Prof. E. Braches: 'Onze
boeken zijn als lijken'
'Ik wil aan mezelf toekomen'
Gedrukte woord van na 1850 dreigt te vergaan
Minder naïef
Slaapliedjes
Carnavalesk
Mengeling
Droefenis
Alleen massale conservering
kan bibliotheken redden
Simone Walraven ldest voor 'anoniem' leven
Ernst Braches: 'Ome kinderen staat nog wat te wachten. De laatste 25 jaar is meer gedrukt dan ooit daarvoor'.
OVEEVEEN - Deze krant
ligt morgen, of anders over
morgen, in de kattebak. Het
kost weinig verbeeldings
kracht om te zien hoe u uw
schouders ophaalt bij deze
mededeling. Per slot van re
kening veroudert nieuws
nog sneller dan het papier
vergeelt. En als u al eens
wilt nakijken of uw ouders
ooit de krant hebben ge
haald zijn er toch altijd de
archieven?
Mis! De krant die u nu
leest gaat onvrijwillig in
ontbinding binnen, pak
weg, vijftig tot honderd jaar.
En niet alleen deze krant,
maar vrijwel alles wat aan
het papier wordt toever
trouwd. Boeken, tijdschrif
ten, archieven, brieven - al
les is ten dode opgeschre
ven. De westerse samenle
ving wordt bedreigd door
een zeer ernstige vorm van
geheugenverlies. Toch luidt
niemand de noodklok. Nie
mand?
Ernst Braches, hoogleraar en
hoofd Universiteitsbibliotheek
van Amsterdam in ruste, spreekt
van een tijdbom. Hij trekt doodge
moedereerd ("Ik maakte my gere
geld boos, maar nu niet meer zo")
een achttiende-eeuwse gedichten
bundel uit zijn rijk voorziene boe
kenkast. Braches was lid van de
'Stuurgroep Conserveringsbeleid
Bibliotheken en Archieven', die
aan de ministers Brinkman en
Deetman (respectievelijk van WVC
en Onderwijs) probeerde uit te leg
gen waarom alles wordt bedreigd
wat na circa 1850 op papier is vast
gelegd.
The Weather Prophets - 'Jud
ges, juries horsemen' (Crea
tion)
'Diesel River', het eerste le
vensteken van The Weather
Prophets, was een ontroerende
plaat die klonk alsof de baas van
de platenmaatschappij lang had
moeten praten om het drietal
over hun verlegenheid heen te
helpen opdat de muziek kon
worden opgenomen. Bedeesde
poëtische liedjes met gitaarbege
leiding, uit een land waar de tijd
geen vat op heeft.
'Judges, juries horsemen'
doet al heel wat minder naïef
aan. Keurig wisselen de snelle en
meer bezonken liedjes elkaar af.
De muziek is niet wezenlijk ver
anderd, al is de instrumentatie
wat steviger geworden. Zanger
Pete Astor geeft zichzelf als gita
rist nu wat meer de ruimte en
maakt daar een weinig avontuur
lijk gebruik van met solo's die je
op je klompen voelt aankomen.
Hij is een getalenteerd song-
schrijver, dat klinkt op deze
plaat door. Maar dit keer doet hij
zijn eigen kwaliteiten geen recht.
Want de door hemzelf gedane
produktie is dof en vlak en dat
maakt de muziek er niet mooier
op. The Weather Prophets leren
snel maar worden er niet wijzer
UB40 - UB40 (Virgin)
En UB40 maakte weer een
plaat. Elf slaapverwekkende reg-
gaenummers die hier en daar
nog geengageerd zijn ook en
mocht dat de luisteraar ontgaan
"Kijk", zegt Braches, "Met deze
dichtbundel is niets aan de hand.
Voor 1850 werd papier vervaardigd
uit lompen. Die lompen worden ge
sorteerd op soort en fijngeslagen
tot alleen de cellulosevezel over
blijft, gewassen en met de hand ge
schept. Die cellulosevezel is vrij
zuiver, bevat voldoende natuur-
produkten. Kijk maar, deze bundel
heeft wat gelig papier, maar de
structuur is nog altijd goed. Daar
lig je niet wakker van."
door
John Oomkes
"Wat gebeurt er nu in de tweede
helft van de negentiende eeuw? De
zegeningen van de chemie! Alles
gaat hand in hand. Er wordt een
grotere hoeveelheid lezers ge
maakt (via bestrijding van analfa
betisme en verbetering van het on
derwijs - JO). Dat roept een snel
pers op. De snelpers roept het pa
pier in baan-vorm op. Dat betekent
dat het geschepte papier met een
vezel die alle kanten opwijst, ver
dwijnt. In de plaats komt papier
dat op een schudzeef wordt ver
vaardigd. In de structuur van dat
papier komt één looprichting."
