De sluipwegen van chemisch afval
HSSS 0°k vanuit Nederland steeds meer giftransporten via het zwarte circuit
'Wanneer in 1992 de Europese
grenzen vervallen is er
helemaal geen controle meer'
Steeds meer Nederlands che
misch
Ie wijze over de grenzen
buitenland zijn de verwerkings
kosten vaak veel lager dan bij
de Afvalverwerking Rijnmond.
Het Centraal Landelijk Infor
matiepunt Milieudelicten heeft
al meer dan honderd Neder
landse bedrijven geregistreerd
die chemisch afval via het
zwarte circuit vervoeren. Maar
milieuminister Nijpels heeft
een tegenoffensief aangekon
digd.
door Peter van de Vusse
Kinderen spelen op blote voeten
tussen opengebarsten vaten gif. Ni-
geriaanse arbeiders zijn ondertus
sen op last van de regering in de
weer om de duizenden vaten afval,
die begin juni in de havenplaats Ko-
ko zijn gevonden, over te laden in
containers.
De verantwoordelijke vervuiler, een Ita
liaans vrachtschip, ligt in de haven aan
de ketting. Onderzoek heeft uitgewezen
dat een aantal van de vaten radio-actieve
lading bevat. Sommige arbeiders zijn
met maagklachten en misselijkheid op
genomen in een ziekenhuis; bij één van
hen zijn verschijnselen van verlamming
aangetoond.
De sluiproute van illegaal gif volgt de
weg van de minste weerstand. Het
nieuwste domein heet Afrika, dat buigt
voor de aantrekkingskracht van dollars.
Vaak nog tegen relatief lage prijzen ook.
Zo heeft het Afrikaanse mini-staatje
Benin een afvalcontract afgesloten met
een Europees consortium waarbij de
prijs honderd keer lager ligt dan in Ne
derland. Benin heeft een prijs bedongen
van vijf gulden per ton, dat is zelfs weinig
in vergelijking met bijvoorbeeld de 120
gulden die Congo-Brazzaville zou ont
vangen voor de dump van 1 miljoen ton
chemisch afval uit de Benelux en de
Bondsrepubliek. In Westeuropa ligt de
prijs gemiddeld op 350 gulden per ton.
De prijs voor zwaar verontreinigd gif,
zoals pcb-residuen, kan oplopen tot en
kele duizenden guldens.
Mogelijk is ook Nederland betrokken
bij het gifschandaal in Nigeria. Op de va
ten chemisch afval komt de naam voor
van het bedrijf Euro-Citrus in Ooster
hout. Maar het behoort tot de mogelijk
heden dat de lege vaten zijn doorver
kocht en door een andere handelaar voor
afval zijn gebruikt. Vast staat wel dat op
veel grotere schaal dan tot nu toe bekend
is, Nederlands gif over de grenzen ver
dwijnt. Volgens het Centraal Landelijk
Informatiepunt Milieudelicten (CLIM)
moet ten minste worden gedacht aan
honderd Nederlandse bedrijven.
Miljoen ton
De Nederlandse industrie produceert
jaarlijks ruim een miljoen ton chemisch
afval. Naar schatting een half miljoen ton
wordt met de benodigde vergunningen
afgevoerd en verwerkt. De andere helft
wordt verwerkt of tijdelijk opgeslagen
op een eigeh chemisch bedrijfsterrein.
Industrieën die chemisch afval op eigen
terrein verwerken zijn bijvoorbeeld
Shell in Pernis of AKZO in de Botlek.
Shell en AKZO hebben een eigen ver
brandingsoven tot hun beschikking.
Van het half miljoen ton afval dat
wordt afgevoerd verdwijnt ruim hon
derdduizend ton in de verbrandingsoven
bij de Afvalverwerking Rijnmond
(AVR). Vijftigduizend ton wordt met ver
gunning op de vuilnisbelt gestort. Ruim
vierduizend ton wordt op zee verbrand.
En 177.000 ton wordt geëxporteerd naar
het buitenland, waarvan Engeland met
60.000 ton sinds kort de grootste ontvan
ger is, gevolgd door de DDR (20.000 ton)
en Westduitsland (18.000 ton). Ook vin
den er afvaltransporten plaats naar
Frankrijk, Japan, de VS en Australië.
Onlangs is bekend geworden dat Canada
chemisch afval vanuit Nederland wil ac-,
cepteren, zo valt te lezen uit de gegevens
van VROM.
Over de omvang van de illegale afval
transporten bestaat veel twijfel. Het mi
nisterie van VROM spreekt van schattin
gen tussen de 5 a 10 procent van het tota
le afval. Milieudeskundige professor L.
