Buitenland jaloers op de Flevohof
Madeira: bloementuin
in Atlantische Oceaan
Wandelingen
door Wenen
PAGINA 6
TOERISME
MAANDAG 8 AUGUSTUS 1988
De trots van Herman Eshuis
Herman Eshuis gefotogra
feerd in zijn trots: de Flevohof
nabij het dorpje Biddinghuizen
in de Flevopolder. 'Maar als ik
over ik en mij spreek bedoel ik
wij en ons, het is het succes van
velen', zegt de man, die in diver
se landen adviseert bij de opzet
van ook zo'n themapark.
Herman Eshuis (60), bedenker, grondlegger en algemeen
directeur van het agrarische attractiepark Flevohof mid
denin de Flevopolder heeft er een dagtaak bij. De uit Wier
den afkomstige recreatie-ondernemer kan zich bijna als
'attractiepark-adviseur' vestigen.
Zelfs uit Indonesië en Brunai komen ze bij hem om te
vragen hoe zo'n succesvol 'kijk-, speel- en doepark' tot
stand komt. Eshuis reist de wereld rond om anderen van
zijn kennis en ervaring te laten profiteren. Uiteraard tegen
betaling, maar dat geld is dan weer voor zijn geesteskind
bij het polderdorp Biddinghuizen.
De ogen van de Flevohovenier
glinsteren als hij vertelt over zijn
internationale ervaringen. Een
maal aan het vertellen over zijn
contacten in Japan, Denemarken,
Engeland en andere landen met at
tractieparkplannen struikelt hij in
zijn enthousiasme byna over zijn
woorden. Hij is 60, maar heeft de
energie van een jonge hond.
door
Jan van Kooij
Herman Eshuis is een self-made-
man die nog steeds trots is op zijn
Twentse achtergrond. Aan ideeën
ontbreekt het de vroegere schoen
handelaar nog steeds niet. Van die
vindingrijkheid willen steeds meer
bankiers, boerenorganisaties, rege
ringen en projectontwikkelaars
profiteren en dat geeft hem grote
voldoening. Hij straalt als hij ver
telt hoe hij met zijn vakmanschap
menig planoloog, architect of pro
jectontwikkelaar een lesje heeft
kunnen leren.
Fransen
"Maar", onderbreekt hij opeens,
"de Flevohof gaat altijd voor. Al
dat werk voor andere landen moe
ten niet schadelijk zijn voor de Fle
vohof. Daarom hebben we sinds 1
januari een bedrijfsdirecteur, een
econoom, in de persoon van Jan
Knegt. Die moet de kar nu trekken.
Dan kan ik me helemaal richten op
de verdere ontwikkeling van de
Flevohof en op het buitenland".
"En dan is er nog iets", maakt hij
duidelijk. "Ik heb het vaak over ik
en mij maar dan bedoel ik wij en
ons. Ik doe het niet alleen hier. We
hebben 80 man in vaste dienst en
zijn het enige attractiepark dat ook
in de winter 70 man aan het werk
houdt".
Daar zijn ook heel vyat vrouwen
bij, van wie twee met een Franse
achtergrond. Die heeft hij maar
wat graag bij de hand als er weer
eens Fransen zijn. "Een verhaaltje
in het Frans voorlezen, dat lukt me
wel. Maar dan denken ze allemaal
dat .je die taal goed kent. Daarna
komen ze dan met lastige vragen-
...maar goed, daar red ik me wel
De Fransen zijn inmiddels heel
ver met hun plannen voor een
Franse kopie van de Flevohof maar
het 'buitenlandverhaal' begint toch
in Japan:
"Er kwamen altijd veel Japan
ners hier. Op een gegeven moment
kwamen ze vragen of ik wilde hel
pen bij een plannetje voor een agra
risch themapark op een schierei
land bij Osaka. Daar hadden ze 600
hectare voor beschikbaar. Ik heb er
tekeningen voor gemaakt, die zijn
geperfectioneerd. Vervolgens heb
ik een rapport van 20 kantjes ge
schreven dat in het Japans is ver
taald. Het plan ligt nog in Japan en
wij behouden alle rechten erop
maar het is intussen wel zeven jaar
geleden dat dat speelde. Betaald
hebben ze trouwens wel en vorste
lijk. We hebben het hele personeel
ervan kunnen inkopen bij een pen
sioenverzekering".
