Leiderdorpse bij Lefebvre
Johan Maasbach: 'God geeft zeer hoge rente
Slechte one-man-show'
PAGINA 2
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 9 JULI 19881 1
LEIDERDORP— Dankzij een
familierelatie zat mevrouw H.
van Dijk (43) uit Leiderdorp
beide dagen op de eerste rij in
de tent waar de ongehoorzame
Franse aartsbisschop Marcel
Lefebvre, tegen het bevel van
Rome in, eigen priesters en bis
schoppen wijdde. Vorige week
woensdag en donderdag op een
kloosterterrein in het Zwitserse
Econe, niet ver van de baker
mat van de Reformatie Genève.
Die plechtigheden kunnen voor
de groep-Lefebvre het begin
zijn van een definitieve breuk
met Rome en de stichting inlui
den van een Roomse Kerk naar
traditioneel model.
Hoewel dit begrip in de geijkte
kerktaal niet voorkomt, noemt een
kritische mevrouw Van Dijk haar
aanwezigheid op dit onwettige
hoogfeest een 'toevalstreffer'. Eén
van de twee kinderen die in de mis
met Lefebvre de eerste heilige
communie ontvingen geheel vol
gens de oude regels behoort tot
haar familie en dat gaf haar mét de
oma van de communicant recht op
een voorste plaats. En dat terwijl
veel echte aanhangers van de re
belse prelaat met een achteraf-
plekje genoegen moesten nemen.
"Ik voel me nog een beetje schul
dig".
Om de toestromende gelovigen
een droog dak boven het hoofd te
geven was bij het klooster een gro
te tent opgezet, waarvan de zijkan
ten, als het aantal zitplaatsen moest
worden opgevoerd, omhoog kon
den. Er waren, naar mevrouw Van
Dijk schat, zo'n zes- tot achtdui
zend volgelingen.
Pluche
"Wat mij verbaasde was de com
plete inrichting van de tent als in
een kathedraal. Met beelden, dra
perieën, goud borduursel en al het
pluche dat ze maar hadden kunnen
bemachtigen. Het enige tegenstrij
dige waren de grote schijnwerpers
voor de pers, want die had ge
klaagd dat er in de tent niet genoeg
licht was voor goede opnamen".
"De eerste mensen kwamen 's
morgens om 6 uur al. Om 9 uur be
gon de dienst. Lefebvre en de
Samenstelling
van deze pagina:
S. J. de Groot
priesters werden met enthousiast
applaus ontvangen. De eerste dag
duurde de dienst tot kwart voor 2,
de tweede dag tot kwart voor 3.
Zonder eten en drinken. Voor de
kinderen die bij ons zaten ondoen
lijk. Maar we hebben ze met de no
dige drop nog een beetje aan de
teugel kunnen houden. Het verta
len van de toespraken vroeg nogal
wat tijd. Maar het was vooral de li
turgie die het zo lang maakte. Alle
registers van de vroegere liturgie
werden wijd opengetrokken. En al
les in het latijn. De geestelijken
met hun rug naar de mensen. Echt
een beeld van het rijke Roomse le
ven. Ik herkende het en het be
nauwde me. Ik dacht: ba, hier hoe
ven we toch niet naar terug".
Mevrouw Van Dijk die naar ei
gen zeggen 'onbevooroordeeld'
naar Econe meeging voelde de
hele sfeer aan als 'een beetje fana
tiek'. "En dan die persoonsverheer
lijking. Dat uitzinnige applaus voor
Lefebvre, het neervallen voor hem
en het kussen van zijn ring....Ik kan
me voorstellen dat mensen zich
aan iets vastklampen, maar wat ik
daar zag kwam mij nogal ondoor
dacht voor. Natuurlijk zijn daar
ook intelligente mensen bij. Maar
staan die wel in het werkelijke le
ven? Ik vroeg bijvoorbeeld aan ie
mand hoe hij het voetballen had
gevonden. Dat was toch niet zo'n
gekke vraag van die enkele Neder
lander die daar was. Hij kon er
niets over zeggen. Op de tv had hij
niets gezien".
