Overplanten dierorgaan in mens nog toekomstmuziek
Sportschoen die ook
bij 'n plooirok past
-VRIJE TIJD
Lijndikte
een kwestie
van afwegen
VISSPORT
Boorhamersysteem voor 'kleine klusser'
PAGINA 6
VRIJDAG 5 AUGUSTUS 1988
De meeste beginnende henge
laars hebben weinig of geen be
langstelling voor de dikte van de
vislijnen waarmee ze vissen. In
vele gevallen kopen ze in een
hengelsportzaak een compleet
tuigje op een plankje en de voor
keur wordt in negen van de tien
gevallen bepaald door de vorm,
het formaat of de kleur van het
pennetje.
Pas wanneer de sportvisser de
nodige ervaring heeft opgedaan
zal hij zelf zijn tuigjes gaan ma
ken en zal hij zich ook beginnen
af te vragen wat voor hem de
meest geschikte lijndikte is. Nu
zijn er op dat punt moeilijk vaste
richtlijnen te geven. En ik zal u
vertellen waarom.
Laten we de keuze maar even
beperken tot de witvisserij want
anders is het helemaal niet meer
te overzien. Er zijn wedstrijdvis
sers die voor deelname aan con
coursen zelfs tuigjes in hun vis-
kist hebben met een lijndikte
van 6- of zelfs 4-honderdste milli
meter dikte. Niet dat ze daar al
door mee vissen, maar er zijn om
standigheden waarbij deze mi
nuscule lijnen kunnen worden
gebruikt.
Er zijn bijvoorbeeld viswed
strijden in het zuiden van ons
land en bij onze zuiderburen
waarbij uitsluitend zeer kleine
alvertjes worden gevangen. Vis
jes van slechts enkele centime
ters lang, die nauwelijks iets we
gen. Als zich dan ook nauwelijks
of geen obstakels in het water be
vinden en de omstandigheden
toestaan dat er met zeer kleine
lichte pennetjes wordt gevist is
het mogelijk deze superdunne
lijnen op de hengel te monteren.
Het zal een ieder duidelijk zijn
dat de kans om bijvoorbeeld een
goede maatse voorn te vangen ui
terst gering zijn. Meestal treedt al
direct bij de aanslag lijnbreuk op
al probeert men dat te voorko
men door tussen de top van de
hengel en de lijn een stukje elas
tiek te zetten zodat de klap
enigszins wordt opgevangen.
In onze omgeving worden bij
concoursen dergelijke dunne lij
nen vrijwel nooit gebruikt. De
meesten gaan niet verder dan 8
of 10-honderdste. Er zijn echter
ook hengelaars die niet zozeer op
aantal vissen maar het vooral op
grotere exemplaren hebben ge
munt. Brasems van 40 centime-
Lijnen in vele merken
:r, voorns van boven de
Die pakken al heel snel een
lijntje van 14 of 16-honderdste.
Dan zijn er ook nog die weinig
aan het toeval overlaten en pas
tevreden zijn met 18 of 20-hon-
derdste.
De beginner zal zich afvragen
waarom niet iedere sportvisser
een dikkere lijn neemt. Immers
dan kun je zowel grote als kleine
vissen vangen. Maar zo simpel
ligt het niet. Dunnere lijnen zijn
doorgaans soepeler en minder
goed zichtbaar. Als gevolg daar
van zal het aas dat wordt gepre
senteerd op een natuurlijker ma
nier naar de afgestelde diepte
zweven dan wanneer er een dik
kere, stuggere lijn wordt ge
bruikt. De vis die toehapt voelt
ook minder weerstand.
DOOR BRAM VAN LEEUWEN
Bij de keuze van de lijn speelt
het formaat dobber een belang
rijke rol. Wie met een flinke lood-
sjouwende Rotterdammer vist,
hoeft beslist niet avontuurlijk
met heel dunne lijnen te gaan
vissen, want alleen al het gewicht
van de pen zal de lijn bij de aan
slag laten knappen.