Toen kwamen de Denen, die bij
Hillerod een kolossaal themapark
naar Nederlands voorbeeld willen
maken. Daar had Eshuis eerst een
hard hoofd in, want de Deense
landbouw is een stevige concur
rent van de Nederlande en tenslot
te is de Flevohof bovenal een land
bouw- en veeteelt-show, gesticht
en gedragen door de standsorgani
saties. Het bestuur van de stichting
Flevohof, waarin agrarisch Neder
land goed vertegenwoordigd is, gaf
hem vrij spel en sindsdien rijdt de
trein. Maar de laatste tijd gaat deze
niet zo hard meer.
"Boeren, bankiers, architecten,
allerlei adviseurs zijn hier al ge
weest. Soms met 80 man tegelijk
die dan een heel weekend hier ble
ven. Het kapitaal voor de eerste fa
se hebben ze inmiddels maar ze
hebben los van de grond voor 70
miljoen gulden Deense kronen no
dig en dat is nogal wat".
Van de Engelse belangstelling
voor de Flevohof heeft Herman Es
huis nooit zo'n hoge muts op ge
had.
"Ze lopen de deur bij je plat, vra
gen je de oren van het hoofd en je
ziet ze nooit meer terug. Dan de ene
groep en dan de andere. In een
streek onder Birmingham wilden
ze iets, maar ik werd er nooit veel
wijzer van. Totdat ik vorige week
een telefoontje kreeg dat een En
gelse maatschappij op Brunai -dat
is zo'n Shell-eiland bij Indonesië-
een soort Flevohof wilden maken.
Het plan bleek van Engelsen te
zijn, die hier een paar keer waren
geweest". Waar dat op uitdraait,
weet hij nog niet, maar als ze wil
len, is adviseur Eshuis beschik
baar.
Jonge boeren
Voor Frankrijk ook. 'La cité de la
terre' moet in dit land van de grond
komen nabij Dijon, nog een Flevo-
hof-kopie maar dan veel groter. Es
huis toont de ambitieuze tekenin
gen van dit project, dat ook al be
gon met een toeristisch bezoek aan
Flevohof.
"Dat was een groep van 50 jonge
boeren, die hier de kassen, de be
drijven, de dieren en de exposities
kwamen bekijken. De reisleider
bleek voorzitter te zijn van een jon
ge boerenorganisatie. De man was
wild enthousiast: vorig jaar kwa
men er 16 bussen. Die lui blijven nu
allemaal een paar dagen en op een
gegeven moment blijkt, dat ze ook
zulk spul willen. Een Franse archi
tect en ik maken samen een vlek-
kenplan, 250 hectare hebben ze be
schikbaar en met het geld lijkt het
ook goed te zittep. Dat park komt
er wel. Nee, niet dit jaar. Als je over
zulke projecten praat, dan moet je
gauw een jaar of drie voor de be
sluitvorming uittrekken en dan
nog twee jaar bouwen. Dat wordt
dus wel 1993".
"De Nederlandse boeren in
Frankrijk willen trouwens ook wat.
Die denken aan agrarische presen
taties die toeristische interessant
zijn. De laatste tijd lopen ze hier de
deur plat. Jullie moeten eerst zelf
maar eens orde op zaken stellen,
heb ik gezegd".
Illustratief is ook het Indonesi
sche verhaal. "Als ik jong was",
zegt Eshuis, "dan ging ik erheen.
Er is daar zoveel te doen voor men
sen die wat willen. Ergens aan de
weg tussen Jakarta en Bandung
willen ze nu een soort Flevohof
stichten maar dan als een modelbe-
drijf voor agrarische studenten".