Décor
Wat mevrouw Van Dijk het
meest opviel, was de toeschou-
wersrol van 'het publiek'. "Er werd
niets uitgelegd. De mensen leken
er niet echt bij betrokken. Ze fun
geerden eigenlijk alleen maar als
décor. Komend uit Nederland kun
je je dat nauwelijks meer voorstel
len. Natuurlijk, je moet niet alles
wegdoen van vroeger. Ik noem al
leen maar die prachtige gregori
aanse gezangen. Maar dit kan niet
meer. Het is misschien wel zoals
een familielid me zei: als je nog wat
levend geloof hebt overgehouden,
zou je het hier wel kwijtraken. Het
was gewoon een slechte one-man-
show. Een solo-optreden, heel an
ders dan een geloofsbeleving waar
harmonie, samen bidden, samen
denken en samen doen centraal
staat".
De tachtiger Lefebvre die de
besluiten van het Tweede Vati
caans Concilie van tafel veegt is
nog opvallend kras. "Hij zag wer
kelijk alles en heeft die twee lange
diensten volledig en onvermoei
baar uitgezeten. Zijn toon is wat re
calcitrant. Alsof ie wil zeggen:
broeders, we zijn hiermee begon
nen en we zullen het volhouden
ook, koste wat het kost".
Na afloop van de plechtigheden
was er in de kloostertuin een geani
meerde receptie. Iedereen verkeer
de toen tussen moe, hongerig en
dorstig, en dus schuifelde iedereen
mee naar de lekkernijen. Een ont
vangst met eigen wijn en brood,
heel leuk. "Geestelijken en stude
renden, ze gaan vriendelijk en
broederlijk met elkaar om".
De Leiderdorpse heeft de weer
barstige, door Rome al lang gele
den geschorste aartsbisschop nog
een hand gegeven ook. "Nee, ik
ben niet voor hem neergevallen en
heb ook z'n ring niet gekust. Hij
heeft een paar sympathieke woor
den met me gewisseld. Privé lijkt
hij me een beminnelijk mens".
Het was alles een curieuze erva
ring. "Ik had het niet willen mis
sen. De berichten over zo'n groep
lees je dan toch wel anders. En ik
wil me er ook wel wat meer in ver-j
diepen".
Maar toch niet terug naar vroe
ger?
"Nee, liever niet".
Mevrouw Van Dijk uit Leiderdorp geen volgeling kon alles heel goed zien, want ze zat in die grote kerktent
op de voorste rij toen de rebelse aartsbisschop Lefebvre in het Zwitserse Econe priesters en bisschoppen wijdde.
Voor het ideaal 'emancipatie
van de vrouw' kan H. H. Blok,
eindredacteur van 'Het Zoek
licht', alle begrip hebben, maar
'feminisme' bestempelt hij als een
'anti-christelijke stroming'.
"Vooral als gesproken wordt over
'feministische theologie' hebben
wij te doen met een beweging die
zich lijnrecht opstelt tegenover
het gezag van de Schrift en niets
anders is dan een huiveringwek
kend afbraakproces".
'Het Zoeklicht' stichter de
vroegere evangelist Johannes de
Heer presenteert zich als 'on
afhankelijk van enige kerk of
richting'. Doel is "het onderzoek
van de Schriften en het letten op
de tekenen der tijden". Feminis
me is kennelijk zo'n teken. Blok
knoopt aan bij een artikel over
feministische theologie in het
blad 'De Christenvrouw'.
"Men keert zich bewust tegen
christelijke waarden. Immers,
vrouwen hebben bij uitstek te lij
den gehad van christelijke deug
den zoals zelfopoffering, be
scheidenheid en deugdzaam
heid. Grondlegger van de femi
nistische theologie is de Ameri
kaanse theologe Mary Daly. Vol
gens haar bergt de vrouwenbe
weging een kracht in zich die bo
ven het onderdrukkende 'chris-
tocentrisme' uitgaat. De bijbel,
zegt Daly, is een door mannen
bepaald boek dat vrouwen ver
nedert. Theologen die de bijbel
beschouwen als het gezagheb
bend Woord van God, wordt ver
weten dat zij dat doen voor hand
having van hun eigen machtspo
sitie. Daly heeft resoluut met de
kerk gebroken".
Catharina Halkes, die in Ne
derland de feministische theolo
gie introduceerde, is door deze
Mary Daly feministe geworden.
"Doordat zij wél in de kerk blijft,
is daar een proces op gang geko
men dat de kerk van binnenuit
met deze anti-christelijke geest
beïnvloedt. Jezus als Verlosser
wordt vervangen door een eigen
heilsideologie. Dat is onze vrees
voor veel argeloze christenen,
die zonder bedenking elke gees
tesstroming aanvaarden, zonder
te onderscheiden of ze wel uit
God zijn". Blok ziet in feministi
sche theologie nergens een bij
drage tot vernieuwing van de
kerk. "Integendeel, het is een
aanval op de gemeente van
Christus".
