Slapen is een delicaat proces
m
Kettingfamilies
Denkwijzer
Onze taal
Ook bij niet wakker worden beïnvloedt lawaai de gezondheid
eu.
ij-
oe
ZATERDAG 23 JULI 1988
EXTRA
PAGINA 23
Opmerkelijk uithangbord bij een discotheek. Maar ook als mensen niet Dr. Klaas Altena: "Het gehoor is een keel verfijnd apparaat". ifotocpo»
wakker worden van lawaai heeft dat invloed op de gezondheid.
Het geluid van de
aanstormende zee ervaren
veel mensen als rustgevend.
Het ritme van de golven is
kennelijk voor velen iets
aangenaams, door de
regelmaat van het geruis. Maar
bulderende vliegtuigen,
razende auto's, luidruchtige
buren en ander geluid brengen
heel andere reacties bij
mensen teweeg. Sommige
vormen ervan kunnen iemand
tot razernij brengen. Door het
voortschrijden der techniek is
lawaai een van de grootste
problemen van deze tijd
geworden. Dr. Klaas Altena uit
het Friese Oldeholtpade is op
dat gebied een deskundige bij
uitstek.
door Nico Hylkema
Dr. Klaas Altena heeft zich de afge
lopen jaren vooral bezig gehouden
met de vraag in hoeverre lawaai de
gezondheid van een mens beïn
vloedt. Iedereen kan zich voorstel
len dat wie in de nachtelijke uren uit
de slaap wordt gehaald of gehouden
door overvliegende straaljagers,
daar op den duur niet fitter van
wordt. Maar ook als men er niet
wakker van wordt heeft lawaai in
vloed, luidt zijn conclusie na gron
dig onderzoek.
Een en ander heeft een belangrijke rol
gespeeld bij de vraag of het vliegveld
Beek het aantal nachtvluchten mocht
opvoeren. In opdracht van de minister
van volksgezondheid, ruimtelijke orde
ning en milieu heeft Altena in samenwer
king met TNO een onderzoek uitgevoerd
naar de invloed van nachtvluchten op de
menselijke gezondheid. De uitkomst van
het onderzoek was aanleiding de eerder
toegestane uitbreiding van die vluchten
terug te draaien.
Tot nu toe was het uitgangspunt altijd
dat mensen schade ondervinden van ge
luidhinder als ze erdoor uit hun slaap
worden gewekt. Isolatieprogramma's
voor woningen zijn afgestemd op de
vraag of het geluidsniveau in de slaapka
mer dusdanig is dat men niet wakker
wordt door geluid van buitenaf. Het on
derzoek van Altena was erg snel uitge
voerd met behulp van binnenlandse en
buitenlandse deskundigen. Voor de mi
nister was dat aanleiding nog eens nader
in te gaan op het lawaaiprobleem.
Boeiend
In 1986 is Altena met een team van vier
mensen begonnen met een onderzoek
waarvan de uitkomsten dit jaar zullen
worden gepubliceerd. "Lawaai is een in
trigerend en boeiend probleem", zo
meent de onderzoeker. Wie heeft zich
niet geërgerd aan een luidruchtige buur
man, gierende slijpschijven, bassende
geluidsinstallaties en razend autover
keer?
Altena heeft van drie methoden ge
bruik gemaakt om de invloed van omge
vingslawaai op mensen te meten. In de
eerste plaats heeft hij het mensen zelf ge
vraagd. Daarnaast zijn mensen in labora
toria behangen met apparatuur en daar
na blootgesteld aan lawaai. Ten slotte is
diezelfde methode toegepast in de eigen
woonomgeving.
Altena: "Slaap heeft drie functies. In
de eerste plaats is er de consumptieve
functie, die zich het best laat omschrij
ven met de verzuchting eens lekker te
gaan slapen. Dan is er de nut-functie. Als
je niet goed hebt geslapen neemt je pres
tatie af. Je gaat fouten maken, in je werk,
of bij het autorijden. Ten slotte is er de
herstelfunctie. Overdag ondergaan men
sen lichamelijke en psychische spannin
gen. Slaap heeft de functie mensen daar
van te laten herstellen".