Agro-toerisme
Vorig voorjaar is hij er geweest.
Het bleek, dat de Indonesiërs erop
hopen dat de Nederlandse kennis
op het gebied van landbouw, tuin
bouw en veeteelt aan hun studen
ten kan worden overgedragen aan
een groot aantal Indonesische klei
ne boeren. Die hebben bedrijfjes in
een complex met woningen, waar
de studenten en eventuele toeris
ten dan kunnen wonen.
"Kunt u daar wat toerisme bij
doen, kreeg ik te horen. Agro-toe
risme dus. Voordat ze mij erbij
haalden, hadden ze contact met
een Australische ontwikkelings
maatschappij. Die had een plan ge
maakt - ik denk dat het met dollars
is betaald. Daarna kwam er een
plan uit Hongkong en toen kwam
ik. Drie weken heb ik in de rimboe
gezeten, met twee jonge Indonesi
sche ingenieurs. Alles afgesjouwd,
tekeningen gemaakt enzovoort.
Het plan van Eshuis heeft nu de
hoogste prioriteit. Wil je dat even
ontwikkelen, zeiden ze, alsof ik
niet meer te doen heb. Ze denken
ook, dat ik zo even naar Bukman
loop, voor een bijdrage ontwikke
lingshulp. Ik heb het plan wel voor
gelegd aan de Nederlandse agrari
sche industrie en aan ontwikke
lingsmaatschappijen. Duik er maar
in jongens, heb ik gezegd. Overleg
het maar met Den Haag".
De Flevohof is internationaal een
begrip in 'agro-toeristische' kring,
de faam streelt vooral het ego van
de Nederlandse agrariër.
"Maar wij zijn geen voorlich-
tingsbedrijf voor boeren al kijken
ze ons wel op de vingers", zegt Es
huis. Boeren uit heel het land zijn
er bijna dagelijks. Toeristen in de
zomer en congressisten in de win
ter, de horeca heeft het hele jaar
door werk met een jaaromzet van
vier miljoen gulden.
"En als we 425.000 bezoekers per
jaar krijgen, spelen we quitte", zegt
de directeur. "Gemiddeld hebben
we er 500.000 dus dan weet je 't
wel".
Ruïnestad
Het aanzien van het jongste van
de Nederlandse attractieparken
verandert elk jaar dank zij de idee
ën van Eshuis en zijn medewer
kers. Zo speelt de uit Hengelo af
komstige Coen van Os, die er als
kunstschilder de kost verdient,
nog steeds met de gedachte een
Griekse ruïnestad te bouwen. Zes
miljoen gulden heeft hij nodig - Es
huis is er nogal zwijgzaam over. Hij
heeft het liever over de varkens,
stamboekkoeien, pluimvee, vlin
ders en duizenden cactussen.
Overigens blijft niet alleen de
produktie van de agrarische bedrij
ven maar ook de mest van koeien
en varkens binnen de hekken van
het 150 hectare grote complex. Oók
op de Flevohof is de veestapel de
•laatste jaren kleiner geworden.
"Een paar jaar geleden hadden
we nog 110 koeien, nu zijn het er 85
maar de opbrengst is gelijk geble
ven. Het is dan ook een supermo
dern bedrijf, waarbij de melk naar
de eigen kaasmakerij gaat. En is er
na afschrijving - per jaar 2,5 mil
joen gulden - nog winst, dan wordt
die geïnvesteerd. Ik heb 18 jaar ge
leden helemaal alleen tien miljoen
bijeen gescharreld bij de landbouw
en de agrarische industrie. Die tien
miljoen gaven ze onder het motto
'kieken wat 't wordt' zoals ze in
Twente zeggen. De herbouwwaar
de van wat er nu staat is 90 mil
joen".
Eshuis laat zijn bezoekers niet
gaan voordat hij de nieuwste plan
nen voor zijn thema- en attractie
park heeft ontvouwd: 240 bunga
lows bij de 70 die er inmiddels drie
jaar staan als 'land zonder grenzen'
omdat dit speciaal voor gehandi
capten gestichte bungalowpark
"loopt als een tierelier". En dan
nog een evenementenhal voor con
gressen, veefokdagen en grote
shows. De ontwerpen zijn klaar.