Reynders van de Stichting Natuur en
Milieu in Utrecht noemt een getal van
tien procent chemisch afval dat via het
zwarte circuit naar het buitenland ver
dwijnt. Tien procent, dat wil zeggen: on
geveer 100.000 ton. Waar gaat dat Neder
landse illegale afval heen, wanneer het
niet in eigen land wordt gedumpt of in
zee geloosd?
Een maand geleden luidde de Belgi
sche Europarlementariër Paul Staes de
noodklok omdat grote hoeveelheden af
val uit Nederland, Westduitsland en Bel
gië in Noordfrankrijk worden gestort.
Een jaar geleden onthulde Staes de duis
tere transporten vanuit Nederland naar
Wallonië. Dat leidde toen tot afspraken
tussen België en Nederland over een
strengere controle op de export van che
misch afval. Volgens Staes is er van die
controle niet veel terecht gekomen en
gaan nog steeds grote partijen op illegale
wijze naar Wallonië hoewel Noordfrank
rijk financieel aantrekkelijker lijkt voor
de afvalvervoerders.
Reynders bevestigt dit beeld: "Steeds
meer clandestiene transporten gaan naar
Noordfrankrijk en worden bij particulie
re grondbezitters gelost. Wat in Neder
land niet is toegestaan wordt daar geac
cepteerd". In totaal zou er sprake zijn
van 1 miljoen ton chemisch afval dat
vanuit Westduitsland en Nederland door
België naar het zuiden gaat.
Een typerend voorbeeld van een ille
gaal transport naar Noordfrankrijk is de
'zaak-Pijnacker' van een paar maanden
geleden. Een Zuidduitse firma fungeer
de als centrale verzamelaar voor naar la
ter bleek afgewerkte olie, chloor en
pcb's. Via een transporteursfirma uit
Rotterdam kwam het afval terecht bij het
transportbedrijf Jawico uit Pijnacker,
die het moest vervoeren naar Frankrijk.
Bij een routinecontrole aan de grens
kwam aan het licht dat het chemisch af
val betrof in plaats van de aangegeven
tweedehands olie. Na een kort geding
werd bepaald dat het afval terug moest
naar de Afval Terminal Moerdijk (ATM).
De Nederlandse industrie produceert jaarlijks ruim een miljoen ton che-
nïisch afval. De schatting is dat vijf a tien procent daarvan via het zwarte
circuit naar het buitenland wordt afgevoerd. (Archieffoto-s)
Sjoemelen
Het afvalprobleem wordt gecompli
ceerd doordat afval niet eenduidig te de
finiëren is. Wat is afval? De wetgeving
per land verschilt sterk. Wat in het ene
land illegaal is, is in het andere legaal. Di
recteur G.J.R. Nelef van de Afvalverwer
king Rijnmond (AVR): "Afval is pas af
val wanneer het zo genoemd wordt. Een
olieprodukt kon gisteren nog bruikbaar
zijn, maar morgen is het dat niet meer.
Het zijn vooral de kleine scharrelaars die
de olie versnijden en gaan schipperen
met de regels. Voor een Shell of een
AKZO zijn de 40.000 of 60.000 gulden ver
werkingskosten niet relevant. Zij beta
len wel want zij hebben een naam hoog
te houden. Maar een zaakje dat maar vijf
tankauto's in bedrijf heeft en waarvoor
elk dubbeltje telt, wil nog wel eens sjoe
melen".
Omdat de laatste jaren de controle in
Nederland is verscherpt zoekt het be
drijfsleven andere wegen om het afval te
dumpen. Het stuwadoorsbedrijf Van
Santen maakte in mei plannen bekend
om zwaar verontreinigd afval uit de Be
nelux naar de Congo te verschepen. Het
betrof een lading van 1 miljoen ton giftig
afval. Van Santen die een vergunning in
handen had voor het dumpen en ver
branden van afval in de Congo voerde
ook onderhandelingen met Nigeria.
Volgens directeur T.H. Looyschelder
van Van Santen zou het mes bij de ex
port aan twee kanten snijden: niet alleen
raakte Westeuropa op een goedkope ma
nier van zijn afval af, maar ook werd de
Derde Wereld geholpen aan geld, kennis
en infrastructuur. Congo zou 176 miljoen
gulden verdienen aan de transactie. Van
Santen betaalde 160 gulden per ton che
misch afval. De Congolese regering
naar Afrika verloopt meestal via de havens van Rotterdam en Antwerpen.
moest voor de kosten van de oven en de
opslagdepots opdraaien.
"Het is een goed project", was het oor
deel van de directeur, die begin juni be
sloot af te zien van het contract na een
golf van negatieve kritieken in de pers.
Overigens hebben de hoogste autoritei
ten in Congo altijd ontkend dat er een
contract met Van Santen was afgesloten.
De Congolese leiders schaarden zich
achter de resolutie van de Organisatie
van Afrikaanse Eenheid (OAE) die, ver
ontrust door de vele berichten over gif-
transporten, een algeheel verbod van
chemisch afval naar Afrika heeft afge
kondigd.
