'We zitten op de grens van het risico'
m
Gezichtheffen
Denkwijzer
Onze taal
Dodelijk incident illustratief voor problemen in geestelijke gezondheidszorg
ZATERDAG 2 JULI 1988
EXTRA
PAGINA 25
Directeur-geneesheer J.J. Verhaegen van Sancta Maria in Noordwijk: "Zelf zijn we nog niet in staat van alarm,
maar alles wijst er op dat we bij de grens zijn aanbeland". (foto Loek zuyderduin)
eu.
UI.
DOOR JOOP VAN DER HORST
We hebben in de buurt een etnische win
kel gekregen. Voor het raam van wat
vroeger een drogist was. staat nu een
bordje met Turkse Fruit'. Vanwege onze
snoeplust zijn wij nu al vaste klant. Toch
is dat niet de reden dat we met voorrang
worden behandeld. Ook al staan er tien
Turkse vaste klanten in de winkel die alle
maal tassen vol boodschappen komen
halen, de etnische winkelier laat ze wach
ten om eerst ons pondie Turkse fruit af te
wegen in een etnisch papieren zakje. Dat
gaat tenslotte in een allerminst etnische
plastic tas. Pas als wij de deur uit zijn,
worden de ovierge klanten, die er eerder
waren, verder geholpen. Het is een beetje
gênant, maar protesteren helpt niet. Het
is niet zo dat de winkelier ons liefst zo
gauw mogelijk ziet vertrekken want hij is
uitermate vriendelijk en beleefd tegen
ons. Onze enigszins bezwarende voor
rang komt doordat wij niet etnisch zijn.
Het woord etnisch is niet nieuw, maar
dat het tegenwoordig zo veel gebruikt
wordt, is wél nieuw. In ééh krantebericht
las ik vorige week over etnische Arme
niërs, etnische groepen en etnische on
rust. Dat was in NRC/Handelsblad en
men schreef drie keer ethnisch. Wel con
sequent. maar consequent fout. want de
officiële spelling is etnisch. Zo staat het al
sedert 1954 in het zg. Groene Boekje, de
enige echte officiële regel voor onze spel
ling.
In 1954 bestond het woord dus al.
maar toen nog alleen als wetenschappe
lijke vakterm. Het is afkomstig uit de etno
grafie en de etnologie, kortom de vol
kenkunde. De stam van het woord is van
Griekse huize: ethnos betekende 'volk',
'menigte', 'zwerm', 'kudde'. Het bijbeho
rende bijvoeglijk naamwoord luidde: et
nologisch, etnografisch, etnisch. Etni
sche verschillen tussen mensen zijn ver
schillen die te maken hebben met hun be
horen tot een ander volk. Verschil in intel
ligentie en verschil in muzikalieit zijn dus
geen etnische verschillen; verschil in eet
gewoonte, godsdienst of kleding is vaak
wèl etnisch van aard.
Nu de minderheden. Homo's zijn een
minderheid in Nederland, maar ze zijn
geen etnische minderheid. Evenmin als
de Jehovah's getuigen. Turken en Suri-
namers daarentegen zijn minderheden
die we etnisch kunnen noemen. Men be
hoort tot zo'n minderheid op grond van
volkseigenschappen. Van etnische ver
schillen naar etnische minderheden is
maar een klein stapje.
Nu volgt een grotere stap. Niet alle Tur
ken zijn etnisch. Turken in Turkije zijn ge
woon Turken. Pas als ze elders wonen en
in de minderheid zijn, spreken we van et
nische Turken. Het woord etnisch krijgt
dan een iets andere betekenis: er komt
iets bij van 'minderheid'.
Vandaar dat we het woord etnisch, dat
dus zeker al sedert 1954 bestaat, toch
aantreffen in het Prisma woordenboek
van neologismen van 1984. Daar lezen
we de voorbeelden: etnische restaurants,
etnische nieuwkomers en etnische mop
pen. Ook al is het woord zelf ouder, deze
toepassing is dan nieuw. Etnisch bete
kent voortaan 'van. voor of betreffende
een volkenkundig bepaalde bevolkings
groep die tevens in de minderheid is'.