Daarom moet er steeds een ze
kere verhouding bestaan tussen
lijndikte en grootte en drijfver-
mogen van de pen. En de om
vang van de dobber is weer sterk
afhankelijk van de omstandighe
den in een bepaald viswater. En
niet met de soort waarop wordt
gevist, zoals nog wel eens wordt
verkondigd.
Wie een vislijn koopt doet er
verstandig aan te vragen naar
een bekend merk. Deze lijnen
komen wat dikte betreft door
gaans dichtbij de waarde die op
het klosje staat vermeld. Heel
goedkope lijnen verschillen vaak
sterk in dikte. Dat kan soms wel
5 honderdste schelen. Het is dus
heel goed mogelijk dat iemand
die veronderstelt met 10-hon
derdste te vissen in werkelijk
heid met 12 of 14-honderdste be
zig is.
Andersom kan natuurlijk ook.
Wie een lijntje 18-honderdste van
inferieure kwaliteit koopt kan
het overkomen dat er zwakke de
len in die lijn zitten die niet dik
ker dan 14 of 15-honderdste zijn.
En als die lijn dan breekt zijn ze
geneigd om nog dikkere aan te
schaffen.
Lijnen verschillen niet alleen
in dikte en kwaliteit, maar ook in
rekbaarheid. Er zijn lijnen waar
in zeer weinig rek is. Die zijn
vooral geschikt voor het vissen
over grote afstanden. Zou men
daarvoor zeer elastische lijnen
gebruiken dan is het riscio groot
dat de haak niet goed wordt ge
zet en steeds opnieuw vissen
worden verspeeld.
De keuze voor veel of weinig
rek hangt ook nauw samen met
de eigenschappen van de hengel.
Vist men met een vrij strakke
hengel die uitsluitend topactie
heeft dan zal een lijn met meer
rek de voorkeur verdienen. Een
zeer soepele hengel met een gro
te buigzaamheid laat lijnen met
minder rek toe.
"Die sportschoenen staan niet on
der een plooirok, die kunnen alleen
bij een joggingpak". Een klacht die
steeds weer opduikt als je praat
met, vooral wat ouderen, over pret
tig lopen. Ze hebben goede sport
schoenen in de kast staan maar die
komen er alleen uit om te gaan ten
nissen of hardlopen. Ze piekeren er
niet over die aan te trekken bij het
winkelen of als je met de (kleinkin
deren een flinke wandeling gaan
maken. Dan rolt er meestal een
compromis uit de busuets minder
comfortabel, wel passende bij een
sportieve rok of gewone pantalon.
Amerikanen zijn daar toch wat
gemakkelijker in. Daar is het heel
gewoon dat je op sportschoenen
loopt en je 'nette' in een tasje mee
neemt. Maar voor fabrikanten van
sportschoenen was dit toch een te
ken aan de wand. Waarom zou een
comfortabele, verantwoorde wan
delschoen er niet als een 'gewone'
schoen kunnen uitzien? Het ant
woord op die vraag geeft bijvoor
beeld de Japanse firma Asahi met
de go-tot-work schoen (naar-het-
werk schoen). Een schoen in vijf
neutrale kleuren, zonder uitbundi
ge stiksels en versieringen, die wel
alle kwaliteiten heeft van een goe
de sportschoen. Een schoen die bij
een test in het Amerikaanse blad
'Walking' na de Match van Me-
phisto en de Asics Gel Strider een
derde plaats in nam.
Ouderen
"Wandelschoenen is in Amerika
op het ogenblik echt een rage",
zegt Wim van Dilst, de Zoeter-
woudse importeur (M&P) van dit
Japanse merk. "Het is een ideale
schoen, ook voor ouderen die wat
beweging willen hebben. De leren
schoen heeft een perfect ventilatie
systeem en een speciale zooicon
structie die de schok bij het lopen
opvangt. Ik heb mijn vader er een
paar gegeven en die is heel enthou
siast."
De go-to-work-schoen (gtw) is er
in een dames- (wat slanker gesne
den en met het oog op de kortere
achillespezen een ingebouwde ver
hoging voor de hiel) en herenuit
voering, zoals trouwens de hele
Asahi-collectie. De wandelschoen
zal rond september in sportzaken
te koop zijn. De prijs weet de im
porteur nog niet precies maar die
zal zeker boven de 200 gulden lig
gen.
