Amsterdam voert laatste
acte op in Stoperadrama
'Muziektheater is geen prestige-object'
Achtergrond
Wethouder Walter Etty staat pal voor financieel beleid
Paus gaat alsnog in op lijden van joden in wereldoorlog
PAGINA 2
MAANDAG 27 JUNI 1988
AMSTERDAM Nog een keer zal
de Amsterdamse gemeenteraad
uitvoerig het bijna tien jaar duren
de drama van de bouw van het
Stadhuis Muziektheater (Stopera)
behandelen. Een spannend debat
verwacht niemand meer. De kaar
ten lijken geschud. Er ligt welis
waar een motie van wantrouwen
klaar van het Links Akkoord en
Groen Amsterdam, bestemd voor
PvdA-wethouder van financiën
Walter Etty, maar die heeft bij
voorbaat ai geen schijn van kans
omdat PvdA, en CDA geen enkele
aanval op het college zullen steu-
door
Huub Klompenhouwer
Ook van coalitiegenoot D66 ver
wacht niemand een uitgestoken
been om de wethouder van financi
en te laten struikelen. De 125 mil
joen gulden die in de afgelopen pe
riode teveel is uitgegeven aan de
bouw van het Stadhuis Muziekthe
ater zal derhalve geen politieke ge
volgen hebben. De opmerkingen
van burgemeester Van Thijn over
collectief opstappen bij aanvaar
ding van een motie van wantrou
wen, kunnen nu al worden afge
daan als theorielessen in gemeen
tepolitiek.
Van de raad heeft het college
nauwelijks iets te duchten. De
WD-fractie had direct na het be-
kendworden van het vernietigende
Stopera-onderzoek van de com-
missie-Herweijer geroepen dat er
politieke daden gesteld dienden te
worden. Maar toen minister-presi
dent Lubbers vanuit Den Haag liet
weten dat Etty toch een uitstekend
bestuurder was, trok de WD over
haast de scherpe aanval terug.
in haar rapport tot de conclusie dat
de tijdsplanning voor de bouw van
de Stopera te krap was en het bud
get te klein. Daar ligt de grondoor
zaak. Bovendien heeft de gemeen
te slecht gehandeld door de direc
tie in handen van twee voor het
eerst samenwerkende architecten
te geven. Voorts meent de commis
sie dat de inspraak van de toekom
stige gebruikers van het muziek
theater veel te uitgebreid was. Ten
slotte zegt de onderzoekscommis
sie dat, achteraf geredeneerd, van
een budgetbewaking nauwelijks
sprake is geweest omdat het colle
ge alsmaar voorrang gaf aan het
werken binnen de inmiddels bijge
stelde tijdsplanning.
Inmiddels hebben, behalve de
architecten die er angstvallig het
zwijgen toe doen, vrijwel alle
hoofdpersonen in het politieke dra
ma hun reactie gegeven. Zelfs van
ex-burgemeester Wim Polak, die
nu in het Noordhollandse Ilpen-
dam het alweer zo druk heeft met
andere zaken dat zijn commentaar
op de toch niet malse kritiek van de
commissie-Herweijer beperkt
bleef tot een velletje.
"Overigens was, en is het nu nog,
mijn vaste overtuiging dat de keus
was ofwel knopen doorhakken en
bouwen, ofwel een periode van nog
vijftig jaar van onzekerheid en dis
cussies inleiden, zonder stadhuis
en zonder muziektheater. In dit op
zicht acht ik de toen genomen be
slissing, hoe betreurenswaardig
gemaakte fouten ook zijn, nog
steeds juist", aldus Polak.
De voormalige burgemeester
schrijft verder dat hij zich bewust
was van de risico's van dat besluit
Te krap
De commissie-Herweijer komt
De architecten Holzbauer (bril) en Dam in de tijd dat het muziektheater
nog slechts een maquette was en alles nog koek en ei leek. Zij zijn er niet
armer op geworden, ondanks alle problemen. (foto Anefo»
in 1979. "Maar ik was ervan over
tuigd dat de bouw voor de toen op
gegeven bedragen zou kunnen
worden voltooid". Hij ontkent na
drukkelijk dat er in zijn ambtspe
riode aanwijzingen bestonden die
duidden op een zeer ernstige over
schrijding van het budget. Sterker,
de aanbesteding bleef beneden de
raming en dat gaf hem juist nog
meer vertrouwen.