"Ik zit alleen nog te aarzelen tus
sen een grote multifunctionele hal
voor 10.000 man en een kleinere
voor 4.000. Dat doe ik trouwens
met Tukkers. Die hebben hier een
uitstekende naam".
Wenen is de stad van de fiakers.
Wil je de Oostenrijkse hoofd
stad goed verkennen - zo heet
het - dan dient dat te gebeuren
vanuit zo'n schilderachtig vigi
lante met zo mogelijk een licht
dommelende koetsier. Het
paard immers weet de weg.
Maar is de fiaker dan het enige
vervoermiddel waarmee men
Wenen kan - verkennen? Wel
nee. Het kan ook per bus, per
boot en (uiteraard) te voet.
Vooral die laatste mogelijkheid
wordt-door de WV van Wenen
warm aanbevolen.
"Wie Wenen echt wil leren
kennen moet zich aansluiten
bij een van de veertig stand
wandelingen", staat in de spe
ciale wandelbrochure. De wan
delingen duren gemiddeld an
derhalf uur en kosten (omgere
kend in Nederlands geld) onge
veer f.15,- per persoon. De rou
tes voeren de wandelaar langs
punten die op stadsrondritten
niet worden aangedaan omdat
er geen tijd voor is of omdat ze
alleen te voet bereikbaar zijn.
Zo gaat één van de wandelin
gen langs de lokaties waar vlak
na de oorlog de befaamde film
De derde man' met Orson Wel
les werd opgenomen. Ook kan
een blik worden geworpen op
het weinig bezochte grafteken
van Wolfgang Amadeus Mozart
op het Biedemeier-kerkhof St.
Marx. Bijzonder leuk is de wan
deling naar de oude huizen en
de stille hofjes van de binnen
stad.
Sommige tochten hebben be
paalde thema's. Zoals de Ju-
gendstill, de Biedermeier of de
geschiedenis van de Ringstras-
se. Ook interessant zijn de rou
tes die de wandelaars langs de
huizen voeren waar beroemde
componisten hebben gewoond
en gewerkt. Daaronder niet al
leen het geboortehuis van
Schubert, maar ook het sterf
huis van Haydn.
Een heel aparte wandeling is
die met Melo, een sprookjesver
teller die in bijpassende kle
ding kinderen en volwassenen
op bepaalde plaatsen traditio
nele Weense volkssagen ver
telt. Melo staat op dinsdag en
zondag om 3 uur 's middags bij
de hoofdingang van de Step-
hansdom op zijn volgelingen te
wachten. Kennis van de Duitse
taal strekt uiteraard tot aanbe
veling.
Inlichtingen en folders zijn
verkrijgbaar bij het Oostenrijks
Verkeersbureau in Amster
dam, Singel 464, tel. 020-255933.
Madeira was al eeuwen
geleden een rustoord voor
de Engelse adel en
zeevaarders. En later voor
de Britten die het konden
betalen. Op een beschut
plekje tussen de
rotswanden schilderde Sir
Winston Churchill een van
de schitterende dorpjes
langs de kust en de Beatles
kochten er een restaurant.
door
Wim van Zutphen
De statige architectuur van oude
gebouwen en hotels in de hoofd
plaats Funchal, de countryclubs en
de bijzondere tuinen verraden de
historische band van het veel be
zongen bloemeneiland met de En
gelsen. Die strijken daar jaarlijks
nog steeds in groten getale neer.
Teatime op de terrassen is in deze
Portugese kolonie net zo normaal
als in Londen.
