijver kijkt.
Dat dit jaar wellicht alle records
worden gebroken, ligt volgens hem
onder meer aan het feit dat de strijd
tussen de Democratische kandi
daat Dukakis en zijn Republikein
se tegenhanger Bush door de me
dia wordt geportretteerd als „the
race between a shrimp and a
wimp", vrij vertaald: een wedstrijd
tussen een dwerg en doetje.
Registratie
Eén van de diepere gronden voor
de lage opkomst zou zijn, dat de
Amerikaanse kiezer de moeite
moet nemen zich te laten registre-
,ren voor men recht heeft op een
stembiljet. In landen waar dat niet
geldt, zou de opkomst automatisch
hoger liggen. In .de staat Noord-
Dakota echter, waar geen registra
tie vooraf nodig is, is de opkomst
nog harder naar beneden gegaan
als in staten waar registratie wel
geldt. Ruy Texeira schreef in het
laatste nummer van het tijdschrift
„Public Opinion" wat bepaalde
Amerikanen liever niet horen:
„Het is heel eenvoudig, voor veel
Amerikanen is stemmen gewoon
niet de moeite waard. We hebben
nog steeds last van een fundamen
teel gebrek aan belangstelling voor
politiek. Het kan zijn dat de teleur
stelling van de Amerikanen over
de politiek met de tijd sterker
wordt."
In 1960 was de opkomst nog 62,8
procent, in 1984 was het gezakt
naar 53,1 procent en dat na inten
sieve campagnes van beide partij
en waarin kiezers zelfs persoonlijk
met brieven werden benaderd en
werden gewezen op wat kandidaat
A of B hen te bieden had.
Bij tussentijdse verkiezingen
daalde de opkomst van 48,1 pro
cent in 1960 naar 37 procent in 1986.
In cijfers vertaald betekent dit dat
104 miljoen Amerikanen twee jaar
geleden niet de moeite namen om
te gaan stemmen.
Botswana
Nederland, Italië, Finland, de
Bondsrepubliek Duitsland en tal
van andere landen kennen een ge
middelde opkomst van over de 80
procent. Frankrijk, waar kiezers
zich ook vooraf moeten laten regi
streren, kent regelmatig een op
komst van over de 70 procent.
„Zelfs" in Mexico, wiens politieke
systeem in de VS vaak belachelijk
wordt gemaakt, ligt de opkomst
hoger. Volgens een studie van het
Amerikaanse Congres hebben de
Verenigde Staten van alle demo-
cratische landen nu de laagste op-
komst bij zowel algemene als tus
sentijdse verkiezingen. Gans zegt
lakoniek: „Vroeger zei ik dat we
net boven Botswana kwamen,
maar dat klopt niet meer. Botswa
na heeft ons ingehaald." Een bui
tenlandse diplomaat in Washing
ton voegde daaraan uit eigen erva
ring toe: „In de meeste Europese
landen ga je een café binnen en
hoor je mensen over politiek dis
cussiëren. Hier praten ze over base
ball."
Verklaringen te over zijn er. Ka
rin Keene, medewerkster van het
American Enterprise Institute, een
conservatieve denktank, gooit het
op een zekere moeheid: „Ik denk
dat één van de redenen voor de lage
opkomst bij nationale verkiezin
gen is dat Amerikanen vaker ge
vraagd worden te stemmen dan
burgers van andere democratieën.
Over een periode van vier jaar zijn
'er ruwweg 500.000 plaatselijke ver
kiezingen door het hele land. voor
gemeenteraden, schoolbesturen,
enzovoorts."
Andere mensen geven het twee-
partijensysteem van de VS de
schuld, weer anderen dat de televi
sie te weinig aandacht aan politiek
besteedt. Niettemin bestaat er una
nimiteit over het feit dat veel Ame
rikanen teleurgesteld zijn in de po
litiek en dat de lage opkomst te ma
ken heeft met het gevoel dat zij
toch geen invloed kunnen uitoefe
nen op beslissingen.
Contra's
Als voorbeeld noemde Gans de
Amerikaanse politiek tegen Nica
ragua: „Sinds 1981 is meer dan 60
procent van de Amerikanen tegen
de Amerikaanse bemoeienis met
Nicaragua en of er nu Democraten
aan de macht zijn in het Huis van
Afgevaardigden of Republikeinen
in de Senaat, de hulp aan de Con
tra's gaat door." Ook schandalen
zoals Watergate en de Iran-Contra
affaire hollen het vertrouwen in de
gekozen leiders uit, -zegt Gans.
