Werkvakantie in Hongarije
'Onbenullig voorval9 werd begin van lange weg
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 30 JULI 193{|
'Best leuk om iemand zo te helpen'
£GPD) Westlandse jongeren, in
leeftijd variërend van 17 tot 23 jaar,
verblijven deze weken in de Hon
gaarse plaats Enying bij het Bala-
tonmeer, waar zij de bovenverdie
ping van een kerk helpen verbou
wen tot opvangruimte voor de
jeugd. Bij dit karwei wordt de
groep met bouwvakkers en
scholieren - geassisteerd door
Hongaarse leeftijdgenoten. Het
projekt gaat uit van tien gerefor
meerde kerken in het Westland.
Cees Ridder uit De Lier. wiens 19-
jarige zoon Nico, leerling-timmer
man, de reis ook meemaakt, was
eerder dit jaar namens deze tien in
Hongarije om zich op de hoogte te
stellen van de kerkelijke situatie.
De betrekkingen tussen Honga
rije en Nederland bestaan kerkelijk
al heel lang. Predikanten uit dit
Oosteuropese land studeerden al in
de achttiende eeuw aan Nederland
se universiteiten. Scheidingen
hebben zich in de Hongaarse calvi
nistische kerk niet voorgedaan, zo
dat men deze zowel 'hervormd' als
'gereformeerd' kan noemen. Van
daar ook dat het Werelddiakonaat
van de Hervormde Kerk en de Ge
reformeerde Kerken al jaren geza
menlijk hulp bieden aan de ene
protestantse kerk in dit land, waar
de communisten in 1948 de macht
aan zich trokken.
Opener
In 1956 kwamen de Hongaren in
opstand tegen dit regime, maar de
Russen sloegen de revolte bloedig
neer. Het volk werd jarenlang in
een ijzeren greep gehouden. Maar
in de jaren 70 kwam daarin heel
langzaam verandering. En nu ge
nieten de Hongaren weer veel meer
vrijheid. Ook voor de kerken, in
clusief de Rooms-Katholieke, is
een betere tijd aangebroken.
"Vroeger gebeurde de kerkelijke
hulp vanuit Nederland erg stil om
dat die niet zo gewenst was. De mo
gelijkheden om met de Hongaarse
kerk een goede relatie te hebben
zijn nu veel groter. Alles is een stuk
opener geworden". Zei een woord
voerder van het Dienstencentrum
van de Gereformeerde Kerken in
Leusden.
De hulp van het Werelddiako
naat richt zich vooral op lectuur,
zowel voor predikanten als 'gewo
ne' gemeenteleden. "Er worden al
lerlei boeken, theologische werken
maar ook boekjes voor catechese,
in het Hongaars vertaald. Tegen
woordig wordt die lectuur vaak in
het land zelf gedrukt. Maar daar
voor ontbreekt meestal het geld bij
de Hongaarse kerk".
Het hervormde en gereformeer
de Werelddiakonaat trekken jaar
lijks elk f 450.000 uit voor hulp aan
landen in Oost-Europa. "Voor Roe
menië bijvoorbeeld ligt die hulp
weer heel anders. Daar gaan vooral
medicijnen en voedsel naartoe".
Naast het landelijke Wereld
diakonaat zijn ook verscheidene
kerkelijke gemeenten actief voor
de Hongaarse kerk. Het Westland
bijvoorbeeld, waar al tientallen ja
ren hechte banden bestaan met
Hongaarse geloofsgenoten. Regel
matig wordt geld ingezameld voor
Hongaarse gemeenten die het niet
breed hebben. Maar daar blijft het
niet bij. Westlanders steken nu let
terlijk de handen uit de mouwen
om een Hongaarse gemeente te
helpen aan een dringend noodza
kelijke voorziening.
Mankracht
"Je wilt persoonlijk weieens zien
wat er met het geld gebeurt", zo
motiveerde de bouwkundige Cees
Ridder zijn bezoek. Bij dat bezoek
kwam hij in contact met een Hon
gaarse dominee die een verhaal
deed over zijn kerkgebouw. Het
werd Ridder al gauw duidelijk dat
er hulp moest komen. "De domi
nee had de banken op de gaanderij
al gesloopt en de vloeren vlak ge
maakt. Maar hij had geen geld voor
bouwmaterialen en ook ontbrak 't
hem aan mankracht. Hij vertelde
dat hij van die ruimte een jeugdver-
blijf wilde maken voor catechisa
ties en andere activiteiten. Van ons
heeft hij toen geld gekregen om de
eerste bouwmaterialen te kopen".
Terug in De Lier vond Ridder
een aantal jongeren spontaan be
reid de Hongaarse predikant daad
werkelijk te helpen. Drie oudere
begeleiders zijn met de groep mee
gegaan. De klus moet in een paar
weken zijn geklaard. Misschien
kan er nog een uitstapje naar de
hoofdstad Boedapest vanaf.