Geboortefout
Drs. Wim Sinnighe, nu directeur
van het Muziektheater, was verant
woordelijk wethouder van financi
en in de eerste jaren van het drama.
Sinnighe heeft zich in een reactie
op het rapport-Herweijer vooral
boos gemaakt over de term geboor
tefout. In het rapport van de com
missie loopt die kwalificatie als een
rode draad door alle hoofdstukken.
De tijdsdruk, de te krappe begro
ting en de aanstelling van de archi
tecten Holzbauwer en Dam als
bouwdirectie. Er was geen tijd om
een gedegen kredietaanvraag voor
te bereiden. De architecten kwa
men te laat met aanvullende teke
ningen, waardoor de bouwers uit
hun neus konden eten en vervol
gens met hun miljoenenclaims
kwamen.
Maar volgens sinnighe is er hele
maal geen sprake van een geboor
tefout. "In '82 was 92 procent van
het werk aanbesteed en onder
bouwd. De begroting bleef slui
tend. In december 1983 nog blijkt
bij een herbegroting dat nog steeds
de budgetten binnen de begroting
van 1979 bleven". Hij geeft terloops
ook de gemeenteraad, en met name
de PvdA-fractie, nog lik op stuk.
"Ik heb niet in mijn herinnering
dat de fractie of individuen in de
fractie teruggefloten zijn op basis
van die zogeheten geboortefouten
in guldens".
Cruciaal punt in de reconstructie
blijft het moment waarop de ge
Het muziektheater annex stadhuis, in de volksmond bedacht met de n
meenteraad in 1984 ingelicht werd
over de dreigende miljoenenverlie-
zen. De kritiek op toenmalig wet
houder drs. E. Heerma is dat hij te
laat de raad op de hoogte bracht
van het dreigende financiële deba
cle.
Signalen
In een reactie zegt Heerma, nu
staatssecretaris van volkshuisves
ting, dat hij naar aanleiding van de
dreigende signalen over vertragin
gen gesprekken heeft gevoerd met
de betrokken beleidsmedewerkers
van de dienst Openbare Werken.
Die verzekerden hem eind januari
'84 nog dat er geen redenen waren
om te veronderstellen dat de plan
ning niet gehaald zou worden. Het
zelfde vertelden op dat moment de
architecten.
Toen de aannemerscombinatie
Stamuco dan ook op 7 februari '84
met haar brandbrief kwam, bracht
dat grote schrik op het stadhuis.
Vanaf dat moment kwam de ellen
de in een stroomversnelling over
het college heen. De architecten
bagatelliseerden de houding van
Stamuco en eisten meer geld voor
het maken van de ontbrekende te
keningen. De bouwers beklaagden
zich over het uitblijven van die te
keningen en dreigden met schade
claims.
Het zou tot september van dat
jaar duren voor er een onafhanke
lijk bureau wordt ingeschakeld,
Bureau Toornend, en de architec
ten onder curatele moesten door
werken.
Heerma zegt in zijn brief dat de
Commissie van Bijstand waarin de
raadsleden vertegenwoordigd zijn,
vanaf 21 juni steeds vertrouwelijk
op de hoogte gesteld is van de ont
wikkelingen. Het is dan wel bijna
vier maanden na het bekendwor-
den van de dreigende miljoenen
claims-
In het rapport komt de
sie-Herweijer tot de conclusie dat
er geen individuele wethouders ter
verantwoording geroepen kunnen
worden, omdat er juist sprake was
van een collegiaal bestuur. Wet
houder Etty blijft daarbij buiten
schot, omdat de betrokken wet
houder Openbare Werken zijn ei-
,gen financiële beleid uitvoerde.
Architecten
Wat zijn nu de belangrijkste kos-
tenoverschrijdende posten die gei
leid hebben tot die dramatische!
