'Mandela-manie' valt Pretoria zwaar
Ik ben niet de enige die geleden heeft'
Aanhoudende hechtenis draagt alleen maar bij tot legendevorming
Straten, pleinen en bruggen zijn naar hem genoemd. Vorige
maand brachten televisiestations uit 60 landen een concert
uit het Londense Wembley-stadion op het scherm vanwege
zijn 70ste verjaardag. Regeringsleiders, parlementariërs en
actiegroepen eisen zijn onvoorwaardelijke vrijlating. En op
maandag 18 juli, de dag waarop hij 70 wordt, eindigt er in
Londen om die reden een 1000 kilometer lange
solidariteitsmars die een maand geleden in Glasgow begon.
Alle zwarten en ook veel blanken in Zuidafrika zijn het erover
eens dat er geen politieke doorbraak kan komen zolang
Mandela vast blijft. "Niets wat de Zuidafrikaanse regering
kan doen komt geloofwaardig over zolang zij dr. Mandela
behandelt als een gevaarlijke vijand", zei Zulu-leider
Buthelezi onlangs.
Nelson en Winnie Mandela op hun huwelijksdag, 14 juni 1958.
Nelson Mandela is met z'n 26 jaar ge
vangenisstraf die hij inmiddels
heeft uitgezeten onder meer sa
men met de niet minder belangrijke
apartheidsbestrijders Walter Sisulu
en Achmed Kathrada op dit mo
ment de bekendste persoon die van
wege zijn politieke overtuiging
wordt vastgehouden. Daar is nage
noeg de hele wereld van overtuigd,
behalve natuurlijk het blanke min
derheidsbewind in Pretoria dat hem
als een misdadiger beschouwt.
door Ruud de Wit
"Wij hebben geen politieke gevange
nen", heeft de Zuidafrikaanse president
P.W. Botha herhaaldelijk verklaard.
"Mandela en al die anderen die interna
tionaal voor politieke gevangenen wor
den uitgemaakt, zijn overtreders van de
wet. Mandela is niet tot levenslang ver
oordeeld vanweg zijn politieke overtui
ging, maar omdat hij in 1962 illegaal het
land verliet, omdat hij lid was van een
verboden organisatie, het ANC, omdat
hij sympathiseerde met de eveneens ver
boden Zuidafrikaanse Kommunistische
Partij, en vooral omdat hij zich had be
last met het organiseren van een militai
re vleugel van het ANC".
Vredestichter
Zulu-leider Buthelezi beschouwt Man
dela daarentegen als een potentiële vre
destichter die waarschijnlijk als enige in
staat is een einde te maken aan de vooral
in de provincie Natal bloedige machts
strijd tussen militante ANC-leden en zijn
eigen, meer gematigde Zulu-beweging
Inkatha. "Ik denk dat hij de gevangenis
uit zou komen om iedereen mores te le
ren die aan de vooravond van de defini
tieve zege op de apartheid zwarten tegen
elkaar opzet", meent Buthelezi.
Ook steeds meer blanken menen dat
Mandela een kleinere last voor de rege
ring vormt wanneer hij vrij is. Daarbij
staat de vrees centraal dat het tot een
nieuwe golf verzet zal komen als Mande-
la in de gevangenis zou sterven. De
grootste Zuidafrikaanse krant, The Star,
schreef onlangs dat het beter is Mandela
uit pragmatisch oogpunt vrij te laten.
"Zijn voortdurende gevangenhouding
symboliseert het politieke kankergezwel
waarmee dit land zit. Mocht Mandela in
zijn cel sterven, dan wordt hij in de hele
wereld politiek heilig verklaard en zal
Pretoria nog meer kritiek over zich afroe
pen. Als hij eenmaal vrij is wordt de Man-
dela-mythe tot normale proporties terug
gebracht," aldus een commentaar in het
dagblad.
De internationale aandacht voor Man
dela er werd de afgelopen weken zelfs
gesproken van een 'Mandela-manie' is
nogal opzienbarend, gezien het gegeven
dat hij al 26 jaar gevangen zit en er nog
maar weinig personen zijn die hem in le
vende lijve hebben gezien of gesproken.
Geen andere politieke strijder in de re
cente geschiedenis, zelfs niet de legenda
rische Che Guevara, heeft wereldwijd
soortgelijke emoties opgeroepen.