Pieter-Jan Buitelaar (19) uit De
Lier: "Voor mij is deze reis ook een
beetje avontuur. Je moet het zien
als een werkvakantie Bij het ge
zelschap is ook Astrid Poortinga
(21). "Ze wilden graag dat ik mee
zou gaan. Er moet een heleboel
worden schoongemaakt". En Nico
Ridder: "Het is best leuk om op de-
iemand te helpen".
Ze gaan meestal gescheiden we
gen en houden elkaar op de hoog
te van wat re meemaken aan lief
en leed. Willem Barnard. dichter
van kerkliederen (Liedboek),
vroeger hervormd predikant, en
zijn vrouw. Hij ging over naar de
Oud-Katholieke Kerk, zij bleef
hervormd. In 'De Oud-Katholiek'
doet Barnard (67) een poging tot
verantwoording.
"Het is eigenlijk al begonnen
in 1949. Wij waren voor het eerst
in Engeland en bewogen er ons,
ietwat onhandig, in een goed an
glicaans milieu. Daar werden ge
tijden gebeden, de liturgie werd
er gevierd, met hart en ziel, met
hand en tand".
"Ik was een protestantse jon
gen van Nederlandse snit, stijf in
de gewrichten, gewend aan zit
ten en luisteren. Een meisje uit
ons Hollandse gezelschap, net zo
protestants als ik, deed niet zo
moeilijk. Ze zag dat alle anderen
knielden bij het Onze Vader, en
voegde zich spontaan in het ge
heel. Zij zonk op haar knieën en
bad hoorbaar en zichtbaar. Ik
voelde me buitengesloten, aar
zelde een seconde en gaf mé
over. Een onbenullig voorval
Maar het begin van een lange
weg. Ik had me. naar later blijken
zou, voorgoed overgegeven.. Ik
had in principe gecapituleerd".
In die tijd heeft Barnard bij de
Oud-Katholieke Kerk op de
stoep gestaan, "op zoek naar een
Nederlandse weerklank van die
ervaringen overzee". Maar de be
zieling van die artistiek bevlogen
anglo-katholieken vond hij daar
toch niet. Trouwens, hij kon
spoedig opnieuw en nu voor
langere tijd naar Engeland.
Dat was in 1956.
Toen is ook langzaamaan het
plan gerijpt om ergens in een
Amsterdamse kerk met een 'aan
loopgemeente' te beginnen, niet
in een gevestigde parochie, maar
een nieuw, binnen het Neder
lands protestantisme nog onge
hoord begin. "Wekelijks zouden
wij de Tafeldienst vieren". De
hervormde gemeente van Am
sterdam gaf hem die gelegenheid
en het experiment slaagde, al
thans daar.
In 1962 werd Willem Barnard
predikant in Rozendaal bij Arn
hem. Daar vond hij een voe
dingsbodem voor weer zo'n 'aan
loopgemeente'. "Wat wij daar
probeerden is wijd en zijd be
kend geworden, tot in Vlaande
ren en in de Romana toe". Toen
hij om redenen van gezondheid
het voorgangersambt moest
neerleggen en als ambteloos
kerkganger ei'gens weer moest
zien thuis te raken, merkte hij
pas "hoe ongewoon alles waar
aan wij gewend waren nog altijd
is in de kerken van de Reforma
tie".
"Jarenlang was rk mijn eigen
gang gegaan. Dankzij de slordige
structuur van de Hervormde
Kerk kon dat. Mijn enige grens
was het elastische begrip van
mijn welwillende gemeente. Ik
heb haar tolerantie vaak op de
proef gesteld. Er stak nooit een
storm op. Maar buiten die Ro-
zendaalse hemelstreek bleek het
klimaat vrij guur. Wij voelden
ons als mensen die uit een warm
land noodgedwongen repatri-
"Zülk zingen als wij in Ro
zendaal deden heb ik nooit meer
in een gemeente meegemaakt,
met die eindeloze variëteit van
teksten, met stem en tegenstem,
in wissel- en beurtzang en zelfs in
veelstemmige canonzang. En
zülk 'Schriftwerk' heb ik ook
nergens meer gevonden. Wel
goede preken, hier en daar, maar
niet dat spannende spel van
Schriftvertolking. waarbij gebe
den uit de psalm voortspruiten
en de uitleg als bindweefsel met
de voorlezing verbonden wordt,
zodanig dat de Schrift zichzelf
gaat verklaren. Ik vind het zo
saai: altijd eerst een stukje lezing
en dan nog een stukje en dan nog
een stukje....en dan een preek.
Maar ik besef dat dit nu eenmaal
zo gebruikelijk is en waarschijn
lijk de verstandigste methode".
Na zijn vertrek uit Rozendaal
vond Willem Barnard in
Utrechts oud-katholieke kerk
een schatbewaarster "die al deze
kostbaarheden van symboliek
en ritueel en oud-christelijke
veelzeggendheid niét had afge
schaft en niet had ingeruild voor
intussen lang verouderde nieu
wigheden uit de zestiende tot en
met de twintigste eeuw".