125 miljoen gulden? Aan architect-
kosten en de kosten voor het con
tracteren van een extern manager:
bijna 25 miljoen gulden. Alleen al
de architecten vingen bijna tien
miljoen gulden ëxtra. Aan kunst is
voor 185.000 gulden uitgegeven. De
claims van Stamuco en installa
teurs bedroegen in totaal ruim 32
miljoen gulden. Onvoorziene om
standigheden tijdens de bouw: bij
na 49 miljoen gulden.
Voor de bouw van de nieuwe
vuilverbrandingsinstallatie heeft
men inmiddels de les van de Stope
ra geleerd. Die gaat meer dan 700
miljoen gulden kosten. Van het be
gin af aan zal een externe coord i na-
tor/projectleider worden belast
met budget en tijd bewaking bij de
bouw van deze installatie.
AMSTERDAM Zijn hoofd wordt
geëist door de linkse oppositie in
de Amsterdamse gemeenteraad.
Zijn eigen partij heeft al laten
weten dat er geen koppen hoeven
te vallen naar aanleiding van het
Stopera-drama. De bouwkosten
van dit gecombineerde stadhuis
muziektheater werden met 125
miljoen gulden overschreden.
Maar wethouder Walter Etty
(financiën) hoopt zo helder
mogelijk uit te leggen hoe dat
allemaal is gekomen. "Voor alles
hoop ik ook op een zuiver debat,
woensdag in de gemeenteraad".
door
Huub Klompenhouwer
Toen Walter Etty acht jaar geleden
als volslagen nieuweling vrij plot
seling van zijn studie politicologie
afgehaald werd om tot wethouder
van financien gebombardeerd te
worden, trok menigeen verbaasd
de wenkbrauwen op. In het gewest
van de PvdA had hij dan wel danig
zijn mond geroerd, maar bestuur
lijke ervaring was hem vreemd.
De opvolger van toenmalig wet
houder, thans directeur van het
muziektheater, drs. Wim Sinnighe,
werd vooral gezien als een tussen
paus op de post financien. Maar
acht jaar later zit hij steviger dan
ooit in het zadel, heeft hij de ingrij
pende binnengemeentelijke de
centralisatie op het spoor gezet,
fietst hij behendig door de bezuini-
gingsaanvallen van de regering en
was hij ook nog eens met verve
lijsttrekker bij de gemeentelijke
verkiezingen.
Pijnlijk dus, de malaise rond de
bouw van het stadhuis-muziekthe
ater. Door de linkse oppositie
wordt zijn kop geeist: 125 miljoen
teveel voor een prestige-object. Het
simpelst is het dan om de schuld
bij de schatbewaarder te leggen,
ook al blijkt uit het omvangrijke
rapport van de onderzoekscom-
missie-Herweijer nergens dat juist
de wethouder van financien voor
het debacle terecht zou moeten
staan.
- op grond van het beeld naar
buiten toe verdient het gemeentebe
stuur een brevet van onvermogen
voor de Stopera. De Amsterdam
mers moeten opdraaien voor de
kosten. In het bedrijfsleven zouden
er koppen vallen.
Etty: "Allereerst wil ik niet weg
poetsen dat 125 miljoen gulden
niet niks is. Dat geld had zeker ook
in Amsterdam veel beter gebruikt
kunnen worden. Maar ook in het
bedrijfsleven lopen zaken wel eens
niet zoals ze voorspeld waren. Het
ene project loopt nu eenmaal beter
of slechter dan het ander. Dan
wordt er gekeken naar het totale fi
nanciële beheer.
Welnu, de afgelopen tien jaar zijn
we ieder jaar nog binnen de begro
ting gebleven. Dat is best opmerke
lijk als je het vergelijkt met andere
grote en kleinere gemeenten. Het
gaat hier in Amsterdam om een to
taal van zeven miljard gulden per
jaar. Let wel, ik wil de overschrij
ding absoluut niet bagatelliseren.
Persoonlijk beschouw ik iedere
kredietoverschrijding toch als een
nederlaag".