Continupapier noemt Braches
het. "De grondstoffen komen uit
hout en niet uit lompen. Er zitten
dus harsen in, het wordt chemisch
gebleekt. Al die rotzooi blijft in dat
papier achter. Onder invloed van
licht en lucht wordt de afbraak al
snel ingezet".
De cellulose-vezel laat zich ver
gelijken met een 'ketting'. Papier
ontleent zijn kracht, flexibiliteit en
plooibaarheid aan een grote hoe
veelheid 'kettingen'. "Die kettin
gen worden door zuur in stukken
geknipt", zegt Braches, "Op een ze
ker ogenblik knapt het papier dan.
Prachtig papier, hoor, op het oog is
er niets aan te zien. Het is het mooi
ste papier van de wereld, maar het
is volkomen vergaan. Als een koek
je haal je het uit elkaar".
dan moet hij de hoes maar bestu
deren en de begeleidende tek
sten lezen. Want UB40 is bezorgd
over de wereld, over Hiroshima,
Dresden, Tsjemobyl, Teheran,
Beirut, Belfast, Soweto, Chili,
Argentinië en Cambodja.
Ik heb zo langzamerhand mijn
buik vol van deze groep. Mijn
woede over zo'n gemakzuchtige
en daardoor heel ongeloofwaar
dige plaat wordt nog eens ver
groot na beluistering van de eer
ste UB40-platen. Toen was het
uit voormalig werklozen be
staande gezelschap nog in staat
om te prikkelen, op te zwepen.
De groep moet hoognodig zelf
worden opgepept en van weed
op sambal overschakelen.
Het is droevig te moeten vast
stellen dat de groep de laatste ja
ren, enkele toch sterke hits daar
gelaten, steeds simpeler muziek
maakt. Veel te vaak wordt de
grens die loopt tussen simpel en
stompzinnig overschreden. Een
spontaan onder de douche tot
stand gekomen riedeltje of
deuntje is al voldoende voor de
tegenwoordige UB40-composi-
tie. Swingen doet het ook al niet
meer. Slaapliedjes zijn het die in
geen enkele verhouding staan tot
de hoes- en songteksten.
W.K.
Big Audio Dynamite - 'Tighten
up vol. 88' (CBS)
Van Big Audio Dynamite ver
schenen tot nog toe twee heel
leuke platen die vrolijk en
scherp tegelijk waren. Mick Jo
nes, ex-Clash, en de zijnen gros
sierden in dansbare tirades tegen,
alles wat niet deugde. Er werd
niet alleen maar gemopperd, er
waren ook grappen en grollen en
de muzikale veelzijdigheid (rap,
reggae, Clash-achtige rock)
stond het eigen BAD-geluid
geenszins in de weg. Live staat
De nu bedreigde hoeveelheid bi
bliotheek- en archiefmateriaal in
Nederland bestaat uit 150C kilome
ter (de afstand Amsterdam-Rome)
aan boeken, manuscripten, papie
ren, dossiers, archiefstukken, tijd
schriften en kranten. Een kwart
van dat materiaal moet onmiddel
lijk gerestaureerd worden, want
anders vergaat het onverbiddelijk.
Een grove schatting van de on
derzoekscommissie naar de kosten
komt uit op een bedrag van drie
miljard gulden. Maar alleen de con
touren van de schade zijn nog maar
aan te geven. Vragen als: wat is er
aan te doen, welk materiaal moet
eerst worden gerestaureerd, zijn ei
genlijk amper beantwoord. De
voornaamste aanbeveling is: 'een
proeftuin op te zetten, waar de ver
schillende methodes voor restaura
tie van papier met elkaar kunnen
worden vergeleken.'
Braches, minzaam: "De opzet
van een miljardenproject vraagt nu
eenmaal wat grootscheepser maat
regelen dan we in Nederland ge
wend zijn".