Ondanks alle repressieve acties van de
regering-Botha kan er ook in Zuidafrika
zelf gesproken worden van een Mandela-
manie. Ook daar worden straten, pleinen
en universiteiten illegaal weliswaar
naar hem vernoemd, ook daar wordt zijn
naam bijna dagelijks gescandeerd bij
concerten, toneelvoorstellingen of ande
re geëngageerde ontmoetingen. De ge
vestigde pers kan evenmin om zijn per
soon heen, hoe moeilijk dat ook is in een
land waar hij nog altijd als staatsvijand
nummer één wordt beschouwd.
Proces
Van Mandeia's aanwezigheid in het
Zuidafrikaanse dagelijkse leven zijn tal
rijke voorbeelden te geven. Zo loopt er
op dit moment een proces in Johannes
burg tussen het departement van gevan
geniswezen en de uitgever en redacteur
van het boek 'The Fifty Peoples'. Dit
boek bevat een indrukwekkende hoe
veelheid foto's uit de jaren vijftig, zoals
die eerder verschenen in het vermaarde
zwarte tijdschrift 'Drum'. Er staan in dit
boek een aantal foto's van Mandela van
vóórdat hij tot levenslang werd veroor-
deeeld. Hoewel het boek vorig jaar door
de regeringscensuur werd vrijgegeven,
meent het ministerie voor gevangenis
wezen dat de wet is overtreden, aange
zien het verboden is foto's te publiceren
van personen die in de gevangenis zitten.
Zo is er ook sprake van een bescheiden
pelgrimage naar het Indische restaurant
'Kapitan's Café' in het centrum van Jo
hannesburg. Hier, aan tafeltje 9. zaten
Nelson Mandela en de huidige ANC-pre-
sident in ballingschap. Oliver Tambo.
ruim 35 jaar geleden dagelijks te lun
chen. De eigenaar van van dit restau
rantje vertelt niet zonder trots dat om die
reden tafeltje 9 elke dag besproken is.
Krante-artikelen uit heel de wereld met
foto's van dit tafeltje illustreren dit.
Deze symptomen van legendevorming
hebben voor een deel te maken met het
feit dat er maar weinig bekend is over
Mandeia's situatie op dit moment. Over
wat hij denkt over het apartheidsconflict
nu, over de gewapende strijd van het
ANC en over de internationale druk op
Zuidafrika. Om nog maar niet te spreken
over de geringe informatie die beschik
baar is over het leven dat hij noodge
dwongen slijt in de Pollsmoor-gevange-
Verrassend beeld
Wat zijn gedachten en ideeen betreft
moet men ook te rade gaan bij het niet
overvloedige materiaal dat dateert uit de
periode vóór zijn levenlange veroorde
ling. Zijn politieke uitspraken en zijn
verdedigingsrede tijdens zijn uiteindelij
ke proces zijn gebundeld, onder meer in
het boekwerkje 'No easy way to Free
dom'. Mary Benson heeft een boeiende
biografie over hem geschreven en verder
hebben familieleden en vrienden van
Mandela (zijn vrouw Winnie, zijn dochter
Zenzi, Helen Joseph, Govan Mebeki,
Ntatho Motlana en advocaat Ismael
Ayob) op gezette tijden een deel van de
sluier over zijn persoonlijke omstandig
heden opgelicht.
Gesprekken met deze personen leid
den toch tot een aardig en soms verras
send beeld van Mandela en de omstan
digheden waaronder hij in Pollsmoor
wordt vastgehouden. Zo weten maar
weinigen dat hij inmiddels spierwit haar
heeft en door zijn gezondsheidsmanie
hij staat iedere ochtend op half vijf op en
werkt vervolgens twee uur lang op een
hometrainer, oefeningen die worden af
gewisseld met bokstrainingen is hij
een krachtige, gezonde, zelfs' tengere
man geworden.
Sinds een prostaat-operatie in 1985
wordt Mandela afgescheiden van andere
politieke gevangenen. In de ziekenhuis
afdeling van Pollsmoor heeft hij de be
schikking over twee kamers (met een ei
gen kok) en houdt hij zich onder meer
bezig met zijn favoriete hobby, het kwe
ken van bloemen. Hiervoor heeft hij de
beschikking over een paar gehalveerde
oliedrums.