"De meeste mensen zien slaap als een
grijze amorfe massa. Onderzoek heeft
echter uitgewezen dat dit allerminst het
geval is. Als je in slaap valt ontstaat er
een mooi maar delicaat proces. Je door
gaat verschillende stadia. Een voorbeeld
daarvan is het zogenaamde REM-stadi-
um (REM staat voor Rapid, Eye Move
ment snelle oogbeweging red.). Tij
dens dat stadium gaan de ogen heel snel
heen en weer. Dat duurt ongeveer ander
half uur. Met een computer is dat heel
goed te meten".
Taak
Tijdens een nacht slaap herhalen ge
noemde stadia zich vijf- tot zesmaal. Het
centrale zenuwstelsel stuurt het proces.
Uit computeronderzoek is gebleken dat
de stadia herkenbaar zijn aan onder an
dere spierspanningen en bloeddruk. Elk
stadium heeft zijn taak in de verschillen
de functies van de slaap. In het vierde
stadium worden bijvoorbeeld de groei
hormonen aangemaakt. In het eerderge
noemde REM-stadium verzorgt het cen
trale zenuwstelsel de aanmaak van eiwit
cellen, die weer een belangrijke rol spe
len bij het geheugen.
Verder zijn er tijdens de slaap een
groot aantal processen die alle tot doel
hebben de mens op te frissen voor de vol
gende dag. Zo is er het dromen, met het
doel geestelijke ervaringen te verwer
ken. Altena: "Overdag maak je dingen
mee die onafgemaakt zijn. Dromen die
nen om die ervaringen af te ronden. Dat
geldt ook voor levenservaringen die in
zogenaamde 'wederkerende dromen'
voorkomen".
Tijdens de slaap worden ook de witte
bloedlichaampjes, van belang voor de
menselijke weerstand, aangemaakt. Dat
alles is per computer vast te leggen. Als
je wordt gestoord in je slaap kan de com
puter ook meten welk proces er precies
wordt verstoord. Bij geregelde versto
ring van de slaap komen genoemde func
ties niet meer goed tot hun recht en dat
maakt ziek. Tot dusver, zo meent Altena,
zijn onderzoekers te veel uitgegaan van
wat mensen zelf benoemen als last van
lawaai.
Zo is er bijvoorbeeld bij geluidhinder
door burgerluchtvaart pas aanleiding tot
maatregelen als 25 procent van de men
sen er hinder van ondervindt. Altena
meent dat dit een onderschatting van het
probleem is. "Bij slaap en het verstoren
van de slaap is de publieke opinie de
norm. Wakker worden is het probleem.
Uit ons onderzoek blijkt dat er ook een
gezondheidsprobleem kan ontstaan zon
der dat men zich daarvan bewust is".
Stille doder
"Niet voor niets heet lawaai the silent
killer, de stille doder. Het is net als het
eten van cadmium. Je proeft het niet
maar het is wel slecht. Zo ondermijnt la
waai de gezondheid zonder dat je het
merkt. Dat moeten we ons gaan beseffen.
Geluid kan zowel op hoog als op laag ni
veau je betrokkenheid bij de buitenwe
reld verstoren. Het kan je geheel buiten
controle brengen. Dat uit zich dan in vol
strekte razernij".
Persoonlijk is Altena ervan overtuigd
dat lawaaibelasting, ook overdag, ie
mand in ernstige mentale problemen
kan brengen. Dat is een probleem dat
veel ernstiger is dan tot nu toe is onder-
"Stuur ik de tweede vrouw van mijn ex-
man een kadootje voor haar baby of niet?
Voor haar kan het me niks schelen, maar
het lijkt me niet juist de geboorte van het
nieuwe halfbroertje van mijn dochter
straal te negeren".
Nodigen we de kinderen van de nieu
we vrouw van onze zoonnaast onze echte
kleinkinderen, nu wel of niet uit voor on
ze 45-jarige bruiloft. En horen ze wel of
niet op de familiefoto die we dan willen
maken?"
"Hoe moet ik mijn dochtertje de vriend,
waarmee mijn ex-man en dus haar va
der nu samenleeft, laten noemen?"