De communie grijpt hem vaak
zo aan, dat hij denkt: nu is alles
goed, nu pas geloof ik. "En ik ge
loof als een jonge vogel, de vogel
uit psalm 84. door mijn mond
open te doen. Ik doe mijn mond
open en het Woord wordt mij op
de tong gelegd, als Brood. Tien
tallen jaren heb ik gesproken,
het Woord Gods in de mond ge
nomen, pratende. Nu mag het zó.
Het Woord op de tong, de zegen
op het hoofd". De bisschop legde
hem bij zijn toetreding de han
den op.
Soms vragen welmenende
hem: is die Oud-Katho
lieke Kerk niet te klein? Dan ant
woordt Willem Barnard steeds:
"Ja, dat is waar, maar iedere kerk
die kleiner is dan de hele kerk is
te klein".
Maria
Bij het lezen van de pauselij
ke brief over 'de moeder van de
Verlosser' (ter gelegenheid van
het Mariajaar) heeft Bruno van
der Made. schrijver in het tijd
schrift 'Nederlands Religieuzen',
meermalen gedacht: wat wordt
het toch allemaal moeilijk en in
gewikkeld gemaakt om het toch
maar heel mooi te maken. Tegen
het eind van het Mariajaar mij
mert hij wat na over de vraag hoe
men in 1988 aankijkt tegen 'Ma-
"Persoonlijk heb ik nogal eens
het gevoel gehad dat veel vernuf
tige beschouwingen over Maria
mijn relatie tot haar eerder in de
weg stonden dan verder hielpen
Natuurlijk kunnen over Maria
veel verheven dingen worden ge
zegd, maar als wij tot grote hoog-
WILLEM BAR
NARD
...buiten Rozen
daal vrij guur...
te zijn gestegen kan het gezond
zijn weer eens omlaag te gaan en
te zeggen: Maria was een mens.
doodgewoon een mens, zoals wij,
voor honderd procent".
De religieus Van der Made
vindt in de brief van de pa.us een
'wirwar van beelden', waarmee
hij geen raad weet. "Het zal alle
maal wel waar zijn en heel diep
doordacht, maar ik word er niet
warm of koud van. Ik krijg het
gevoel veel overbodige verpak
king te moeten weghalen vóór ik
iets vind dat me echt aanspreekt.
Waarom loopt men in dergelijke
stukken zo weg van het gewoon
menselijke om te vluchten in al
lerlei abstrakte en ingewikkelde
bespiegelingen9"
"De pauselijke beschouwin
gen mogen gezien worden als ui
tingen van liefde en eerbied,
geen kwaad woord erover, maar
er komt, voor mij tenminste, een
verzadigingspunt, waarbij ik
denk: waar is de échte Maria, de
vrouw die door de straten van
Nazareth liep, haar huis schoon
maakte en de kleren van Jozef en
Jezus waste, de Maria die haar
kind troostte als het gevallen was
en die ging kijken hoe de zieke
buurvrouw het maakte? Die Ma
ria is me eigenlijk veel dierbaar
der. Uit liefde en eerbied kan ik
haar overladen met eretitels,
schilderen als de allerschoonste
koningin, maar ik moet dan wel
oppassen dat ik degene die ik zo
hoog vereer niet juist heel ver
van mij wegschuif en onbereik
baar maak".
Van der Made noemt dat 'ge
vaarlijke eerbied', omdat er af
stand door geschapen wordt.
"Wat eindeloos ver verwijderd is.
daagt niet meer uit. Daar kan ik
toch niet aan tippen". Ook de
jonge kerk zette Maria niet op
een troon. "Nergens wordt ver
teld, dat de apostelen haar in
moeilijke zaken om raad vroe
gen. Nergens blijkt dat ze op de
voorgrond trad. In menig opzicht
moet zij tot haar dood een onop
vallende vrouw zijn gebleven,
waarmee niet is gezegd dat ze on
belangrijk was".
"Maria was een gelovige
vrouw. Maar haar geloof was, net
als het onze, vaak een weg door
het donker. Wie onbevangen het
evangelie leest, krijgt de indruk
dat zij ook vragen had bij het
openbaar optreden van Jezus.
Vragen, angsten, geen weg meer
zien, zich van God verlaten voe
len. Als Jezus zelf dit alles ge
kend heeft, zou dan het geloofs
leven van Maria rimpelloos zijn
verlopen?"
Er is een tekst uit de vijfde
eeuw waarin Maria haar kind
vraagt: Wat zal ik voor je doen?
Zal ik je voeden uit mijn borst of
zal ik je eren als God? Zal ik voor
je zorgen als een moeder of zal ik
je dienen als dienares? Zal ik je
in de armen nemen als een kind
of zal ik tot je bidden als tot God?
Bruno van der Made: "Hebben
wij Maria niet dikwijls het ver
keerde antwoord laten geven?"