Etty ziet niet in waarom Amster
dam zou moeten afzien van grote
projecten, nu het mis is gegaan met
de Stopera. "Zeker niet. Een stad
als Amsterdam heeft grootschalige
projecten nodig. Die zijn onont
beerlijk. Het is een keer fout gelo
pen, maar dat is niet altijd zo. De
uitbreiding van de RAI, de bouw
van het hoofdkantoor van het
GEB. Allemaal binnen de begro
ting. Binnenkort wordt begonnen
met de bouw van een vuilverbran
dingsinstallatie. Gaat ook om 700
miljoen gulden. Dan zullen we ove
rigens wel een extern manage
mentbureau in de arm nemen, die
de budgetbewaking en de tijds
planning in de gaten blijft hou
den".
- Een vuilverbranding is geen
prestige-object. Dat is het muziek
theater wel.
"Ben ik het niet mee eens. Lees
er de vierde nota Ruimtelijke Orde
ning maar op na. Dat muziekthea
ter is wel degelijk te zien als een
vereiste in de sociaal-culturele in
frastructuur. Als we naar Europa
kijken, dan staat wat de sociaal cul
turele voorzieningen betreft Ne
derland echt op het randje. Alleen
Amsterdam telt nog een beetje
mee. Europees gezien dus. Maar
het is minimaal. Het muziektheater
is dus essentieel, ook uit econo
misch oogpunt, omdat we anders
nog minder meetellen".
Etty benadrukt de druk die er in
'79 was om tot een besluit over de
bouw van het stadhuis en het mu
ziektheater te komen. De opera zou
uit Amsterdam verdwijnen. Toch
heeft het gewest van de PvdA in '79
al een motie aangenomen die iede
re overschrijding van de oorspron
kelijke 297 miljoen voor de Stopera
onaanvaardaar noemde. Etty was
toen nog geen wethouder. Maar
wat is volgens hem het gewicht van
zo'n motie?
Etty: "Die motie is later ook in de
raad aan de orde gekomen. Daar
heeft de motie wel degelijk een gro
te betekenis gehad. Tijdens het
bouwproces van het stadhuis-mu
ziektheater heeft het college onder
druk van dat raadsvoorstel moeten
werken. Die druk om binnen het
budget en de tijd te werken is een
reden geweest heel strak te opere
ren en voortdurend te onderhande
len. Soms zou het gemakkelijker
geweest zijn om de kredieten maar
te overschrijden. Als we in 1984 in
gegaan waren op de schadeclaim
van de Stamuco, de bouwcombina
tie, dan zouden we meer betaald
hebben dan nu. Want uiteindelijk
is toch nog maar 70 procent van de
claim toegewezen"
- In het rapport van de commissie
wordt u niet persoonlijk aanspra
kelijk gesteld. Vindt u zelf dat u
toch fouten gemaakt heeft?
"Achteraf, ik herhaal, achteraf,
zou je geneigd zijn te zeggen dat de
architecten veel eerder de supervi
sie uit handen genomen had moe
ten worden. Maar nogmaals, dat is
alles overziend. Op dat moment
drukte de tijdsplanning heel zwaar.
De vrees bestond, dat als de archi
tecten aangepakt zouden worden,
de tekeningen die nog gemaakt
moesten worden en die mede oor
zaak waren van de vertraging en de
claim van de bouwers, nog moeiza
mer zouden verschijnen. Eerlijk
gezegd denk ik toch dat we de
minst slechte beslissing genomen
hebben. Het probleem was dat het
moment waarop zichtbaar werd
dat het fout ging in die bouw, te
laat lag. Vanaf dat tijdstip konden
we slechts in de marge wat bijstu-
- U zegt verantwoordelijkheid te
nemen als er een motie van wan
trouwen komt. Maar het is makke
lijk roepen in het besef dat zo'n mo
tie geen kans maakt, gelet op de
stemdiscipline in de PvdA.
"Die partijdiscipline zie ik niet
als een negatief kenmerk. Zeker
niet bij zulke zware zaken als mo
ties van wantrouwen. Dat is ge
bruikelijk in de politiek. De stand
punten worden dan binnen de par
tij heel heftig bediscussieerd. Maar
men komt wel eensgezind naar
buiten. Aan de andere kant, voor
wie de Amsterdamse raad kent, is
het met ondenkbeeldig dat een ei
gen wethouder weggestemd
wordt".