In een tijd waarin scheiden praktisch
even gewoon is als huwen zijn dit een
paar (en echt nog maar een paar) inge
wikkelde familieproblemen waarvoor
veel mensen zich gesteld zien. Of zich bin
nenkort gesteld zullen zien. Volgens een
recent rapport van het Bureau voor Be
volkingsvraagstukken van de Verenigde
Naties in New York zullen in de jaren 90
in veel westerse landen meer partners
deel van een tweede dan een eerste huwe
lijk vormen. 1 op de 5 a 6 kinderen zullen
dan bij een stiefvader of -moeder wonen.
Tal van kinderen zullen 'deel uitmaken'
van twee gezinnen. Ze zullen een deel van
de week of het jaar in het ene, een ander
deel in het andere gezin doorbrengen.
In beide gezinnen zullen de ouders niet
alleen een ex-partner hebben, maar ook
ex-schoonouders, ex-schoonzusters en
-zwagers en nog een heel assortiment van
andere ex-familie. Duizenden grootou
ders zullen het contact met'hun echte
kleinkinderen zien verminderen of ver
dwijnen en van het ene op het andere mo
ment opa of oma worden van kinderen
met wie ze biologisch geen enkele band
hebben. En alsof dat allemaal nog niet ge
noeg is zullen er zelfs heel wat oudere
echtparen zijn die in één klap voor de eer
ste keer 'grootouders' zullen worden.
Terwijl al vele jaren allerlei echte en
minder echte geleerden zich zorgen ma
kend. Maar de moeilijkheid is dat men
het over de meting niet eens is.
In het algemeen wordt de energie van
lawaai gemeten. Vlieg- en wegverkeer is
met apparaten vrij gemakkelijk te me
ten. Moeilijker wordt het al met burenge
rucht, van een druppelende kraan tot een
krijsend kind, geluid van muziek en ge
reedschap. Daarom vindt Altena energie
niet altijd een goed meetinstrument.
"Het menselijk lichaam heeft een rit
miek die zich kan instellen op ritmen van
geluid. Het duidelijkst zie je dat bij mu
ziek, maar ook bij de genoemde golfslag.
Er zijn echter ritmes waarop het lichaam
zich niet kan instellen. Neem de voorbij
komende auto's, of overkomende vlieg
tuigen. Dat gebeurt te onregelmatig voor
de menselijke ritmiek. Daarom zou je de
factor ritme ook als criterium voor ge
luidhinder moeten opnemen".
De vraag is of mensen zich kunnen af
sluiten van lawaai. Tenslotte zijn er men
sen die in lawaaierige omgevingen hun
werk moeten verrichten, of die heel goed
bestand lijken tegen bijvoorbeeld het la
waai binnen het huisgezin, maar die gek
worden van het geluid van de buren. Al
ken over het kleiner en onstabieler wor
den van gezinnen en het ineenstorten van
het familieleven, laat het rapport een heel
ander geluid horen. Het is juist als gevolg
van het verschijnsel echtscheiding dat,
zij het op een hele andere manier dan we
gewend waren, tal van mensen een explo
sieve groei van verwantschapsrelaties
meemaken. Ieder van ons zal door een
ketting van scheidingen en nieuwe rela
ties op de een of andere manier met een
heleboel andere mensen verbonden zijn.
Wat bijvoorbeeld te denken van dat oude
re echtpaar met 'maar' één zoon en drie
schoondochters, waarvan twee ex- en
vier kleinkinderen waarvan twee 'echt'.
En met allemaal is er min of meer regel
matig contact!
Maar eenvoudiger wordt het familiele
ven er bepaald niet op door die warwin
kel van relaties. Daar komt nog bij dat
deze situatie nog geen generatie oud is,
zodat de meeste mensen onzekere nieuwe
lingen zijn op zoek naar een etiquette die
nog geschreven moet worden. Nodig je je
halfbroers en halfzusters (van je kinde
ren of van jezelf) net als echte broers en
zussen nu wel of niet uit voor verjaar
dagen? Vraag je ze op bezoek te komen?
Wat is een beleefde manier van omgaan
met ex-schoonfamilie? Hebben ex-min
naars het recht om je kinderen te zien, die
zo lang met ze hebben geleefd dat er een
soort ouder-kind relatie is ontstaan, ook
al is er geen enkele biologische band tus
sen hen?