Belachelijk
Dominee Mary An Bezemer
(31), garnizoenspredikante van
Den Haag en van de marechaus
see in Zuid-Holland, draagt de
geestelijke zorg voor ongeveer
5000 beroepsmilitairen en 1000
dienstplichtigen. "Nou, die zie ik
niet allemaal, hoor. Er is een vas
te kern die je geregeld ziet. Bo
vendien deel ik het werk met de
aalmoezenier". Renate van dei-
Zee van het hervormde blad
Woord en Dienstsprak met
haar.
"In principe is dit aantal bela
chelijk groot. Je kunt alleen zor
gen dat ie hun werk goed kent.
zodat je. als er iets is. weet in wel
ke sfeer de dingen gebeuren. De
dominee thuis weet meestal
maar weinig van het leger af en
daarom komen veel militairen,
hoewel ze thuis een dominee
hebben, ook nog naar mij toe".
Mary Bezemer komt zelden
mensen met gewetensbezwaren
tegen. "In de bijna driejaar dat ik
hier werk heb ik dat maar twee of
drie keer gehad. De beroeps heb
ben vantevoren al over die din
gen nagedacht en de dienstplich
tigen zien hier in Den Haag niet
zoveel wapens. Zë hebben
meestal administratieve functies
en kunnen gewetensbezwaren
gemakkelijk wegschuiven".
In de geestelijke verzorgings
uren praat ds. Bezemer over ge
loof en christendom. "Dat zijn
geen godsdienstlessen, maar
rustpunten met uitwisseling van
gedachten. Elk onderwerp kan
daar aan de orde komen. Ieders
opvatting en geloof mag erin
doorklinken, zo ook mijn idea
len. Ik vertel over hindoeisme en
islam omdat er ook mensen uit
die richting in het leger zijn. Zo
kunnen we met elkaar in gesprek
komen en voelen die mensen
zich erkend en gerespecteerd".
Alles wat landmacht is in deze
buurt kan op bezoek van Mary
Bezemer rekenen. Ze doet ook
ziekenbezoek, maar kan omdat
het zo'n groot gebied is niet naar
alle mensen gaan. Zij stuurt dan
een kaart en waarschuwt de do
minee in de buurt. Soms heeft ze
een doop .of huwelijk en preken
doet ze ook af en toe. "Op oefe
ningen heb je soms maar vier
mensen in de tent. een andere
keer veertig of tachtig. En alles
zonder microfoon".
Met de marechaussee gaat ze
wel mee als er aanhoudingen
moeten gebeuren. "Ik bezoek
ook vaak mensen in de cellen.
Datje er bent, geeft zo-iemand al
even een verzetje; dan mag hij
z'n cel uit. En geloof me, zo'n
kleine politiecel is.helemaal niet
leuk".
En dan leidt Mary An Bezemer
ook nog conferenties. "Een rust
punt voor de militairen. Een paar
dagen ontspannen met elkaar
omgaan, dingen leren over jezelf
en anderen, spelletjes doen,
films kijken, lekker eten. Zo le
ren de mensen elkaar goed ken-
S. J. DE GROOT
LEIDEN. Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Kool
stra, gez. dienst, 11.45 studentenekklesia:
Marekerk 10 dr. Meijers, 5 ds. Middelkoop,
Babyloniënbroek; Maranathak. (L. Morsweg)
10 ds. Boswijk, Lisse; Oecumenische geloofs
gemeenschap De Regenboog (Merenwijk) 10
ds. De Mey-Meulendi|k; Bethlehemkerk (Drift-
str.) 10 hr, J. Henzen sr.. Leiderdorp, gez
dienst: Bevri|dingsk. (Montgomerystr.) 10
kand. A H. Drost. 5 ds Koolstra; Vredesk
(Burggravenl.) 10 dr. v.d. Zwaan; Waalse kerk
(Breestr.) geen dienst; 'Stevenshof (geb.
'Dijkhof j 10 kand. mevr. S. P. Vermeer. Acad.
Ziekenhuis 9 rk. dienst, 10.15 ds. v, 't Hof;
Diakonessenhuis elke zal. 10.30 rk. dienst,
morgen 10.30 ds. v. Achterberg. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) zie Bethl.kerk Driftstr.; Oude Vest zie
Hoogl.kerk; Maranathak. zie herv. gem.; Be-
vrijdingsk. zie herv. gem., bejaardenhuis
Groenhoven 10 hr. J. Henzen jr. Geref. K.
Vrijg. (Herengr.) 10 en 5. Chr. Geref K.
(Steenschuur) 9.30 leesdiensl, 5.30 ds. Buys,
Alblasserdam. Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en
4.30. Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30 Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds Mosterl. Doops-
gez.-Remonstr Gem. (Lokhorstk. Pieters-
kerkstr.) 10 mevr. ds. C. Philipse. Baptisten
gemeente (Petrakerk Surinamestr.) 10 hr. H.
Tieleman Evang. Gemeenschap (Middelste-
gr. 3) 9 evang. A. Jansen, 10.30 evang. T
Korft. Evangeliecentrum-Pinksterbew.