Geïnformeerd
Daarnaast is hij, opvallend genoeg
voor een 'staatsgevaarlijke politieke ge
vangene', redelijk geïnformeerd over
wat er in Zuidafrika en daarbuiten ge
beurt. Dagelijks ontvangt hij een engels
en een afrikaanstalige krant, terwijl hij
ook de Zuidafrikaanse zondagskranten
krijgt. Een tijd lang was hij geabonneerd
op een paar Britse kranten zoals The Gu
ardian en The Observer, alsmede het
Amerikaanse weekblad Time, maar het
is onduidelijk of hij die nu nog ontvangt.
Nelson Mandela beschikt ook over een
kleurentelevisie en over een radio, maar
daarop kan hij slechts locale zenders ont
vangen. Tevens kan hij, via het ministe
rie van justitie, boeken bestellen voor
een postdoctorale rechtenstudie die hij
dit jaar hoopt af te sluiten. De rekenin
gen daarvoor worden door zijn advocaat
Ayob in Johannesburg betaald.
Ook de.bezoekregeling is streng gere-
gelementeerd. Als hij a.s. maandag, op
zijn zevenstigste verjaardag, van 9 uur 's
morgens tot 3 uur 's middags zijn hele fa
milie op bezoek krijgt, is dat een unicum.
Normaliter heeft hij recht op 30 bezoe
ken van 40 minuten per jaar, waarbij
slechts twee personen tegelijk aanwezig
mogen zijn.
Van die regelmatige bezoeken zijn
trouwens zijn lotgenoten uitgesloten.
Verkeerde hij tot 1985 in het gezelschap
van Sisulu, Mbeki, Kathrada, Motsaeledi
en Mhlaba, na zijn operatie moet hij spe
ciale toestemming vragen om hen te ont
moeten. En toestemming wordt daar
voor maar zelden gegeven.
Ook zijn advocaten hebben de afgelo
pen twee jaar slechts als vriend met hem
kunnen spreken, dus tijdens de officiële
bezoektijden. Daar staat tegenover dat
een aantal prominente personen, onder
wie het parlementslid Helen Suzman, de
Britse Europarlementariër lord Bethell
en de zogeheten Gemenebestcommissie
van Wijze Mannen, wel degelijk langdu
rig met Mandela hebben kunnen spre
ken.
Tijdens een van deze ontmoetingen
maakte Mandela tevens kennis met de
Zuidafrikaanse minister van justitie, Ko-
bie Coetsee, die hij zo willen hardnek
kige geruchten daarna nóg eens heeft
ontmoet. Hij zou daarvoor per auto naar
Coetsee's huis in de stad onder de Tafel
berg zijn overgebracht.
Te ver
Ten slotte kan Nelson Mandela elke
week een brief versturen en ontvangen,
die wel gecensureerd wordt en die op z'n
hoogst 800 woorden mogen bevatten.
Daarnaast mag hij jaarlijks twaalf kerst
en nieuwjaarskaarten versturen of die
via de gevangenis-postbus tegemoet
Het valt daarom te betwijfelen of hij
ook maar eén van de ongeveer 40.000 ver-
jaarskaarten zal lezen, die hem deze
week via zijn familie in Zuidafrika door
Nederlandse sympathisanten en mede
strijders zijn gestuurd. Want een lange
verjaarsvisite daargelaten, de Pollsmoor-
gevangenis laten overstelpen met sym
pathiebetuigingen, dat zal het Zuidafri
kaanse apartheidsregime beslist te ver
gaan.
"Ik ben zeer gesteld op mijn vrijheid,
maar mijn zorg gaat nog meer uit
naar uw vrijheid. Ik heb het leven
niet minder lief dan u. Ik wil en kan
echter geen enkele verbintenis
aangaan op een moment dat ik en
u, het volk, niet vrij zijn. Uw vrijheid
en de mijne kunnen niet los van
elkaar staan".
Met deze woorden zag Nelson Mandela
in 1985, na 23 jaar gevangenschap, at
van zijn vrijlating. De Zuidafrikaanse
president Pieter Botha had aangebo
den Mandela vrij te laten als hij, aldus
Botha, 'geweld als politiek middel af
zweert; dat is per slot van rekening een
norm die gerespecteerd wordt in alle
beschaafde landen van de wereld'.