Maar nu de hamvraag: wat zijn etni
sche Nederlanders? Je zou denken aan
Nederlanders die in het buitenland door
eetgewoonten, godsdienst of kleding als
minderheidsgroepering bestaan. Toch
weet ik zeker dat de meeste mensen hier
zouden antwoorden: Turken, Surina-
mers, Marokkanen. Hetgeen maar weer
eens bewijst dat het helemaal niet zo
makkelijk is om precies te zeggen wat het
woord etnisch betekent.
De feiten werden deze week
op trieste wijze bevestigd. Pas
nog sloeg de Inspectie voor de
Geestelijke Volksgezondheid
alarm over de
onderbemanning in de
algemene psychiatrische
ziekenhuizen en
zwakzinnigen-inrichtingen.
Vorige week verdronk in
Middelburg een zwakzinnige in
bad op een moment dat er
geen toezicht aanwezig was.
Het dodelijke incident is
illustratief voor de problemen
waarmee de geestelijke
gezondheidszorg tobt als
gevolg van de bezuinigingen.
door Paul de Tombe
De gegevens liggen er, en ze schet
sen een schrijnend beeld. Het aantal
ongelukken en bijna-ongelukken
neemt hand over hand toe.
Verwaarlozing van chronische patiën
ten is aan de orde van de dag, en in een
aantal psychiatrische instellingen wordt
nog steeds op 'welhaast negentiende
eeuwse wijze' gebruik gemaakt van vol
strekt verouderde vertrekken en verou
derde ingrepen bij de behandeling van
patiënten. Verder verstrekken burge
meesters psychiaters nog altijd voor
getekende formulieren voor inbewaring
stelling, waarmee mensen van hun vrij
heid kunnen worden beroofd zonder de
wettelijk vereiste tussenkomst van de
eerste burger of de rechter.
De Geneeskundige Inspectie Geeste
lijke Volksgezondheid laat er in het jaar
verslag over 1987 geen twijfel over" be
staan: het gaat faliekant mis met de gees
telijke gezondheidszorg in Nederland.
Voornaamste oorzaak: de bezuinigingen
in situaties waarin toch al sprake is van
een achterstand. De gevolgen: "sterk on-
derbemande verplegingsdiensten die in
kleinschalige afdelingen geen kans meer
zien om de patiënten adequaat te verzor
gen en te begeleiden". De noodgedwon
gen adviezen: afdelingen samenvoegen
door het verwijderen van tussenmuren,
vacatures in de staf niet opvullen en
hooggekwalificeerd personeel vervan
gen door minder gekwalificeerden. De
conclusie: "Daarmee is het inhalen van
de achterstand op het gebied van de kwa
liteit in de geestelijke gezondheidszorg
een illusie geworden". De naargeestige
voorspelling: bij ongewijzigd beleid zal
het allemaal nog erger worden.
Precair
Ook in de regio Leiden. De psychiatri
sche ziekenhuizen Sancta Maria in
Noordwijk, Sint Bavo in Noordwijker-
hout en Endegeest in Oegstgeest konden
zich tot nu toe onttrekken aan het lande
lijke beeld, maar de situatie is precair.
"Het is een minumumlijderstoestand",
zegt de regionale inspecteur Kraus. Ze
ker nu in de komende vijftien jaar de
helft van het aantal bedden dreigt te ver
dwijnen om een tekort aan capaciteit in
Rijnmond op te heffen. "Zo erg als elders
is het hier nog niet, maar we zitten wel op
de grens van het risico", luidt vooralsnog
de constatering van andere betrokkenen.
Grootste knelpunten in de omgeving:
het tekort aan bedden voor zwakzinni
gen en demente bejaarden. "Dat laatste
speelt hier heel erg", zegt Kraus. "En het
wordt ook steeds erger. Het aantal wach
tenden op opname is nu al twintig pro
cent van het aantal beschikbare bedden.
Dat ontregelt complete gezinnen. Ik
krijg zelfs brieven van werkgevers die
een beroep op me doen om ouders toch
vooral maar een plaats te bezorgen, zodat
de zoon weer aan het werk kan".