Maar de bloemenzee, de vele
soorten fruitbomen en de prachti
ge plaatsjes oefenên samen met het
gehele jaar door aangename kli
maat echter ook steeds meer aan
trekkingskracht uit op de Neder
landse toerist. De bezoekers erva
ren snel dat op dit eiland in de ar
chipel langs de Afrikaanse kust
Meer fietsvervoer
op Deense treinen
De Deense treinen zijn 'fietsvrien-
delijker' geworden. In de meeste
treinen - met uitzondering van de
Intercity's en de regionale treinen
op Seeland kunnen passagiers nu
een fiets meenemen.
In sneltreinen en de z.g. moet wel
een plaats worden besproken. Dat
kan tot drie uur voor het vertrek. In
snèltreinen moet de reis dan ook
tenminste dertien tariefzones (zo'n
100 km) omvatten. De prijs voor
het vervoer van een fiets bedraagt
in de meeste gevallen 40 Deense
kronen, ongeveer 12 gulden.
De Deense spoorwegen verpak
ken de mee te nemen fiets in een
plastic hoes, die in samenwerking
met de Deense fietsersbond werd
ontwikkeld.
meer te genieten valt dan alleen het
drinken van een glaasje Madeira in
de zon.
Wie voet aan wal zet wordt
meteen gepakt door de charme van
de bloemenpracht, die' Madeira
zo'n sprookjesachtige uitstraling
geeft. Overal schittert het oranje
van de fraaie paradijsvogel, de her-
kenningsbloem. Maar langs de
straten, paden, in tuinen, op dorps
pleinen of tegen de meestal geculti
veerde berghellingen groeien de
meest uiteenlopende bloemsoor
ten. Begonia's, camelia's, mimosa
en magnolia's ontluiken onder de
blauwe hemel tussen de orchidee
ën, reusachtige hortensia's, rhodo
dendrons, rozen en geraniums.
De fruitbomen op Madeira han
gen vol met een overvloed aan tro
pische vruchten, variërend van
mango's tot en met Chinese bana
nen. Zo biedt de natuur een impo
nerend kleurrijk schouwspel op dit
plekje middenin de oceaan op bij
na duizend kilometer ten zuidoos
ten van Lissabon.
Het eiland is maar klein, nog
geen zestig kilometer lang en iets
meer dan twintig kilometer breed.
Maar het afwisselende landschap
compenseert deze beperking ruim
schoots. Heel opvallend zijn de
grote verschillen. Het vrijwel altijd
in nevel gehulde westelijke deel
maakt een robuuste indruk.
Bergweggetjes
Kenmerkend zijn de vele met
heide begroeide hoogvlakten. In
het midden kronkelen de schaarse
bergweggetjes door de groene bos
sen naar hoogten tussen de 1000 en
1500 meter. In het hartje van het ei
land zijn de vormen van een krater
nog zichtbaar. Een stille getuige
van een vulkanische uitbarsting in
de oertijd, waaraan Madeira en an
dere eilanden in deze archipel het
ontstaan hebben te danken. De
duizelingwekkende afgrond bezet
met zijn diepte van ongeveer dui
zend meter de tweede plaats op de
wereldranglijst van kraters. De be
zoekers, die de moed kunnen op
brengen een kijkje in de diepte te
nemen, worden geconfronteerd
met een uitgebluste vulkaan.
Het toerisme op het eiland con
centreert zich vooral langs de zuid
kant waar het altijd aangenaam
toeven is. Daar laat de zon zich elke
dag zien. In de zomer worden er
overdag temperaturen bereikt tot
27 graden Celsius en 's winters
daalt het kwik niet verder dan 18
graden. Op Madeira is het nooit te
warm of te koud. Voor talrijke ou
deren is die zekerheid aanleiding
een tripje naar het eiland te maken.
Gezinnen met kinderen treft men
weinig aan in de hotels, pensions
en appartementen, die in totaal bij
na 15.000 mensen kunnen herber
gen. Die gezinnen blijven weg om
dat het eiland geen zandstranden
heeft.
Porta Santo
Wie niet buiten dergelijke stran
den kan moet zich met vliegtuig of
per boot verplaatsen naar het veer
tig kilometer verderop gelegen mi
ni-eiland Porto Santo. De kosten
van zo'n uitstapje vallen erg mee.