Mandela wees elke voorwaarde af om
dat hij niet ais vrij mens kon onderhan
delen.
IJdele hoop
Afgelopen november werd opnieuw
verwacht dat Mandela vrij zou komen
toen Govan Mbeki, een van de zeven
ANC-leiders die in 1964 samen met
hem tot levenslang was veroordeeld, op
vrije voeten werd gesteld. Maar die
hoop vervloog snel toen bleek dat de
bewegingsvrijheid van Mbeki dras
tisch beperkt zou blijven. De regering
maakte vervolgens aan-alle speculaties
een eind en herhaalde dat zij Mandela
pas laat gaan als hij openlijk de ge-
weldsstrategie van het ANC afzweert,
een voorwaarde die hij blijft afwijzen.
De vrijlating van Nelson Mandela
staat opnieuw ter discussie. Het Wem-
bley-concert van vorige maand was nog
maar het begin van een campagne in
Europa en de Verenigde Staten voor
zijn onvoorwaardelijke invrijheidstel
ling. De Zuidafrikaanse regering heeft
echter vooralsnog een ander veijaar-
dagscadeau voor Mandela in gedach
ten: hij mag op zijn verjaardag een be
zoek van zes uur van zijn hele familie
hebben. Het wordt in Johannesburg
gezien als een concessie van president
Botha als gevolg van de immense inter
nationale druk.
De nu al 26 jaar durende gevangen
schap van Mandela heeft president Bo-
tha in een politieke houdgreep. Mande
la is inmiddels uitgegroeid tot het sym
bool van het zwarte verzet tegen de
apartheid in Zuidafrika. Botha zou win
nen bij zijn vrijlating; iéder jaar dat
Mandela gevangen zit draagt immers
bij tot de mythevorming rond zijn per
soon. Zijn vrijlating zou ongetwijfeld
goed zijn voor het politieke prestige
van president Botha. Bovendien is het
mogelijk dat een bejaarde Mandela bui
ten de gevangenis niet kan voldoen aan
de hooggespannen verwachtingen die
de anti-apartheidsbeweging van hem
heeft.
Aan de andere kant ziet de rechter
vleugel van Botha's Nasionale Party
Mandela als een soort zwarte Khomeini
of als een terreur verspreidend commu
nistisch beest. Botha zal Mandela dan
ook niet kunnen vrijlaten zonder van
hem te eisen dat hij zich van geweld
onthoudt. Als uitweg uit deze patstel
ling heeft Botha het veijaardagsbezoek
aangeboden.
Banmaatregel
Nelson Rólihlalha Mandela werd 18
juli 1918 in Umtata in het huidige thuis
land Transkei geboren. Hij stamt uit
een aristocratisch geslacht. Hoewel zijn
ouders ongeletterd waren bezocht hij
de methodistenschool. Daarna ging hij
naar de Universiteit van Fort Hare
waarvan hij na twee jaar werd verwij
derd omdat hij had deelgenomen aan
een studentenprotest.
In Johannesburg voltooide hij met
een schriftelijke cursus zijn rechtenstu
die. Door vakbondsleider Walter Sisulu
kwam hij in contact met zwarte arbei
ders. In 1944 was hij samen met Oliver
Tambo een van de oprichters van de
Jeugdliga van het African National
Congress (ANC). Het in 1912 opgerichte
ANC was aanvankelijk een gematigde
zwarte organisatie voor vreedzame af
schaffing van de apartheid.
In 1952 begon hij met Oliver Tambo,
die nu de dagelijkse leiding heeft van
het ANC, een advocatenkantoor. In
datzelfde jaar had Mandela de organisa
torische leiding over een massale cam
pagne van burgerlijke ongehoorzaam
heid die het ANC organiseerde samen
met het Congres van Indiërs (SAIC).
Duizenden mensen werden gearres
teerd omdat ze opzettelijk de rassen
wetten overtraden. De regering legde
Mandela een banmaatregel op die hem
verbood aan vergaderingen deel te ne
men. Hij ging echter door met zijn poli
tieke activiteiten.