Karikatuur
In de achttiende eeuw is er
ene dominee Schortinghuis ge
weest die uit reactie op het opti
misme van zijn tijd de donkere
kant van de evangelische bood
schap sterk beklemtoonde. Be
kend van hem zijn vooral de vijf
'nieten' die de mens aankleven:
ik wil niet, ik kan niet, ik weet
niet, ik heb niet en ik deug niet. J.
Brand in de Jeugdrubriek van
het christelijke gereformeerde
blad 'De Wekker': "Dat gold van
de ongelovige mens, maar ook de
gelovigen kwamen er in zijn boek
nogal negatief af. Dat negatieve
beeld heeft lang doorgewerkt".
"Men heeft in de kerk op die
manier van de bijbelse bood
schap weieens een karikatuur
gemaakt. In plaats van een be
vrijdend evangelie werd gespro
ken over hoe slecht en zondig de
mens wel was. Ik heb oudere
mensen nog wel horen zeggen,
dat een preek pas goed was als
daarin God op 't hoogst werd ver
heerlijkt en de mens op 't diepst
vernederd".
"Eerlijk gezegd, hoe goed be
doeld en eerlijk gemeend ook, zo
ziet het evangelie er niet uit.
Noch Jezus, noch de schrijvers
van de boeken van het Nieuwe
Testament spreken op die ma
nier over God en mensen. Je mag
vanuit jouw unieke bestaan
nooit tot zelfoverschatting ko
men, maar het is ook niet goed
om zo laag over jezelf te denken.
Wanneer je oprecht in Jezus
Christus gelooft, mag je met een
bijbels gevoel van eigenwaarde
blij zijn met de mogelijkheden
en kundigheden die je hebt. Ja
zeker, die je hebt gekregen, maar
je hebt dat dan toch maar!"
Minder bijbels
"In het afgelopen jaar zijn de
legale mogelijkheden voor bijbel
verspreiding in Oost-Europa op
vallend verruimd. Niet alleen
konden 100.000 bijbels worden
geleverd aan baptisten in de Sov
jetunie en evenveel aan de Ortho
doxe Kerk van de Oekraïne, ook
gaan steeds bijbels naar kerken
in Roemenië, Polen en Tsjechoslo-
wakije". Dat meldt het Neder
lands Bijbelgenootschap in 'In
formatie'.
Toch liep de verspreiding vo
rig jaar voor het eerst sinds 1970
met bijna 1 miljoen bijbels terug,
zo berichtte de Wereldbond,
waarbij 75 nationale bijbelge
nootschappen zijn aangesloten.
"Deze teruggang wordtvooral
veroorzaakt door het feit dat ker
ken in steeds minder landen in
staat zijn hun ingevoerde bijbels
te betalen".
"Regel was tot nu toe dat een
bijbel werd verkocht voor een
dagloon, ook al was dat vaak
minder dan de kostprijs. Die op
brengst kon dan opnieuw wor
den geïnvesteerd. Door groeien
de schuldenlasten moeten nu
steeds meer landen al hun door
export verdiende geld gebruiken
voor aflossing en rente. Er blijft
dan geen geld over voor invoer
van noodzakelijke goederen,
evenmin van bijbels. Toch blij
ven de genootschappen deze lan
den van bijbels voorzien omdat
niemand te arm mag zijn om een
bijbel te kunnen aanschaffen".
De gevolgen van de economi
sche situatie blijken vooral in
zwart-Afrika, waar geen drukke
rijen zijn die bijbels kunnen pro
duceren en waar ook geen papier
beschikbaar is. Daarom moeten
alle Afrikaanse bijbels nog
steeds in Europa of het Verre
Oosten worden gedrukt.
"De bijbelgenootschappen
konden in de afgelopen tien jaar
alleen voldoende bijbels leveren
voor het groeiend aantal kerkle
den (45 procent), maar ze konden
niet voldoen aan de toenemende
vraag van anderen in het Afri
kaanse continent. Hoewel de ge
nootschappen steeds meer geld
beschikbaar stellen voor bijbel
verspreiding, kunnen door deze
ontwikkelingen toch minder bij
bels worden geproduceerd".