Zaak Koek
De Brabantse scheepseigenaar en aan
nemer A. Koek uit Werkendam kwam
onlangs met het plan om een groot aantal
transporten te regelen naar Afrika. De
preciese bestemming wilde hij niet ge
ven. Ook over de aard van de lading, de
hoeveelheid en de prijs wilde Koek geen
mededeling doen. In elk geval zou het
gaan om afval uit Nederland en West
duitsland, dat in het najaar naar de Saha
ra moet worden vervoerd. "Een verzen
gende zon zal het afval in de woestijn ver
branden", aldus Koek.
Volgens de Brabantse aannemer heeft
hij toestemming van de autoriteiten om
het afval'te dumpen. Koek wil de naam
van het land niet noemen omdat dat zich
anders moet verantwoorden voor de bui
tenwacht. Na de publiciteit in het geval
van Van Santen die openlijk sprak van
zijn contract, zagen de Congolese autori
teiten zich gedwongen af te zien van het
verdrag. Volgens VROM is de kans reëel
dat het bij Koek ook om Congo gaat.
Koek benaderde vorig jaar VROM met
het verzoek 60.000 ton chemisch afval te
verschepen naar Congo. Het ministerie
heeft nog geen enkele indicatie dat Koek
zal afzien van zijn voornemen om in Afri
ka te dumpen. Koek zelf is op dit mo
ment op vakantie en kan daarom zijn toe
komstplannen niet toelichten.
Volgens de Vereniging Milieudefensie
zijn er meer dumpcontracten tussen Ne
derlandse bedrijven en Afrikaanse lan
den. Er bestaan afspraken met Guinee-
Bissau, Benin en Nigeria. Op wat voor
schaal dergelijke malafide praktijken
voorkomen is onbekend. Een woord
voerder van VROM zegt dat juist met af
gewerkte olie flink wordt geknoeid en
gehandeld. "Dat fikt goed en laat weinig
sporen na, alleen is het wel chemisch af
val".
Het Centraal Landelijk Informatie
punt Milieudelicten, dat in 1986 is opge
richt, houdt een register bij van de illega
le toevoer van chemische afval. Volgens
het CLIM staan de recent in de publici
teit geraakte gevallen van 'Van Santen'
en 'Koek' niet op zich zelf. Er zijn veel
meer Nederlandse handelaren die naar
Afrika vervoeren. "Meer dan honderd",
aldus een woordvoerster. De doorvoer
naar Afrika verloopt meestal via de ha
vens van Rotterdam en Antwerpen. De
meest recente exportlanden die worden
genoemd zijn Joegoslavië, Turkije en
Cyprus.
Werkgelegenheidsproject
Bij Milieudefensie zijn nog andere
voorbeelden bekend van giftransporten.
Zo heeft het bedrijf Vevam in Roermond
in 1987 het ministerie het plan voorge
legd om pcb's te transporteren naar Roe
menie. Alhoewel VROM het plan afkeur
de, sluit Milieudefensie niet uit dat Ve
vam toch naar Roemenie vervoert.
Zo is er ook het voorbeeld uit 1987 van
een Duits bedrijf dat onder het mom van
een werkgelegenheidsproject chemisch
afval stortte in Turkije. Het Duitse be
drijf had een vergunning om in het Turk
se plaatsje Tavsanli een transformatorfa-
briek te bouwen wat voor tweehonderd
man werk zou opleveren. In werkelijk
heid dumpte het bedrijf pcb-houdende
olièn. Toen de Turkse autoriteiten hier
achter kwamen, werd de vergunning
stande pede ingetrokken.
Milieudefensie beziet de ontwikkelin
gen sceptisch. "Als Nederland en West
europa willen profiteren van de welvaart
moeten ze ook opdraaien voor de kosten.
De wet zou export naar de Derde Wereld
moeten verbieden, om die landen niet in
de verleiding te laten komen. Ze zitten
opgezadeld met gigantische schulden en
grijpen ieder middel aan om daarvan af
te komen. Met alle risico's vandien", al
dus woordvoerder E. Poelman.
De Vereniging pleit voor een totaal ex
portverbod van chemisch afval. Poel
man: "Ieder land is verantwoordelijk
voor zijn eigen afval. Wanneer er geen ex
portverbod wordt afgekondigd, komt er
nooit een degelijke afvalverwerking in
eigen land van de grond. Tevens moeten
er betere afspraken komen over maatre
gelen tegen het ontstaan van afval. Daar
bij kan men met kleine zaken beginnen,
zoals kwik in batterijen of cadmium in
kratten. Zolang afvalexport mogelijk is,
zullen er in Nederland nooit voldoende
verwerkingsfaciliteiten ontwikkeld wor
den", vreest Poelman.