Bones
Naast de gtw-schoen brengt Asa
hi in Nederland ook bijzonder ten
nis- squash- en badmintonschoen
op de markt. Zo op het eerste ge
zicht alleen maar een goedogende
degelijke sportschoen, tot je h'm
omdraait. Het bijzonder aan deze
schoen is de zool, die de naam 'bo
nes' (beenderen) heeft meegkre-
gen.
Deze zool volgt de natuurlijke
lijn van de voet. Elk botje in de voet
wordt door de zool, waarvan het
driefasen-schokabsorbitiesysteem
een belangrijk onderdeel is, afzon
derlijk gesteund. En dat is op de
buitenzooi duidelijk te zien en te
voelen. Waar de botjes lopen is een
ander materiaal gebruikt dan voor
de rest van de zool. Ook heeft Asahi
aandacht besteed aan het pro
bleem van de enkelblessure. In het
kort komt het erop neer dat de hiel
zo nauw wordt omsloten dat de
kans op verdraaien en zwikken
drastisch is verkleind. Natuurlijk is
ook deze schoen voorzien van een
goed ventilatiesysteem, waardoor
de voet langer koel blijft en daar
door minder snel vermoeid raakt.
Naast deze toppers brengt M&P
wandelschoen
van Asahi, in
Amerika
gebracht
go-to-work-
schoen. Foto
rechts: de
damesuitvoe-
rïng, wat
smaller
gesneden en
i blik op de
nog 14 andere Asahi-modellen op
de markt en in september hoopt
men die collectie met nog zes of ze
ven modellen uit te breiden.
Behoefte
Op de vraag of we nu wel zitten
wachten op nóg een merk sport
schoenen, moet Van Dilst even
glimlachen. "Natuurlijk hebben
we marktonderzoek gedaan. Er is
nog steeds behoefte aan een tech
nisch goede sportschoen. Daarom
ook hebben we de bones-schoen la
ten testen door de orthopedisch
schoentechnicus Floor Schrijver.
Hij adviseert ondermeer de prof
tennissers Schapers en Mandliko-
va". Volgens Schrijver heeft Asahi
een kwaliteitsschoen op de markt
gebracht. Hij wijst daarbij vooral
op de hielversteviging. "Bij de
meeste sportschoenen is die hiel
versteviging te slap, waardoor de
voet bij een zijwaartse sprong snel
kan zwikken".
Ook sporters van verschillende
niveaus hebben de schoenen getest
en waren enthousiast. En je hoeft
natuurlijk niet meteen met de
duurste schoen te beginnen. Asa-
hi's zijn er vanaf 99,50, leuk
schoenen die heel goed combine
ren met een spijkerrok of andere
vrije tijdskleding. Het kan trou
wens ondanks het deskundig ad
vies in de sportzaak, geen kwaad
eerst eens te proberen of de leest
van de schoen ook op de lange
duur bevalt, zeker het het je eerste
paar sportschoenen is.
Meer informatie over Asahi: M
&P, Keerweer 5, Zoeterwoude, tel.
01715-9206.
nieuwste snufje, dé bones-
Een klopboormachine is voor de
doe-het-zelver al lang geen onbe
kend gereedschap meer. In bijzon
der hard materiaal, zoals beton,
schiet de capaciteit van een klop
boor echter vaak te kort en is hij
snel aan pensioen toe. Voor derge
lijke zware boorklussen is de elek
trische boorhamer beter geschikt.
Die maakt geen draaiende bewe
ging zoals een klopboormachine,
maar deelt alleen 'hamerende'
klappen uit.
Sk.il heeft nu een nieuw systeem
geïntroduceerd, de EMH (Elektro
Mechanische Hamer). Een machi
ne die nauwelijks meer weegt dan
een forse boormachine (met zijn 2,3
kilo aanzienlijk lichter dan de con
ventionele boorhamers) en die be
halve als boorhamer ook als nor
male boormachine kan werken
omdat de hamer-actie uitgescha
keld kan worden.