Uurtje plicht
Dat in steeds meer plaatselij
ke gereformeerde kerken maar
één dienst per zondag wordt ge
houden en de synode de verplich
ting van twee diensten kerkorde-
lijk heeft laten vallen, vindt de
vrijgemaakt-gereformeerde pre
dikant H. Feenstra uit Berkel en
Rodenrijs een 'trieste ontwikke
ling in de zich gereformeerd noe
mende kerken'. In zijn kerkblad
voor Zuid-Holland en Zeeland:
"Het is een ontwikkeling die
mijns inziens de hele zondag
aantast. Er valt meer weg dan die
ene kerkdienst van pakweg een
uur. Een dag verandert van ka
rakter! Elke zondag wordt nu
een dag zoals bij ons Hemel
vaartsdag: 's morgens naar de
kerk en verder vrij in te vullen en
te besteden. Gekoppeld aan de
zaterdag, het weekend, waarbin
nen dan nog een uurtje gods
dienstplicht valt. Dag van de
mens, met een uur voor God".
Volgens ds. Feenstra heeft
God een dag gereserveerd voor
Zijn dienst. Niet een uur. "Juist
het feit van twee kerkdiensten
heeft een bewakende functie als
het gaat om het karakter van die
dag. De zondag is een dag met
twee brandpunten. De rest bou
wen we daaromheen. Schrift,
confessie en kerkorde zijn ook
wat dat betreft met elkaar ver
strengeld".
Zeg niets...
De evangelist Johan Maas
bach liet zich door zijn eigen
maandblad 'Nieuw Leven' inter
viewen. Zo beantwoordde hij de
vraag of het Evangelie vandaag
nog wat te zeggen heeft, gezien
het feit dat het aantal kerkgan
gers toch bijna overal terugloopt.
'Juist in deze donkere tijd
heeft het Evangelie ons meer te
zeggen dan ooit tevoren. Er zijn
nog nooit zoveel zonden en ge
bondenheden geweest. Waar
evenwel de zonde toeneemt, is
Gods genade meer dan overvloe
dig. Misschien lopen de dode of
droge kerken leeg, maar de Pink
ster- en Volle Evangelie-kerken
breiden zich enorm uit over de
hele wereld. Men spreekt al van
200 miljoen Pinkstermensen".
Wat vindt Maasbach van de
'elektronische' kerk?
"Altijd hoop ik gebruik te ma
ken van alle middelen waarmee
wij de massa kunnen bereiken
met de machtige boodschap van
Christus. Het woord elektroni
sche kerk betekent niets anders
dan dat kerkdiensten gebracht
worden in huiskamers en op an
dere plaatsen, zoals gevangenis
sen, bejaardentehuizen, ver
pleegtehuizen. Het is fantastisch
en opwindend als iedereen op
die manier het Evangelie kan ho
ren, iets wat de duivel zonder
twijfel haat".
Maasbach is zich bewust van
de kritiek op hem. "Het zou er
slecht voor ons uitzien als er
geen kritiek was. Iemand die
daar bang voor is geef ik het ad
vies: zeg niets, wees niets, doe
niets. Maar als je een wederom
geboren kind van God bent en
doet wat Jezus bevolen heeft, na
melijk Zijn getuige zijn, uitgaan
in de hele wereld, op zieken de
handen leggen zodat ze gezond
worden, enzovoort, dan zal kri
tiek je niet bespaard blijven. De
duivel haat ons en dat doen ook
de vrome, religieuze, niet-weder-
geboren geestelijken, die het
volk opruien".
Kan Maasbach het financieel
nogal bolwerken?
"Wij houden reeds vanaf het
begin vast aan het bijbels princi
pe dat we ons in geen ding be
zorgd hoeven te maken. Deze
zending is niet ons eigen werk,
maar Gods werk. Steeds mag ik
ervaren, dat God wonderen doet
en harten neigt om ons Financieel
te helpen".
"In Spreuken 19 vers 17 staat,
dat als wij ons ontfermen over ar-
Johan Maasbach
...dood of droog...
men en ellendigen, dit is als een
lening aan God, en dat Hij onze
weldaad zal vergelden en veel
voudig terugbetalen. Met andere
woorden: God geeft een zeer ho
ge rente voor alles wat wij doen
als aan Hém".