Zelfs de eenvoudigste activiteiten kun
nen in deze poel van verwarring waan
zinnig ingewikkeld worden. Neem bij
voorbeeld een kennismaking. "Dit is
mijn dochter uit mijn eerste huwelijk, en
dit is ons kind, dat wil zeggen: het kind
van mijn tweede vrouw en mij". Zoiets
riekt naar een soort relatie-biecht en lijkt
onnodig ingewikkeld. Maar als iemand
in plaats daarvan zegt: "Dit is onze zoon
en dit is onze dochter", kan het gebeuren
dat de andere partij reageert met "Zo
tena: "De techniek heeft ons een hoop
extra lawaai gebracht. Je kunt je er tot op
zekere hoogte van afsluiten, maar het
kost je wel energie. Het is vermoeiend.
Bovendien verstop je onbewust je agres
sie en voel je je eigen reactie niet meer".
Energie
"Je hebt 24 uur per dag contact met ge
luid. Dat gaat zo ver dat een slapende
moeder de zucht van haar kind kan ho
ren en daarvan wakker wordt. Sociaal
geluid, zoals in bijvoorbeeld kantoortui
nen, hoeft op zich niet storend te zijn,
maar het kost energie. Mensen die zich
eraan storen houden zich vaak stil, uit
angst voor zeurpiet te worden uitge
maakt. In die mening worden ze overi
gens vaak nog gesterkt ook, als ze eens
iets zeggen".
Isoleren is op zich ook niet de beste op
lossing. In goed geïsoleerde slaapkamers
ontstaan nieuwe problemen. Daar horen
mensen zichzelf, hun ademhaling, maar
wat nog erger is, ook die van hun partner.
Gesnurk kan in een doodstille kamer een
overdonderend lawaai worden. En dat
kan ook ernstige gevolgen hebben.
Bijzonder boos heeft Altena zich ge-
ik had geen idee datje vrouw oud genoeg
was om al een tiener te hebben. Jullie heb
ben beslist een hele tijd gewacht met een
tweede te krijgen". En daarmee wordt ei
genlijk een volledige bekentenis uitge
lokt, waardoor wat al ingewikkeld was
nog ingewikkelder wordt.
Uit studies door Doris Jacobson en col
lega's aan de Universiteit van Cdlifornië
in Los Angeles blijkt dat vooral kinderen,
en met name jongere kinderen, verstrikt
kunnen raken in de ingewikkelde gevol
gen van de echtscheiding van hun ou
ders. Zij komen voor problemen te staan
als: hoe de nieuwe partner van hun vader
of moeder te noemen, hoe met ze om te
gaan zonder zich schuldig te voelen ten
opzichte van de ene of de andere ouder.
Zij kunnen te maken krijgen met half
broers of -zusters die veel meer tijd met
een ouder kunnen doorbrengen dan zij
zelf.
Het kind uit een eerste huwelijk kan het
kind uit een tweede huwelijk zien als een
indringer, die de aandacht van de vader
of moeder 'steelt'. Een kind uit een tweede
huwelijk kan zich bedreigd voelen door
een oudere halfbroer, die als een indrin
ger tijdens de zomervakantie binnen
stapt en die een soort eerste recht op een
van de ouders eist. Het kind uit een eerste
huwelijk kan bij onredelijk gedrag om
zijn oren krijgen met de opmerking: "Ik
kan wel zien waar jij je kuren vandaan
maakt op professor Vossen uit Nijme
gen, die zijn onderzoek bij het vliegveld
Beek heeft aangevochten. Vossen deed
dat met ingezonden brieven in de krant.
Altena: "Dat doe je als collega niet, dan
neem je contact met mij op. Hij maakt
zich schuldig aan misleiding als hij be
weert dat een geluidsniveau van 30 dba
acceptabel is rond een vliegveld".
"De overheid houdt bij horeca-gele-
genheden zelf een norm van 25 dba aan.
Als je dan weet dat een geluidsverster
king van 3 dba ervaren wordt als een ver
dubbeling van het geluid... Bovendien
maakt Vossen zich drukker om de kos
ten van isolatie dan om de gezondheid
van de omwonenden. Dat is al evenmin
erg wetenschappelijk".