(Bethlehemskerk Lammermarkt) 10 evang. J.
Zijlstra, wo. 8 gebedsdienst. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr. J. Eikerbout. Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 5.
Nieuw-Apost Kerk (H Rijnd. 24): 9 30 en 4,
wo. 8. Zevendedag-adventisten ('De Ontmoe
ting'. Noordhofland V.schoten) elke zat. 10 tot
11 bijbelstudie. 11 tot 12 predikatie. Chnsteli|-
ke Wetenschap (Steensch. 6) 10 30. Kerk van
J. Chr v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.)
9.30. 10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw-
singel) zo. 10. Rooms-Kath. K. Haagweg zat.
7, zo. 10 30; Herensingel zat. 7, zo 9.30 en
11, Riindijk (Leiden-Stevenshof) zat 7, zo.
9.30; Steenschuur zat, 7. zo. 8.30, 10, 11.30,
6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en
11Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zal. 7, zo. 10.30 en 12.15; Meren-
wijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
ABBENES: Herv. Gem. 9 30 ds. Wijngaar
den.
AARLANDERVEEN Herv. Gem. zie geref
kerk. Geref. Kerk 9.30 ds P de Bruyn,
O geest. 6.30 ds. P Wamelink. Noordwijk
Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdienst. 4 ds.
Breman. Mijdrecht. Rk Kerk zat 7. zo. 10.30
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv Gem. Ad-
ventskerk 9.30 de. Lourens, Steggerda, 6.30
ds. Jonkman; Kruiskerk 9.30 ds. F. J. Boer;
Opstandingskerk 9.30 ds. B. Knotlnerus,
Baarn; G. Herderkerk 9 ds. Verheul; De Bron
10.30 en 6.30 ds. Verheul; Oudshoornse kerk
10 ds. Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30
ds. Vermaal, Vlaardihgen, 6.30 ds. De Jong,
Leiden. Geref. Kerk Mar.kerk 9.30 ds. v.d.
Haagen, Leidschendam; Salv.kerk 9.30 ds.
Jonkman, 6.30 ds. v.d. Wal, Houten. Geref. K.
Vrijg. (school Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 en 5.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 br.
R. Scholma, 4 30 br. M. Woensdregt. Chr. Ge
ref Kerk (Grijpensteinstr.) 9 30 leesdienst.
2.30 ds. De Romph Oud-Geref. Gem
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4 Bapt.gem. (Molen-
werfstr. 1) 10 en 6.30 ds Koekkoek, Bapt-
gem. Noord (school Kalkovenw. 62) 10 ds.
W. Veenstra. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr.
Hendrikstr. 54) 10. Pinkstergem. 'Het Licht'
(Morgenstersch. Briljantstr. 1) zo. 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel',
hoek Emmalaan) zo. 10. Leger des H. (Zon
neweg 3) 10 en 5. Remonstr. Gem. (Van Man-
dersloostr. 36) 10 ds. T. Siccama. Rk Kerk
Bonifaciusk zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk.
zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7. zo 10
BENTHUIZEN Herv Gem. 9 30 ds Ko-
revaar. R.dam, 6 ds. Jongkind. Brandwijk Ge
ref. /Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr -Bernhardstr.) 10 dr. C. Klapwijk.
Den Haag. Geref. Gem. 9.30 en 6.
BODEGRAVEN. Herv. Gem Dorpskerk 9.30
ds. Maalpad, Schipluiden, 6.30 ds. Wieman;
Salv.kerk 9.30 ds. v. Delen, Veenendaal, 6.30
ds. Tertouw. R.dam: Bethl.kerk (Nieuwerbruq)
9.30 ds. v. Slooten. Putten, 6.30 ds. v Delen
Geref. Kerk 9.30 hr. Th. Delleman. Gouda,
6.30 ds. H. de Jong, Tienhoven. Geref. Gem.
(Stationsweg 17) 10 en 6.30. Evang-Luth
Gem 9 ds. C. Visser. Utrecht.
BOSKOOP Herv Gem Dorpskerk 9.30 ds.
Holst. Voorburg, zie ook geref. kerk; De Stek
9.30 ds. v. 't Hoff. Geref. Kerk 9.30 ds. Dron-
kerl. Gouda, 6.30 kand. D. Rodenburg, Kat
wijk aan Zee. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds. J. de
Jong, Veenendaal, 5 ouderling C. Hagesteijn.
Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. G Kuijt Volle
Evang.gemeente 'Bethel' (Burg. Colijnstr. 83)
9.30 br. D. van Steenis, di. 8 bijbelstudie.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9.30 kand. J
Muldery, Bergschenhoek, 6.30 kand. P. Ver-
hage, Gouda. Geref. Kerk 9.30 en 5 hr. Sj.
Buitenhuis. Utrecht. Rk Kerk: dorp zat. 7. zo.