Stelling van M. J. Paul (33) in
proefschrift tot doctor in de theo
logie (Leiden, 30 juni):
"Zoals de zestiende-eeuwse
calvinisten hebben getracht het
vergaan van de Armada te dui
den als een ingrijpen van God
("Gods adem heeft ze ver
strooid"), zo moeten ook heden
daagse christenen pogen on
danks het verwijt van subjecti
visme de geschiedenis te ver
staan als manifestatie van Gods
handelen".
Bij psalm 23 ('De Here is mijn herder'.
(door Mart Kempers, Nederlands Bijbelgenootschap Haarlem)
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds. Kool
stra, gez. dienst. 11.45 studentenekklesia;
Marekerk 10 ds. Sjollema. Katwijk aan Zee, 5
ds. v.d. Pol, Boskoop; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds. v. Achterberg; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Meren-
wijk) 10 H. J. v. Casteren en ds. Alblas;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds. Hortensius;
Bevrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 kand. me
vr. S. P. Vermeer, 5 ds. Koolstra; Vredesk.
(Burggravenl.) 10 ds. De Mey-Meulendijk;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 hr. H. Moeshart.
Wijk 'Stevenshof(geb. 'Dijkhof') 10 kand. me
vr. E. Hagen; Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
10.15 ds. v. Beinum. Diakonessenhuis elke
zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. Van 't
Hof. Endegeest zie Oegstgeest. Geref. Kerk
Vredeskerk zie herv. gem.; Petrak. (Surina-
mestr.) zie Bethl.kerk Driftstr.; Oude Vest zie
Hoogl.kerk; Maranathak. zie herv. gem.; Be
vrijdingsk. zie herv. gem.; bejaardenhuis
Groenhoven 10 hr. J. Henzen jr.; Merenwijk
zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg. (Herengr.)
10 en 5 ds. Houtman. Chr. Geref. K. (Steen-
schuur) 9.30 leesdienst, 3 ds. Bijkerk, Delft.
Geref. Gem. (N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Boog
aard. Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk
Driftstr.) 11.30 en 5.30. Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Mosterl. Doops-
gez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk. Pieters*
kerkstr.) 10 mevr. ds. C. Schlette. Baptisten
gemeente (m Petrakerk Surinamestr.) 10 ds.
Agtereek. Evang. Gemeenschap (Middelste-
gr. 3) 9 en 10.30 evang. M. Kloostra. Evange-
liecentrum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk
Lammermarkt) zo. 10 en wo. 8 evang. Zijlstra,
zo. 7.30 nam. gospel-zangavond, mmv Helen
Workala, zang, en Calvarlekoor A.dam, Pink-
stergem. (O. Vest 13) 10 evang. W, Oostra.
Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 7. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo, 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten)elke zat. 10 tot 11 bijbelstu
die, 11 tot 12 predikatie. Christelijke Weten
schap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30,
10.30 en 11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw.sin-
gel) zat. 7.30 nam. gez. oud-kath.-anglicaan-
se dienst. Rooms-Kath. K. Haagweg zat, 7,
zo. 10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11
Rijndijk (Leiden-9tevenshof) zat. 7, zo. 9.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,10,11.30,6 en 7
(lof): Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30 en 11;
Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Haarl.straat zat. 7. zo. 10.30 en 12 15; Meren
wijk zie herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwou-
de).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 ds. v.d. Staat,
Uithoorn.
AARLANDERVEEN- Herv. Gem. 9.30 en 7
ds v. Oriel. Geref. Kerk zie herv. gemeente.
Chr. Geref. Kerk 9 ds. Lof. Capelle a d. IJssel,
3 ds. Stehouwer, Vlaardingen. Rk Kerk zat. 7,
zo. 10.30.
ALPHEN AAN OEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 9.30 mevr. J. Broeijer-Bogers,
Utrecht, 6.30 zie Mar.kerk; Kruiskerk 10.30
ds. Jonkman; Opstandingskerk 9,30 ds. Om-
mering, 6.30 ds. v. Wijngaarden; G. Herder
kerk 10 ds. Lamme, Delft, ha, 7 ds. Verheul,
ha; De Bron 10.30 ds. Verheul, ha, 6.30 ds.
Nieuwenhuis, ha; Oudshoornse kerk 10 ds.
Bakhoven, 's Heer Abtskerke-Nisse; Sions-
kerk (Meteoorlaan) 9.30 ds. Ouwendijk, 6.30
ds. Mulder, Sluipwijk. Geref. Kerk Mar.kerk
9.30 ds. Boer, 6.30 ds. Jonkman; Salv.kerk
9.30 ds. Wilschut, 6.30 zie Opst.kerk. Geref.