De elektronische snelheidsrege
ling van 0 tot 1500 toeren per mi
nuut en de 'omkeerbaarheid' van
de draairichting maken het tevens
mogelijk er schroeven mee in of uit
te draaien. In staal kan de machine
gaten tot een diameter van 13 mm
boren, in steen tot 20 mm, in beton
tot 16 mm en in hout tot 40 mm. In
zijn boorhamerfunctie, dus alleen
kloppend, knallen er 5000 slagen
per minuut uit. Het EMH-systeem
is een goede combinatie van ver
schillende functies. De compacte
vorm, de makkelijke handelbaar
heid en de prijs (269 gulden, mis-,
schien passend in het vaderdag
budget) stempelen dit nieuwe ge
reedschap tot een handig dhz-pro-
dukt.
Deskundigen twijfelen aan uitkomst optimistisch Brits onderzoek:
Toen in de 19e eeuw werd ontdekt dat net mogelijk was verscnuienae
bloedvaten met elkaar te verbinden, lag daarmee de weg open om organen
van het ene lichaam onder te brengen in het andere. Medici experimen
teerden sindsdien met organen van honden, geiten en zelfs wolven.
Ze stuitten telkens op hetzelfde probleem: het menselijk lichaam stelt
zich niet erg gastvrij op. Zodra een 'vreemd' orgaan het lichaam in komt,
maken de witte bloedlichaampjes eiwitten, die de indringer te lijf gaan.
Bovendien dringen de witte bloedlichaampjes zelf het orgaan binnen, om
van binnenuit de cellen van de 'gast' te vernietigen.
De Britse chirurg (en parlementslid) Michael Bewick liet enkele dagen
geleden weten samen met zijn medisch team bij toeval een oplossing voor
dat probleem te hebben gevonden. Door het voortdurend zuiveren van het
bloed (plasma-phorese) zouden de afweerstoffen tegen vreemde organen
geen kans krijgen. Daardoor zou het binnen enkele jaren mogelijk zijn
nieren, levers en zelfs harten van varkens bij mensen te implanteren. Be
wick is inmiddels door zijn collega's aan de kant gezet, omdat zijn uitla
tingen te voorbarig zouden zijn geweest.
De Nederlandse medische wereld reageert sceptisch op het nieuws. Het
Ziekenhuis Dijkzigt te Rotterdam stelt dat men daar bij transplantaties
al veel langer met de methode van Bewick werkt en dat deze dus niets
nieuws heeft verteld. Maar ook Dijkzigt is nog lang niet toe aan het im
planteren van dierlijke organen.
Directeur G.G. Persijn van Euro-transplant noemt een termijn van tien
tot vijftien jaar, voordat het probleem iets dichter bij een oplossing zou
zijn. Het lijkt er op dat chirurg Bewick voor zijn beurt heeft gesproken.
Zijn 'onthulling' heeft meer vragen opgeroepen dan beantwoord kunnen
worden.
ROTTERDAM Al tientallen ja
ren is de medisch wereld bezig met
het zoeken naar een oplossing voor
het tekort aan donororganen. In
1984 kreeg de Amerikaanse baby
Fae het hart van een jonge baviaan
geïmplanteerd. De medische we
reld en het publiek stonden ver
steld. Het lichaam van Baby Fae
paste zich goed aan het vreemde
hart aan en niets onderscheidde
Fae van gewone baby's.
Na twintig dagen overleed het
meisje echter plotseling aan de bij
werkingen van medicijnen. Maar
de medici gingen door met experi
menteren op het vlak van implan
tatie van organen van dieren in
mensen, xenotransplantatie zoals
dit in de medische wereld heet.
door
Florien van Rees
en Harmen Bockma jr
Prof.dr. J. Jeekel, hoofd Algeme
ne Heelkunde van het Academisch
Ziekenhuis Dijkzigt, leidt het on
derzoeksteam dat zich in Rotter
dam bezig houdt met xenotrans
plantatie. "Wat dr. Bewick naar
buiten heeft gebracht, is voor ons
niets nieuws. Wij gebruiken deze
methode bij transplantaties al veel
langer", zegt Jeekel. "Waar ik me
wel over heb verbaasd, is zijn opti
misme. Het zal in de toekomst wel
mogelijk zijn om varkensdonoren
te gebruiken, maar dat duurt op
zijn minst nog zeker vijf jaar. Dat
lijkt kort, maar er kan tijdens vijf
jaar onderzoek veel gebeuren.
