Praag hervormt onder de
doem van zijn verleden
Elektronische vlooienbestrijder gevaarlijk
Enkele merken olijfolie
minder schoon dan nodig
CONSUMENT
DE GROENTEMAN
De renovatie van het poKtieke bouwwerk
Klappertjes gevaarlijk
Saucijzebroodje is maar een vette hap
2 AUGUSTUS 1988
Ooit erbij stil gestaan dat
prachtig geelgroene
ogenmeloenen in een Hollandse
kas opgroeien? Vooral in de
maand augustus worden de
meeste meloenen geoogst en op
de markt gebracht. Een meloen
is familie van de
komkommerachtigen zoals de
pompoen, augurk en
komkommer. Dit is vooral te
zien aan de grote bladeren en de
vorm van de klimmende plant
waar de meloen aan groeit. Het is
nauwelijks te geloven, maar
officieel behoren meloenen tot
de groenten. Ze vallen echter
onder het fruit omdat ze in de
meeste gevallen als
consumptiefruit een
bestemming vinden.
In de meloenfamilie bestaat een
verwarrend aantal rassen en
variëteiten. Dit komt omdat het
onderling kruisen heel
makkelijk gaat. De meest grove
en makkelijke indeling is die in
suiker- en watermeloen. In
Nederland vindt alleen de teelt
van suikermeloenen plaats.
Watermeloen wordt vooral in
landen met een warmer klimaat
gegeten. Per jaar verhandelen de
veilingen zo'n 3 miljoen
meloenen. De consument eet
suikermeloen vooral om de
lekkere smaak en het zalige
aroma. Het belangrijkste type
suikermeloen is de ogenmeloen.
De naam is afkomstig van de
Israëlische kibboetz 'Ogen' waar
de meloen voor het eerst is
geteeld. Het is een kleinere
bolvormige meloen met een
geelgroene kleur en een gladde
schil. Over de lengte van de
meloen lopen regelmatige
ondiepe lijnen. Het vruchtvlees
is lichtgroen en erg sappig. Van
juni tot oktober is de
Nederlandse ogenmeloen te
koop. Meloenen van de beste
kwaliteit, klasse 1, zijn te
herkennen aan een oranje
stickertje met het Hollandmeisje
merk, geplakt op elke meloen.
Slechts 10% van de Nederlandse
meloenen wordt geëxporteerd
naar Duitsland en Engeland. De
overige 90% eten we zelf op
omdat ze zo lekker en populair
zijn. Dat laatste is te zien aan het
toenemende consumptiecijfer.
Vorig jaar aten we gemiddeld
2,27 kilo meloen per persoon per
jaar. Dit is een forse toename ten
opzichte van 1983 toen de
gemiddelde consumptie 1,80 kilo
per persoon was.
Ogenmeloenen blijven een paar
dagen goed op een koele plaats.
Nog niet rijpe meloenen moeten
een paar dagen op
kamertemperatuur narijpen.
Vervolgens kunnen ze op allerlei
de disgenoten
worden voorgezet, zowel hartig
als zoet. Traditioneel is de
combinatie meloen met rauwe
ham. Maar ook met kip,
garnalen, zoet-zuur varkensvlees
gaat de meloen er altijd in. Ook
traditioneel, en niet te
versmaden is meloen met ijs,
ander fruit of alcoholische
drankjes als port, sherry of
countreau.
In onderstaand recept staat hoe
meloen zich met kip en
sinaasappel laat vullen.
GEVULDE MELOEN MET KIP
EN SINAASAPPEL
Nodig:
200 g kipfilet, zout, peper,
gemberpoeder, boter of
margarine, 1 ogenmeloen, 2
sinaasappels, droge sherry, 3 el
mayonaise, 3 el zure room,
gemberpoeder.
Verhit de boter en bak de kip
hierin gaar en bruin. Laat de kip
afkoelen en snijd deze in blokjes.