K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 en
5 ds. Room. Ned. Geref. Kerk (school Willem-
str.) 9.30 ds. Brink, Haarl.meer, 4.30 ds. Mud-
de, Breukelen. Chr. Geref. Kerk (Grijpen-
steinstr.) 9.30 en 4.30 ds. v.d. Meij. Oud-Ge-
ref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 evang. A. Ramaker, 6.30
evang. A. Esmeyer. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 hr. J. A. Jongejan. Volle-
evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10
hr. A. v.d. Hoorn. Pinkstergem. 'Het Licht'
(Morgenstersch. Briljantstr. 1) zo. 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel',
hoek Emmalaan) zo. 10. Leger des H. (Zon
neweg 3) 10 en 7. Remonstr. Gem. (Van Man-
dersloostr. 36) geen dienst. Rk Kerk: Bonifaci-
usk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo.
9 en 10.30; De Bron zat. 7. zo. 9 en 11
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6 ds.
Boer. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoek
steen', Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds. H.
A. Moolenaar. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v.
Aalst.
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Cirkel, Woudenberg, 6.30 ds. K. J. Visser,
Gouda; Salv.kerk 9.30 ds. Terlouw, 6.30 ds.
Kleermaker, R.dam; Bethl.kerk (Nieuwer-
brug) 9.30 ds. Sirag, Leusden, 6.30 ds. v.d.
Hoef. Geref. Kerk 9.30 ds. Elderman, 6.30 ds.
A. de Jong, Tienhoven. Geref. K. Vrijg. (Ich-
thusk.) 9.30 en 4.30 ds, Simpelaar. Geref.
Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac.
Evang,-Lulh, Gem. 10,30 ds. Fafié, Haarlem.
BOSKOOP: Herv, Gem. Dorpskerk 9.30 ds.
Lapré, Koudekerk, 6.30 hr. A. Bouman, gez.
dienst; De Stek 9.30 ds, A. de Leeuw, Maarn.
Geref. Kerk 9.30 hr, A. Bouman, zie ook herv.
gemeente. Chr. Geref. Kerk 9.30 ouderling Z.
Zwiep, 5 kand. J. Viergever, Ede. Geref. Gem.
9.30 leesdienst, 3 ds. Bac, 13 juli 7.30 stud. G.
de Leeuw. Volle- Evang.gemeente 'Bethel'
(Burg. Colijnstr. 83) zo. 9.30 br. F. Kolster, di.
12 juli 8 bijbelstudie.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Blenk, A.dam, 6.30 kand. D. Rodenburg, Kat
wijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Ra-
vensbergen, Wijnjewoude. Rk Kerk: dorp zat.
7, zo. 10; Anker zat. 7, zo. 10.30; Rijndijk zo.
9.
HILLEGOM: Herv. Gem. zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 9.30 ds. Hofland. 7 ds.
Bos, Bennebroek. Gez. diensten. Chr. Geref.
Kerk 10 en 7 ds. v. Langevelde. Rk Kerk: Marl.
zat. 7. zo. 10; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boonstra,
ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
OE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Koldewijn. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 9.30 ds. Aarents, 6 ds. Bouman,
Scheveningen; Ontm.kerk 10 ds. Bogaard,
Katwijk aan Zee, 6.30 ds. Sloof, jeugddienst.
Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-college) zie
Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. Wolt
huis, Heemstede, 6.30 ds. v. Breevoort. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10
ds. Schuurman, 6 ds. v.d. Berg; O. Kerk 10 ds.
Visser, 6 ds. Driebergen; Ichthusk. 10 ds.
Vroegindeweij, 5 ds. De Koning Gans, Gies-
sen-Rijswijk; Pniëlk. 9.30 ds. Driebergen, 6
ds. Visser; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds.
Volk, 6 ds. Sjollema. 'De Hoeksteen' (Bur-
gersdijkstr. 27) 9.30 dr. K. Zabel, Katwijk,
Duitse dienst, 10.30 dovendienst, hr. C.
Haaring. Overduin 2.15 ds. v.d. Beid. Herv.
Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-college Pr.
Frederikdreef 15) 10 ds. H. Westera-Franke.
Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds. v. Breevoort, 5
ds. Koster; Triumfatork. 9.30 ds. Koster, 5 zie
Vredeskerk. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 lees
dienst. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer-mavo)
9.30 en 7 ds. Zwarts. Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaa') 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem. (Remi-
sestr.) 10 en 5. Geref. Gem. in Ned. (Lou-
westr.) 10 en 5. Volle-evang.gem. (Voorstr.