Soms worden medische oplossin
gen bij toeval gevonden. Ineens
kan een bepaald middel het ge
wenste effect opleveren".
Tekort
Aanleiding voor de onderzoe
kers van Dijkzigt om aan hun on
derzoek te beginnen waren het
schreeuwende tekort aan donoror
ganen en de verrassende uitkom
sten van de ingreep bij baby Fae.
Dijkzigt is het enige centrum in Ne
derland waar dergelijk onderzoek
wordt gedaan en er zijn de laatste
jaren hoopgevende resultaten ge
boekt. De onderzoekers hebben zo
wel voor ontvangers van organen
als voor de organen zelf, nieuwe
middelen ontdekt die de afweer
van het lichaam tegen een vreemd
orgaan, kunnen afremmen. Pred-
nison een bijnierschors-hor
moon is zo'n afweer-remmend
middel. Ook bestraling van het te
transplanteren orgaan kan helpen.
Werkten de onderzoekers van
Dijkzigt vroeger met cellen, tegen
woordig experimenteren zij met
met kleine dieren, zoals muizen en
hamsters. Pas later, veel later, als
diertjes met een vreemd orgaan en
kele honderden dagen in leven blij
ven, zullen zij overgegaan tot het
werken met grotere dieren. Prof.
"Hoe staat het bijvoorbeeld met het percentage overlevenden
Jeekel denkt daarbij aan schapen
en varkens. Maar Jeekel ziet zich
zelf of welke andere chirurg dan
ook, zeker geen varkenslever in
een mens implanteren binnen een
periode van vijfjaar.
Ook directeur G.G. Persijn van
Eurotransplant gelooft niet dat on
derzoekers in Groot-Brittannie eer
der zover zullen zijn. 'Geven van
valse hoop' aan de duizenden men
sen die misschien tevergeefs
al jaren wachten op een menselijke
donor, noemt hij de manier waarop
dr. Bewick in het nieuws is getre
den. Alleen al het feit dat de ont
dekking niet eerst in een weten
schappelijk tijdschrift is gepubli
ceerd, zoals gebruikelijk is in de
medische wereld, doet Persijn de
wenkbrauwen fronsen.
Hij stelt tal van vragen over de
Engelse 'ontdekking'. "Hoe staat
het bijvoorbeeld met het percenta
ge overlevenden van zo'n operatie
na vijf jaar? Of na tien jaar?"
Eurotransplant boekt bij het
transplanteren van nieren goede
resultaten. Zestig tot vijfenzestig
percent van de geopereerde patiën
ten blijft de eerste vijf jaar na de
operatie in leven. Voor een nier
transplantatie bestaan lange
wachtlijsten. In de Benelux, Oos
tenrijk en West-Duitsland staan
8.700 mensen op de wachtlijst, van
wie 1.100 Nederlanders. Elk jaar
komen daar 450 nierpatiënten bij.
De mogelijkheid om organen van
dieren te kunnen transplanteren
zou dan ook voor Eurotransplant
als een geschenk uit de hemel ko
men. Toch reageert Persijn uiter
mate voorzichtig. Er zijn teveel on
zekerheden, meent hij, om nu al te
juichen.
Toekomstmuziek
"Als je door middel van het filte
ren van het bloed de anti-lichamen
eruit kunt halen, hoe lang moet je
daar dan mee doorgaan?", vraagt
hij zich af. "Houdt die afweerreac
tie vanzelf op of moetje, net als bij
nierdialyse, drie maal per week aan
een apparaat liggen? En hoe lang
houdt een orgaan van een dier het
vol?"