Zulke noodkreten hoeven de directeu
ren van de psychiatrische ziekenhuizen
nog net niet te verzenden. Wat dat betreft
beweegt het drietal Verhaegen (Sancta
Maria), Van de Lande (Sint Bavo) en
Bronkhorst (Endegeest) zich op één lijn.
Min of meer gedwongen. Want als het
gaat om de geestelijke gezondheidszorg
is het vervelend om te zeggen dat je het
allemaal nog aankunt. Hier vliegen de ca
lamiteiten ons nog niet om de oren, maar
landelijk gezien is de grens absoluut be
reikt, betogen ze. Ieder voor zich voegt er
aan toe dat dat punt ook voor hem na
dert, en in een enkel geval al is over
schreden.
Met name geneesheer-directeur Van
de Lande van de Bavo is daar duidelijk
over. Zijn ziekenhuis werkt niet alleen
regionaal, maar ook voor de stad Rotter
dam waarheen de Bavo straks in z'n ge
heel verhuist. Nu al rédt de opname-af
deling het bijna niet meer. Door de bezui
nigingen en de stijging van de opname-
druk. Hij weet niet precies waar de grote
vraag naar opname vandaan komt, hij
kan slechts constateren dat het aanbod
van patiënten is verdubbeld. Met alle
problemen vandien.
Druk
"Waar het vijf jaar geleden om 500 op
namen ging zijn dat er nu 1000", tekent
Van de Lande de sterk verhoogde druk.
"Daarvoor heb je hoog gekwalificeerd
personeel nodig, en daarvoor zou je ei
genlijk moeten kunnen uitbreiden. In
bedden en in mankracht. Maar op beide
fronten moeten yve verminderen. Dan
krijg je het draaideur-effect. Patiënten
moeten er snel in en snel uit, terwijl je ze
eigenlijk langer zou moeten behandelen.
Het leidt tot meer gebruik van medicij
nen en tot langere seperatie: het in afzon
dering zetten van de patiënt die in staat
van opwinding verkeert, of hem 'even'
een injectie geven. Dat is een zeer ernstig
probleem dat in deze situatie alleen maar
groter wordt".
Hij tekent de gevaren die ermee ge
paard gaan. "De opname-afdeling is een
produktie-machine geworden. Daar
moeten we mensen na twee dagen naar
huis sturen en dat kan ernstige schade
opleveren. In het gezin, of aan de samen
leving, door mensen die gaan zwerven en
vernielingen aanrichten. Als dat het ge
val is piept iedereen onmiddellijk. Als
het gaat om de gezinsschade leidt dat
nooit tot zulke noodkreten. Behalve van
de familieleden, die dan weer bij de gees
telijke gezondheidszorg terechtkomen
voor hulp. Zo raak je in een vicieuze cir
kel. De opname-afdeling wordt echt ho
rendol en op een gegeven moment geven
de mensen het daar op. Aan beide kan
ten".
Zo ver is het in de regio nog niet, zo ver
kan het wel komen. "Afhankelijk van de
mate waarin er nog verder bezuinigd
moet worden is een aantasting van de
kwaliteit van de geestelijke gezond
heidszorg ook hier niet denkbeeldig", zo
formuleert financieel directeur Bronk
horst van Endegeest het zorgvuldig.
"Het beeld dat de hoofdinspectie schetst
is landelijk juist, maar in onze regio min
der erg. Maar ergens houdt dat natuurlijk
op als de overheid doorgaat met het af
knijpen van de geldstroom. Dat punt na
dert. Niet omdat we plaatsen moeten in
leveren, want die gedachte is ons al jaren
bekend en daar hebben we ons beleid op
gericht. Aan het eind van ons krimpplan
is er alleen een verschil met de plannen
Hoe wordt iemand een superstar? Ant
woord van Michael Jackson: 'Alleen met
behulp van techniek lukt het je op het po
dium te komen en dan boven de gewone
sterren uit te stijgen". Het is niet de zang-
of danstechniek waarover Michael het
hier heeft, het is de techniek van appara
ten. Apparaten als de doodskistachtige
ozonbak waarin hij zijn nachten door
brengt. Of de elektroshockmachine waar
mee hij dagelijks zijn lichaamscellen in
slagorde laat zetten. Of de 200.000 watt
muziekinstallatie waarmee alle voorde
lige kanten van zijn stem perfect kunnen
worden versterkt en de nadelige wegge-
filterd.