48) 9.45. Onafh. baptistengem. (Ambachts-
weg 2) 10 hr. C. Brussel, Andijk.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
10 ds. Wolthaus. Zoeterwoude, 7 zie geref.
kerk. Geref. Kerk 10 ds. v.d. Lugt, 7 ds. Lapré.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds. Knorth en ds. Doesburg, eer
ste gez. dienst na sluiting Hoofdstraatkerk,
6.30 ds. v. Loenen; Scheppingsk. 9 ds. v. Loe-
nen. Leythenrode 10 pater Poelma. Elis.-zie-
kenhuis 10 dienst. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries. Rk Kerk zat. 7, zo.
10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 hr. J. W. Hoffe-
naar, Voorhout. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi,
7 ds. Aalders. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. Ger
mans, S.heim; Pauluskerk 10 en 7 ds. 't Hooft.
Geref. Kerk 10 ds. J. Zijlstra, A.dam, 7 ds.
Boswijk. Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 1) 10
en 4.30 ds. Arntzen. Ned. Geref. Kerk (Salva-
tori) 10 leesdienst, 7 ds. Vos. Chr. Geref. Kerk
10 en 7 ds. v. Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 ds.
Den Boer. Evangeliegemeente (Heereweg
52a) 9.45 dienst. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7.
zo. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30;
Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 10.30; Engelbew.
zat. 7, zo. 10.
NIEUWKOOP: Hen/. Gem. 9.30 ds. Wegerif,
6.30 dr. Haitsma, Boskoop. Geref. Kerk 9.30
ds. De Reus. Chr. Geref. Kerk 9.30 lees
dienst, 2.15 ds. De Romph, Noordeloos. Re
monstr. Gem. geen dienst. Evang. gem.
(Kruispunt, Kennedylaan 33) 9.30. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 10 ds. De Graaff.
6.30 kand. A. Lagendijk, Leiden. Geref. Kerk
9.30 ds. W. Baas. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds. Ten
Voorde, 7 ds. Quak, Berkel. Geref. Kerk 9.30
en 6.30 ds. Rang. Chr. Geref. Kerk 9.30 en
4.30 ds. Affourtit. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
NOORDEN: Hen/. Gem. 9.30 ds. Geuze, 7 ds.
J. v.d. Meijden, Bleiswijk. Geref. Kerk (W. Ver
laat) 9.30 hr. M. Schreuder, 7 ds. C. v.d. Vel
de, Haarlem.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds. Keuning, 5 ds. Gooijer,
Putten, 7 dr. Dirksen, Leiden; Hoofdstr. (Zee)
10 ds. De Liefde, Amstelveen, 8 nam. dr. K.
Zabel, Katwijk, Duitse dienst; De Rank (Golf
baan) 10 ds. Gooijer. Geref. Kerk Buurtkerk
(Hoofdstr.) 10 dr. Rietveld, Zoetermeer, 7 ds.
Elgersma; Vinken!. (Binnen) 10 ds. Elgersma.
Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11 hr. P. C. v.d.
Bos, Katwijk. 'Sole Mio' 9 hr. P. C. v.d. Bos.
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) geen dienst.
Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat. 7,
zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds. B. J.
Roosjen. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7,
zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds. Vegter; Pauluskerk 10 ds.
Kooman; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds.
Sterringa, Winterswijk, 7 avondgebed. Geref.
Kerk zie andere kerken. Geref. Kerk Vrijg. (au
la Dr. Schilderschool) 9.30 en 4.30 ds. Grut
ter. Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45
kand. A. Boshuizen, Houten, 4 ds. Janse,
Loosdrecht. Van Wijckerslooth 4 nam. dr. v.d.
Zwaan. Endegeest 10 ds. Friedench. Volle-
evangeliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30. Pauluskerk
7.30 nam. dienst Radiogemeente, ds. v. Gent,
mmv D. Schoneveld, orgel, en Herv. kerkkoor
Rijnsburg.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds. Schilt. Geref. K. 9.30 ds. I. Meijer,
R.dam, 6.30 ds. Verhoeven, Haarlem. Re
monstr. Gem. geen dienst. Rk Kerk zat. 7, zo.
9.15 en 11.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7. zo. 10; Petrus-B. zat. 7, zo. 9.30 en
11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds.