„Maar ook in het dagelijkse leven
krijgen Amerikanen het gevoel dat
de regering onvoldoende doet, niet
reageert en te weinig vooruitkijkt.
Had je vroeger, tien jaar geleden,
een spitsuur dat 15 minuten duur
de, nu heb je een verkeersopstop
ping van drie kwartier. Vliegtuigen
vliegen nooit' op tijd. De armen
worden armer ten opzichte van de
rijken. De middenklasse heeft het
gevoel steeds meer belast te wor
den. En het schijnt er niet toe te
doen wie er aan de macht is want
deze problemen blijven bestaan."
De rooms-katholieke bisschop
pen vinden voortzetting van het
gesprek met het bestuur van de
Acht Mei-beweging op dit ogen
blik 'onvruchtbaar'. Dit bestuur
blijkt, volgens de bisschoppen,
een onjuiste en onvolledige visie
te hébben op hét 'katholieke
kerkbegrip', uitspraken van het
leergezag over met name de mo
raalbeschótlwt hët als 'discuta
bel' en 'niet-bindend'. Het be
stuur zal eerst duidelijk móeten
maken of het tot herziening van
bepaalde standpunten in staat en
bereid is. Én de 95 organisaties
die met 'Acht Mei' verbonden
zijn, wórdt gevraagd te onderzoe
ken of zij deel van de beweging
moeten blijven.
Een en ander staat in een brief
van kardinaal Simöiiis, vóor2it-
ter van de Nederlandse rooms-
katholieke bisschoppenconfe
rentie, aan het bestuur van 'Acht
Mei'. Dit jaar zijn er drie gesprek
ken geweest tussen een delegatie
van de bisschoppen en het be
stuur van de beweging (die
streeft naar kerkelijke vernieu
wing). In deze moeizame geprek-
ken bleken beide partijen van
mening te verschillen over de
plaats van het leergezag binnen
deze kerk. De bisschoppen zien
in "dat gezag een middel om de
eenheid binnen de kerk te waar
borgen. 'Acht Mei' stelt daarte
genover, dat een geloofsgemeen
schap niet in alle opzichten ge
lijk kan zijn en loyale oppositie
héilzaam is.
Normen
In de gesprekken hébben dé
bisschoppen geconstateerd, dat
hun Wóórden in het streven van
'Acht Mei' Wél meespelen, maar
alleen vöofzöVer ze aanvaard
baar zijn voor de mens van nü.
Voor de bisschoppen is de kerk
eVenWel een gegeven "dat niet
ter vrije beschikking staat". "De
kerk vraagt een ieder dat te er
kennen, eh wel volgens normen
die de bisschoppen in eenheid
met de paus gezagvol aangeven".
"De kerk ontwikkelt zich legi
tiem onder het gezag van het bis
schoppencollege in eenheid met
de paus". Volgens de bisschop
pen onderschrijft het bestuur
van 'Acht Mei' dit niet zonder
Een verwijt aan de beweging
is, dat zij zich ook daadwerkelijk
boven het legitieme gezag in de
kerk plaatst. Dat is vooral geble
ken op de laatste manifestatie
van de beweging op 7 mei in
Utrecht, toen bewust weer werd
gekozen voor het niet door het
Vaticaan goedgekeurde tafelge
bed 'Gij die weet' van Huub Oos
terhuis. Bovendien, zeggen de
bisschoppen, worden de grenzen
van de kerk door 'Acht Mei' on
aanvaardbaar vervaagd doordat
organisaties als deelnemer wor
den toegelaten die zich keren te
gen bepaalde opvattingen van de
Rooms-Katholieke Kerk in ethi
sche kwesties.
'Acht Mei' heeft op de brief van
aartsbisschop Simonis al gerea
geerd. "De opmerking dat de ge
sprekken niet tot herziening van
standpunten hebben geleid,
wijst erop dat de bisschoppen
zulke gesprekken vooral zien in
het licht van de kerkelijke disci
pline", zei voorzitter mevrouw
W. Stael-Merkx van 'Acht Mei' in
een eerste commentaar. "Op
grónd van hun opvattingen over
het gezag in de kerk zijn de bis
schoppen tot nu toe onvoldoen
de in staat geweest recht te doen
aan de feitelijke veelvormigheid
in leer en leven, die juist ook on
der oprechte katholieken be
staat. Voor de beweging is het
doel van de gesprekken met de
bisschoppen steeds geweest, sa
men oprecht te zoeken naar wat
heilzaam is vóór kerk en samen
leving. De beweging pleit voor
een gastvrije kerk met ruimte
e ideeën en loyale kri
tiek".