Trouwens, de gemiddelde prij
zen in de hotels en restaurants lig
gen ook niet veel hoger dan op het
Portugese of Spaanse vasteland.
Dat wil de bevolking zo houden,
want vergeleken bijvoorbeeld met
de Canarische eilanden is een
vliegreis naar Madeira niet goed
koop. Op het kleine vliegveld kun
nen geen grote jumbojets landen.
Derhalve is een tussenlanding in
Portugal noodzakelijk. Maar de na
tuurlijke schoonheid van het ei
land maakt deze extra investering
in meer dan één opzicht goed.
Het gemis aah strand betekent
trouwens niet dat zwem- en water
sportliefhebbers niet aan hun trek
ken kunnen komen. De hotels
langs de kust hebben grote (zee
lzwembaden met uitgestrekte rots
achtige zonneplateaus. Een beetje
vergelijkbaar met de kuststrook
van Joegoslavië. Het zeewater is
kraakhelder. Snorkelliefhebbers
kunnen er dan ook het hart opha
len.
De meeste hotels liggen bij Fun
chal, dat met 120.000 inwoners een
derde van de eilandbevolking her
bergt. Een ?tad met veel architecto
nische rijkdommen en kunstschat
ten, die een erfenis zijn uit gouden
tijden van landbouw en handel.
Veel parken, tuinen en brede lanen
kenmerken de hoofdstad. Vanzelf
sprekend is er wekelijks een bloe
men- en een vismarkt. Een kijkje in
de grote kathedraal - het oude bis
schoppelijke paleis - is de moeite
waard. De meeste historische ge
bouwen stammen uit de periode
tussen de veertiende en achttiende
Vissersplaatsjes
Maar ook de kleine dorpjes op
het eiland hebben hun eigen be
zienswaardigheden. Dat geldt bij
voorbeeld voor het typische vis
sersplaatsje Machico, waar de ont
dekkers van Madeira in 1419 voet
aan wal zetten, maar ook voor Mon
te waar de laatste keizer van Oos
tenrijk begraven ligt.
Tussen de prachtige bloementui
nen in Santana aan de noordkant
van het eiland vallen midden in de
jaren zijn grote fabrieken ge
bouwd, waar tienduizenden vrou
wen hun boterham met borduren
verdienen. Ook het tapijtmaken en
vlechtwerk zijn vormen van kunst
nijverheid, die overal op het eiland
worden aangetroffen. Het snijden
en drogen van riet zal niemand op
een tocht over het eiland ontgaan.
Dagtochten
Het bureau voor toerisme heeft
een aantal aantrekkelijke dagtoch
ten uitgezet, die een prima indruk
van het eiland geven. Het is zeer
aan te bevelen onderweg te stop
pen om te genieten van prachtige
vergezichten die op vrijwel alle uit
hoeken van het eiland zijn te vin
den.
Madeira maakt ondanks alle
schoons geen overdreven toeristi
sche indruk. In Funchal zijn welis
waar wat discotheken en nacht
clubs, maar wie van lawaaierigfe
boulevards met schreeuwend
neonlicht en indringende papat-
geur houdt moet zijn vertier elders
zoeken. Die sfeer heeft dit eiland
niet te bieden. Wel gezellige restau
rantjes met levende muziek en een
vriendelijke bevolking.
Voor velen is Madeira een
droomeiland in de Atlantische
Oceaan. Maar dan wel met een En
gels vleugje..
Madeira vol schitterende vergezichten.
Een corso besluit het bloemenfeest i
natuur de kleine kleurige huisjes
met rieten daken op. Deze vroeger
veel gebruikte bouwwijze is op de
rést van het eiland vrijwel verdwe
nen.
Wispelturig gestolde lavastro
april. (foto GPD)
men zijn te bewonderen in Seixal,
een plaatsje dat ligt in de streek
waar de beste wijnen van het ei
land vandaan komen. Behalve wijn
zijn overal borduurwerken te koop.
Een hele industrie. In de loop der