En het is vooral de techniek van de
plastische chirurgie waarvan hij ge
bruik maakt om het zijde-gladde, jeug
dig onschuldige gezicht van een goden
zoon, een vleesgeworden Peter Pan, te
voorschijn te toveren. In MoonWalk, zijn
autobiografie, onthult de nu 29-jarige
dat hij bezeten is van het verlangen om
als symbool, als belichaming van eeuwi
ge jeugd en van onverwoestbare vitali
teit gezien te worden. Alles dat ook maar
enigszins wijst op veroudering moet
daarom, koste wat kost, worden voorko
men of weggeopereerd.
Te oordelen naar Michaels populari
teit maakt het zijn fans blijkbaar weinig
uit dat wat ze op het podium zien en ho-
ren niet een gerijpte artiest is maar een
kloon. Een samenflansel van technische
foefjes, dat zonder die trucs vermoedelijk
niet meer dan een middelmatig uitziende
en presterende popzanger zou zijn. Een
illusie, gebracht als werkelijkheid. Toch
is het onjuist Michael Jackson alleen
maar als een bijzonderheid, een curiosi
teit te zien. Hij is eerder een overdreven
uitgave van wat tal van mensen, jonge
maar ook oudere, tegenwoordig willen
zijn.
van de provincie, als dat tenminste niet
wéér verandert. En dat kan gemakkelijk
omdat de gezamenlijke overheden geen
kans zien een sluitend en uitvoerbaar ge
heel te presenteren. Planningen en be
leidsnota's rollen in de gezondheidszorg
over elkaar heen. Beleidsmatig is het één
grote chaos".
Verwaarloosd
Patiënten (vooral de chronische) en
personeel worden er de dupe van. "Aan
de voordeur en na de achterdeur wordt
de chronische patiënt verwaarloosd", ty
peert regionaal inspecteur Kraus het
chaotische van dat beleid. De officiële
boodschap is dat de aanwas van 'nieuwe
langblijvers' ten koste van alles moet
worden teruggedrukt en dat grote bete
kenis wordt gehecht aan een terugkeer
in de maatschappij. Tegelijkertijd echter
worden de chronische patiënt de midde
len ontnomen dat doel te bereiken. Op
een manier die in het jaarverslag cynisch
wordt omschreven als: iemand die wil
gaan voetballen zijn voetbal afnemen.
Kraus legt het uit: "Als de chronische
patiënt een psychiatrisch ziekenhuis
binnenkomt en mag blijven, moet hij na
een jaar een zo hoge bijdrage betalen dat
het bijna onmogelijk voor hem is van die
status af te komen. Wat aan zakcenten
overblijft is onvoldoende om deel te ne
men aan het maatschappelijk verkeer,
wat nodig is als hij eruit wil. Dat lukt
hem dus niet, en als dat toch lukt dan is
er buiten geen dagopvang voor hem ge
regeld en leidt hij een kommervol be
staan".
Tussen voor- en achterdeur van de gro-
Nog geen 40 jaar geleden zou iemand,
die net als Michael zeven of meer keer
plastische chirurgie wilde ondergaan,
voor ernstig geestelijk gestoord of in ie
der geval neurotisch zijn doorgegaan. In
een wetenschappelijk artikel uit die tijd
werd over mensen die een neus- of ooglid
correctie door een chirurg wilden laten
verrichten het volgende geschreven: "Een
paar uitzonderingen daargelaten zijn de
meeste patiënten die zich voor plastische
chirurgie aanmelden psychiatrisch ge
zien ziek". Diagnoses als grootheids
waanzin en neurotische eigenliefde wa
ren het meest gebruikelijk. Rond 1950
werden in de Verenigde Staten naar
schatting zo'n 12000 plastisch-chirurgi-
sche operaties uitgevoerd, meestal bij
mensen na een ongeval of een verminken
de ziekte. Schoonheidscorrecties waren
betrekkelijk uitzonderlijk. Maar in de ja
ren zeventig begon de houding ten op
zichte van plastische chirurgie te veran
deren.