Mevrouw Stael verwacht, dat
de brief een bijdrage zal kunnen
zijn aan het onderlinge beraad
binnen de beweging. Het be
stuur zal de bisschoppen nog om
een nadere toelichting vragen.
'Acht Mei' blijft proberen "de in-
spiratie binnen de katholieke ge
meenschap van Nederland
steeds weer en steeds beter zicht
baar te maken".
Priester
Bisschop Bar van Rotterdam
zal op zaterdag 10 september om
11 uur in de kathedrale kerk in de
Maasstad de diaken P. A. Owel
uit Leiden tot priester wijden.
De zondag daarop, 11 september
om 10 uur, zal de nieuwe priester
zijn eerste mis opdragen in de
Petruskerk aan de Lammen-
schansweg. Om half 4 die dag is
er in deze kerk een danklof, op
geluisterd door een kinderkoor.
De stage-parochie van Owel is de
Sint Jans-parochie in Zoeter-
woude-dorp. Op zondag 18 sep
tember om 10 uur zal hij daar de
mis opdragen..
dorp, gereformeerd predikant in
gedeeltelijke dienst in Nieuwer-
brug aan den Rijn, gaat 1 januari
met emeritaat. Op 11 december
hoopt zij afscheid te nemen van
Nieuwerbrug, waar zij zeven jaar
heeft gewerkt.
Zij blijft nog hoofdbestuurslid
van het Gereformeerd Confes
sioneel Beraad. Ook is zij betrok
ken bij de vervaardiging van ca
techetisch lesmateriaal. Me
vrouw Attema, wier man kanton
rechter is in Alphen aan den
Rijn, was zes jaar lid van het
hoofdbestuur van de Nederland
se Christen-Vrouwenbond
(NCVB).
Leiden. Ds. C. D. Affourtit,
die als zendingspredikant een
aantal jaren verbonden was met
de christelijke gereformeerde
kerk in Leiden en begin vorige
maand als zodanig afscheid nam.
zal op vrijdag 26 augustus wor
den bevestigd tot predikant van
de plaatselijke kerk in Rozen
burg. Zijn bevestiger is een pre
dikant uit Mutale in Venda
(Zuid-Afrika). De dienst wordt
gehouden in de Adventkerk aan
de Laan van Nieuw Blankenburg
in Rozenburg.
Toogdag. Onder het thema
'De toekomst is reeds begonnen'
houdt de evangelische beweging
'Het Zoeklicht' (stichter Johan
nes de Heer) op zaterdag 27 au
gustus in de Expohal in Hilver
sum haar jaarlijkse toogdag. De
samenkomsten beginnen om 10
Sprekers zijn de evangelist Th.
Niemeyer, dr. W. J. Ouweneel,
ds. Jac. Schouten en ds. J. A.
Malgo. Medewerkenden onder
anderen het Urker mannenkoor
'Crescendo', jeugdkoren en Gert
en Hermien Timmerman.
Leiden. De oecumenische
geloofsgemeenschap in de Leid-
se Merenwijk is bezig met de
voorbereiding van een landelijke
oecumenische ontmoetingsdag
op zaterdag 8 oktober. Uit de
aankondiging:
"De oecumenische situatie in
Nederland is nogal wisselvallig.
Niet zelden is de kerkelijke lei
ding terughoudend. Aan de basis
wil men vaak meer dan door de
leiding van de drie grote kerken
wordt toegelaten. Voor deze ont
moetingsdag in Leiden zijn spre
kers uitgenodigd uit verschillen
de kerken. Zij zullen onderwer
pen aan de orde stellen die naar
hun mening van belang zijn voor
de voortgang van de plaatselijke
oecumene in de eerstkomende
jaren". Belangstellenden kun
nen zich vóór 20 september aan
melden. Mevrouw C. G. Wessels-
ten Bruggenkate, Dorsvlinder
10, 2317 KE Leiden, 071-220462,
kan nadere inlichtingen geven.
Kerkbalans. In de Hervorm
de Kerk is de opbrengst van de fi
nanciële actie 'Kerkbalans' dit
jaar, in vergelijking met 1987,
met 1,67 procent gestegen.
Maria jaar. De paus sloot gis
teren op het feest van 'Maria
Tenhemelopneming' het Ma-
riajaar officieel af met een vie
ring in de Sint Pieter. Ongeveer
20.000 mensen woonden de
plechtigheid bii.
Een bekend beeld uit het verleden: krakers en aanhangers gooien met stenen
uimt.
de politie die een pand ont-