Eeh en ander heeft volgens Altena iets
weg van het argument van mensen die
klagers uitmaken voor zeurpieten. Het
lijkt wel of ze op de drempel staan om het
geluid te horen, heet het dan. Altena:
"Dat is ook zo. Het gehoor is een heel ver
fijnd apparaat. Mensen zijn vanuit hun
slaapkamer heel goed in staat zich voor
te stellen hoe luid het lawaai aan de bron
is, inderdaad alsof ze op de drempel van
de voordeur staan".
hebt, en dat is niet van mij. Kleine Fran-
kie doet niet zo raar". Niet verrassend
dus dat de meeste problemen tussen
'exen' te maken hebben met het verblijf
van een kind in het andere gezin. De
grootste angst, zo blijkt uit Jacobsons stu
dies, is dat het kind bij bezoek in het gezin
van de ex slecht behandeld wordt.
Behalve kinderen zijn het ook vaak de
ouders van gescheiden partners die in al
die ingewikkeldheden verstrikt dreigen
te raken. Het begint al met de vraag hoe
zich op te stellen ten opzichte van de
schoondochter of -zoon die door hun eigen
kind in de steek wordt gelaten. De meeste
ouders hebben - begrijpelijk, maar niet
erg verstandig de neiging partij te kie
zen voor hun eigen kind, ook al is dat de
gene die 'de huur heeft opgezegd'. Ze val
len soms openlijk, maar vaker nog in stil
te de ex-aangetrouwde af. Als er klein
kinderen zijn kan dat uitermate ernstige
gevolgen hebben. Zoals het weghouden
van kleinkinderen uit wraak of frustra
tie over wat als onterecht partij trekken
wordt gevoeld. Bovendien zullen de
kleinkinderen, als ze wat ouder zijn, de
grootouders die afvallige houding ook
vaak gaan verwijten en het contact met
hen gaan vermijden.
Ouders komen helemaal in een merk
waardige positie als ze door een nieuwe
relatie van hun gescheiden kind instant
grootouders worden. Uit een onderzoek
UJ.
DOOR JOOP VAN DER HORST
Er bestaat in Nederland een vereniging
die dezelfde naam heeft als deze rubriek:
het genootschap 'Onze Taal'. Dit genoot
schap heeft een tijdschrift dat ook Onze
Taal heet. Men kan zich daarop abonne
ren voor 25,- per jaar. (Jan van Nassau-
straat 9, 2596 BL Den Haag. tel. 070-
242423). Het is een tijdschrift over taal,
niet voor specialisten maar voor heel ge
wone mensen die belangstelling hebben
voor taal en taalgebruik. Het leest net zo
makkelijk als de krant.
Maar belangstelling en belangstelling
zijn twee heel verschillende dingen. Ik
lees het zelf elke maand, helemaal, want
ik vind dat het voor mij verplichte lectuur
is. Maar je wordt er niet vrolijk van. O. o, o
wat een droevig tijdschrift. Lezers van het
tijdschrift Onze Taal moeten zwartkijkers
zijn, levenshaters en zuurpruimen, onver
draagzaam, somber, lastig of minstens
een beetje zwaar op de hand. Want meer
dan de helft van dit tijdschrift is gevuld
met jammerklachten, met kritiek, met pro
testen of met zure opmerkingen over an
dermans taalgebruik. Het is verschrikke
lijk als je weer leest hoe de Nederlandse
taal verbasterd, verkracht, verknoeid en
bedorven wordt. Ik word er akelig van.
Af en toe schrijf ik ook wel eens voor
dat tijdschrift, een opgewekt stukje over
iets leuks wat ik ontdekt heb. maar het
valt al gauw uit de toon.
Ik denk wel eens, er zijn twee soorten
belangstelling voor taal. Of eigenlijk twee
soorten mensen geïnteresseerd in taal.
De eerste soort heeft vooral bezwaren te
gen allerlei taalgebruik; de andere soort
ook, maar die zeurt er niet over.
Helemaal in stijl organiseert het tijdschrift
Onze Taal elk jaar een enquête onder zijn
lezers om te onderzoeken welke woorden
ze het aller- allerafschuwelijkst vinden.
Zo komen ze elk jaar tot een negatieve
top-tien: de tien woorden waar de lezers
zich het meest aan geërgerd hebben. De
hoofdprijs gaat dit jaar naar het gebeuren.
zoals in het wielrengebeuren, het re-
clamegebeuren. Het is een afgrijselijk
woord. Zo afgrijselijk dat het vorig jaar
ook al bovenaan deze negatieve top-tien
stond.