De hoogleraar trekt niet voor het
eerst aan de bel. Al vele jaren laat
hij, voor sommigen tot vervelens
toe, zijn waarschuwende geluid ho
ren. "Ik heb gezegd: jullie bouwen
wél grote, nieuwe bibliotheken. Je
maakt je zorgen over de kosten van
de klok, en de lift, en de vloeren, en
de studiezalen. Maar waar het ei
genlijk om gaat - de boeken - dat in
teresseert je geen ros. Die hele boel
gaat naar de Filistijnen".
Zo'n tien jaar geleden kondigden
Frankrijk en Amerika aan hun col
lecties negentiende-eeuwse litera
tuur achter slot en grendel te zet
ten. In Den Haag maakte men zich
niet druk. Waarom? "Omdat het
verwachtingspatroon van het ge
bruik van boeken uit de vorige
eeuw niet hoog lag", zegt Braches.
"We waren in Nederland meer be
zorgd over boeken uit de zeven
tiende en achttiende eeuw dan
over het negentiende-eeuwse.
Maar in de laatste decennia is een
zeer sterke belangstelling gegroeid
voor de negentiende eeuw. En
vooral voor het negentiende-eeuw
se tijdschrift".
Resultaat was een grotere 'ge-
bruiksdruk'. Boeken en tijdschrif
ten uit de vorige eeuw werden
meer uitgeleend en vaker gefotoco-
pieerd. "Meer gebruik van zwakker
materiaal", zegt Braches. "Toen
heb ik luidkeels geroepen: en nü
moet er wat gebeuren". Uiteinde
lijk leidde dat tot eèn initiatief
groep vanuit het bibliotheekwe
zen, en weer later tot de instelling
van een zogeheten 'klankbord
commissie'. Als de nood aan de
man is, werkt de overheid in Ne
derland in ieder geval héél zorgvul
dig.
Sneeuwen
"Binnen een week verwelkt pa
pier al. De krant van vandaag is let
terlijk niet meer de krant van over
een week," zegt Ernst Braches,
"Het is alsof er een doodsproces
overheen gaat. Het sterft als een
blad. Een boek van een jaar of tach
tig oud staat keurig op de plank,
hoor, maar gebruik het één keer en
de groep, getuige haar optreden
in De Kuip als supporting act
van U2 haar mannetje.
Het is daarom heel moeilijk te
geloven dat 'Tighten up vol. 88'
een BAD-plaat is. Van de teksten
is op zijn mildst gezegd niet meer
overgebleven dan afgekeurde
wandtegelspreuken. Tot over
maat van ramp is de muziek ook
mijlen ver achteruitgehold. Car
navaleske ongein is troef. Het ge
heel maakt de indruk haastig in
elkaar te zijn gedonderd. Vooral
drummer Greg Roberts maakt er
een potje van. Op niet een num
mer komt hij verder dan wat fan-
fare-achtig getrommel.
Getuige sluitstuk 'Just play
music', eigenlijk nog het meest
geslaagde nummer, interesseert
het kwintet het verder ook hele
maal niet wat anderen van hun
muziek vinden. Laten we verder
dan ook maar geen woorden vuil
maken aan deze uitglijder.
W.K.
Lyle Lovett - 'Pontiac' (RCA)
Country, blues, jazz en folk,
dat zijn de stijlen waarvan Lyle
xerox het een paar keer, en het be
gint te sneeuwen".
Hij geeft het voorbeeld van het
ISG, het Instituut van Sociale Ge
schiedenis in Amsterdam, dat zich
vooral bezighoudt met de geschie
denis van de arbeidersbeweging in
de vorige eeuw. "Die hebben de
grootste problemen. De socialisten
en anarchisten hebben toen niet op
goed papier gedrukt. Het zou ze
verboden moeten zijn. Geen poen
natuurlijk, de revolutie heeft geen
geld. Moetje kijken hoe het blaadje
Provo is gemaakt! In de Amster
damse Universiteitsbibliotheek is
dat in een gesloten kast gestopt,
van het publiek af. Want het spul
vergaat als de pest. Al dat gesten
cilde, al de revolutie gaat er het
eerst aan!"