Snijd het kapje van de meloen en
verwijder de pitten en het zachte
gedeelte. Schep het vruchtvlees
eruit met een
boterballetjesschep. Druppel in
de meloen wat sherry. Snijd de
sinaasappels in stukjes,
verwijder het wit. Maak een
sausje van de mayonaise, zure
room, sherry en gemberpoeder.
Vermeng de kip, meloen en
sinaasappel luchtig met de saus
en vul met dit mengsel de
uitgeholde ogenmeloen. Zet het
kapje er weer op en dien dit
voorgerecht licht gekoeld op.
Tip: deze meloen doet het ook
heel goed als onderdeel van een
koud buffet.
Elektronische vlooienbestrijders, appa
raatjes die aan de halsband van een huisdier
worden bevestigd en een ultrasoon signaal
uitzenden dat vlooien moet verlammen, zijn
gevaarlijk. Op zijn best werken ze niet en op
zijn slechtst betekenen ze voor het huisdier
gehoorschade of dood door verstikking. Dit
schrijft de Consumentenbond naar aanlei
ding van een onderzoek van dit soort appa
raten.
Vooral de vlooienbestrijders 'Bio-Protec-
tor' en 'Flea Tick Collar' worden door de
consumentenorganisatie ernstig ontraden.
De bond heeft de Koninklijke Nederlandse
Maatschappij voor Diergeneeskunde inge
schakeld. Verder heeft de bond het Vendex-
concern, de Kijkshopketen en de importeur
van 'Bio-Protector' gevraagd de apparaten
uit de handel te nemen en de kopers hun
geld terug te geven. Bovendien blijken de
vlooien, tegen welke beesten deze elektro-
Van de 'Bio-Protector' testte de Consu
mentenbond er negen uit. Vijf bleken geen
enkel geluid te produceren. De overige wel.
Het hoogfrequente signaal kan evenwel tot
gehoorschade bij het huisdier leiden als dit
dagen achtereen vlak bij de oren wordt ge
produceerd. Bovendien wees een onder
zoek in een kennel en in een bak met vlooi
en uit dat de beesten niet door het geluids
signaal worden verlamd, zoals de fabrikant
beweert.
De 'Flea Tick Collar' had ook geen en
kel effect op de vlooien. Het onderzoek
werd bovendien op verzoek van de kennel
houder vroegtijdig beëindigd want tijdens
de proef bleek, door de constructie van de
halsband, verstikkingsgevaar voor het huis
dier te ontstaan.
1968. Russische tanks vallen Praag binnen en daarmee komt een einde aan de Praagse Lente. Na de 'terugflui
ting' van de Sovjetunie werd de Tsjechische politiek vooral gekenmerkt door stagnatie- het bestrijden van elke
vorm van hervorming. (archieffoto)
voor de ongeveer 70 ondernemin
gen die nu aan het 'prestavba-expe-
riment meedoen' en grotere zelf
standigheid hebben gekregen.
Dr. Miroslav Spacek, docent aan
het Instituut voor marxisme-leni-
nisme, de "universiteit' van de par
tij, vertaalt de angst van de anti-
hervormers voor hervormingen:
"We zijn aarzelend en twijfelend
het prestavba-pad ingeslagen. We
kenden immers het verloop van
het, laat ik het zo zeggen, niet erg
geslaagde experiment van 1968.
Zeker, er zijn overeenkomsten met
de hervormingen uit die tijd. Maar
die zijn slechts relatief'.
Niet opgewassen
"Destijds was er een zwak en ge-,
desoriënteerd politiek leiderschap,
dat niet opgewassen bleek tegen
krachten die de partij eenvoudig
uit het machtscentrum weg wilden
drukken. Nu staat voorop, dat de
partij niet alleen leiding dient te ge
ven aan de hervormingen, maar
daar tevens versterkt uit tevoor
schijn moet komen".
Een andere dienaar van de partij,
Svatopluk Snutny, economisch co
lumnist van partijdagblad Rude
Pravo, ziet de vergelijking met de
hervormingen van Dubcek, twin
tig jaar geleden, totaal mank gaan.