De tweede prijs gaat dit jaar naar in
schatten: dat is dus het op één na afschu
welijkste woord. Vorig jaar stond dat nog
op nummer 8 van de top-tien. Blijkbaar is
men het nog erger gaan vinden dan vorig
jaar. Op de derde plaats komt opstarten.
vorig jaar nog nummer 6.
De volgende woorden stonden vorig
jaar nog niet op de lijst. De meeste niet
omdat ze zo nieuw zijn, maar omdat men
ze vorig jaar nog niet akelig genoeg vond.
Het zijn, in volgorde van akeligheid: 4.
dus, 5. afbouwen, 6. met name, 7. zeker
weten, 8. ter plekke, 9. inbreiden, 10. hec
tisch.
Het enige woord dat nieuw is, is inbrei
den. Vorig jaar hebben we er op deze
plaats al over geschreven. Het is ge
vormd naar analogie van uitbreiden. Een
stad die niet uitbreidt maar huizen bouwt
op braakliggende terreinen tussen de be
staande bebouwing, doet aan inbreiding.
Ik vind het geniaal bedacht en ik zou wel
willen dat al onze nieuwe woorden zo cre
atief aansloten bij bestaande woorden.
Maar het valt niet te ontkennen dat het
nieuw is. En dat zal er wel de reden van
zijn dat het nu aan de schandpaal moet
van tien meest verachte woorden.
Vorig jaar zag de top-tien er heel an
ders uit. Toen waren het: 1het gebeuren,
2. (inkomens)plaatje, 3. yuppie. 4. op
hoesten, 5. tijdpad, 6. opstarten, 7. af
slanken, 8. inschatten, 9. mantelzorg, 10.
stuk (medemenselijkheid, enz.).
van Sylvia Auerbach bleek dat zoiets
voor de meeste ouders als een echte shock
komt. Ouders wier kinderen trouwen met
iemand die kinderen heeft, blijken vrij
wel zonder uitzondering de volgende re
acties te vertonen: grote schrik, angst en
bezorgdheid over de keuze van partner
door hun kind. Een van de redenen is, dat
veel ouders zich met schuldgevoel de tal
loze keren herinneren dat ze hun eigen
kinderen niet die liefde en aandacht heb
ben gegeven die ze nodig hadden en die
zich nu afvragen hoe hun kind in hemels
naam iets kan voelen voor de kinderen
van een ander.
Vaak zijn er ook gevoelens van boos
heid. Die nog onbekende kleine vreemde
lingen over wie niet of nóg niet als
kleinkinderen wordt gedacht - kunnen
betekenen dat geen echte kleinkinderen
de stamboom zullen voortzetten. In be
paalde gevallen zijn grootouders ook
bang dat ouderlijke liefde door hun echte
kleinkinderen gedeeld moet worden met
halfbroers en -zusters.
En wat te denken van het moment dat de
kleine vreemdelingen voor het eerst ont
moet gaan worden. Welke houding ver
wacht de nieuwe schoondochter of
-zoon van de grootouders? Zijn het aardi
ge kinderen en zullen de kinderen hun
'grootouders' aardig vinden? Hoe goed
beide partijen zich ook op die eerste ont
moeting voorbereiden, één ding kunnen
ze niet voorkomen. Dat is dat er altijd een
zekere mate van verlegen onhandigheid
in het spel zal zijn. Die is vooral sterk op
momenten dat de kinderen een naam
voor de nieuwe grootouders moeten ver
zinnen. "Opa" of "oma" kan als een schok
komen, waarbij de zo aangesprokenen
vaak even moeten slikken en zich onge
makkelijk voelen.
Het kost tijd de 'naamkwestie' te rege
len, net zoals het tijd kost om de relatie op
te bouwen. Soms moeten beide partijen
zelfs accepteren dat er altijd een zekere
mate van het zich ongemakkelijk voelen
in het contact blijft. De sleutelwoorden
voor dit nieuwe tijdperk van verwant-
schaps-explosies zijn geduld en ver
draagzaamheid. Maar niemand die pre
cies kan zeggen hoe het verder moet, want
op dit gebied zijn we allemaal eenvoudi
ge pioniers.
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