WENEN (DPA-REUTER-KA-
THPRESS) - De paus is op de
derde dag van zijn bezoek aan
Oostenrijk alsnog ingegaan op
het lijden van de joden in de
Tweede Wereldoorlog. Hij ver
klaarde zaterdag voor een gehoor
van 70.000 personen in het Zuid-
oostenrijkse Lorch dat de joden
en alle anderen die tijdens de
Tweede Wereldoorlog zijn omge
komen in concentratiekampen
met hun lijden "de wereld heb
ben verrijkt".
Vrijdag had de paus het voor
malige concentratiekamp Maut
hausen bezocht waar hij tot grote
woede van de joodse gemeen
schap in en buiten Oostenrijk
slechts een aantal katholieke
slachtoffers bij name noemde en
met geen woord repte over de jo
den die er zijn omgekomen. Een
leider van de joodse gemeen
schap in Oostenrijk noemde het
optreden van de paus in Lorch
een "opmerkelijke vooruit
gang".
De paus stipte in Lorch nog
een ander gevoelig punt aan: de
scherp gekritiseerde benoemin
gen de afgelopen jaren van drie
conservatieve bisschoppen. Ka
tholieken moeten de benoemin
gen accepteren en de onderwij
zingen van de bisschoppen op
volgen. zo zei de paus. die alle
kritiek scherp hekelde. "Het ge
brek aan eenheid en vertrouwen,
openlijke beschuldigingen,
agressieve kritiek: allemaal sig
nalen dat Christus niet voldoen
de onder u aanwezig is."
Gisteren had de paus in Salz
burg o.a. een ontmoeting met
jongeren, waarbij hem duidelijk
werd gemaakt dat voor het me
rendeel van de jeugd de kerk een
instituut is, dat haar niets te zeg
gen heeft. De paus ging nauwe
lijks in op de vragen die hem
werden gesteld en riep de jonge
ren op seks niet van liefde te
scheiden. "Degenen die alleen li
chamelijk willen genieten, bele
digen daarmee de ziel van hun
partner." Een delegatie van we
tenschappers en kunstenaars
hield hij kort daarna voor "ken
nis weer te verbinden met wijs
heid en geloof'.
De paus woonde gisteren
voorts in de evangelische Chris
tuskerk in Salzburg een oecume
nische dienst bij de eerste in al
zijn buitenlandse reizen. De paus
pleitte voor een grotere inzet van
christenen voor de oecumene.
Het doet hem "veel pijn dat de
scheiding tussen christenen zich
juist in de eucharistieviering zo
duidelijk manifesteert"
In de RK Kerk is een gezamen
lijke eucharistie- of avondmaals
viering van katholieken en pro
testanten niet toegestaan.
Lefebvre
De meeste sympathisanten
van de uiterst conservatieve
aartsbisschop Lefebvre staan
niet achter het voornemen van
hun voorman donderdag zelf bis
schoppen te wijden en zullen
hem ook niet volgen als de breuk
met het Vaticaan een feit is. Dat
is vooralsnog de verwachting
van het Vaticaan, zo bleek giste
ren uit de woorden van Joaquin
Navarro-Vals, de woordvoerder
van het Vaticaan. Tachtig pro
cent van de achterban van Lefeb
vre zou niets voelen voor een
scheuring in de kerk.
De aanhang van Lefebvre
wordt geschat op tussen de 60 en
70.000 personen. De aartsbis
schop heeft een eigen priester
broederschap. Kern van het con
flict tussen het Vaticaan en Lefe
bvre zijn de de hervormingen die
met het Tweede Vaticaanse Con
cilie in de RK Kerk zijn ingezet.
De Franse aartsbisschop weigert
ze te accepteren.
De Zwitserse theoloog Hans
Urs von Balthasar is gisteren in
Basel op 83-jarige leeftijd overle
den als gevolg van een hartin
farct. Von Balthasar, een jezuiet
en een persoonlijke vriend van
paus Johannes Paulus II, zou
morgen tot kardinaal worden be
noemd. Dit is in kringen van het
Vaticaan bekendgemaakt.
Von Balthasar gold met Karl
Rahner als een van de belang
rijkste duitstalige theologen van
deze eeuw. Hij droeg vooral
sinds het Tweede Vaticaanse
Concilie het stempel conserva
tief. Zo verklaarde hij twee jaar
geleden dat theologen als Hans
Kling en Leonardo Boff geen
christenen meer kunnen worden
genoemd.