"In 1968", doceert hij, "hadden de
gebeurtenissen een andere rich
ting dan nu. De economie werd
naar de achtergrond gedrongen ten
gunste van politiek avonturisme".
En hij voegt er in ëén adem aan toe:
"Het gaat er niet alleen om wat je
wilt bereiken, maar of je dat samen
met de werkende mensen doet".
Schaarste
Die weet de partij echter allang
niet meer te bereiken, misschien
wel mede door historische analy
ses die kameraden als Spacek en
Snutny weten te produceren. De
opgetogen produktiecijfers en het
pochen op verworvenheden als
gratis onderwijs en gezondheids
zorg, om maar een paar voorbeel
den uit het rijke arsenaal van Snut
ny te noemen, staart haaks op de
dagelijkse realiteit van de doorsnee
consument.
De prijzen (van kwalitatief vaak
ondermaatse artikelen) mogen laag
zijn, de lonen zijn dat ook. Wie iets
wil kopen dat uitstijgt boven het
niveau van brood, melk, boter of
bier moet niet alleen diep in de
beurs tasten, maar daar ook ener-
gieverslindende speurtochten voor
over hebben. De verblindende eta
lages van Praag verhullen dat wat
probleem nummer één is voor de
Tsjechische consument: schaarste.
Levensbehoeften
Een Tsjechische vriendin, moe*
der van twee kinderen: "Van het
gemiddelde loon, 3.000 kronen (1
kroon is volgens de officiële koers
rond 22 cent), is niet rond te ko
men. Als ik er mijn vaste lasten,
huur etc. van af trek, blijft er net
voldoende over voor eerste levens
behoeften. Een huishouden dat
meer wil dan brood alleen, moet in
elk geval twee kostwinners hebben
en toch voldoende tijd overhouden
om de winkels af te lopen. Ik hoef
je vast niet te vertellen dat vooral
vrouwen daarvan de dupe zijn".
Noodklok
Geen wonder dat Spacek klaagt
over het gebrek aan vertrouwen en
enthousiasme onder de bevolking.
Men gelooft het wel. Snutny's ar
beidersklasse heeft nog maar één
devies: aan mijn lijf geen polonai
se. Maar die zal er toch komen. Eco
nomen van naam en erkende insti
tuten luiden onvermoeid de nood
klok: de industrie moet gemoder
niseerd, de produkten kwalitatief
verbeterd op straffe van een echte
crisis. Dat lukt niet met de halve
maatregelen van nu.
Als Gorbatsjov er niet was ge
weest, hadden Jakes en de zijnen
nog jaren kunnen teren op produk
tiecijfers van waren die bij gebrek
aan beter hun weg toch wel zouden
vinden op de binnen- en buiten
landse markten. Tachtig procent
van de Tsjechische handel wordt
immers met de socialistische broe
derlanden bedreven. Nu daar on
der perestrojka-vaandel de harde
wet van vraag en aanbod zijn plaats
langzaam maar zeker opeist, lijkt
de 'voorzichtige benadering' van
Praag weinig meer dan uitstel van
executie voor een verkalkt leider
schap. Geen afstel.
Bij een steekproef naar de
aanwezigheid van
kankerverwekkende stoffen
in olijfolie zijn onderzoekers
van de Consumentenbond
gestuit op enkele merken
waarin het schadelijke
perchloor-ethyleen (per) is
aangetroffen. Een
oplosmiddel dat ook bij
stomerijen wel bekend is.
Het middel wordt gerekend
tot de mogelijk
kankerverwekkende stoffen.
Samenstelling
Nicole Lucas
De hoeveelheid per die in de
olijfoliën is aangetroffen is volgens
de rijkskeuringsdiensten van Wa
ren niet verontrustend, omdat ze
tussen de 0,1 en 1 miligram per kilo
ligt. Olijfolie wordt bovendien in
Nederland niet op grote schaal ge
bruikt. De Consumentenbond is
echter van mening dat de aanwe
zigheid van 'per' in de olijfolie on
nodig is. In voedsel horen geen
kankerverwerkende stoffen te zit
ten, hoe gering ook. "Dus moet dit
ook niet getolereerd worden", al
dus onderzoeker Louis van Nieuw-
land van de Consumentenbond.