10; Anker zat. 7, zo. 10.30; Rijndijk zo. 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Roth-
fusz. Geref. Kerk ('Hoeksteen') zie herv. ge
meente. Chr. Gerei. Kerk 11 ds. Aarnoudse, 5
ds. v. Dijken. Rk Kerk: Mart. zat 7, zo 10; Jo-
zefk. zat. 7. zo. 10
HOOGMADE Herv Gem 10 dienst. Rk Kerk
zat 7. zo 10.
DE KAAG- Herv. Gem. 9.30 ds. Bogers. Al
phen. Rk Kerk zat. 7, zo. 10
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 9.30 ds. Aarents, 6 ds. v. Niel; Ontm-
.kerk 10 en 6.30 ds. Sloof. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Kersten. Rk Kerk
zat. 7. zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE Herv Gem. N Kerk 10
ds Visser. 6 ds. Schuurman; O. Kerk 10 ds
Sjollema. 6 ds. Volk; Ichthusk. 10 ds. Drieber
gen. 5 ds. Groenenberg, Oud-Beijerland.
Pniëlk. 9.30 ds. Breure, Linschoten, 6 ds. Sjol
lema; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds. Bo
gaard, 6 ds. Stekelenburg, Houten. Overduin
2.15 hr. E J. Bergman 'De Hoeksteen' (Bur-
gersdijkstr.) 9.30 ds. F. Wattjes, Duitse dienst
Hen/. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college
Pr. Frederikdreef 15) 10 kand. E. Hagen, Lei
den. Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 hr. D. J. Brou
wer, 5 ds. Kersten; Triumfatork. 9.30 ds. W.
Bos, Wi|k bij Duurstede. Geref. K. Vrijg. 9.30
en 4 ds. J. Heij. Ned. Geref. K, (aula Beste-
vaer-mavo) 9.30 ds. Zwarts. 7 prof. A. Troost
Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. H. C v.d. Ent. Vrije
Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds. v.d
Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5 lees
dienst, wo. 3 aug. 7.30 ds. Golvsrdingen,
Utrecht Geref Gem in Ned. (Louwestr.) 10
en 5 Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45.
Onafh baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10
hr. H. Houwink, Surhuizum.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN; Herv. Gem.
10 ds. Lapré, 7 dr. Bade Geref. Kerk 10 dr.
Bade.
LEIDERDORP Herv Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. Knorth, 6.30 ds Stegeman;
Scheppingsk. 9 ds Stegeman. Leythenrode
10 mevr. ds. E. Visser. Elis.-ziekenhuis 9.30
ds Brommel, 10.45 hoogmis Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries. Rk Kerk
zat. 7, zo 10 en 11.30
LEIMUIDEN Herv. Gem. 9.30 ds. Schilt. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. D. Averes, 7 ds. Oegema.
O geest Rk Kerk zat 7. zo. 9.30 en 11 15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 hr. J. Goed
hart. 7 ds. De Gelder; Pauluskerk 10 ds. De
Gelder. Geref. Kerk 10 ds. Rietveld. Leiden, 7
ds. v.d. Woude, Wassenaar. Geref. K. Vrijg.
(Prinsessestr 1) 9.30 leesdienst, 4.30 ds.
Heida. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) zie chr.
geref. kerk. Chr. Geref. Kerk 10 ds. Westerink,
Den Helder, 7 ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en
4 ds. Hakkenberg, Groningen. Evangeliege
meente (Heereweg 52a) 9.45. Rk Kerk- Agat-
hakerk zat. 7. zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat.
7. zo 10.30; Mariakerk zat. 7. zo. 9 en 10.30;
Engelbew. zat. 7. zo 10
NIEUWKOOP Herv Gem. 9.30 hr. A van
Eeden, Putten, 6.30 hr. J. W. Hoffenaar. Voor
hout. Geref. Kerk 9.30 ds. Hiensch, Ba-
rendrecht. Chr. Geref. Kerk 9.30 leesdi ensl. 7
ds. Boiten, Schiedam. Remonstr. Gem. 10.
Evang. gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regt-
huysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en
1045.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De Graaff,
6.30 ds. Kirpestein, Waardenburg. Geref.
Kerk 9.30 ds. Végh, Scheveningen. Rk Kerk
zat. 7. zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP Herv. Gem. 9.30 ds. Kret,
S heim, 7 ds. Eijsenga, Zwammerdam. Geref
Kerk 9.30 hr. J. W. Hoffenaar, Voorhout. 6.30
ds. Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk 9 30 lees
dienst, 4 ds. J. Breman. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
NOORDEN: Herv, Gem. 9.30 kand. J. Flik-
weert, Reeuwijk, 7 kand. J. van Goor, Putten.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr. C, Voogt, 7
ds. Keyser, Utrecht.
NOORDWIJK Herv. Gem Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. Hoekstra. O.geest. 5
ds. Goossen. Wadd.veen, 7 ds. P. Dekker,
Vorden; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Steegman.
Ridderkerk. 8 nam. Duitse dienst, ds. F. Wat
tjes; De Rank (Golfbaan) 10 ds. v. Eijk.