Internationaal wordt er gesleu
teld aan oplossingen voor dit veel
omvattende probleem. In Canada,
de Verenigde Staten, de Sovjetu
nie, Frankrijk en Oostenrijk zijn
'natte' en 'droge' methoden in ont
wikkeling. Hele bibliotheken moe
ten door onderdompeling of via
een gasmethode worden gered van
verval, in een adembenemende ra
ce tegen de klok. "Boeken zijn nét
lijken", zegt Braches. "Het zijn na
tuurlijke produkten. Ze ademen
uit de lucht, en ze vergaan er ook
nog aan. Je moet die boeken ontzu
ren, en een buffer aanbrengen te
gen volgende aanslagen".
"Onze kinderen staat nog wat te
wachten. De laatste 25 jaar is meer
gedrukt dan ooit daarvoor. Dus
waar geef je prioriteit aan? Kranten
lijkt me, vanwege het inferieure
materiaal waarop ze gedrukt wor
den".
Microfotografie helpt niet, vindt
Braches. In de eerste plaat redt je
het originele boek of medium er
niet mee, ten tweede is de levens
duur van microfilm zeer eindig, en
ten derde is het een zeer arbeidsin
tensieve, langdurige operatie. "Re
ken voor elke pagina een seconde
HILVERSUM - Simone Walraven
trekt zich per 1 oktober helemaal
terug uit het radio-en televisiewe
reldje. Ze verlaat Veronica en gaat
ook niet voor een andere omroep
werken. Simone is 21 jaar en heeft
het na vier jaar wel bekeken. "Ik
kies nu eens voor mezelf. Ik wil
dingen gaan doen waar ik sinds
mijn zeventiende nooit aan toe ben
gekomen. Ik wil af van de druk van
de publiciteit en het herkend wor
den. Het klinkt misschien wat
vreemd, maar ik wil gewoon me
zelf kunnen zijn en niet steeds als
de 'Bekende Nederlander' te moe
ten leven".
De Amsterdamse Simone Walra
ven kwam op haar zeventiende in
dienst bij Veronica. Ze maakte
Lovett zich op zijn debuutalbum
'Pontiac' bedient. De 30-jarige
voormalige journalist uit Texas
mengt deze muziekstromingen
met gemak door elkaar. Een ver
rassend debuut van deze zanger,
songschrijver en gitarist.
Op kant een overheersen voor
al de country en folkachtige
nummers. (Emmylou Harris
zingt in twee nummers mee.)
Jazz en blues overheersen op
kant tweej
Met de single 'She's no lady'
(she's my wife) oogst de op (een
gezondere versie van) Willy De-
ville lijkende Amerikaan op dit
moment enig succes in Neder
land. Een liedje over een huwe
lijk dat niets meer voorstelt. Het
gevoel is verdwenen, de econo
mische verbondenheid is over
gebleven. Het ingetogen titel
nummer 'Pontiac' handelt even
eens over de sleur in het dagelijk
se leven. Direct daar achteraan
komt het vrolijke 'She's hot to
go'. Een nummer waarvan het in
tro sprekend lijkt op de eerste to
nen van de herkenningsmelodie
van de Muppetshow.
Lyle Lovett blinkt in vele stij
len uit, sombere blues met een
en ga eens uit van de twintig mil
joen boeken die nu bedreigd zijn.
Een andere drager, ook een elek
tronische is geen oplossing".
Culturele ramp
Er tekent zich een culturele
ramp af door de beperkte levens
duur van papier. Braches is er niet
gerust op. "De waarde van wat ver-
eerst alleen radioprogramma's als
Trend en presenteerde later op te
levisie het programma School
plein. Vorig jaar kwam Simones le
ven in een nog hogere versnelling
toen zij de presentatie van Count
down van Adam Curry overnam.
"Toen ik vier jaar geleden eindexa
men had gedaan ben ik bij Veroni
ca full-time werken. Heel leuk,
maar wel keihard werken omdat ik
alles moest leren. Ik heb nooit een
'break' genomen, maar heb steeds
elke nieuwe kans die me werd ge
boden met heel veel enthousiasme
en met beide handen aangepakt.
Dat kost enorm veel energie. Ik
heb me steeds voor honderd pro
cent ingezet. Niet met tegenzin
hoor. Ik was dolblij dat ik zoveel
Ariejan Korteweg
pOp door: Wim Koevoet
Erna Straatsma
vleugje jazz en aanstekelijke
countryachtige liedjes. 'Pontiac'
is weer eens het bewijs dat deze
oorspronkelijke muziekstromin
gen de tijd trotseren.