Onderzoek, met name in Westduitsland
uitgevoerd, toonde aan dat de meeste
mensen die een schoonheidsoperatie wil
len, betrekkelijk normaal zijn. Vrouwen
die een borstverkleiningsoperatie wilden
ondergaan werden vergeleken met vrou
wen met meer dan gemiddeld grote
borsten en met vrouwen met meer dan ge
middeld kleine borsten. Tussen de drie
groepen werd geen verschil gevonden in
geestelijke gezondheid. Uit een andere
studie bleek dat vrouwen, die een borst-
correctie-operatie (vergroting of verklei
ning) ondergaan, alleen van andere
vrouwen verschillen in het belang dat ze
hechten aan uiterlijk en, logisch, in de
mate waarin ze ontevreden zijn met hun
borsten.
Interessant is dat die ontevredenheid
mede beïnvloed wordt door wat partners
op borstgebied aantrekkelijk vinden. Met
te klinieken is daarvan ook steeds meer
sprake, tot ongenoegen van het perso
neel. Geregeld bereiken de belangenver
eniging voor verpleegkundigen en ver
zorgenden 'Het Beterschap' in Utrecht
de signalen over wantoestanden in de
geestelijke gezondheidszorg. "Voor stu
diedagen bestaat grote belangstelling bij
verpleegkundigen uit de psychiatrie",
zegt beleidsmedewerkster Ganny Boer.
"Dat zijn momenten om uit te blazen, kri
tiek te spuien op de bezuinigingen en te
praten over de wantoestanden. Die be
staan, in de mate als wordt geschetst, en
soms nog erger. Verpleegkundigen moe
ten soms zelfs over inbewaringstelling
beslissen. Daartoe zijn ze niet bevoegd
en formeel is dat ook anders geregeld,
maar in de praktijk worden ze er wel
vóór gezet. Dat komt geregeld voor, zoals
het ook voorkomt dat ze naar eigen in
zicht patiënten moeten separeren of iso
leren".
Doodeng
"Bovendien" zo stelt ze, "is door het te
kort aan personeel ook de arbeidspositie
van verpleegkundigen verslechterd. Ze
hebben recht op twee vrije dagen, maar
moeten op die dagen steeds meer opdra
ven. Er wordt gewoon van uitgegaan dat
ze bereid zijn te werken. Het gaat ten
koste van de primaire zorg voor de pa
tient. Waar een chronisch tekort is aan
verpleegkundigen, zakken patiënten te
rug in het hospitalisatie-syndroom: ze
verdwijnen in de anonimiteit van de in
stelling. Ze liggen te lang op bed en wor
den niet geholpen met eten of aankleden.
Daar is geen tijd voor, of men denkt dat
de verandering in houding ten aanzien
van schoonheidscorrecties is ook het aan
tal ingrepen enorm toegenomen. Naar
schatting is het aantal van zulke ingre
pen in Westduitsland per jaar ruim
100.000 en in de Verenigde Staten ruim
500.000. Het zijn bepaald niet alleen
maar vrouwen die onder het mes willen.
Ongeveer een kwart tot eenderde van de
patiënten is van het mannelijk geslacht.
De meest voorkomende ingrepen zijn
face-lift (letterlijk gezichtheffen), borst-
correctie, vetverwijdering, ooglidcorrec
tie, neuscorrectie en buikcorrectie. Bij de
meeste andere chirurgische ingrepen
gaat het zo dat een dokter het probleem
vaststelt en de ingreep aanbeveelt om het
leven te verlengen, de kwaliteit ervan te
verbeteren of pijn te verlichten.
Maar bij plastische chirurgie is het de
patiënt die het probleem vaststelt, het on
der de aandacht van een chirurg brengt
en een oplossing vraagt. De redenen voor
een schoonheids-ingreep zijn daarom bij
na altijd psychologisch en niet medisch.