Bij een vergelijkend warenon
derzoek, waarvan de resultaten te
rug te vinden zijn in het augustus
nummer van de Consumentengids,
stuitte de bond op drie merken
olijfolie waar de per inzit. In twee
van de drie onderzochte verpak
kingen van het Spaanse Carbonell,
in de twee onderzochte verpakkin
gen van het Franse Puget en in een
van de twee onderzochte flessen
van het Italiaanse Ybarra.
Hoe komt 'per' in een natuurpro-
dukt als olijfolie? Onderzoeker
Louis van Nieuwland: "Er zijn drie
geopperde mogelijkheden. Per is
een organisch oplosmiddel. Een
van de lezingen is dat het gebruikt
wordt om de koek, die na het per
sen van de olijven overblijft, nog
een keer te behandelen, zodat daar
nog extra olie uit gewonnen kan
worden. Dat is normaal gesproken
geen probleem en het gebeurt ook
op grote schaal, maar dan wordt de
olie daarna meestal geraffineerd.
Op die manier verdwijnt die 'per'
wel. Overigens, in plaats van 'per'
zou men ook 'tri' (trichoor-ethy-
leen) kunnen gebruiken, wat vol
gens de huidige stand van kennis
veel onschuldiger is".
"Een tweede mogelijkheid is dat
'per' gebruikt wordt bij het nemen
van monsters om het oliegehalte
van de olijven te testen. De dan ver
kregen olie zou daarna bij de pro-
duktie gevoegd worden. Maar de
derde optie is de meest aannemelij
ke. Per wordt volgens die lezing ge
bruikt voor het schoonmaken van
de filterdoeken. Gebeurt dat te
slordig, dan komt de per dus in een
deel van de produktie terecht".
Als de hoeveelheid nu zo gering
is, en het gebruik van olijfolie zo
beperkt, dat er nauwelijks schade
van verwacht kan worden, waarom
dan toch min of meer het advies om
zeker deze drie merken olijfolie
Carbonell, Puget en Ybarra, te ver
mijden? Van Nieuwland: "Bij olijf
olie gaat het om een relatief duur
produkt. Veel duurder dan zonne
bloemolie, bijvoorbeeld. De consu
ment verwacht dan ook een kwali
tatief goed natuurprodukt. Als het
dan gaat om een stof die er hele
maal niet in hoeft te zitten, mag het
er ook niet inzitten. sBij een zorg
vuldige produktiewijze komt het
niet voor. Als de consument laat
zien dat ze de genoemde merken
links laat liggen, is er kans dat die
bedrijven alsnog serieus werk ma
ken van een correcte produktie".
Enkele jaren geleden kwam de
Spaanse olijfolie ook al op de voor
pagina's van de kranten terecht,
toen men in Spanje een industriële
olie met enkele kunstgrepen om
liet werken tot olijfolie. Die olie
bleek echter niet geschikt voor
menselijk consumptie. Er vielen
doden en velen liepen blijvende
schade op.
Voorzichtig omgaan met vuurwerk blijftnoodzakelijkzo blijkt uit het
jaarverslag van de Rijkskeringsdienst van Waren. (foto anp»
Klappertjes en schertsvuurwerk
zijn nog steeds niet in alle gevallen
veilig. Dit blijkt uit het jaarverslag
van de Rijkskeuringsdienst van
Waren voor het gebied Haarlem,
die vorig jaar 212 monsters vuur
werk uit heel Nederland heeft on
derzocht. Daarvan weken er 28 af
van de wettelijke normen. Dat leid-
Saucijzebroodjes bestaan
gemiddeld voor een
kwart uit vet. Dat blijkt
uit een test van de Consu
mentenbond.