E.S.
Joy Division - 'Substance' (Fac
tory)
Van 'Warsaw' naar 'Love will
tear us apart', Joy Division heeft
in drie jaar een lange weg afge
legd. In 1977 begon de groep met
simpele punkachtige gitaarmu
ziek, drie jaar later, vlak voordat
de band werd opgeheven omdat
zanger Ian Curtis zelfmoord
pleegde, was dat veranderd in
symfonische pop.
'Substance' de plaat waarop al
le singles van Joy Division zijn
verzameld, is - om met de schrij
ver Garcia Marquez te spreken -
te beschouwen als een kroniek
van een aangekonigde dood.
Vanaf het prille begin is de mu
ziek doortrokken van een grote
droefenis, die zich soms uit in
wanhoop, dan weer in berusting.
Curtis was - net als zijn geestver
want Jim Morrison - een predi
ker met een grote drang zijn
boodschap uit te dragen, overi
gens in de wetenschap dat het al
lemaal niets uit zou maken. Hij
had vanaf de kansel hel en zwa
velzuur kunnen verkondigen,
maar koos voor zijn onheilspel
lende profetieën de popmuziek.
Joy Division was de celebrale
halbroer van punk, waarmee het
de afkeer van technische hoog
standjes deelde.
De geluidskwaliteit van de op
namen is vaak verre van opti
maal, maar 'Substance* laat hel
der het belang van Joy Division
voor de popmuziek van de jaren
tachtig horen. Een belang dat
toeneemt naarmate de groep lan
ger verleden tijd is en New Order
verder in het slop raakt.
loren gaat is zo moeilijk aan te to
nen, en dat is in deze cynische tijd
een belangrijk criterium. Rendeert
het wel? Dat is de vraag".
Hij haalt zijn schouders op. "De
bronnen uit de negentiende en
twintigste eeuw zullen over hon
derdjaar nog wel bestaan, maar als
dan alleen een heel klein elite
groepje toegestaan wordt om uitge-
kansen kreeg, vooral omdat ik op
mijn school steeds te horen had ge
kregen dat het voor heel veel jonge
mensen moeilijk was om aan de
slag te komen. Ik zag dat ook wel
bij mijn schoolgenoten. Ze konden
nergens aan de slag. Zelfs voor sta-
ge-lopen komen de meesten niet in
aanmerking. Vandaar dat ik me be
voorrecht voelde".
door
Frederike Contant
Simone wil beslist niet de indruk
wekken dat zij met tegenzin haar
werk heeft gedaan de laatste jaren.
"Ik heb het fantastisch gevonden
en ben ook heel dankbaar dat ik zo
leuk terecht ben gekomen. Ik ben
heel goed begeleid door Lex Har
ding. Heb mogen werken in een
wereldje waarvan veel leeftijdsge
noten alleen maar dromen, maar
begin dit jaar was ik op vakantie en
besefte plotseling dat er meer
moest zijn dan popmuziek en pu
bliciteit. Mijn leven was ook in zo'n
stroomversnelling gekomen toen
ik Countdown ging doen en ook
nog eens de film Donna Donna
maakte. Iedereen sprak me aan op
straat, een leger journalisten viel
over me heen, winkeliers wilden
me hebben voor het opnenen van
winkels en zaalhouders voor het
presenteren van drive-inn shows.
Dat is niet mis. Je wordt geleefd. Ik
heb daar zelf voor gekozen en wil
daar ook niet zielig over doen, maar
nu kies ik heel bewust voor een
anoniem leven. Tijd voor mezelf.
Nadenken over wat ik dan wel
wil".
„Het eerste half jaar ga ik alleen
maar dingen doen die ik leuk vind.
Zoals zelf muziek maken, theaters
bezoeken, vrienden opzoeken en
me orienteren op de arbeidsmarkt.
Ik denk dat best veel mensen zul
len denken dat het arrogant is om
zomaar te stoppen met dit werk.