De kerk in de DDR be
schouwt zich nog steeds als een
belangrijke initiator voor maat
schappelijke verbetering. Ze
heeft echter niet zoveel macht als
de gemeenteleden graag zouden
zien. Dat maakte de evangelische
bisschop Christoph Demke gis
teren duidelijk bij de afsluiting
van de 'Kirchentag' in Halle, die
vanaf donderdag werd gehou
den. De deelnemers hadden in
talrijke werkgroepen over onder
meer 'maatschappelijke vernieu
wingen' hun beklag gedaan ge
daan over de starre opstelling
van de staat en hun verlangen
naar hervormingen kenbaar ge
maakt.
De kerkelijke bijeenkomst
werd de afgelopen dagen over
schaduwd door het hernieuwde
ingrijpen van de staat in de ker
kelijke berichtgeving.
Diverse sprekers op de confe
rentie hebben er op gewezen dat
de censuur weinig zinvol is om
dat de DDR-burgers via de West-
duitse tv en radio toch op de
hoogte worden gesteld van wat
zich afspeelt op de diverse 'Kir-
chentagen'.
Vorige week werd de verschij
ning van vijf kerkelijke tijdschif-
ten waarin werd bericht over de
Kirchentag in Rostock verbo
den. Het DDR-staatsbureau voor
de censuur heeft kortgeleden de
kerkelijke redacties een lijst met
verboden onderwerpen overhan
digd. Zo mag er niet meer wor
den geschreven over problemen
die verband houden met het rei
zen naar het buitenland, milieu
zaken, dienstweigeren en de
moeilijkheden van kerkelijke
jongeren in het onderwijs.
BEROEPINGSBERICHTEN
Nederlandse Hervormde Kerk
Beroepen te Zeist: W. Arkeraats
te Giessendam-Neder-Hardinx-
veld. Beroepen te Nieuw en Sint
Joosland en Ritthem: H. van
Oostende, laatselijk predikant te
Katwijk aan den Rijn, wonende
te Veenendaal die dit beroep
heeft aangenomen. Beroepen te
Heerde (derde predikantsplaats,
parttime): F. H. Scheffer te Eri-
chem en Asch. Beroepen te Den
Ham (Overijssel): B. de Jong te
Giessen-Nieuwkerk. Beroepen
te Ridderkerk: H. Mast te De
Lier. Beroepen te Hoofddorp
(toezegging): A. J. Hammer te
Rijk-Rijsehout. Aangenomen
naar Sint Anthonypolder (partti
me): H. de Bode te Valburg en
Homoet. Aangenomen naar Mid
delburg (buitengewone wijkge-
meente gereformeerde bond): C.
Trouwborst te Vlaardingen. Toe
gelaten tot de evangeliebedie
ning en beroepbaar: G. D. Hoff,
Blokdijk 6 te Notter. R. J. Im-
mink, 't Hou 2a te Langezwaag.
M. G. Walvaart, Orvelterbrink
129 te Emmen.
GEREFORMEERDE KERKEN
Beroepen te Willemstad (Vere
nigde Protestantse Gemeente te
Curacao, Nederlandse Antillen):
drs. G. J. Schüssler te Kamper
land, die dit beroep heeft aange
nomen.
GEREFORMEERDE KERKEN
VRIJGEMAAKT
Beroepen te Apeldoorn (tweede
predikantsplaats): drs. J. A.
Boersema, laatselijk zendings
predikant te Sumba-Timor
(Indonesië), wonende te Amers
foort.
GEREFORMEERDE GE
MEENTEN
Beroepen te Ouddorp in combi
natie met dovenzorg: W. Ha-
rinck, kandidaat te Dordrecht.
Beroepen te Capelle aan den IJs-
sel-west, te Capelle aan den IJs-
sel-Middelwatering, te Hilver
sum, te Rhenen en te Urk: C. A.
van Dieren, kandidaat te Wad-
dinxveen.
Walter Etty: kredietoverschrijdingen vat ik persoonlijk op als een neder-
zag.. (foto gpd)