Deze harti
ge snack, één van de favo
riete consumpties in sta
tionsrestauraties, is niet
zo onschuldig als hij eruit
ziet. Niet alleen het ge
hakt, ook het bladerdeeg
eromheen bevat flink wat
vet.
De Consumentenbond
kocht diverse broodjes
bij supermarkten, snack
bars, croissanteries en
restaurants. Die van de
croissanteries bleken iets
vetter dan de exemplaren
van de restaurarits en de
snackbars. Veel scheelde
het overigens niet, want
het gemiddelde vetper
centage was bij de crois
santeries 27 procent én
bij de snackbars en res
taurants 25 procent.
De saucijzebroodjes uit
de supermarkt zijn over.
het algemeen minder vet
en bovendien goedkoper.
Ze zijn te koop uit de
diepvries en in zogeheten
gasverpaking. De brood
jes zitten dan verpakt in
plastic, maar niet va
cuüm. Wel is de zuurstof
vervangen door stikstof
of koolzuur, zodat een on
schadelijk gas ontstaat
waarin de broodjes lang
bewaard kunnen blijven.
Voorwaarde is wel, dat
het plastic niet is bescha
digd.
de tot 22 bekeuringen, terwijl in
vier gevallen werd volstaan met
een schriftelijke waarschuwing.
Onder meer werden klappertjes
onderzocht waarvan bekend was
dat ze voortijdig tot ontploffing
konden komen. De afgelopen jaren
waren er verscheidene klachten
over ingediend, omdat ze bij kinde
ren in de broekzak waren ontploft
met als gevolg lelijke brandwon
den. Nu werd vastgesteld dat ze
niet voldeden aan de eisen die wor
den gesteld in het nieuwe Speel-
goedbesluit, zodat tot het opmaken
van proces-verbaal en inbeslagna
me kon worden overgegaan.
Besloten is landelijk op te treden
tegen schertsvuurwerk dat niet
voorkomt op de Lijst van Vuurwer
ken. Dat geldt onder meer voor de
zogenaamde 'knalpitten voor een
sigaret'. Er was een klacht binnen
gekomen van iemand die bij het
ontploffen van een sigaret een
stukje vuurwerk in zijn oog had ge
kregen.
PRAAG Praag kruipt langzaam maar zeker uit de stei
gers. De renovatie van de binnenstad vordert gestaag. Sta
re Mesto, de Oude Stad, heeft de opknapbeurt na zo'n twin-
Tsjechische gesprekspartners tij
dens een week Praag trekken met
enige gretigheid de parallel tussen
de hoofdstedelijke renovatie en de
economische hervormingen waar
toe partij en regering zich na lang
aarzelen hebben bekeerd. De opti-
ber een einde is gekomen aan een
periode waarin alleen al het woord
perestrojka uit den boze was, van
wege de herinneringen aan de
Dubcek-periode van hervormin
gen in 1968. Er is een voorzichtig
misten
begin gemaakt met economische waait", aldus
den dat zonder een Gorbatsjov in
het Kremlin in Tsjechoslowakije
alles bij het oude zou blijven. "We
blijven aan de hand van Moskou lo
pen. Alleen hebben we het geluk
dat daar nu een andere wind
aanpak', die instorting van het poli
tieke bouwwerk moet voorkomen
en gestadige modernisering dient
te garanderen. De pessimisten
voorspellen met verwijzing
de 'voorzichtige hervormingen, die de Tsjechische
industrie, voor de Tweede Wereld
oorlog het paradepaard van Mid
den-Europa, uit een diep dal moe
ten halen.