Machtigingswet
De verantwoordelijke minister voor
het milieubeleid drs E. Nijpels heeft
maatregelen in petto om de groeiende
export van chemisch afval tegen te gaan.
Half oktober treedt de zogenaamde
Machtigingswet in werking, die de mi
nister de wettelijke mogelijkheden biedt
de export naar bijvoorbeeld Derde-We
reldlanden te verbieden. Volgens de
Machtigingswet is export van chemisch
afval alleen toegestaan wanneer het land
van bestemming duidelijk te kennen
heeft gegeven het gif te willen hebben.
Daar komt een tweede, miliehygie-
nisch aspect bij: het afval moet in het
land op verantwoorde wijze kunnen wor
den verwerkt. De kanttekening die
Milieudefensie bij de nieuwe wet plaatst
betreft de reikwijdte van de toetsing. Ze
ker over een reeks van jaren is de contro
le moeilijk te handhaven. Wie garandeert
de veiligheid voor de Nigerianen?
Milieudefensie wil met het oog op de di
recte toekomst een exportverbod van
chemisch afval binnen de Europese Ge
meenschap. "Landen als Spanje en Por
tugal hebben een wankele economie en
kunnen na 1992 wanneer de grenzen ver
vallen in de verleiding komen om che
misch afval op te slaan".
Een belangrijke stimulans in de strijd
tegen de illegale afvalstroom is de op
handen zijnde modernisering van de Af
valverwerking Rijnmond in de Botlek.
AVR-chemie heeft op dit moment een
capaciteit van 120 a 130.000 ton. De be
doeling is één van de oude draaitrom
melovens te vervangen door de bouw
van een nieuwe. De nieuwe oven moet
per jaar ruim 40.000 ton chemisch afval
verbranden en brengt de totale capaci
teit op 140 a 150.000 ton. De vergunnings
procedures en de bouw van de nieuwe
oven zullen naar schatting twee jaar in
beslag nemen.
Uitbreiding van de capaciteit is hoogst
noodzakelijk, maar gebonden aan voor
waarden. AVR-directeur G.J.R. Naïef:
"De plannen om de oude oven te vervan
gen door een nieuwe zijn sterk afhanke
lijk van de exploitatie-mogelijkheden. In
1986 heeft de AVR een oven ter waarde
van 90 miljoen kunnen bouwen dankzij
subsidiegelden van VROM. Nijpels ver
bond er toen als voorwaarde aan dat het
een eenmalige zaak betreft. Het ministe
rie heeft als principe dat de vervuiler
moet betalen. Wanneer de AVR een nieu
we oven moet bouwen met geleend geld,
betekent dit dat de tarieven voor de ver
branding omhoog gaan. Op dit moment
zijn de prijzen gemiddeld 350 per ton
chemisch afval. In de toekomst komt de
prijs te liggen op ƒ400 per ton chemisch
afval, waardoor het risico dat afval in het
buitenland wordt gedumpt, blijft be
staan".
Wachttijden
Dat de uitbreiding van de verbran
dingscapaciteit geen overbodige luxe is
blijkt uit de huidige wachttijden. Door
de sterke groei kan het maanden duren
voordat het afval bij de AVR wordt ver
brand. Nelef: "Je moet wel een onder
scheid maken tussen de verschillende
soorten afval. Voor de verwerking van
verpakt chemisch afval (vaten en dozen)
rekent het bedrijf nu met wachttijden tot
twee maanden. Problematischer zijn de
zwavelhoudende produkten. Er mag
wettelijk maar een beperkte hoeveelheid
zwaveldioxide in de lucht worden gesto
ten. Daardoor ontstaat er een overaan
bod in de verwerking van zwavelhou
dende produkten, met wachttijden oplo
pend tot een halfjaar".
Het CLIM en Milieudefensie zien de
nabije toekomst met angst en beven te
gemoet. "Wanneer in 1992 de Europese
grenzen vervallen is er helemaal geen
controle meer", luidt hun vrees. In de EG
is dat gevaar onderkend en is het plan ge
rezen om bedrijven zelf nauwkeurig te
laten bijhouden wat er met het afval ge
beurt. Door een degelijke boekhouding
is er een beter overzicht van de opslag en
transport van chemisch afval in de ver
schillende lidstaten. Tevens zou er een
soort centrale databank moeten worden
aangelegd waar alle informatie wordt
verzameld over de mogelijkheden bin
nen de EG om afval te verwerken.
Tot die tijd blijven de Afrikaanse lan
den het slachtoffer van het Westerse af
valprobleem. Krampachtig proberen de
Nigeriaanse autoriteiten de drie miljoen
kosten voor de opruiming van het gif op
de Italiaanse regering te verhalen, maar
die doet of haar neus bloedt. Waar het Ni
geriaanse gif naar toe moet, weet nie
mand.