Maar ik ben het heel erg gaan relati
veren. Ik zie dit echt als werk en an
dere mensen wisselen toch ook
vaak van baan of stromen door. In
januari heb ik voor mezelf besloten
dat ik dit leven niet meer wil en ben
toen goed gaan sparen. Tenslotte,
zit ik straks zonder inkomen en ik
kan het waarschijnlijk een half jaar
rust met zuurstofmaskers en een
spateltje in de hand brosse bladzi j
de na bladzijde om te slaan, waar
blijven we dan. Het wordt dan
voorzichtiger omspringen met het
Verdrag van Versailles dan het Ta
pijt van Bayeux. Het vervelende is
dat er zo verschrikkelijk veel 'tapij
ten van Bayeux' uit de negentiende
en twintigste eeuw zijn".
uitzingen. Als ik dan nog niet pre
cies weet wat ik wil gaan doen, ga
ik misschien wel ergens schoon
maken of in een winkel staan om
aan geld te komen. Ik vind het
waanzinnig als mensen dat raar
vinden alleen maar omdat ik Simo
ne Walraven ben die op tv is ge
weest. Ik ben gewoon een mens
met eigen verlangens en wensen en
ga beslist niet teren op succes dat
ik heb gehad".
Simone verheugt zich op een
'normaal' leven. "De afgelopen ja
ren heeft iedereen zich met me be
moeit. Je moet dit doen, je moet dat
doen. Ik werd overal herkend, had
overal sociale controle. Niet alleen
in Hilversum, maar ook als je gaat
tanken, ook als je' boodschappen
doet, ook als je in je portiek staat en
zelfs als je in je eigen huis zit, want
dan belt Jan en alleman je op. Ik
kon echt niet meer relaxen. Begin
dit jaar kreeg ik steeds vaker het
gevoel van: dit is het allemaal niet
waard, wat ben ik nou eigenlijk aan
het doen? Waar leiden dit soort toe
standen toe. Ik denk dat ik net op
tijd aan die gevoelens heb toegege
ven, want ik kreeg steeds vaker het
gevoel dat anderen bezit van me
hadden genomen en dat ik geen
controle meer over mijn leven had.
Mijn vriend, zelf muzikant, zei op
eem gegeven momènt tegen me
Maar je kunt toch stoppen? Toen
dacht ik 'verdomd ik kan zelf aan
de rem trekken'. Eigenlijk is het
heel logisch maar als je in zo'n
stroomversnelling zit realiseer je
jezelf eigenlijk niet dat stoppen
ook nog tot de mogelijkheden be
hoort".
Simone is eerlijk genoeg om foe
te geven dat zij natuurlijk ook een
heel bijzondere tijd heeft mogen
beleven. "Ik heb kansen gekregen
waar anderen alleen maar van dro
men. Het is toch fantastisch dat ik
een man als Paul McCartney heb
mogen interviewen. Ik was toen
van te voren vreselijk nerveus en
had me enorm goed voorbereid,
maar toen hij er eenmaal stond viel
alles weg. Hij was gewoon relaxed
en heel aardig. Dat is prachtig en
leuk voor een plakboek, maar ik
blijf erbij dat er meer moet zijn dan
popmuziek. Dat ga ik nu ontdek
ken en wie weet wat ik allemaal op
mijn weg tegenkom...."
Al het papier dat vanaf het midden van de negentiende eeuw is ge
bruikt is aan versneld verval onderhevig. Slechts massale conserve
ringsmethoden kunnen hele bibliotheken en archieven redden. Met
een dergelijke operatie zijn miljarden gemoeid.
Ernst Braches, hoogleraar in ruste en lid van de Stuurgroep Conser
veringsbeleid Archieven en Bibliotheken, heeft deze week aan minis
ter Brinkman van WVC rapport uitgebracht over de dreigende ramp.
Uit dat rapport blijkt dat het voor massafabricage vervaardigde papier
van na 1850 veel gevoeliger is voor de invloeden van zuren dan het uit
lompen vervaardigde, geschepte papier van voor die tijd. Het ook nu
toegepaste papier wordt binnen een looptijd van vijftig tot honderd
jaar bros en verpulvert.
Internationaal wordt nijver gespeurd naar veilig methoden om con
servering op grote schaal mogelijk te maken. Braches zegt dat er haast
bij is, want "miljoenen en miljoenen boeken, dossierstukken en ar
chieven dreigen voorgoed verloren te gaan".
Braches: "Probeer eens bij het Van Gogh-museum toestemming te
krijgen om de brieven van Vincent van Gogh in te kijken. Dat kan en
mag niet meer uit angst dat die brieven verpulveren. Maar het gaat
niet alleen om cultuurerfenissen, maar alles wat op papier is vastge
legd".