Die psychologische redenen kunnen uit
eenlopen van de wens om het eigen uiter
lijk nog meer te verfraaien via minder
waardigheidsgevoelens over een inder
daad niet zo aantrekkelijk uiterlijk, tot
er geen tijd voor is. Als er tien mensen
moeten worden gewassen in 'n uur
wordt de patiënt een nummer en ver
dwijnt zijn privacy. Dan wordt ook niet
gevraagd wat hij aan wil, maar wordt
hem gewoon wat aan gegeven. Verpleeg
kundigen raken gefrusteerd door zulke
schrijnende toestanden, die alleen maar
schrijnender worden omdat de overheid
er niets aan doet, en stappen eruit. Dat is
eigenlijk al vanaf 1983 het geval".
Regionaal inspecteur Kraus heeft
daarvoor begrip. "Het lijkt me ook een
doodenge bezigheid, je moet overal tege
lijk zijn, ogen in je rug hebben en voort
durend prioriteiten stellen".
Daarbij gaat het overigens niet alléén
om bezuinigingen. Van de Lande van de
Bavo: "Er is ook minder toevloed van ge
diplomeerd personeel. Dat ligt aan de op
leidingen". Verhaegen van Sancta Maria
herkent het en vult het verhaal aan: "Tot
de jaren tachtig werd elk probleem opge
lost met méér personeel. In 1983 en 1984
is daar een knik in gekomen, en sinds
dien krijgen we steeds meer kortingen
over ons heen. Nu zijn de materiële kos
ten tot een minimum teruggebracht en
sinds midden vorig jaar zijn we nadruk
kelijk terechtgekomen in de sfeer van de
personeelskosten. Wij zijn nog niet ge
dwongen geweest tot ontslag, maar we
zijn wel gedwongen iedere vacature die
voorheen vanzelfsprekend werd vervuld
aan een kritisch onderzoek te onderwer
pen", zegt hij.
Niet opgevuld
Aanvankelijk leidde het tot een effi
ciëntere aanpak en ging dat niet ten kos
te van de verpleging en de ziekenverzor
ging voor de 520 patiënten uit de kust-,
bollen- en Rijnstreek. "Maar begin dit
jaar hebben we moeten grijpen naar va
catures in categorieën die wel degelijk
patiëntgericht zijn. De vacature van
hoofd arbeidstherapie bijvoorbeeld is
niet opgevuld, maar via een herschik
king bezet. En hetzelfde geldt voor de
functie van hoofd bewegingstherapie.
Die gaat met pensioen en wordt voor de
duur van dit jaar niet vervangen. Het
aantal van 360 mensen dat werkt in de
sfeer van de verpleging en ziekenverzor
ging staat nog overeind, maar dat aantal
is voor het werk hier het absolute mini-
umum. En om dat aantal te handhaven
hebben we nogal wat verpleeghulpen in
dienst die minder gekwalificeerd zijn en
eigenlijk niet voor de psychiatrie zijn op
geleid. Zij krijgen hier een bijscholings
cursus en ontplooien zich dan sterk".
Bij zijn weten hebben calamiteiten
zich in Sancta Maria nog niet voorge
daan. Ook Bronkhorst van Endegeest
("in elk ziekenhuis gaat weieens wat mis,
maar ongelukken zoals geschetst gebeu
ren hier nog niet") en Van de Lande laten
zich in die trant uit. "Ik heb niet de in
druk dat er in de Bavo een toename is
van ongelukken. Ik kan ook niet zeggen
dat er een toename is van het aantal zelf
moorden. Vijf per jaar in de laatste vijf
jaar dat is laag als wordt bedacht dat
driekwart van de mensen hier aan de
pressies lijden, met daarbij zelfmoord-
neigingen. In het broeikas-effect dat dan
ontstaat kan ik bij vijf gevallen niet de
noodklok luiden".