GPD)
Bewick liet weten dat varkëns
volgens hem uitermate geschikt
zijn als donor: "De mens is in feite
een verticaal varken". Volgens
Persijn klopt het dat sommige or
ganen van varkens veel lijken op
die van de mens. Maar het trans
planteren ervan is nog toekomst
muziek, stelt hij.
"Varkens zijn bij uitstek ge
schikt als donor", zegt mevrouw M.
Jonker, hoofd van de afdeling Im
munologie van het Primatencen
trum van TNO in Rijswijk. Het pri
matencentrum heeft jarenlang ge
ëxperimenteerd met apen, onder
andere om uit te vinden welke ge
ver van een orgaan het best past bij
welke ontvanger. "Het probleem is
dat apen bij uitstek geschikt zijn,
maar ze zijn erg zeldzaam en kost
baar. Varkens zouden ook uit fi-
nancieel-economisch oogpunt pri
ma voldoen".
Behalve de medische kant, zit er
ook nog een ethische kant aan het
implanteren van dierlijke organen
bij mensen. Hoe zal de samenle
ving reageren als dit, nu nog fictie
ve medische hoogstandje tot de re
aliteit gaat behoren? Het is niet uit
gesloten dat er een diepgaande dis
cussie over het onderwerp zal los
barsten. Hoe ver kun je gaan met
het verlengen van de levensduur
en wat zijn daarvan de kosten?
Prof. Jeekel van het Dijkzigt-zie-
kenhuis heeft er vertrouwen in dat
de maatschappij naar een positief
oordeel zal toegroeien. "Er-is een
immens donortekort. Als er men
sen uit de eigen omgeving overlij
den omdat er geen donororgaan
beschikbaar is, zal men zich be
wust worden van dat tekort. De er
varing leert dat de maatschappelij
ke mening om gaat als er goede re
sultaten worden geboekt. Vroeger
had men nogal wat vraagtekens bij
het implanteren van organen van
het ene familielid bij het andere.
Maar gebleken is dat een idee kan
veranderen", aldus Jeekel.
Ook het kostenaspect hoeft vol
gens de chirurg geen problemen op
te leveren. Een harttransplantatie
kost 300.000 gulden, een niertrans
plantatie 80.000 gulden, en dat zijn
alleen nog maar de kosten van de
operatie. Daarna volgen nog le
venslange uitgaven voor medicij-
nen en onderzoeken.
Grenzen
"De kosten zijn in het jaar na de
operatie het hoogst", weet Jeekel.
"Maar een levenslange nierdialyse
het scheiden van afvalstoffen uit
het bloed drie maal in de week, is
kostbaarder dan een transplanta
tie. En een varkensnier is niets
duurder dan een 'nier van een
mens. Hij is misschien zelfs wel
goedkoper. Je hebt geen acute kos
ten meer vo.or nachtzusters en ope
ratiekamers en dergelijke. Je zegt
gewoon: ïyiorgen heb ik een varken
nodig en dan komt er een varken".
Als clinicus is Jeekel voortdu
rend bezig met het verhogen van
de kwaliteit van een mensenleven.
Als een mens 180 jaar kan worden
met een varkenshart en een honde
nier en hij'heeft daarmee een aan
genaam leven, heeft hij geen be
zwaren tegen dierlijke donoren.
"In eerste instantie zegje nee tegen
het idee van een mens met een var
kenshart. Maar hoe beter je er over
nadenkt hoe positiever je er tegen
over zult staan. Er zijn natuurlijk
wel grenzen aan de medische
ethiek. Ik geloof niet dat implanta
tie van organen van apen of hon
den in onze cultuur geaccepteerd
zou worden, maar een varken ligt
veel minder na aan het hart. Dat
dier wordt toch ook al gefokt voor
consumptie. En het transplanteren
van bij voorbeeld hersenen gaat
ook weer een stap verder. Daarbij
denken we aan een aard en een ka
rakter. Maar als je moet kiezen tus
sen leven en dood en je bent afhan
kelijk van een varkensnier, dan
kies je toch voor leven?"
Ger de Keijzer, de eerste Nederlander met een ruilhart, neemt afscheid
van het verplegend personeel na zijn geslaagde operatie enkele jaren gele
den. If t ,.pn,