Gouda. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10
ds. Korenhoff, Heemstede, 7 ds. Christ, Kat
wijk aan Zee; Vinkenl. (Binnen) 10 ds Dekker,
Vorden. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 ds.
v.d. Wal. Houten, Sole Mio' 9 ds. v.d. Lee. Rk
Kerk Zee zat. 7. zo 10.30; Binnen zat 7. zo.
9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT Dorpsk. 10 ds.
Streefland, Nijkerk. Rk Kerk Victork. zat. 7. zo.
9 en 11Jozefk. zat. 7. zo. 9 en 10.30; De Zilk
zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Vegter; Pauluskerk 10 ds. J. Irik;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds. J. Ver
donk, Enkhuizen. 7 avondgebed. Geref. Kerk
zie herv. gemeente Geref. Kerk Vrijg. (aula
Dr. Schilderschool) 9.30 en 4.30. Ned. Geref.
Kerk (Gem.cenlrum) 8.45 br. J. Nugteren. 4
ds. J. Kranenburg. Groningen, ha. Van Wijc-
kerslooth 4 nam. ds. I. Enklaar. Endegeest 10
pater Boshouwers Volle-evangeliegem
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk zat. 7, zo.
9 en 10.30
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. 9
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 dienst. Geref. K. 9.30 en 6.30 hr. P. Vrij
hof, A.dam. Remonstr. Gem. 10 hr. H. Berg
man. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.15 en 11.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar Pres
zat 7, zo. 10; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE Herv Gem. 9,30 ds
v.d. Hoeven, 7 hr. J. de Haan. Chr. Geref. K.
9.30 leesdienst, 2.15 ds. Bogaard, Bussum.
RIJNSBURG Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Wisse, R.dam; Bethel-
kerk 9.30 ds. Christ, Katwijk aan Zee. Geref.
Kerk Petrakerk 9.30 ds. Terpstra, 5 ds. Snel,
Immanuelkerk 9.30 ds. Rullmann, Den Haag,
7 ds. Schellens, Glimmen; Maranathakerk
9.30 ds. Snel, 5 ds. Schellens. Geref. Kerk
Vrijg. 10 en 5.15 ds. O. W. Bouwsma. Chr.
Geref. K. 9 en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christen-
gem. (aula mavo) 10 ds. M. de Jong. Beunin-
gen. Rk Kerk zo. 10.30
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem. 9.30 ds. Hem
mes, O.geest, 7 hr. H. J. van Straalen,
O.geest. Geref Kerk 9.30 hr P. A Stam,
R.dam. Chr. Geref. K. 9.30 en 7 ds. Aarnoud
se. Rk Kerk zat 7. zo. 9.30 en 11
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 kand. A. Lagen
dijk, Leiden, 6.30 hr. E. Bergman, Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. Buikema, 6.30 ds.
De Reus. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12:
kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG Herv. Gem. 10 dr. Vermeu
len, 6.30 hr. A. Meulenberg. Katwijk, gez.
zangdienst Geref. Kerk 9.30 ds. Oegema,
6.30 zie herv. gemeente. Geref K. Vrijg 9.30
en 4.30 ds H Wilschut. Bunschoten
VOORHOUT Herv/Geref Kerkgemeen-"
schap 10 ds. D. Keuning, Noordwijk Rk Kerk
zat 7. zo. 9 en 10 30.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. De Zeeuw, 7 ds. v.d. Schoot; De Ontmoe
ting (Noordhofland) 10 ds. Blanken. Hulp en
Heil-kerk (Schakenbosch) 10 ds. Honig. Herv
In China is een commissie vaq
tien leden begonnen met het uit-j
werken van een nieuwe gods-;
dienstwet. Er zitten ook vertegen-,
woordigers in van de patriottische
Katholieke Kerk, die de paus nie|
erkent. Een paar leden hebben a|
een bezoek gebracht aan Oost-,
europese landen, zoals Hongarije
en Polen, om gegevens te verzame
len en ervaringen uit te wisselen.
De nieuwe wet moet vrijheid vanj-
godsdienst garanderen in dien zinj
dat de gelovigen hun godsdiensti-),
ge plichten ongestoord kunnen)
vervullen. Nü kunnen niet-gelovi-!
gen godsdienstige bijeenkomsten)
nog ongestraft verhinderen. De
nieuwe wet moet ook de taken van
het regeringsbureau voor gods
dienstzaken en de rechten en plich
ten van godsdienstige organisaties
vastleggen.
Bisschop Jin Luxian, de niet
door het Vaticaan erkende bis
schop van Shanghai, wil verbete
ring van de betrekkingen tusseni
China en het Vaticaan en spoedig;
gesprekken tussen Rome en de pa
triottische vereniging van Chinesei,
katholieken. Hij is lid van deze on-i
geveer drie miljoen leden tellende!
vereniging en had een vraagge
sprek met een rk Italiaans maand-,
blad.