Heijmans, Alphen, 7 ds. Schilt. Chr. Geref. K.
9.30 leesdienst, 2.15 ds. v.d. Meij.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk
9.30 ds. v. Niel, 5 ds. Wagter; Bethelkerk 9.30
ds. P. v.d. Berg, Den Haag. Geref. Kerk Petra-
kerk 9.30 ds. Ribberink, 5 ds. Snel; Immanuel-
kerk 9.30 ds. Terpstra, 7 ds. Ribberink; Mara
nathakerk 9.30 ds. Snel. 5 ds. Terpstra. Geref.
Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds. J. Schreuder. Chr.
Geref. K. 9.30 en 5 leesdienst. Evang. Chris-
tengem. (aula mavo) 10 evang. C. Vork. Rk
Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9.30 ds. Ruiten
burg, Noordwijk, 7 ds. R. J. Bakker, A.dam.
Geref. Kerk 9.30 mr. Th. O. Vreugdenhil, Kou
dekerk. Chr. Geref. K. 10 en 7 ds. Waagmees-
ter, Lisse. Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17) geen
dienst. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam, 6.30 ds.
A. Sterrenburg, Rijsoord. Geref. Kerk 9.30 ds.
Heiner, Woerden, 6.30 ds. De Boer, Hoofd
dorp. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk
Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds. Christ,
Katwijk aan Zee, 6.30 zie geref. kerk. Geref.
Kerk 9.30 ds. Bras, S.heim, 6.30 ds. J. Katten-
berg, gez. dienst. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 5.30
ds. Blokland, R.dam.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkgemeen
schap 10 ds. C. J. de Jong. Rk Kerk zat. 7, zo.
9 en 10:30.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds. Blanken, 7 ds. De Zeeuw; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds. Karres, Voorburg,
jeugddienst. Hulp en Heil-kerk (Schaken-
bosch) 10 ds. Verheule. Herv. evang. op ge
ref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van
Leeuwenhoekkade) 9.30 ds. v.d. Kamp,
Scherpenzeel, 4.30 ds. G. H. v. Kooten. Ge
ref. Kerk 10 ds. De Zwart. Geref. K. Vrijg.
(Bachlaan) 8.30 ds. Houtman, 2.30 ds. v.d.
Haar. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7. zo. 11; M.
Godskerk. zat. 7. zo. 9.30. Kerk van Engeland
(British school in The Netherlands, J. v. Hoof-
laan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds.
Gerritsen, Alblasserdam, 5 ds. Kunz; Hoek
steen 9.30 ds. Kunz, 6.30 ds. Schipaanboord;
Bethelk. 9.30 ds. Schipaanboord, 5 ds. Neij-
enhuis, Veenendaal; Imm.kerk 9.30 ds. J. v.
Vliet, Amersfoort. Geref. Kerk Kruisk. 10.30
en 5 ds. Kraan, Ermelo; Ontm.kerk 9.30 ds.
Kraan. Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 ds.
Los, 2.30 ds. Hidding. Chr. Afgesch. Gem. j
9.30 en 5 ds. v.d. Want. Oud-Geref. Gem.
(Mercuriusweg 29) 10 en 6.30 leesdienst.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis. Rk Kerk
zat. 7, zo. 8.30 en 10.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds.
Steenstra, 4.30 ds. De Reuver, Delft; Kievietk.
('Samen op weg') 10 ds. J. Visser, ha; Mes-
siask. 10 ds. v. Waasbergen; Dorpscentrum
9.30 ds. Poort. Oisterwijk. Geref. Kerk Zijllaan
10 zie Messiaskerk, 7 ds. Wilschut, Alphen.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 mevr. ds.
Westerouen van Meeteren, Doorwerth.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v. 1 Hof.
6.30 ds. Markus. Broek op Langedijk. Geref.
Kerk 9.30 ds. Aalders, 6.30 ds. v.d. Kooi. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 kand. W.
Kranenburg, Oosterbeek. Geref. Kerk 9.30 I
ds. Végh, Scheveningen, 7 hr. M. Schreuder.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 drs. A. Wijl-
huizen. Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30;
Chr. Dienaark. zo. 10; Meerburgkerk H. Rijn
dijk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds. Eijsen-
ga, 6.30 zie geref. kerk. Geref. Kerk 9.30 ds.
Verdoorn, Wadd.veen, 6.30 ds. Eijsenga,
gez. dienst.