Grens
Ook Verhaegen hoeft dat nog niet te
doen. "Maar als je in nachtdiensten één
of twee leerlingen hebt staan zitje wel op
de grens van het risico", moet hij be
amen. "Normaal zegje daar nee tegen, nu
moet het. Vandaar dat we ook een alarm
systeem hebben ingevoerd dat voorna
melijk 's nachts wordt gebruikt. Perso
neel op afdelingen waar onrust en agres
siviteit ontstaan kan daarmee om verster
king vragen. Zelf zijn we nog niet in staat
van alarm, maar alles wijst er op dat we
bij de grens zijn aangeland".
het terug willen hebben van een li
chaamsvorm die door ziekte verloren is
gegaan. Voorbeeld van het laatste is de
vrouw die na een borstamputatie een
borstprothese wil.
Of een kosmetische ingreep inderdaad
succesvol is of niet is dus ook vooral een
psychologische kwestie. Voelt de patiënt
zich inderdaad beter, aantrekkelijker
met het nieuwe uiterlijk? Voor nogal wat
mensen betekent zo'n ingreep beslist een
positieve verandering in hun leven. Ie
mand, wiens ogen bijna constant dicht
zitten vanwege doorhangende oogleden
kan heel terecht en realistisch van een
chirurgische ingreep een positief effect
verwachten. Maar er zijn ook veel men
sen die met psychologische problemen
worstelen en ten onrechte van een kosme
tische ingreep de oplossing verwachten.
Neem een vrouw die aan sociale ang
sten lijdt, die niet met andere mensen en
vooral niet met mannen durft te praten
en die merkt dat, als ze dat al eens doet,
het contact meestal op niks uitloopt. Als
ze bijvoorbeeld vindt dat haar borsten te
klein zijn, kan ze het idee ontwikkelen
dat na borstvergroting het opeens wèl
storm zal lopen wat mannen betreft. Of
neem een man, die zijn hele leven al ster
ke minderwaardigheidsideeën heeft ge
had, en zich zo sterk op zijn uiterlijk is
gaan fixeren dat hij van het wegnemen
van puisten, van het corrigeren van zijn
neus en het mannelijker maken van zijn
kin ook een definitieve verfraaiing van
zijn zelfrespect verwacht. Zulke mensen
zijn na een plastische ingreep vaak nog
even ongelukkig als tevoren.
Een plastisch chirurg doet er daarom
goed aan patiënten duidelijk te maken
dat psychologische problemen op de eer
ste plaats een psychologische operatie
vereisen. Een complicatie is nog dat pa
tiënten die een kosmetische ingreep on
dergaan, bijvoorbeeld een facelift, zich
de eerste tijd na de operatie vaak depres
sief voelen. Twijfels als 'wat heb ik nou
gedaan?', 'komt het echt wel goed'? steken
sterk de kop op. Ze moeten vaak erg wen
nen aan hun nieuwe gezicht. Gelukkig
verdwijnt de depressie na een paar we
ken meestal wel weer, en maakt plaats
voor tevredenheid.
Maar niet altijd. Vooral niet bij dege
nen met ernstige psychologische proble
men. Er is zelfs een groep patiënten die
vanwege psychologische problemen een
soort plastisch-chirurgische verslaving
ontwikkelt. Het zijn meestal mensen met
een lage dunk van zichzelf en met gevoe
lens van minderwaardigheid in hun per
soonlijke, seksuele en werkcontacten.
Kenmerken die we ook bij andere soorten
verslaafden vinden. De plastische ver
slaafden lijken nooit genoeg te krijgen
van steeds andere kosmetische ingrepen,
soms 5, 10 of meer over een periode van
niet meer dan hetzelfde aantal jaren. Ze
lijken een kick te krijgen van alle aan
dacht die ze van de medici krijgen en van
de complimenten over de verandering in
hun uiterlijk.
Toch blijven ze meestal ontevreden
over hun uiterlijk. Waar het in werkelijk
heid natuurlijk om draait is dat ze een
ander mens zouden willen zijn. Net als
wij allemaal trouwens. Inclusief Michael
Jackson, die volgens zijn eigen woorden
een supermens zou willen zijn. Gelukkig
gaat dat niet. Niet met gewichtheffen en
niet met gezichtheffen.
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