De problemen tussen het Vati
caan en de vereniging zijn, naar-,
Luxian verzekerde, niet theolo
gisch maar politiek van aard. De[
vereniging en de regering van Chi-1
na zien de diplomatieke betrekkin
gen die het Vaticaan nog altijd on
derhoudt met Taiwan, als het grote -
struikelblok.
Belastering van het rooms-ka-^
tholieke geloof blijft in Italië straf-1
baar, ook al is het sinds 1984 geen)
staatsgodsdienst meer. Dat heeft K
het constitutioneel gerechtshof in,,
Rome bepaald. Openlijke godslas
tering of belastering van door
rooms-katholieken vereerde perso
nen of symbolen kan, net als voor
heen, worden bestraft met een
geldboete tussen 20.000 en 600.000
lire (30 tot 900 gulden). Het ge
rechtshof argumenteerde zijn uit-
spraak met erop te wijzen dat ver
uit de meeste Italianen behoren tot
de Rooms-Katholieke Kerk.
Vorig jaar is het aantal baptis- -
ten in de wereld met bijna 1,4 mil
joen toegenomen tot 35,5 miljoen.
Dat blijkt uit cijfers van de Wereld-
bond van Baptisten. Evenals vori-
ge jaren was de groei het sterkst in
de Verenigde Staten, waar meer
dan 80 procent van alle baptisten
woont. Vorig jaar werd daar een
aanwas van een miljoen leden gere
gistreerd. Afrika noteerde een .-
groei van 17.000 leden (1,5 miljoen) I
en Azië van 320.000 (2,3 miljoen).
Ook in Zuidkorea en het noor- j
den van India was sprake van een
forse stijging. Europa liet na jaren
van achteruitgang een lichte verbe
tering zien (tot 1,1 miljoen in to
taal). In ons land wonen ruim
15.000 gedoopte baptisten, van wie
veruit de meesten zijn aangesloten
bij een van de tachtig gemeenten
die zich hebben verenigd in de j
Unie van Baptistengemeenten.
In Zweden wordt gewerkt aan
een hedendaagse geloofsbelijde
nis. Onder verantwoordelijkheid
van het centrale bestuur van de Lu-
therse staatskerk is een speciaal I
corpité daarmee bezig. De nieuwe
belijdenis moet klaar zijn in 1993.
Dan wordt herdacht dat 400 jaar ge- -
leden de 'Augsburgse Confessie'
als credo werd aangenomen.
evang. op geref. grondslag (kerkgeb. 'Reho- i
both', A. van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds j
Muilwijk, Monster, 4.30 ds. G. H. van Kooten
Geref. Kerk 10 ds. v.d. Schoot. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 10 en 4.30 ds. L. Douw. Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7. zo. 11. M. Godskerk. zat 7.
zo. 9.30. Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 an
glicaanse dienst
WADDINXVEEN Herv Gem Brugk. 9.30 hr
M. Westerink, Zegveld, 5 ds Maasland, Ca-
pelle a.d. IJssel; Hoeksteen 9 ds. Goossen,
6.30 ds. Gerritsen, Alblasserdam; Bethelk
9.30 kand. L. D. Burger. 5 ds. Graafland. Na-
gele-Tollebeek; Imm.kerk 9.30 ds. v. Houwe-
lingen. Geref. Kerk Kruisk. 10.30 ds. De Moor,
5 hr. A. van Veen; Ontm.kerk 9 ds. De Moor
Chr. Afgesch. Gem. 9.30 en 5. Oud-Geref.
Gem. (Mercunusweg 29) 10 en 6.30.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Boonstra. I
Hoogmade. Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WASSENAAR; Herv. Gem Dorpsk. 10 ds.
Ten Kate, Den Haag, 4.30 ds. De Bie, Pa-
pendrecht: Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds
J Visser: Messiask zie Zijllaankerk; Dorps
centrum 9 30 kand v. Dis. Geref Kerk Zijllaan
10 ds. v.d. Woude, 7 ds. Boswijk, Lisse. Ned
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 prof. dr. Sperna j
Weiland, R.dam.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Leeuw, Maarn, 6.30 dr. Haitsma, Boskoop, j
Geref. Kerk 9.30 hr. W. J. Schot, O.geest,
6.30 ds. Den Heeten, Hoofddorp. Rk Kerk zat.
7, zo. 10.
ZEVENHOVEN Herv Gem 9.30 hr. J. de j
Haan, 7 ds. Dronkert, Gouda. Geref. Kerk
9.30 ds G. Terlaak, Alphen, 7 zie herv. ge
meente. Rk Kerk zat 7, zo. 9 en 10.45
ZOETERWOUDE Herv. Gem. 10 drs. A. Wi|l-
huizen Rk Kerk St. Jan zo. 9.30; Chr
Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meerburgkerk H
Rijndijk zat. 7, zo. 9 30 en 11
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds. Enge-
lage, Zuidbroek, 6.30 Kielder, Vianen. Geref.
Kerk 9.30 ds. De Reus. 6.30 ds. Buikema
Westlandse jongeren bij de kerk
Hongarije.
De Lier. Nu op werkvakantie