I Zowel partij als regering (en
door
Hans Geleijnse
Perestrojka
Voor beide meningen valt wel
iets te zeggen. Zeker is, dat met het
aantreden van de nieuwe partijlei
der Milos Jakes vorig jaar decem-
len tussen beide nog miniemer dan
elders in Oost-Europa) zijn belast
het ingezette personeel en het be- Tsjecho-Slowakije zijn de verschil-
schikbare gereedschap, dat als er al
wordt gewerkt, de steigers nooit,
zullen verdwijnen, omdat anders met het verleden. Dègenen die i
de muren alsnog omvallen. de hand aan de perestrojka-ploeg
I moeten slaan, hebben na 1968 elke
hervorming bestreden. Daarop
slaat de opmerking van de pessi
misten, dat je met personeel dat
eerder heeft gefaald, geen
projekten kunt opzetten.
Souffleur
De genëratie-Jakes is 'hervor
mer' tegen wil en dank. Jongere
partijgenoten zeggen
Een blik vanaf de c
I de Moldau op de burcht van Praag, het eeuwenoude regeringscentrum Hradcany.
tig jaar ploeteren goeddeels achter de rug. De bewonderen
de Ah's en Oh's van opgetogen toeristen en het geklik van
camera's echoën tussen de fraai gerestaureerde gevels van
straatjes en pleinen.
antwoorden: "Goed, als jullie je
rustig houden", zegt een cynische
westerse diplomaat met de nodige
Tsjechische ervaring.
"Iedere ondoordachte stap zou
ons in grote moeilijkheden bren
gen", zegt Miroslav Pavel, de nieu
we regeringswoordvoerder. Pavel,
een voormalig journalist, behoort
tot de 'nieuwlichters', de mensen
die besmet door het glasnost-virus
de problemen niet alleen aan 'wes
terse desinformatie' toeschrijven,
zoals de oudere lichting partij bu
reaucraten gewoon was.
Trauma
Voorzichtigheid is troef. Pavel
doelt op het trauma van de huidige
generatie Tsjechische leiders: de
Praagse Lente van 1968. Prestavba,
het Tsjechische equivalent van pe
restrojka, kwam hier pas in de mo
de anderhalfjaar nadat Gorbatsjow
de wereld had overdonderd met dit
begrip. De Tsjechische partij-elite
is door '68 en de jaren erna meer
dan die van de andere Comecon-
landen gecompromitteerd door de
periode-Breznjev, die in de Sovjet-
geschiedschrijving is bijgezet als
'de jaren van stagnatie'.
De grote angst van de partijtop
is, dat de zelfs de geringste prestav-
ba-aanslag op de status quo tussen
volk en leiding, tot gevolg zal heb
ben dat intellectuele critici en 'ar
beidersklasse' elkaar zullen vin
den. Want hoewel de Tsjechoslo-
waakse economische hervormin
gen om het mild te zeggen 'zeer ge
matigd' zijn, brengen ze voor velen
al vergaande veranderingen.
Prestatie
Bijvoorbeeld in het loodzware
ambtelijk apparaat, waar 30 pro
cent van de mensen zijn baan zal
kwijtraken. Of in de bedrijven,
waar weliswaar nog geen loon naar
prestatie zal worden betaald, maar
de maandelijkse premies die het la
ge basissalaris moeten opschroe
ven, op basis van de winstcijfers
zullen worden uitgekeerd. Alles
met mate, want alleen geldend
partijlid,
huidige tempo van verandering
veel te langzaam is. En schamper:
"Waarom denk je dat bij ons de par
tijtop pas weer bijeenkomt na de
conferentie van de Russische com
munisten over hun perestrojka?"
Maar het wachten op souffleurs
in het Kremlin is zeker niet de eni
ge reden voor de voorzichtigheid
die in de Praagse partij centrale aan
de dag wordt gelegd. Jakes en de
zijnen beseffen maar al te goed dat
zelfs de kleinste verandering een
barst veroorzaakt in de breekbare
status quo die de afgelopen twintig,
jaar is gegroeid tussen regeerders
en onderdanen.
"Er geldt hier tussen top en basis
een stilzwijgende afspraak. Het
volk zegt: bemoei je niet te veel met
ons, maar geef ons een Skoda en
een buitenhuisje. De regeerders