Mandela werd in 1956 met 155 ande
ren opgepakt wegens deelname aan het
Congres van het Volk in Kliptown bij
Johannesburg waar het Handvest van
de Vrijheid werd geproclameerd. In dat
handvest, dat het ANC nog steeds als
haar ideologische grondslag be
schouwt, staat: "Zuidafrika behoort
aan allen die er wonen, blank en zwart,
een regering kan slechts met recht ge
zag opeisen indien zij haar basis vindt
in de wil van het gehele volk". Het mas
saproces wegens hoogverraad duurde
vier jaar, maar alle beklaagden werden
vrijgesproken. Tijdens dit proces
trouwde Mandela met Winnie Madiki-
zela. Zij kregen twee dochters.
Gearresteerd
Na het bloedbad bij Soweto in 1960,
toen de politie 69 mensen doodschoot
bij een betoging tegen de pasjeswet,
verloor het ANC zijn vreedzame karak
ter. De regering kondigde de noodtoe
stand af en het nu illegale ANC richtte
een militaire vleugel op: Umkonto we
Sizwe (Speer der Natie).
Mandela ging op reis naar Afrikaanse
en Europese hoofdsteden om steun te
vragen voor de strijd tegen de apart
heid. Ook bracht hij enige tijd door in
een guerrilla-opleidingskamp in Alge
rije.
In augustus 1962 werd hij gearres
teerd en tot vijf jaar gevangenisstraf
veroordeeld wegens opruiing en het il
legaal verlaten van het land. Na een wa
Mandela was vóór zijn veroordeling tot levenslang een verwoed ama
teurbokser. In de gevangenis traint hij nog dagelijks. (archieffoto»
penvondst op een boerderij in Rivonia
bij Johannesburg volgde in 1964 een
nieuw proces tegen Mandela en een
aantal anderen wegens een complot om
de regering gewapenderhand omver te
werpen. De 7 hoofdverdachten, onder
wie Mandela en Sisulu, kregen levens
lang. Hij zat achttien jaar gevangen op
het beruchte gevangeniseiland Rob
beneiland. In 1982 werd hij overge
bracht naar de Pollsmoorgevangenis in
Kaapstad. Zijn strijd tegen de apart
heid is voortgezet door zijn vrouw Win
nie Mandela.
Mandela is tijdens zijn gevangen
schap steeds blijven vasthouden aan de
beginselen van het Handvest, zo zeg
gen zijn medegevangenen. De schaarse
bezoekers van Mandela vertellen dat
hij zeer goed op de. hoogte is van de
laatste ontwikkelingen in en buiten
Zuidafrika. De Amerikaanse advocaat
Samuel Dash, die hem in 1985 bezocht,
kreeg de indruk "niet in het gezelschap
van een guerrilla-strijder of een radi
caal ideoloog te verkeren, maar in dat
van een staatsman". Dit werd beves
tigd door de missie van 'eminenten' van
het Gemenebest in 1986. Dwingt hij
binnen de gevangenis het ontzag af van
medegevangenen en bewakers, buiten
de gevangenis blijft hij de man waar
naar de jonge generatie militante Afri
kanen opziet als hun gids naar een
Zuidafrika zonder apartheid.
Symboolwaarde
Hij is zich ervan bewust dat hij sym
boolwaarde heeft gekregen. Dit blijkt
uit de brieven die hij schreef naar zijn
vrouw en die zij openbaar heeft ge
maakt. Het klinkt ook door in de woor
den waarmee hij in 1985 zijn voorwaar
delijke vrijlating afwees :"Te veel men
sen zijn gestorven sinds ik de gevange
nis in ben gegaan. Te veel mensen heb
ben geleden om hun vrijheidsliefde. Ik
heb verplichtingen aan hun weduwen,
aan hun wezen, aan hun moeders en
aan hun vaders die om hen getreurd en
gehuild hebben. Ik ben niet de enige
die geleden heeft in deze lange, eenza
me, verspilde jaren".
Hij staat nog volledig achter de be
ginselen die hij tijdens zijn proces in
1964 in zijn beroemd geworden toe
spraak als volgt verwoordde: "Ik heb
gevochten tegen blanke overheersing
en ik heb gevochten tegen zwarte over
heersing. Ik heb het ideaal gekoesterd
van een democratische en vrije samen
leving waarin alle mensen samenleven
in harmonie en met gelijke kansen. Het
is een ideaal waarvoor ik hoop te leven
en dat ik hoop te bereiken. Maar zo:
dig is het een ideaal waarvoor ik bereid
ben te sterven". (ANP)
